Çözüm Paketi ÜRETEN ÜNİVERSİTE KAZANDIRAN AR-GE. Türkiye Akademisyenler Platformu. Rapor: 1. Üniversite Reformu için

Transkript

1 HAZİRAN 2013 Rapor: 1 ÜRETEN ÜNİVERSİTE KAZANDIRAN AR-GE Üniversite Reformu için Çözüm Paketi "Bizim ne öğrendiğimiz/araştırdığımız değil, öğrendiğimiz/araştırdığımızın ne işe yaradığı önemlidir. Uygulamaya dönüşmeyen bilginin önemi yoktur."

2 Gerçek Bir Üniversite Reformu için 20 Öneri Bu çözüm paketinde, gelişim ancak rekabet ortamında olur ve rekabet de değişik yaklaşımlarla mümkün olur. gerçeğinden hareket edilmiş ve böylece değişik uygulamalara fırsat verecek kendi özelliklerimize ve kazanımlarımıza uygun bir yapı önerilmiştir. Bununla birlikte evrensel geçerliliği olan esaslar ortaya konulmuş ve ayrıntılar ilgili kurumlara bırakılmıştır. Sistemi suiistimal edebilecek azınlığı caydırmak için, dürüst davranan çoğunluğu cezalandıracak önerilerden kaçınılmış, üniversitelerin daha etkin verimli, esnek, dinamik ve demokratik bir yapıya kavuşmaları için çoğulculuk esas alınmıştır. Bu arada çeşitli ülkelerde uygulanmış ve zaman testinden başarıyla geçmiş çözümler dikkatlere sunulmuştur. Sunuş Gerçek Bir Üniversite Reformu için 20 Öneri başlıklı bu rapor, Yükseköğretimin yeniden yapılanmasını ön gören bir çözüm ve öneri paketidir. Bu raporun ilk şekli Kasım 2012 tarihlerinde Ankara Kültür Eğitim Vakfı nın (AKE) ev sahipliğinde yapılan Yükseköğretimin Yeniden Yapılanması ve Eğitim Sorunları Çalıştayı nda hazırlanmıştır. Çalıştaya 400 ü aşkın üyesi bulunan Türkiye Akademisyenler Platformu nu temsilen katılan akademisyenlerin yanı sıra, yüksek düzeyde bürokrat, milletvekili ve sivil toplum kuruluş (vakıf, sendika, dernek ve sektör) temsilcisi katılmıştır. Bu arada, Yükseköğretim Kurulu (YÖK), ne zamandır üzerinde çalıştığı YÖK Yasa tasarısını Millî Eğitim Bakanlığı nın onayına sunmuş, ancak taslak incelenmeye başlanmadan Millî Eğitim Bakanı Ömer Dinçer görevini Prof. Dr. Nabi Avcı ya devretmişti. YÖK tarafından oluşturulan taslak, ilginçtir ki beklenen dönüşüm yerine mevcudun bir makyajı şeklinde çıkmış ve akademik camiada büyük bir hayal kırıklığı yaşatmıştı. Bu gelişmeler üzerine platformumuz, ilgili ihtisas komisyonlarında çözüm paketini yeniden ele almış ve güncellemiştir (Mayıs 2013). Platformumuz, Yükseköğretimin yeniden yapılanması için bir fırsatın doğduğu şu günlerin değerlendirilmesini ve konunun gündemde kalmasını istemektedir. 2

3 Bu durumda, platformumuz, Taslak Yasanın YÖK ün görüşünü yansıtan bir belge olarak kabul edilmesini istemektedir. Platform olarak görüşümüz, Başbakanlık ta konu ile ilgili bir çalışma grubunun oluşturulması ve ilgili grubun işin anayasal, mali, eğitim bürokratik ve hukuki boyutunu inceleyerek, paydaşların görüş ve önerilerinin değerlendirildiği ve eldeki taslağa bağlı kalmadan yeni bir tasarı hazırlanmasıdır. Çünkü YÖK ile ilgili yapılacak düzenlemeler, anayasa değişikliği gerektirdiği için Meclisi; öğretim üyelerinin maaş durumlarının çözümü için Maliye Bakanlığı nı ilgilendirmektedir. Dolayısıyla başta Maliye Bakanlığı ve Anayasa çalışmalarını yürüten komisyon olmak üzere sadece Millî Eğitim Bakanlığı nın yürüteceği çalışma ile sonuçlandırılamayacak bir durum söz konusudur. Özellikle Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının sürece dahil olması önem arzetmektedir. Teşkil ettiğimiz çözüm paketi, kendi dinamiklerimizi harekete geçirecek ve hâlihazırda kültürel/ sınai/ekonomik olarak halktan kopmuş olan bilimi/ araştırmayı/üniversiteyi, insanımızla buluşturacak; üniversitelerdeki potansiyeli halka aktarmayı garanti edecek; Yükseköğretimde, kalite ve liyakati esas alacak bir reform ve yapılanma sunmaktadır. Önerdiğimiz reform paketi kısa, öz ve esnek tutulmuş, böylece bu pakette hızla değişen dünyada dinamik ortama uyum sağlayabilecek esnek bir sistem ve değişime açık bir yapı teklif edilmiştir. Bilindiği gibi, her şeyi ayrıntıları ile izah eden kurallarla dolu karmaşık sistem suistimalleri önleyememekte, sadece doğru çalışanların işini zorlaştırmaktadır. Beklentimiz, üniversiteden üniversiteye değişmesi (yönetmelik ve yönergelerde yer alması) gereken ayrıntılara yer vermeyecek, üniversitelere birbirinin kopyası cılız birimler hâlinde kalmasının önüne geçecek bir yasa taslağının hazırlanmasıdır. Sonuç olarak, içinden geçmekte olduğumuz dönemde çözüme katkı sağlamak için üniversitelerin tek tipleşmesini engelleyecek bir çözüm paketi hazırladığımıza inanıyoruz. Uzun yıllardır çeşitli teşebbüslere rağmen bir türlü gerçekleştirilemeyen üniversite reformunu erteleme ve başaramama lüksünün artık kalmadığını düşünüyoruz. Editörler Prof. Dr. Osman Çakmak, Yıldız Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Yunus Çengel, Aydın Menderes Üniversitesi Doç. Dr. Lokman Turan, Atatürk Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. İbrahim Erşahin, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 3

