Sosyal Bilgiler 5 Ders Notları

Transkript

1 Ders Notları Adım Adım Türkiye-2 Öğrencinin Adı ve Soyadı: Sınıfı ve Numarası: 5/ -

2 KÜLTÜRÜMÜZDEN ÖRNEKLER Milletimiz çok köklü bir geçmişe sahiptir. Yüzyıllardır devam eden gelenek ve göreneklerini günümüze kadar taşımıştır. Milletimizi oluşturan bireyler arasında kültürel bağlar vardır. Aynı geçmişe sahip olmak, aynı dili konuşmak, benzer türde yemekler yemek, aynı türküler ile oynamak toplumumuzun kültürel değerleri arasındadır. Uzun zamandan beri geçerli olan kültürel kurallara gelenek, geleneklere uygun hareket etmeye ise örf denir. Yemek ve sofra düzenleri, misafir karşılama, uğurlama, bayram ziyaretleri, törenler geleneklerimizdendir. Gelenek, görenek, örf, adet toplumumuzun yazısız kurallarındandır. Bu kurallar ülke içinde yöreden yöreye farklılıklar gösterir. Komşularımızın daveti üzerine farklı bir yörenin düğününe katıldık. Düğündeki insanların konuşma ve giyim şekillerinin, yemeklerinin, oyunlarının kendi bölgemizinkine pek benzemediğini fark ettim. Ülkemizde bölgeler arasında giyim kuşam, konuşma şekli (şive), beslenme alışkanlıkları kültürel farklılıktan kaynaklanır. Kültürel farklılıklar, ülkede kültürel çeşitliliğin oluşmasına neden olur. Yöreler arasında bu farklılıkların oluşmasında yer şekilleri, iklim, bitki örtüsü ve eğitim gibi faktörler etkilidir. Kültürümüze ait farklılıklar çeşitli alanlarda karşımıza çıkar: Halkoyunları Kültürel farklılık, oynanan oyunların figürleri ve giyilen kıyafetlere de yansır. Zeybek Horon Halay Kaşık oyunu BİLGİ KUTUSU Kültür, bir toplumda nesilden nesile aktarılıp yaşatılan; gelenek, görenek, inanış, düşünce ve sanat varlıklarının tümüdür. Örneğin büyüklerimize saygı göstermek, ülkemizin her yerinde kabul edilen kültürel bire değerdir. Çayda Çıra Bar Ege nin zeybeği, Karadeniz in kıvrak horonu, Doğu Anadolu nun halayı, İç Anadolu nun kaşık oyunu ünlüdür. Bu oyunlarda kullanılan kıyafetler yörelerin iklimine göre farklı renklerde olabilir. 2

3 Yemek Türleri Türkiye nin her yöresinin farklı türlerde tanınmış yemekleri bulunur. Hayvancılığın gelişmiş olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde etli yemekler ağırlıktadır. Zeytin diyarı Ege Bölgesi nde zeytin yağlılar, Karadeniz Bölgesi nin ise mısır unlu, hamsili, lahanalı yemekleri bolca yapılır. Yörelerimizin tanınmış yemek ve tatlarından bazıları; Giyim Kuşam Yöresel giysilerde bölgeler arasında farklılıklar vardır. İklim, giysi seçiminde etkilidir. Denize yakın kesimlerde kıyafetler daha açık renklidir. Düğünlerde, bayramlarda ve özel günlerde yöresel kıyafetler kullanılır. Bindallı, yemeni, şalvar, kuşak, cepken yöresel kıyafetlerden bazılarıdır. Mantı-KAYSERİ Kebap-ADANA Bindallı Yemeni Baklava-GAZİANTEP Etliekmek-KONYA Şalvar Cepken Tantuni-MERSİN Pişmaniye-KOCAELİ Künefe-HATAY Cağ Kebabı-ERZURUM Barınma Biçimleri İnsanlar sıcaktan, soğuktan, yırtıcı hayvanlardan korunmak amacıyla evler yapmışlardır. Yurdumuzda bazı yörelerimiz sert bir iklime sahipken, bazı bölgelerimizde ılıman bir iklim görülür. Yaşanılan yörenin iklimi, yerşekilleri o yörenin ev tiplerini etkiler. Ege Bölgesi nde yazlar çok sıcak olduğundan evler kesme taştandır ve beyaza boyanır. Karadeniz Bölgesi nde yağmurun sık yağması ve ormanın bol olmasından dolayı köy evleri ağaçtan yapılır. Evlerde çatı bulunur. Dondurma-K.MARAŞ Hamsili Pilav-TRABZON Çiğ Köfte-ŞANLIURFA Otlu Peynir-VAN Taş ev Ahşap ev Toprak ev Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde ise yazın serin, kışın sıcak olan kubbeli toprak evlerde yaşanır. Orman olmadığı için evler topraktan yapılmıştır. Evlerin bir kısmı çatısızdır. 3

