SU, SAĞLIK VE BESLENME. Arş Gör Cansu Çetin & Prof.Dr. H.Tanju BESLER Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü

Transkript

1 SU, SAĞLIK VE BESLENME Arş Gör Cansu Çetin & Prof.Dr. H.Tanju BESLER Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü

2 SUNUM PLANI SUYUN ÖNEMİ SUYUN VÜCUTTAKİ DAĞILIMI SUYUN VÜCUTTAKİ GÖREVLERİ SUYUN VÜCUTTA KULLANIMI SU DENGESİ HİDRASYON DEĞERLENDİRMESİ DEHİDRASYON SU GEREKSİNİMLERİ SUYUN KALİTESİ VE MİNERAL İÇERİĞİ SUYUN PH DEĞERİ SONUÇ

3 Suyun Önemi Yaşam için hayati önem taşımakta Hücre, doku ve organların temel bileşeni Jequier, E.,Constant, F. (2010) Water as an essential nutrient: the physiological basis of hydration. Eur J Clin Nutr, 64 (2),

4 Suyun Vücuttaki Dağılımı Toplam vücut suyu; vücut kütlesinin ortalama Yetişkinlerde kadın ve erkeklerde yağsız kütlenin su içeriği %70-75 ve bu, yaşla önemli bir değişim göstermez. Agostoni, C., Bresson, J.,Fairweather-Tait, S. (2010) Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA J, 8 (3):1459.

5 Suyun Vücuttaki Dağılımını Etkileyen Faktörler Yaş Cinsiyet Vücut kompozisyonu Yaş Su oranı Kadın<Erkek Kadınlardaki yüksek yağ kütlesine bağlı ÖR: Sporcular Düşük yağ kütlesi ve yüksek iskelet glikojeniyle su oranı Agostoni, C., Bresson, J.,Fairweather-Tait, S. (2010) Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA J, 8 (3):1459.

6

7 Suyun Vücuttaki Dağılımı Vücuttaki diğer organlarla kıyaslandığında adipoz doku ve kemikteki su içeriği düşüktür. Agostoni, C., Bresson, J.,Fairweather-Tait, S. (2010) Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA J, 8 (3):1459.

8 Toplam vücut suyu Ekstraselüler sıvı %32-35 Intraselüler sıvı %65-68 Dokular arası sıvı %24 Intravasküler (plazma) %7 Transselüler sıvı %1 Agostoni, C., Bresson, J.,Fairweather-Tait, S. (2010) Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA J, 8 (3):1459.

9 Toplam Vücut Suyu

10 Vücut Suyunun Yaşa Bağlı Değişimi Total vücut suyu, intraselüler ve ekstraselüler sıvıların yaşa göre vücutta dağılımı Bianchetti et al. Italian Journal of Pediatrics :36

11 Hücre Dışı ve Hücre İçi Sıvılarda Elektrolit Konsantrasyonları Plazma (meq/l) Doku içi sıvı (meq/l) Plazma suyu (meq/l) Kastaki hücre suyu (meq/l) Na K Ca x10-7 Mg Cl HCO SO 2 /SO Fosfat Protein Organik anyonlar Oh ve Uribarri (1999)

12

13 Suyun Vücuttaki Görevleri Homeostaza yardımcı Atıkların vücuttan uzaklaştırılması Vücut sıcaklığının düzenlenmesi = TERMOREGÜLASYON Besin öğelerinin taşınması Ağız, göz, burun gibi dokuları nemlendirir Eklemler, tükürük, sindirim kanalında mukusu salınımı için kayganlaştırıcı Konstipasyonun önlenmesine yardımcı Uygun vücut hidrasyonunu korumak Çözücü ortam sağlaması (iyonik bileşikler, solütler vs için) Fiziksel ve mental sağlığın devamlılığını sağlamak Tüm hücrelerde bulunur ve yapı aracı olarak görev yapar Yürüme veya koşma sırasında şok giderici rolü (hücresel bütünlüğü korumak için)

14 Jequier, E.,Constant, F. (2010) Water as an essential nutrient: the physiological basis of hydration. Eur J Clin Nutr, 64 (2) Termoregülasyon Su, büyük bir ısı kapasitesine sahiptir ve sıcak veya soğuk çevrede vücut ısısındaki değişimleri sınırlandırır. Suyun ısının buharlaşmasında büyük bir kapasiteye sahip olması, ortam sıcaklığının vücut sıcaklığından yüksek olduğunda bile, vücuttan ısının kaybolmasını sağlar. Terleme gerçekleştiğinde, deri yüzeyinden suyun buharlaşması, ısı kaybı için oldukça faydalıdır. Bunlar suyun termoregülasyondaki önemini göstermektedir.