4 Gerçek Bir Üniversite Reformu için 20 Öneri Öneri 1: YÖK Temel vizyon ve misyon Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler arasında koordinasyonu ve yükseköğretim kurumlarının bir araya gelmesi için uygun platformu sağlayan bir kurumdur. Üniversitelerin her işine karışan ve onların icraatlarını inceleyip onay veren bir kurum ve dev bir bürokrasi makinesi değildir. YÖK, yükseköğretim konularında genel çerçeve oluşturur. Kurumlar arasında koordinasyon ve iletişimi sağlar. Ancak kurumların iç işlerine müdahale etmez. YÖK, yükseköğretimle ilgili politikalar oluşturur, genel hedefleri belirler, istatistik araştırmalar yapar, üniversitelerin özerk bir yapıya kavuşmasına ve onların serbestçe ve birbirlerinden farklı olarak gelişmelerinin yolunu açan ve kalite güvencesini sağlayan tedbirler alır. Ayrıca üniversitelerin kendi farklılıkları ve özgünlükleri içinde gelişmeleri için bilim, araştırma ve eğitim politikaları oluşturur; üniversitelerin büyük ölçüde özerk, ancak hesap verebilen şeffaf kurumlar hâline dönüşmesi için çalışmalar yapar. YÖK, tüm devlet üniversiteleri için iktisadi/kültürel/endüstriyel sahada halk adına görev yapan bir mütevelli heyeti rolü üstlenir ve yükseköğretim kurumları arasında koordinasyonu sağlar. Hatta YÖK ün isminin Yükseköğretim Koordinasyon Kurulu olarak değiştirilmesi düşünülaebilir. YÖK, yeni yapılanmada üniversitelerin yönetim ve işleyişiyle ilgili yeni bölümleri onaylamak, kadro ilanı için izin vermek ve dekan atamak gibi mevcut birçok yetkisini üniversitelere ve kurulması teklif edilen Yükseköğretim Konseylerine devreder. Gerekçe: Üniversite ve öğretim üyesi sayısının çoğaldığı bir Türkiye de ve global dinamik bir ortamda YÖK ün mevcut bürokratik işlemleri hakkıyla yerine getirmesi mümkün değildir. Yetki devri, üniversitelerin bu hızlı değişim çağında dinamizm kazanması ve rekabet ortamına uyum sağlaması açısından şarttır. Üniversitelerin değişim ve gelişimin öncüsü olmaları; bilgi toplumuna geçişin liderliğini yapabilmeleri için, önce kendi değişim ve dönüşümlerini tamamlamaları gerekir. Öneri 2: İl Yükseköğretim Konseyi (İYK) Yeni YÖK yasa teklifi, her kamu üniversitesi için vakıf üniversitelerindeki Mütevelli Heyeti fonksiyonunu görecek olan bir Üniversite Konseyi kurulmasını öngörmektedir. Ancak münferit üniversitelerde Üniversite Konseyi kurulması yerine, tüm ilde tek bir İl Yükseköğretim Kon- 4

5 seyi (veya Kalkınma Ajanslarında olduğu gibi, küçük iller birleştirilerek Bölge Yükseköğretim Konseyi ) kurulması ve bu konseyin ildeki tüm devlet üniversitelerinin üst mercii olması daha uygun olacaktır. Böylece, bir ildeki tüm kamu yükseköğretiminden tek bir konseyin sorumlu olması ve il bazında yükseköğretimde bütünlük sağlanması mümkün olacaktır. İl bazında, ihtiyaç varsa, yeni bir üniversite açılmasına ve açılacak yeni üniversitenin misyonunun ne olacağına (gerekirse bölüm, fakülte, üniversite açılmasıkapatılmasına da) İl Yükseköğretim Konseyi karar verir. Yeni kurulan ve henüz kurumsallaşmasını tamamlamamış üniversitelerin rektörünü de İl Yükseköğretim Konseyi atar. İl Yükseköğretim Konseyi, rektörü seçer ve atar; üniversite stratejik planını ve performans programını onaylar; üniversite yatırım programını karara bağlar; üniversite adına kamulaştırmaya, gayrimenkul satın alınmasına ve üniversitenin mülkiyetindeki gayrimenkuller üzerinde üçüncü kişiler lehine aynı hak tesisine karar verir; öğrenci kontenjanlarını ve öğrenim ücretlerini Yükseköğretim Kurulu tarafından belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde belirler; sözleşmeli öğretim elemanlarına ve idari personele yapılacak ücretleri (?) belirler; senatonun ve üniversite yönetim kurulunun yatırım ve program açma/ kapama gibi önemli kararlarını onaylar. İl Yükseköğretim Konseyi üyeleri aşağıdaki 11 kişiden oluşur: -İldeki ağırlıklı öğrenci sayısı (ağırlıklı öğrenci sayısının belirlenmesinde lisans öğrenci sayısı 1 ile lisansüstü öğrenci sayısı 3 ile çarpılıp toplanır.) en yüksek olan 4 devlet üniversitesi Senatolarının belirleyeceği 1 er üye. İlde 3 devlet üniversitesi bulunması durumunda en yüksek ağırlıklı öğrenci sayılı üniversite 2 üye verir. İlde 2 devlet üniversitesi bulunması durumunda her bir üniversite 2 şer üye verir. İlde 1 devlet üniversitesi bulunması durumunda tüm 4 üyeyi de bu üniversite verir. Konseyde aynı üniversiteden 1 den fazla üye olması durumunda bu üyeler farklı fakültelerden olmalıdır. - İl Belediye temsilcisi, - İl Valilik temsilcisi, - İl Millî Eğitim Müdürlüğü temsilcisi - İl veya bölge Kalkınma Ajansı temsilcisi, - YÖK temsilcisi, - En çok üyeli 3 Meslek Odası temsilcisi arasından seçilecek 1 üye (sonradan mevcut üyeler tarafından seçilir), - Sivil Toplum Örgütleri temsilcileri veya ildeki yükseköğretim kurumlarına maddi veya manevi katkıda bulunmuş önde gelen kişiler arasından seçilecek bir üye (sonradan mevcut üyeler tarafından seçilir.), Öneri 3A: Rektör Seçimi Genel Değerlendirme ve Gerekçe Türkiye de kamu üniversitelerinde yürürlükte olan rektör seçim sistemi, öğretim üyelerinin kamplaşmalarına ve menfaat ilişkilerinin ön plana çıkmasına yol açmaktadır. Önerilen Rektör Adaylarını Belirleme Komisyonu ile tüm öğretim üyelerinin seçim sürecine dolaylı olarak katılımı sağlanmakta ve kampüs dışı paydaşların iştirakiyle rektörün rasyonel bir zeminde belirlenmesi mümkün kılınmaktadır. Bir ülke veya belde başkanının seçimle belirlenmesi akla son derece uygundur, çünkü seçilen başkandan beklenen ülke veya belde halkına en yüksek faydayı sağlamaktır. Ancak bir üniversiteden beklenen, üniversite çalışanlarına değil, üniversitenin sahibi olan halka en yüksek fayda ve katkıyı sağlamasıdır. Bir kamu üniversitesinin gerçek sahibi üniversite çalışanları değil; halk ve öğrencidir. Bu sebeple akla ve demokrasiye en uygun rektör seçim sistemi, halkın iradesini en iyi yansıtan sistemdir. Üniversitelerde rektörlerin, mevcut uygulamada olduğu gibi, öğretim üyelerinin seçimi ile belirlenmesinin zannedildiği gibi demokrasi ve akıl ile bir alakası yoktur. Bu nedenle, vakıf üniversitelerinin rektörlerini seçimle belirlemesi veya bir firmanın genel müdürünü çalışanların oyu ile belirlemesi düşünülmemektedir. 5