4 El Sanatları Yöresel giysiler kadar önemli olan bir kültür ögemiz de el sanatlarımızdır. Binlerce yıllık geçmişe sahip olan Anadolu, geçmişi kadar zengin ve çeşitli el sanatları geleneğine sahiptir. El emeği ve göz nuruyla oluşturulan el sanatlarımıza, Anadolu insanının duyguları yansımıştır. Bunlardan başlıcaları ve yaygın olduğu illerimiz; Türkülerimiz Türkülerimizin her birinin hikayesi farklıdır. Kültürümüzün örnekleri olan türküler, doğdukları yerin özelliklerini taşırlar. Halkın kültürünü anlatır, yaşayışını aktarırlar bize. Sevinçlerimiz, üzüntülerimiz, isteklerimiz türküye dönüşür. Başlangıçta sahibi bellidir. Zamanla dilden dile dolaşır, halka mal olur. Bu kültürel değerlerimiz yaşatanların başında aşıklar gelir. Kilim-ADIYAMAN Bakırcılık-GAZİANTEP Aşık Veysel Neşet Ertaş Halı-ISPARTA Battaniye-SİİRT Fıkralarımız Kültürel özelliklerimizden mizah sanatının unsurlarıdır fıkralar. Fıkra denince akla ilk gelen mizah ustası Nasrettin Hoca dır. Yüzyıllardır bu coğrafyada dilden dile dolaşmış, ünü sınırları aşmış, güldürürken düşündürmüştür. Bazı fıkralar da vardır ki bir yöre ile özdeşleşmiştir. Mesela Karadeniz fıkraları. Bu fıkralar yöre insanının zekasını, hazır cevaplılığını gösterir. Çinicilik-KÜTAHYA Baston-KASTAMONU Çömlekçilik-NEVŞEHİR Mermercilik-AFYON Oltu taşı tespihi-erzurum Lületaşı-ESKİŞEHİR KÜLTÜR BİRLİĞİ Bölgeler arasında küçük farklılıklar olmakla birlikta aslında milletçe aynı değerleri paylaşırız. Aynı türküler ile coşup aynı ağıtlarla hüzünleniriz. Dürüstlük ve hoşgörüye önem verir, misafirperverlik gibi geleneklerimizi yaşatmaya çalışırız. İnanç, ibadet ve bayramlarımız da kültürümüzü zenginleştirir, renklendirir. Bayramlar milletçe kutladığımız ortak kültür ögelerimizdir. Bayramlarda akrabalarımızla, komşularımızla bir araya geliriz. Saydığımız tüm bu ögeler ortak milli, dini ve kültürel değerlerden doğmuştur. Bütün bu ortaklıklar, bizlere aynı milletin evlatları olduğumuzu hatırlatır, bir arada yaşama sevinci verir. Kültürel ögelerimiz, kaynaşmamızı, birlik ve beraberliğimizi sürdürmemizi sağlar. 4