15 Jequier, E.,Constant, F. (2010) Water as an essential nutrient: the physiological basis of hydration. Eur J Clin Nutr, 64 (2), Vücutta Su Üretimi Su, vücutta oksidatif metabolizmanın hidrojen-içeren substratları tarafından da üretilir. 1 g glikoz 1 g palmitik asit 1 g albumin 0.6 ml su endojen 1.12 ml su endojen 0.37 ml su endojen 100 kkal için 15 ml su 100 kkal için 13 ml su 100 kkal için 9 ml su

16 Suyun Vücutta Kullanımı İnsan gastrointestinal sisteminde sıvı dengesi. Yaklaşık 2L su tüketiliyor ve çeşitli sekresyonlarla 7 L sıvı gastrointestinal yola giriyor. Bunların çoğu ince bağırsakta emiliyor. Yaklaşık 2 L si de kolona geçiş yapıyor ve bunun oldukça büyük bir kısmı buradan emiliyor.

17 Agostoni, C., Bresson, J.,Fairweather-Tait, S. (2010) Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA J, 8 (3) Su Dengesi Vücutta intraselüler ve ekstraselüler osmoloritesi: 290 mosm/l Gebelikte: 280 mosm/l

18 Su Dengesi Ter Plazma ve dokuyla karşılaştırıldığında hipotonik Ter: mmol/l ve ekstraselüler sıvı: 150 mmol/l Na + içerir. Yoğun terlemede su kaybı>elektrolit kayıpları Bir insan sıvı replasmanı yapmadan 4 L ter kaybediyorsa, vücut suyunun yaklaşık %10 unu kaybeder. İdrar Böbrekler ekstraselüler sıvının kompozisyonu ve hacmindeki değişimlere yanıt olarak plazma osmolaritesiyle karşılaştırıldığında hipo- ve hiperosmolar idrar üretebilirler. Agostoni, C., Bresson, J.,Fairweather-Tait, S. (2010) Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA J, 8 (3) Jequier, E.,Constant, F. (2010) Water as an essential nutrient: the physiological basis of hydration. Eur J Clin Nutr, 64 (2),

19 Su Alım ve Atımı Vücuttaki Su Dengesi = [Tüketilen sıvı (içecekler+besinler) + Metabolizma tarafından üretilen sıvı] [Vücuttan kaybolan su miktarı] Su kaybı, böbreklerden idrar olarak, deriden ter olarak, feçesle hissedilmeyen su kaybı olarak adlandırılan suyun akciğer ve deriden buharlaşması Benelam, B.,Wyness, L. (2010) Hydration and health: a review. Nutrition Bulletin, 35 (1), 3-25.

20 Su Dengesi Vücuda su alımı kısmen susamayla belirlenir.

21 Su yetersizliği ve fazlalığında vücuttaki mekanizma 1) Su kaybı>su alımı ekstraselüler sıvının osmotik basıncı (OB) artışı 2) Hipotalamik osmoreseptörlerin aktivasyonuyla, arka hipofiz bezinden ADH salınır. 3) ADH salındıktan sonra kan yoluyla böbreklere taşınır. 4) Ekstraselüler sıvı OB ve ADH artışıyla susama duygusunun oluşur 5) Su dengesinin düzenlenmesi, böbreklerde suyun geri emiliminde susama ve ADH salınımına bağlıdır. Guyton AC and Hall JE. (2006). Textbook of medical physiology. 11th ed. Philadelphia: Elsevier Saunders. Jequier, E.,Constant, F. (2010) Water as an essential nutrient: the physiological basis of hydration. Eur J Clin Nutr, 64 (2),

22 Su Dengesi İyi vücut hidrasyon durumunun devamlılığı için susamadan su içme alışkanlığı kazanılmalıdır.

23 Hidrasyon Değerlendirmesi Kontrollü koşullarda plazma osmolalitesi ile toplam vücut suyu beraber değerlendirildiğinde iyi bir gösterge olarak kabul edilmekle birlikte; Hidrasyon değerlendirilmesinde altın bir standart yoktur. Sıvı matriksinin dinamik olması nedeniyle tüm hidrasyon göstergeleri değerlendirilmelidir. Armstrong LE. (2007) Assessing Hydration Status: The Elusive Gold Standard. Journal of the American College of Nutrition, 26;5:575S 584S