6 Öneri 3B: Rektör Seçimi Rektör Adaylarını Belirleme Komisyonu Önerilen sistemde öğretim üyeleri, rektör adaylarını belirleyecek olan komisyon üyelerini seçmekte, komisyona paydaşlardan üyeler katılmakta ve bu komisyon, başvuru yapan adaylar arasından rektör adaylarını belirlemektedir. Üniversitenin fakülteleri öğretim üye sayılarına göre sıralanır. Eğer toplam fakülte sayısı 14 ten az ise her fakülteye önce birer komisyon üyeliği, sonra da öğretim üye sayısı en fazla olanlara sırasıyla toplam sayı 14 e tamamlanıncaya kadar birer tane daha komisyon üyeliği verilir. Böylelikle her fakültenin komisyonda an az bir üye ile temsil edilmesi ve ikinci üyeliklerin en büyük fakültelere verilmesi sağlanmış olur. Komisyon üyeleri ilgili fakültenin öğretim üyeleri tarafından seçimle belirlenir. Üniversite bünyesindeki yüksekokul müdürleri, kendilerinden birini komisyon üyesi olarak seçerler. Eğer bir üniversitedeki toplam fakülte sayısı 14 ten fazla ise öğretim üye sayısı düşük olan fakülteler ikili gruplar hâlinde, grupların öğretim üye sayısı birbirine en yakın olacak şekilde, eşleştirilir. Böylece oluşturulan 14 akademik birim veya birim gruplarının her biri Rektör Adaylarını Belirleme Komisyonuna birer üye seçer. Seçilen 15 üye öncelikle başkan seçer. Daha sonra üniversitenin paydaşları arasından (meslek kuruluşları, kamu kuruluşları, STKlar, vs.) önde gelen ilk 3 paydaşı belirler ve onlardan komisyona birer üye tayin etmelerini ister. Bu üyelerin de belirlenmesiyle 18 kişilik Rektör Adaylarını Belirleme Komisyonu kurulmuş olur ve komisyon görevine başlar. Komisyon, rektörde bulunması gereken özellikleri belirler (liderlik vasfı, yönetim tecrübesi, başarılı bir akademik kariyer, iletişim becerisi, vizyon vb.). Adayda aranan özelliklerin açıkça belirtildiği bir ilan metni ile ulusal ve gerekli görülürse uluslararası medyada rektörlük pozisyonu ilan edilir ve gerekli şartları taşıyan adaylar davet edilir. Rektör adaylarından başvuru evrakı olarak sadece öz geçmişleri, kendileri hakkında referans verebilecek 5 kişinin isim ve iletişim bilgileri ve yönetim anlayışları ile rektörlüğe seçilmeleri hâlinde önceliklerinin ne olacağını ifade eden bir vizyon metni göndermeleri istenir. Komisyon başkanı, tüm başvuruları elektronik ortamda komisyon üyelerine gönderir ve onlardan tüm adaylara 0 ila 10 arasında puan vermelerini ister. Adaylar aldıkları toplam puana göre sıralanır. Eğer 5 ten fazla başvuru olmuşsa en çok oy alan 5 aday dışındaki tüm adaylar elenir. Komisyon, 5 adayın referans olarak verdiği isimlerden birer referans mektubu talep eder ve gerekli görürse başka kişilerden de görüş alabilir. Komisyon her bir aday ile kapsamlı mülakatlar yapar. Ayrıca, her bir adaydan tüm öğretim üyelerinin davet edildiği toplantılarda sunum yapmaları ve öğretim üyelerinin sorularına cevap vermeleri istenir. Arzu eden öğretim üyeleri adaylar hakkındaki görüşlerini komisyona bildirebilir. Komisyon, tüm bu veriler ve değerlendirmeler ışığında müzakerelerden sonra oylamaya geçer ve en yüksek puan alan 3 aday belirlenir. Alınan oy ile birlikte bu sıralama, süreç ve adaylar hakkındaki genel bir değerlendirme ile birlikte İl Yükseköğretim Konseyi (İYK) ne gönderilir. İYK, ilk sıradaki adayı veya gerekçe göstererek diğer iki adaydan birini (veya gerekli görmesi hâlinde listede olmayan bir adayı) rektör olarak atar. Rektör atanmasının ardından Rektör Adaylarını Belirleme Komisyonu dağılır. İYK, ildeki tüm kamu üniversitelerinin daimi mütevelli heyeti gibi toplum adına bir görev icra eder ve gerekli gördüğü durumlarda Rektör ü görevden alıp vekâleten bir Rektör atayabilir ve yeni bir rektör seçim sürecini başlatabilir. 6

7 Öneri 4: Dekan Seçimi (Dekan Adaylarını Belirleme Komisyonu) Dekan atamalarında fakülteyi temsilen 3, başka bir fakülteden (çok belirsiz bir ifade!!!) 1 ve Fakültenin paydaşlarını temsilen 1 kişiden oluşan toplam 5 kişilik bir Komisyon belirlenir. Komisyon, dekanda aranan özellikleri belirler, pozisyon ilan edilir ve şartları yerine getiren adaylar başvuru yapmaya davet edilir. Başvuru evrakı olarak adaylardan sadece öz geçmişlerini, kendileri hakkında referans verebilecek 5 kişinin isim ve iletişim bilgilerini; yönetim anlayışlarını ve dekanlığa seçilmeleri hâlinde önceliklerinin ne olacağını ifade eden bir vizyon metni göndermeleri istenir. Komisyon başkanı, tüm başvuruları komisyon üyelerine gönderir ve onlardan tüm adaylara 0 ila 10 arasında puan vermelerini ister. Adaylar aldıkları toplam puana göre sıralanır. Eğer 3 ten fazla başvuru yapılmışsa en çok oy alan 3 aday dışındaki tüm adaylar elenir. Her bir adayın fakültenin tüm öğretim üyelerinin davet edildiği ve komisyon üyelerinin de katıldığı toplantılarda adaylardan sunum yapmaları ve öğretim üyelerinin sorularına cevap vermeleri istenir. Adaylara puan verilir. Rektör, ilk sıradaki adayı veya diğer bir adayı (hatta listede olmayan birini) Dekan olarak atar. Rektör istediği anda Dekanı azledip (azledilen dekan öğretim üyeliğine geri döner) yerine vekâleten atama yaparak dekan seçim sürecini yeniden başlatabilir. Öneri 5: Bölüm Başkanı Seçimi (Bölüm Başkanı Adaylarını Belirleme Komisyonu) Bölüm başkanı seçiminde, dekanlık seçimine benzer bir süreç takip edilebilir. Yeni bölüm başkanı, dekanın tavsiyesi ile Rektör tarafından atanır. Bölüm başkanı atamalarında en büyük söz sahibi Dekan olmalıdır ve bölüm başkanlarının performanslarından Dekan sorumlu tutulmalıdır. Performansı yetersiz bir bölüm başkanı Dekanın tavsiyesi ile Rektör tarafından görevden alınabilmeli ve yerine hemen bir vekil atanabilmelidir. Öneri 6: Yeni Öğretim Üyesi Alımı Bir bölümde boşalan veya yeni açılan bir pozisyonun doldurulmasında şeffaflık ve profesyonellik esas olmalıdır. Yeniden yapılanma ve ciddi misyon değişikliği durumları dışında bir bölüme eleman alınmasında en ağırlıklı görüş, bölümün görüşü olmalıdır. Eleman alımında bölüm başkanı seçimi? Önce bölüm tarafından kadronun mahiyeti, uzmanlık alanı ve kadroyu dolduracak kişide aranan özellikler açıkça yazılıp ilan edilir. Bölümde 5 kişilik bir komisyon kurulur ve komisyona bölümden çoğunluğu o alandan olan üç kişi, aynı fakültenin başka bir bölümünden bir kişi ve ilgili alanda değerlendirme yapabilecek birikimde üniversite dışından da bir kişi alınır. Komisyon başkanı tüm CV leri toplar. Her komisyon üyesi adayları puanlar ve bir komisyon toplantısında en yüksek puanı alan üç aday belirlenir. Adaylar mülakata davet edilir ve bir seminer vermesi istenir. Ziyaretlerin ardından bölüm kurulu toplanır ve adaylar tartışılır. Bu tartışmaların ışığında Bölüm Başkanı ve Dekanın da görüşleri alınarak adaylar sıralanır. Bölüm başkanı, birinci sıradaki adayı arayıp işi teklif eder. İsteyen üniversite yeni öğretim üyelerini sözleşmeli olarak işe alabilir., Kontratlar başlangıçta (3 yıl süre ile) birer yıllık olabilir. Bu durumda performansı yetersiz bulunanların kontratları yenilemeyebilir.. 7