5 1) Ben ve ailem geçtiğimiz yaz; önce tarihi evleri ve lokumu ile ünlü 1 gittik. Daha sonra da Kayseri ye gidip Kayseri nin yöresel yemeği olan 2 yedik. Azra nın anlatımında boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri getirilirse paragraf doğru olur? 1 2 A. Beypazarı na Çiğ köfte B. Göreme ye Mıhlama C. Erzurum a Cağ kebabı D. Safranbolu ya Mantı 3) Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A. Yurdumuzda her yörenin kendisine ait gelenek ve görenekleri vardır. B. Yörelerin yemeklerinde hatta türkülerinde bile farklılıklar görülür. C. Bir yöredeki gelenekler başka bir yöreye kesinlikle taşınamaz. D. Misafirperverlik ve yardımseverlik ortak değerlerimizdendir. 4) Ülkemizde bazı illerin ismi söylenince aklımıza çeşitli nesneler gelir. Aşağıda bazı nesneler, ilgili şehirlerle eşleştirilmiştir. Bu eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? Elma A. B. Gül Konya Isparta C. Dondurma D. Çini 2) Kahramanmaraş Kütahya Yukarıda verilen kişiyle ilgili olarak; I. Gölge oyunu kahramanıdır. II. Fıkraları hem güldürür hem de düşündürür. III. Yazılı kültür ögeleri arasında yer alır. ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A. II ve III B. Yalnız I C. I ve II D. I ve III 5) Yeni kıyafetler alınıp giyilir. Evlerde misafirlere hazırlık yapılır. Küçükler, büyüklerin elini öper. Çocuklara harçlık ve şeker verilir. Yukarıda özellikleri verilen milli kültürümüze ait öge, aşağıdakilerden hangisidir? A. Dini bayram B. Anneler günü C. Milli bayram D. Doğum günü 5

6 6) Bir orta okulun 5. sınıf öğrencilerinden her biri kendi yörelerini tanıtan çeşitli standlar açmışlardır. Bu standlarda yöresel yemekler, çeşitli fotoğraflar, el işlemeleri vb. gibi kültürel ögeler sergilenmiştir. Bu standlarda bulunan kültürel özelliklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlış verilmiştir? 8) Ülkenizin zengin kültürünü tanımak istiyorum. Bana nerelere gitmemi tavsiye edersin? A. Erzurum standı Dondurma, kayısı, zeybek oyunu B. Isparta standı El dokuma halısı, gül yağı, gül suyu C. Trabzon standı Hamsi pilavı, kemençe, horon D. Şanlıurfa standı Sıra gecesi, çiğ köfte Kültürümüzü yakından tanımak isteyen bir turiste aşağıdakilerden hangisini tavsiye edemeyiz? A. Müzelerimizi gezmelisin. B. Düğünlerimizi görmelisin. C. Sema gösterilerimizi izlemelisin. D. Alışveriş merkezlerimizi gezmelisin. 9) Aşağıdakilerden hangisi Türk kültürüne ait bir öge değildir? A. Kına gecesi düzenlemek B. Mantı yemeği yapmak C. Televizyon dizisi seyretmek D. Misafire çay kahve ikram etmek 7) Anadolu, dünyanın en eski yerleşim yerlerinden biridir. Bu nedenle çok çeşitli kültürel zenginliklere sahiptir. Bazı şehirlerimiz kültürel özellikleriyle tanınır. Aşağıda şehirlerimiz ile o şehre ait ünlü kültürel özelik eşleştirilmiştir. 1 Isparta Halı dokuması 10) Aşağıdaki yöresel halk danslarından hangisi Karadeniz Bölgesi ne ait kültürel bir zenginliğimizdir? 2 Gaziantep Baklava A. Kılç kalkan B. Horon 3 İzmir Oltu taşı 4 Kütahya Çini işlemeciliği Bu eşleştirmelerden hangisi ya da hangileri doğrudur? A B C. 3 4 D. Yalnız 4 C. Zeybek D. Halay 6