24 Hidrasyon Değerlendirmesinde Kullanılan Yöntemler Vücut kütlesindeki değişim Plazma osmolalitesi İdrar osmolalitesi İdrar özgül ağırlığı İdrar rengi 24 saatlik idrar hacmi Tükürük osmolalitesi Susamanın derecelendirilmesi Stabil izotop hidrojen kullanımıyla izleme teknikleri Biyoelektrik impedans spektroskopisi Jequier, E.,Constant, F. (2010) Armstrong, L.E. (2012)

25 Hidrasyon Değerlendirmesi Besin günlükleri ve geriye dönük sorgulamalar??? 1) Zaman alıcı ve bazen katılımcılar için yük 2) Katı besinlerin içindeki su tam olarak ölçülememesinden 3) Bildirilmeyen besinler 24 saatlik su dönüşümünü tam olarak tanımlayamamaktadırlar!! Armstrong, L.E. (2012)

26 Hidrasyon Değerlendirmesi Tek bir hidrasyon değerlendirmesinin kullanılması yanlış sonuçlara sebep olabilir. Hidrasyon değerlendirmeleri, hidrasyon değişimlerini akut olarak (günlük) doğru, ancak kronik olarak (birkaç gün öncesi) hatalı değerlendirmektedir. Armstrong, L.E. (2012)

27 Dehidrasyon Dehidrasyon, vücut su kaybı sürecidir ve sonunda hipohidrasyona sebep olur. Yetersiz su alımı, akut veya kronik karakterli sağlıkla ilgili pek çok probleme neden olabilir. Agostoni, C., Bresson, J.,Fairweather-Tait, S. (2010) Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA J, 8 (3):1459.

28 Dehidrasyon Belirtileri Kısa süreli belirtiler Uzun süreli (ciddi) belirtiler

29 Kısa süreli dehidrasyon belirtileri Kuru, yapışkan ağız Uykusuzluk Susama İdrar çıkışında azalma Göz yaşında azalma Kas güçsüzlüğü Baş ağrısı Sersemlik Fiziksel ve mental performansta düşüş Astım Hipertermi Dolaşım bozuklukları Mayo Clinic 2014, Rosburg, I 2015, Popkin BM 2010 Uzun süreli dehidrasyon belirtileri Aşırı susama Bebek ve çocuklarda uykusuzluk; yetişkinlerde sinirlilik ve sersemlik Çok kuru ağız, deri ve mukoz membranlar Terlemede azalma İdrarda azalma veya idrar olmaması-koyu sarı renk idrar üretimi Gözlerde çökme Elastikiyetini kaybetmiş, buruşmuş ve kuru deri Düşük kan basıncı Hızlı kalp atımı Ateş Delirium veya bilinç kaybı Konstipasyon İdrar yolları enfeksiyonu, ürolitiazis Hipertansiyon Venöz tromboembolizm Koroner hastalıklar Safra kesesi taşları Glokom

30 Dehidrasyon &Parkinson Ueki ve Otsuka (2004) Parkinson hastalarının susuzluk hissetmediğini ve bu nedenle su tüketmediklerini bildirmişlerdir. Konstipasyon çok yaygın (% 78.7) Su tüketimleri ile konstipasyon derecesi arasında ters ilişki Ueki, A.,Otsuka, M. (2004) Life style risks of Parkinson's disease: association between decreased water intake and constipation. J Neurol, 251 Suppl 7, vii18-23.

31 Dehidrasyon Sınıflamaları İzotonik dehidrasyon Hipertonik dehidrasyon Net tuz ve su kaybının eşit olması Su kaybı>tuz kaybı Hipotonik dehidrasyon Tuz kaybı>su kaybı Agostoni, C., Bresson, J.,Fairweather-Tait, S. (2010) Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA J, 8 (3):1459. Jequier, E.,Constant, F. (2010) Water as an essential nutrient: the physiological basis of hydration. Eur J Clin Nutr, 64 (2),