8 Öneri 7: Anabilim Dalları (Yeni Kanunda Yer Almamalı; Gönüllü Çalışma Grupları Oluşturulmalı) Anabilim dalları belli bir alanda uzmanlık geliştirip iş birliği ve destek ortamı sağlamak amacıyla kurulmuşlardır. Ancak zamanla bir yozlaşmanın oluştuğu ve anabilim dallarının kendi önceliklerini ön planda tutarak bölümlerin bütüncül bir yaklaşım içinde gelişim ve değişimi önünde bir direnç teşkil ettiği gözlenmektedir. Bölüm içinde bölümcükler manzarası arz eden, kendi aralarında kısır didişmelere sebep olan anabilim dalları, bölümün dinamik bir birim olarak faaliyet göstermesinde en büyük engeldir. Bazı anabilim dallarındaki baskıcı ortam, genç akademisyenlerin özgüven sahibi, girişimci, inovatif birey halinde gelişimi önünde bir engel oluşturmakta ve birçok kabiliyetli genç akademisyenin şevkinin sönmesine ve hatta üniversiteyi terk etmesine sebep olmaktadır Bölümlere dinamizm kazandırmak ve bölüm başkanlıklarını etkin liderlik pozisyonlarına dönüştürmek için anabilim dalları ivedilikle kaldırılmalıdır. Bu da anabilim dallarını idari ve hukuki kimliklerinden arındırıp gönüllü çalışma gruplarına dönüştürerek yapılmalıdır. Teklif edilen bu esnek yapı, geniş tabanlı disiplinler arası grupların kurulmasını gerektiren modern çalışma tarzına daha uygundur. Öneri 8: Senato Üniversitenin en üst seviye karar organı birimi olarak Senato, üniversite yönetiminden bağımsız olmalı ve üniversite camiasını temsil edecek bir yapıda ve sayıda üyeden oluşmalıdır. Rektörlük makamı yürütme organı, Senato ise yasama organı mahiyetinde olmalıdır. Kuvvetler ayrılığı açısından bunlar karıştırılmamalıdır. Senato her fakülte/yüksekokul birimlerinden, seçimle gelen üyelerden oluşmalı ve Senato kendi başkanını seçmelidir. Senato, tüm akademik kadroyu dengeli bir şekilde temsil eden bir birim olmalıdır. Kurallarla ilgili tüm işlere Senato bakmalıdır (TBMM gibi). Rektör Senatoya ancak davet edilirse veya talep ederse gelebilmelidir. Eğitimden sorumlu rektör yardımcısı senatonun daimi üyesi olabilir. Senatoda her fakültenin en az bir Senatörü olmalı ve Senatonun aldığı kararlar Rektör dâhil tüm yöneticileri bağlamalıdır. Senato ihtiyaç duydukça kendi alt komisyonlarını kurmalı ve raporlar hazırlatmalıdır. Sonra bu raporları tartışıp kabul veya reddetmelidir. İl Yükseköğretim Konseyi nin görev kapsamına giren konulardaki Senato kararları bu konseyin onayından sonra yürürlüğe girmelidir. Öneri 9: Yönetim Kurulları Mevcut sistemde hem Bölüm ve Fakülte kurulları hem de Yönetim Kurulu vardır ve bu iki kurulun varlığı kimi zaman karmaşıklığa yol açabilmektedir. Bir üniversitede Fakülte Kurulunun yaptığı bir işi başka bir üniversitede Fakülte Yönetim Kurulu görmektedir. Ayrıca üniversitelerde Rektör başkanlığında toplanan Üniversite Yönetim Kurulu vardır ki bütün bunlar çok başlılığa neden olmakta ve etkin kararların alınmasında büyük engel teşkil etmektedir Bölüm, Fakülte ve Üniversite Yönetim Kurulları esas olarak istişari kurullardır ve bu kurullar Bölüm Başkanı, Dekan ve Rektöre yönetimle ilgili kararlar almada yardımcı olmaktadırlar. Yönetim Kurulu kararları bağlayıcı değildir ve zaten olmaması gerekir. Bu kurullar işlevsel olmadığı için kaldırılmalıdır. 8