7 11) Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin kültürel özelliklerle ilgili ifadesi yanlıştır? A. B. C. Kültürel özellikler bölgeden bölgeye farklılık gösterebilir. Kültürel özellikler sık sık değişir. Kültürel özellikler birbirinden etkilenebilir. 14) Yörelerin kendine has kültürel özellikleri vardır. Bu farklılıklar kültürümüzü zenginleştirir. Aşağıdakilerden hangisi yörelere göre farklılık gösteren kültürel özelliklerimizden değildir? A. Yemekler B. Türküler C. Milli bayramlar D. Halk oyunları D. Mimari, yemek çeşitleri, giyim tarzı vb. kültürün parçalarıdır. 15) 12) El dokuması halılar, yöresel kıyafetler.. örnektir. ifadesini aşağıdakilerden hangisi tamamlar? A. Tarihi eserlere B. Milli bayramlara C. Kişisel özelliklere D. Kültürel özelliklere Kültür, bir topluma ait olan özelliklerin bütününe denir. Maddi ve manevi tüm unsurları, sanat eserleri, farklı yapısı toplumun kültürünü oluşturur. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi kültürel farklılıklar arasında yer almaz? A. Dini bayramlar B. Şiveler C. Yemekler D. Türküler 13) 1 2 Bayramlar Sünnet düğünü 3 Asker uğurlama 4 Tatile çıkma Kaç numaralı kutuda yazan, insanları kaynaştırma ve yakınlaştırmaya örnek olamaz? A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 16) Ege Bölgesi nde sebze yemekleri yapılırken, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde etli yemekler yapılmaktadır. Bu durumu en iyi ifade eden seçenek, aşağıdakilerden hangisidir? A. Güney Doğu Anadolu insanının geçim kaynağı hayvancılıktır. B. Ege Bölgesi tarım yönünden gelişmiş bir bölgemizdir. C. Etli yemekler kültürümüzün temel bir unsurudur. D. İklim ve yeryüzü şekillerindeki farklılıklar, kültürel farklılıkları ortaya çıkarmıştır. 7

8 17. ve 18. soruları aşağıdaki bilgilere göre cevaplayınız. Nazlı 17) Nazlı nın ailesiyle gittiği halk oyunları gösterisi hakkında anlattıklarından aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz? A. Misket, Ankara yöresinde oynanır. B. Zeybek, Ege yöresi oyunudur. Arkadaşlar, halk oyunları gösterisi önce Karadeniz Bölgesi ile başladı. Kemençe ve tulum eşliğinde horon tepildi. Arkasından Ege Bölgesi nden zeybek, Ankara yöresinden misket, Bursa yöresinden kılıç-kalkan, Trakya dan çiftetelli oynandı. Çok güzel bir gösteriydi. C. Kılıç-kalkan, Bursa yöresinde oynanır. D. Çiftetelli, Karadeniz Bölgesi nde oynanır. 19) Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A. Düğün ve kına gecesi gibi kültürel ögeler insanları bir araya getirir. B. Düğün ve kına gecesi gibi kültürel ögeler sadece akrabalar arasında gerçekleşir. C. Düğün ve kına gecesi bizim en önemli kültürel ögemizdir. D. Kına gecesi, artık önemini kaybetmeye 20) Düğünlerde herkes gelin ve damada yardım eder. Gelinin çeyizinde ve kına gecesinde eş dost ve akraba elinden geleni yapar. Böylece düğün evine ağır gelebilecek pek çok şey zorlanmadan gerçekleştirilmiş olur. başlamıştır. Ülkemizde bir kültür çeşitliliği yaşanmaktadır. Kültür, bölgeden bölgeye hatta ilden ile değişiklik gösterebildiği gibi kültürler arasında benzerlikler de bulunmaktadır. Bölgesel farklılığa örnek verebilir misiniz? Dinî bayramlarda büyüklerin ziyaret edilerek ellerinin öpülmesi Millî bayramların coşkuyla kutlanması Nilay Ali Selim Seval 18) Nazlı nın anlattıklarına bakılarak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılabilir? A. Halk oyunları birbirine benzemektedir. B. Halk oyunları bakımından doğu bölgelerimiz daha zengindir. C. Ülkemizde halk oyunları çeşitliliği fazladır. D. Ülkemizdeki halk oyunları eski önemini kaybetmiştir. Düğünlerde gelinlerin ata binmesi Öğrencilerden hangisi öğretmenin sorusuna doğru cevap vermiştir? Eve gelen misafirlere yemek ikram edilmesi A. Nilay B. Ali C. Selim D. Seval 8