9 Yönetim kurulları etkin ve dinamik yönetişim önünde bir engeldir ve çok defa sorumluluğu dağıtıp adeta yok eden mekanizmalar olarak işlev görmektedir. Örneğin bir fakültedeki bir öğretim üyesinin görevlendirme talebini karara bağlamak o fakültenin işidir ve rektörün (veya konuyla görevli bir rektör yardımcısının) kurum adına bu talebi, sorumluluğunu alarak onaylaması yeterlidir. Ancak bu tür rutin şeyler Üniversite Yönetim Kurullarına gelmekte ve çoğunlukla dekanlardan oluşan yönetim kurulu üyeleri, detayına hiç vakıf olmadıkları bir konuda oy kullanmak durumunda kalmaktadırlar. Yönetim kurulları, sorumluluğu bölüm, fakülte ve üniversite yöneticilerinden kaldırma dışında ciddi bir işlev görmemektedirler. Örneğin rektörlük, kararı Üniversite Yönetim Kurulu aldı diyerek adeta sorumluluk almaktan kaçmaktadır. Üst düzey yöneticiler de bu tür formalitelerle gereksiz yere meşgul edilmektedir. Ayrıca, Yönetim Kurulları ancak belli aralıklarla toplanabildiği için işler yavaşlamakta ve bürokrasi artmaktadır. Önerimiz Bölüm Başkanı, Dekan ve Rektörün, yardımcılarıyla beraber, sırasıyla Bölüm, Fakülte ve Üniversite Yönetim Kurulu görevlerini üstlenmesi ve yönetim kurullarının kaldırılmasıdır. Böylelikle Bölüm başkanı, Dekan ve Rektör etkin yönetişim kapsamında talepleri hızla değerlendirebilir ve alınan kararların da sorumluluğunu üstlenir. Rektör, gerekli gördüğü durumlarda tüm dekanlardan oluşan Dekanlar Konseyi ni toplayıp yönetim ile ilgili konuları müzakere edebilir ve görüş alabilir. Dekanlar da bölüm başkanlarını toplayıp önemli kararları onlarla istişare ederek alabilir. Yani mevcut Üniversite Yönetim Kurulu nun yerini tamamen istişari bir organ olarak Dekanlar Konseyi, Fakülte Yönetim Kurulu nun yerini de Bölüm Başkanları Konseyi alabilir. Uzmanlık gerektiren konularda (disiplin, müfredat, laboratuvar, personel, vb) bölüm, fakülte ve üniversite çapında geçici veya daimi komisyonlar kurulabilir ve bu komisyonlar Bölüm Başkanı, Dekan ve Rektöre çalışmalarının sonuçlarını tavsiye kararları olarak iletebilirler. Bölüm Kurulu, bölüm ile ilgili tüm işlerde prensip kararları alan bir organ olmalı ve bu kurulun kararları Bölüm Başkanlarının yönetimle ilgili kararlarının dayanaklarını oluşturmalıdır. Bölüm Başkanı, yeni durumlar ortaya çıktıkça, Bölüm Kurulunu toplamalı ve tartışmalar sonucu alınan kararları uygulamalıdır. Benzer şeyleri Fakülte Kurulu, fakülteler için yapmalı ve dekanlara fakülte ile ilgili alacakları kararlarda yol gösterici olmalıdır. Üniversite çapında bu işi Senato yapmaktadır. Katılımcı demokrasiye uygun olarak Bölüm Kurulu bölümdeki, Fakülte Kurulu da fakültedeki tüm öğretim üyelerinden oluşmalıdır. Bölüm Başkanlıkları Senato, Fakülte Kurulu ve Bölüm Kurulu kararları çerçevesinde tam bir serbestiyete sahip olmalı; bölümleri ve öğrencileriyle ilgili kararları kendileri verebilmelidir. Mevcut sistemde Fakülte Yönetim Kurulu na getirilen işlerin çoğu Bölüm Başkanlıklarınca karara bağlanmalıdır. Dekanın onayı bile ancak istisnai durumlarda gerekli olmalıdır. Yani Bölüm Başkanlıklarına güven esas olmalı, ancak itiraz mekanizmasının yolu da açık tutulmalıdır. Öneri 10: Yıllık Performans Değerlendirmeleri Akademik hayatta akademik hürriyet ve serbestlik esastır ve ürettiği fikirler ve getirdiği yenilikler ile topluma ışık tutması beklenen öğretim üyelerine en serbest ve esnek çalışma ortamı sağlanmalıdır. Öğretim üyelerinden öğretim, araştırma ve topluma hizmet görevlerini en etkin şekilde yapmaları beklenmeli, ancak öğretim üyeliği mesai saatleri gibi kısıtlarla memurluk konumuna indirgenmemelidir. 9

10 Öğretim üyeleri ders ve ofis saatleri ve varsa komisyon toplantı saatleri dışında kampüste olmaya zorlanmamalıdır. Ancak her sene sonunda her öğretim üyesi bölüm başkanına yıllık bir faaliyet raporu vermeli ve performansını belgelemelidir. Raporda bir yıl süresince verilen dersler, öğrenci sayısı, tez çalışmaları, açılan yeni dersler, sürekli eğitime katkılar, yazılan proje teklifleri, alınan projeler, her türlü yayınlar verdiği seminerler, meslek örgütleri ve öğrenci derneklerindeki faaliyetler, üniversite komite görevleri, aldığı ödüller ve varsa patentler, danışmanlık yaptığı firmalar (danışmanlık yoluyla piyasaya bilgi aktarımı teşvik edilmeli ve öğretim üyesinin bu yolla kazandığı paraya karışılmamalıdır.) vb. belirtilmelidir. Öğretim üyeleri bu rapora dayalı olarak bölüm başkanı tarafından her yıl değerlendirilmeli ve bu değerlendirmeler akademik yükseltmelerde ve performansa dayalı ücret artışlarında esas olmalıdır. Öğretim üyeleri de her yıl bölüm başkanlarını değerlendirmeli ve değerlendirme sonuçlarını dekana, dekanlar da bu değerlendirmeleri kendi fikirlerini de ilave ederek rektöre sunmalıdırlar. Öneri 11: Doçentlik ve Akademik Unvanlar Mevcut akademik merdivende en kritik basamak DOÇENTLİK tir ve birçok akademisyen için doçentlik süreci adeta bir TRAVMA hâlini almıştır. Doçentlik kriterlerini sağlayamayan bir akademisyen ömür boyu Yrd. Doç. Dr. olarak öğretim üyeliği yapabilmektedir. Dolayısıyla alanıyla ilgili sınavdan başarısız olan bir öğretim üyesini sınıfa gönderip o alan derslerini verdirmek tam bir garabettir. Yrd. Doçentlik ve Profesörlük kuruma bağlı rutin bir süreç iken, Doçentliğe bu kadar vurgu yapılması ve bu derece zaman ve kaynak ayrılması anlaşılır bir konu değildir. Kalite ve liyakat ölçümü doçentlik aşamasında değil, doktora aşamasında yapılmalıdır. Doktora yapmak isteyenlerin temel bilgi seviyesi TUS gibi bir sınavla ölçülebilir. Mevcut, merkezî doçentlik uygulamasına son verilmelidir. Doçent ile Yrd. Doçent arasındaki maaş farkı azaltılmalı ve doçentlik unvanı mevcut abartılmış konumundan layık olduğu mevkiye indirilmelidir. Doçentlik de diğer akademik unvanunvanlar gibi kurum tarafından verilmeli ve sadece verilen kurumda geçerli olmalıdır. Üniversiteler kendi kriterlerini ken-dileri belirlemeli ve açıkça ilan etmelidir. Bölüm, fakülte ve üniversite bazındaki personel komisyonları tavsiye kararlarını verirken bu kriterleri esas almalıdır. Akademisyen olmayanlara Akademik unvanlar verilmemelidir. Yurt dışındaki saygın kurumların verdiği lisans, lisansüstü ve doktora dereceleri otomatik olarak eş değer kabul edilmelidir. Öneri 12: Akademik Yükseltme Kriterleri: Aşağıdaki sepete dayalı puanlama sistemi (bazı kalemlere örneğin SCI yayın gibi asgari puan getirilebilir). (Not: 27 Aralık 2011 tarihli 23. BTYK kararları, Akademik Yükseltme Ölçütlerinin girişimcilik ve yenilikçiliği teşvik edecek şekilde yeniden tasarımını ön görüyor. O yüzden mevcut yayına dayalı sistemin bu direktif doğrultusunda yeniden düzenlenmesi gerekiyor.) Akademik yükseltmelerde sadece yayın a dayalı 10

11 mevcut sistem terkedilmelidir. Türkiye yayın sayısında dünyada 18. sıradadır, ancak yayın etki faktöründe dünya ortalamasının altındadır. Öneri: Akademi sepeti Akademi sepeti, şu başlıklardan oluşmaktadır: Makale yayını, makale değerlendirme, atıf sayısı, h-indeks Kitap veya kitap bölümü telif/tercüme Proje yazma (TÜBİTAK, AB 7. Çerçeve, Kalkınma Ajansı, Firmalar, vs) Proje yürütücülüğü/araştırmacılığı/değerlendiriciliği /izleyiciliği Patent alma/ürün geliştirme/lisanslama/şirket kurma/bilimsel rapor yazma Seminer/kısa ders verme/sürekli Eğitim Merkezleri (SEM) nde kurs verme Yönetilen Master/Doktora tezleri (yüksek yetenekli insan yetiştirme) Firmalara/kurumlara danışmanlık Kurumuna yapılan katkı/verilen destek/komisyon görevleri Verilen dersler/açılan laboratuvarlar/yaptırılan lisans projeleri Mesleki konferans/kongre düzenleme; Bilimsel dergi editörlüğü Alınan ödüller, plaketler, davetli konuşmacı olma, panelistlik, medya Diğer akademik faaliyetler Öneri 13: Lisansüstü Eğitim Kendi imkânlarıyla okuyan veya projelerden desteklenen lisansüstü öğrencilerin kabul şartlarını üniversiteler kendileri belirlemelidir. Böylelikle lisansüstü eğitim yaygınlaşır,eğitimde çeşitlilik oluşur, piyasaya duyarlılık artar ve rekabet ortamı meydana gelir. Devletten maaş alan Araştırma Görevlileri için asgari kabul şartları (ALES gibi) belirlenir. Lisansüstü eğitimi ücretli olmalı ve ücreti ilgili üniversite belirlemelidir. Yani lisansüstü eğitimi devlete yük getirmemelidir (akademisyen ihtiyacını karşılamak için devlet belirli sayıda öğrenciye burs verebilir). Üniversitelerde lisans eğitimi bölüm ve fakültelerde, yüksek lisans ve doktora gibi lisansüstü eğitimleri ise mühendislik ve fen bilim alanlarında Fen Bilimleri Enstitüleri, sosyal bilim alanlarında ise Sosyal Bilimler Enstitüleri ve öğretmen yetiştiren fakültesi bulunan bazı üniversitelerde Eğitim Bilimleri Enstitüsü bünyesinde yürütülmektedir. Üniversitelerde kurulan diğer enstitüler de kendi alanlarında lisansüstü eğitimi vermektedirler. Bu nedenle mevcut sistem çok başlı, karmaşık ve verimsizdir. Bazı üniversitelerde 100 den fazla lisansüstü programı ve her programın bir direktörü vardır. Kimi zaman lisansüstü program direktörleriyle toplantı yapmak için oda bulmak mümkün değildir. Dersler bölümlerde verilmekte, ancak tüm kararlar fakülte dışındaki enstitülerde alınmaktadır. Aynı üniversitedeki Fen Bilimleri Enstitüsü ile Sosyal Bilimler Enstitüsünün birbirinden bağımsız çalışması, lisansüstü eğitime bir standart getirmeyi zorlaştırmaktadır. Lisansüstü eğitimi veren Fen Bilimleri Enstitüsü ve Sosyal Bilimler Enstitüsü lağvedilip lisansüstü eğitimin, lisans eğitimi gibi bölüm ve fakülteler bünyesinde yapılması gerekir. Her bölüm kendi lisansüstü programlarından kendisi görevli ve sorumlu olmalıdır. Dünyadaki uygulamalar ışığında, lisansüstü eğitimde etkinlik ve verimlilik için aşağıda belirtildiği gibi yeniden bir yapılanmaya gidilmelidir: Lisans eğitimi ile ilgili genel kuralları Senato belirler ve bölümlerdeki lisans eğitimlerinin bu kurallara uygunluğunu Eğitimden Sorumlu Rektör Yardımcısı denetler. Benzer şekilde, lisansüstü eğitim ile ilgili genel kuralları belirleyen Senato ya benzer bir Lisansüstü Kurul (veya Konsül) kurulmalı ve bu kurulun başkanı Araştırma ve Lisansüstü Eğitimden Sorumlu Rektör Yardımcısı olmalıdır. Bu kurul, üniversitedeki tüm lisansüstü programların kurallara ve uluslararası standartlara uygunluğunu denetlemeli ve programların kalitesini yükseltme gayreti içinde olmalıdır. Aynı şekilde, bu kurul lisansüstü programları açma ve kapatmaya da yetkili olmalıdır. Bu kararlara YÖK karışmamalıdır, ancak bu kararların alınmasında İl Yükseköğretim Konseyi nin onayı faydalı olacaktır. 11

12 Bölümlerle ilintili Lisansüstü program enflasyonuna son verilmelidir. Bölümlerde bölüm ismi altında tek bir Yüksek Lisans (tezli ve tezsizi de içinde barındıran) ve tek bir doktora programı olmalıdır. Diploma da lisans eğitiminde olduğu gibi bölüm adına verilmelidir. Mezunlara, uzmanlık sahasını belirten ayrı bir sertifika veya ek diploma verilebilmelidir. Yüksek Lisansın tezli mi veya tezsiz mi olduğu transkriptten anlaşılabilir. Öneri 14: Araştırma Görevlileri Araştırma görevlilerine maaş değil burs verilmelidir ve araştırma görevlileri memur değil öğrenci statüsünde olmalıdır. Devlet, üniversitelerde eğitime yardım eden lisansüstü öğrencileri için kadro yerine ödenek tahsis etmelidir. Bu ödenek, araştırma görevlilerine verilecek burs ile beraber okul harcını ve sağlık sigortasını da kapsamalıdır. (Devlet üniversitelerine, bir bütçe kalemi olarak bir formül dâhilinde, araştırma görevlileri ödeneği verilebilir). Ancak emeklilik primini karşılamamalıdır. Bu ödeneğin karşılığı olarak araştırma görevlileri, bölümlerinde eğitim ve/veya araştırma faaliyetlerine haftada 20 saat katkı yapmalıdır. Araştırma görevlileri her akademik yıl sonu değerlendirilmeli ve performansı yetersiz bulunanların kontratları yenilenmemelidir. Yani kontratlar birer yıllık (veya bölümün olumlu görüşü şartı ile birkaç yıllık) olmalıdır. Araştırma görevlileri, Bölüm uygun görürse bu bursun karşılığı olarak ders de verebilmelidir. Araştırma görevlisi olsun veya olmasın, programını tamamlayan tüm lisansüstü öğrencilerinin üniversite ile ilişiği kesilmelidir. Öneri 15: Doktora Eğitimini Bitirenler Öğretim üyeliği ile ilgili olarak yapılması gereken önemli bir değişiklik, Araştırma Görevliliği statüsünün o kurumda akademik merdivenin ilk basamağı olduğu anlayışına son verilmesidir. Doktora eğitiminin hedefi, o kurumun akademisyen ihtiyacını karşılamak yerine diğer akademik kurumları ile kamu kuruluşları ve özel sektörün doktoralı eleman ihtiyacını karşılamak olmalıdır. Türkiye de öğretim üyesi alımında, bölümün ihtiyaç duyduğu elemanı almak yerine mezunlar için kadro açıp onları işe yerleştirme uygulaması yaygındır. Bunun sonucu ortaya çıkan kısır döngü, dinamizm önünde bir engeldir. Mezuniyetten sonra kurumdan ayrılma zorunluluğu, mezunların elde ettikleri başarılarının serbest piyasada pazarlanabilirliğini ön plana çıkaracak ve serbest rekabet ortamı doktora eğitimi kalitesini de yükseltecektir. Çünkü mezunları talep edilmeyen bir doktora programı ya kendisine çeki düzen verecek ya da kapısına kilit vurmak zorunda kalacaktır. Bu uygulamanın arkasındaki önemli bir gerekçe, değişik bir ortamdan gelen yeni bir akademisyenle kampüste entelektüel çeşitlilik ve zenginliğin arttırılması ve bir bölümde birbirinin kopyası olan bir öğretim kadrosunun oluşmasının önüne geçilmesidir. Dışarıdan eleman alınması, bölüme entelektüel zenginlik getirir. Öneri 16: Üniversitelerin Formülü Fonlanması Akademik kadro ile ilgili olarak devlet üniversitelerinde yapılması gereken ilk işlerden biri, akademik kadro belirlenmesinde keyfiliğe ve çifte standarda son verilmesi 12

13 ve kadro dağılımının rasyonel bir zemine oturtulmasıdır. Lisansüstü eğitimi ücretli olacağından, kadrolar belirlenirken sadece lisans öğrencileri dikkate alınmalıdır. Kuzey Amerika daki uygulamalar ışığında, üniversitelerde kadro tahsisinde şöyle bir formül kullanılabilir: Tıp fakültelerinde 8, Mühendislik fakültelerinde 15, Fen- Edebiyat ve Sosyal Bilimlerde 20 tam zamanlı öğrenci başına bir öğretim üyesi kadrosu verilebilir (rakamlar değişebilir). Böylelikle kadro talepleri, öğrenci sayısını artırmaya bağlanır ve üniversiteler insan kaynaklarını en verimli şekilde kullanmaya zorlanır. Ayrıca bu kadrolar yardımcı doçent, doçent ve profesör ayrımı yapılmadan torba olarak verilmelidir. Bir yardımcı doçent gereken şartları sağlayıp doçent unvanını alınca, kadrosu otomatik olarak doçent e dönmeli ve mevcut uygulamadaki doçent kadrosu alınıp ilana çıkılması, başvuruların hakemlere gönderilmesi, sonra yönetimin bunları değerlendirip atama yapması garabetine ve ek iş yüküne son verilmelidir. Yeni bina/yatırım/ar-ge altyapısı vs talepleri ile ilgili bütçe kalemi gerekçeleriyle birlikte ayrı olarak hazırlanmalıdır. Üniversitelerin finansal bağımsızlığı olmalı ve kendi bütçesiyle araştırmacı, kadrosuz öğretim üyesi (yerli veya yabancı) ve hizmetli istihdam edebilmelidir. Ayrıca, alınabilecek yabancı öğrenci ve öğretim üyesi sayısına hiçbir sınır konulmamalı ve bunu üniversitelerin ilgili kurumları belirleyebilmelidir. Öneri 17: Borçlanmayla Eğitim Parasız eğitim diye bir şey yoktur; parasını başkasının ödediği eğitim vardır. Mevcut sistemde öğrenciler neredeyse sınırsız sayıda derse kaydolmaktadır. Başarısız olunan dersler sonradan silindiği ve not ortalamasını etkilemediği için derslerde sorumsuzluk devamsızlık ve ciddiyetsizlik yaygın bir hastalık hâline gelmiştir. Kayıt ücreti, alınan kredi sayısı ile orantılı olmalıdır. Böylece derslerde öğrenci ve ders grup sayılarının gereksiz yere artması önlenmelidir. Öğrencilerin gereksiz yere ders almasının önlenmesinin sonucu olarak derslere ciddiyet gelecek, sınıflarda ilgisiz öğrencilerin yer işgal etmesi önlenecek, derslerde başarı oranı artacak, mevcut altyapı ve insan kapasitesi daha etkin kullanılacaktır. Örneğin derslerde kalma oranının % 50 den % 25 e düşmesi, aynı altyapı ve insan kaynakları ile aynı kurumda %25 daha fazla öğrenciye hizmet vermeyi mümkün kılacaktır. Böylece ikinci öğretime de gerek kalmayacaktır. Lisans eğitiminin paralı olması esas olmalıdır. Ancak, isteyen her öğrenciye, imzalayacağı bir taahhütname karşılığı, kefil olmaksızın, okul ücreti kadar burs verilmedir. Öğrenci bu borcu ileride bir işe girdiğinde gelirinin belli bir oranı olarak veya bire bir (1-1) mecburi hizmet olarak ödeyebilmelidir. Böylelikle mecburi hizmet etmek istemeyenler (doktorlar gibi) kendi okul paralarını kendileri öderler ve halka yük olmazlar. Öğrencinin mezuniyetten önce/ sonra ölümü, iş göremez hâle gelmesi durumunda borç silinmelidir. Borç hiçbir şekilde aileye intikal etmemelidir. VEYA: Eğer üniversite eğitimi parasız kalacaksa, en azından alınan derslerin ücret karşılığı yıllık öğrenci harcına eklenmelidir. Öneri 18: Meslek Yüksek Okulları (MYO) Üniversite bünyesindeki 2 yıllık ön lisans programları ve MYO lar lisans/lisansüstü programların gölgesinde kalmakta ve üvey evlat muamelesi görmektedir. Bağımsız hareket edemeyen MYO lar aktif politikalar izleyememekte ve toplumla bütünleşememektedir. MYO lar YÖK bünyesinden alınıp (veya ayrı bir birim olarak yeniden yapılandırılıp) üniversitelerden bağımsız bir şemsiye altında yapılanmalıdır. MYO lar, MEB bünyesinde ortaöğretim seviyesindeki Meslek Okulları ile koordineli faaliyet göstermelidir. Toplumda birçok 2 yıllık ön lisans programı ile meslek liselerindeki programların aynı olduğu ve hatta bazı meslek liselerindeki eğitimin 2 yıllık ön lisans programlarındaki 13

14 eğitimden daha kaliteli olduğu yönünde yaygın kanaatler vardır. MYO lar akşam-gece saatleri ve hafta sonlarında hayat boyu öğrenim kapsamında o şehrin yetişkin eğitim merkezleri olarak hizmet vermeli, ihtiyaç duyulan alanlarda sertifika programları açmalıdır. Bir ildeki MYO lar o ilin adını taşiyan bir Meslek Akademisi bünyesinde toplanmalı, ve hangi MYO da hangi programların açılıp hangilerinin kapanacağına, programların öğretim planlarına, hangi öğretmenlerin alınacağına o ildeki iş dünyası temsilcilerinin (İŞKUR, MEB, Valilik, Kalkınma Ajansı, Sanayi Odası, Ticaret Odası, vb) de üye olarak yer aldığı bir Yönetim Kurulu tarafından karar vermelidir. MYO larda akademik unvanlar değil öğretim görevliliği esas olmalıdır ve beceri sahipleri beceri dersleri verebilmelidir. Akademik unvan sahipleri burada görev yapabilmeli, ancak temel performans kriteri mesleki eğitime yapılan katkı olmalıdır. MYO ların misyonu, Ar-Ge/yayın değil beceri kazandırma ve iş dünyası ile iş birliği içinde bölgenin istihdam ihtiyacını temin etme olmalıdır. Lise mezunlarının sahip olmaları istenen bilgi ve beceriler belirlenmeli ve üniversite giriş sınavı büyük oranda bu bilgi ve becerileri ölçmeye dayanmalıdır. Örneğin üniversiteye giriş sınavında bir kaç bilgisayar sorusu olması, tüm lise mezunlarının bilgisayar konusunda ciddi beceri sahibi olmalarını sağlayacaktır. Üniversiteye hazırlık kursları da kendilerini bilgisayarlarla donatacak ve kursiyerlerine en yüksek seviyede bilgisayar becerisi kazandırma yarışına gireceklerdir. Benzer şeyler güzel ve doğru yazma, yabancı dil, sağlık bilgisi, sportif faaliyetler, sanat faaliyetleri için de yapılabilir ve bu tür faaliyetler için öğrencilere direkt puanlar verilebilir (lise başarı notunun üniversiteye giriş sınav sonuçlarına eklenmesi gibi). Spor, kültür ve sanat etkinlikleri alanında öğrencilerin birer portföyünün olması ve bu faaliyetlere katılım ve başarının bir şekilde üniversiteye girişte etkili olması, liseleri bu tür faaliyetlerin merkezi hâline getirecektir. Keza, bir konu hakkında öğrencilerin bir makale yazmalarının üniversiteye giriş sınavının bir parçası yapılması, tüm lise mezunlarının kendilerini yazılı olarak ifade etme becerisi kazanmalarını ve imla kurallarını öğrenmelerini kolaylaştıracaktır. Önerilen bu sistem üniversiteye kimlerin gireceğini muhtemelen pek değiştirmeyecektir. Ancak üniversiteye giren ve girmeyen her lise mezununun lise sonrası hayata gerçek hayat becerileri ile donanmış olarak daha yüksek bir özgüven ve kişisel gelişmişlik seviyesinde başlamasını ve liselerin de anlamlı eğitim yuvası olmasını sağlayacaktır. Öneri 19: Üniversiteye Giriş Sınavı Liseleri, üniversitelere girişe yönelik test merkezleri olmaktan çıkarıp öğrencileri gerçek hayat becerileri ile donatan eğitim kurumları hâline dönüştürmek için üniversiteye giriş sistemi yeniden tasarlanmalıdır. 14

15 Öneri 20: Güvene Dayalı Kısa ve Öz bir Kanun Dünya hızla değişmektedir ve bu dinamik ortama uyum sağlayabilmek için sistemin esnek ve değişime açık olması gerekir. Yoksa bugün yapılan kurallar kısa bir süre sonra ayak bağı olur ve verimi düşürür. Bu nedenle, yeni kanun kısa, öz ve esnek olmalı ve değişik uygulamalara fırsat vermelidir. Gelişim, rekabetle mümkündür ve rekabet de değişik yaklaşımlarla gerçekleşir. Yeni kanun, sistemi suiistimal edecek olanları değil dürüstleri esas alarak hazırlanmalı ve suiistimal edebilecek küçük bir azınlık için de caydırıcı hükümler içermelidir. Herkesin potansiyel sahtekâr olarak görüldüğü, dürüst ve çalışkan kişilerin bu yüzden formalitelere boğulduğu bir sistem verimi düşürür ve dünya ile rekabeti imkânsız kılar. Kaldı ki bu tür kurallarla dolu komplike sistem, sahtekârlığı önleyememekte sadece dürüstlerin işini zorlaştırmaktadır. Yüksek Öğretim Kurumu hakkındaki yeni kanun genel ve evrensel kurallar belirlemeli, ayrıntıları üniversitelere bırakmalıdır. Üniversitelerde rekabet ortamı oluşmalı ve çoğulculuk esas alınmalıdır. Yukarıda sıralanan önerilerin çoğu örnek alınan ülkelerde yıllardan beri uygulanmış ve zaman testinden geçmiş olduğu için bu önerilerin hayata geçirilmesi hâlinde üniversiteler, hem çok daha etkin, verimli, esnek, dinamik ve demokratik bir yapıya hem de kendilerini benzerlerinden ayırt etmemizi sağlayan bir kimliğe kavuşacaklardır. 15

16 Bu çözüm paketinde, gelişim ancak rekabet ortamında olur ve rekabet de değişik yaklaşımlarla mümkün olur. gerçeğinden hareket edilmiş ve böylece değişik uygulamalara fırsat verecek kendi özelliklerimize ve kazanımlarımıza uygun bir yapı önerilmiştir. Bununla birlikte evrensel geçerliliği olan esaslar ortaya konulmuş ve ayrıntılar ilgili kurumlara bırakılmıştır. Sistemi suiistimal edebilecek azınlığı caydırmak için, dürüst davranan çoğunluğu cezalandıracak önerilerden kaçınılmış, üniversitelerin daha etkin verimli, esnek, dinamik ve demokratik bir yapıya kavuşmaları için çoğulculuk esas alınmıştır. Bu arada çeşitli ülkelerde uygulanmış ve zaman testinden başarıyla geçmiş çözümler dikkatlere sunulmuştur. 16