32 Dehidrasyon Örnekleri

33 Dehidrasyon Nedenleri İzotonik dehidrasyon - Diyare - Kusma - GI ostomi çıkışına bağlı sıvı kayıpları Hipertonik dehidrasyon - Artan ortam sıcaklığı, egzersizler, yanıklar, cilt bozukluğu, hızlı solunum veya ateş gibi koşullar - Kuru oksijen havalı yataklar, fototerapi gibi tedaviler - Vücut su kaybını arttıran, susuzluk veya diyareye neden olan ilaç Hipotonik dehidrasyon - Düşük sodyumlu diyetle birlikte diüretik kullanılması - Glukokortikoid yetersizliği - Hipotiroidizm - Yetersiz antidiüretik hormon salgılama sendromu Grandjean, AC, Campbell, S. (2004) Hydration:Fluids for Life. ILSI North America

34 Fazla miktarda su tüketilirse??

35 Hiperhidrasyon/Overhidrasyon Dehidrasyon kadar önemli bir problemdir. Böbreğin kapasitesini aşan miktarlarda su tüketimi sonucu gözlenir. Bu durum su intoksikasyonudur ve akut dönemde hayatı tehdit edebilir. Agostoni, C., Bresson, J.,Fairweather-Tait, S. (2010) Scientific opinion on dietary reference values for water. EFSA J, 8 (3):1459. Rosborg, I. (2015). Drinking Water Minerals and Mineral Balance. Switzerland: Springer International Publishing.

36 Su Gereksinimleri WHO,2005 (ml/gün) IOM, 2006 (ml/gün) Türkiye ye Özgü Beslenme Rehberi, 2004 (ml/gün) 9-13 yaş, erkek yaş, kız yaş, erkek yaş, kız Erkek, yetişkin, sedanter (19-70+) Kadın, yetişkin, sedanter (19-70+) Fiziksel olarak aktif kadın, erkek ve çocuk Gebelik Laktasyon

37 Türkiye de Su Tüketim Durumu Su (ml/gün) Erkek Kadın χ S Medyan n χ S Medyan n yaş yaş yaş

38 Besinlerden Gelen Su Besinlerden ve içeceklerden gelen su, diyetteki sebze ve meyve porsiyonuna göre değişiklik göstermektedir. ABD de besinlerden gelen su alımının yaklaşık %22 olduğu düşünülürken; özellikle Yunanistan gibi sebze ve meyve tüketiminin yüksek olduğu Avrupa ülkelerinde veya Güney Kore de bu oranların daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Popkin, B.M., D'Anci, K.E.,Rosenberg, I.H. (2010) Water, hydration, and health. Nutrition reviews, 68 (8),

39 Besinlerden Gelen Su Türkiye ye Özgü Beslenme Rehberi ne (2004) göre; Yiyecek ve içeceklerden gelen su miktarı 1000 ml/gün olmalıdır.

40 Besinlerin Su İçerikleri Yüzde %100 Su Besin maddesi %90-99 Yağsız süt, kavun, çilek, karpuz, marul, lahana, kereviz, ıspanak, turşu, kabak (pişmiş) %80-89 Meyve suyu, yoğurt, elma, üzüm, portakal, havuç, brokoli (pişmiş), armut, ananas %70-79 Muz, avokado, süzme peynir, patates (fırınlanmış), mısır (pişmiş), karides %60-69 Kek, kurubaklagiller, somon, dondurma, tavuk göğsü %50-59 Dana kıyma, sosis, beyaz peynir, sığır fileto (pişmiş) %40-49 Pizza %30-39 Çedar peyniri, ekmek, simit %20-29 Kek, bisküvi %10-19 Tereyağ, margarin, kuru üzüm %1-9 Ceviz, yer fıstğı (kavrulmuş), damla çikolatalı kurabiye, kraker, tahıllar, fıstık ezmesi %0 Yağlar, şeker Popkin BM, 2010

41 Suyun Kalitesi ve Mineral İçeriği Suyun içeriği ve kalitesi de oldukça önemlidir. Kalite değerlendirmesinde suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik karakteristik özellikleri önemlidir.

42 Fiziksel parametreler ph (doğal sular için ) Kimyasal parametreler Klor (içme sularında kabul edilebilen klor iyonları limiti mg/l) Biyolojik parametreler Aerobik mikrobiyal sayım Bulanıklık (içme sularında <1 NTU; NTU=nephelometrik bulanıklık ünitesi) Renk:İnsanların tükettiği sular renksiz olmalıdır:<5 Hazen ünitesi Toplam çözünmüş katı maddeler (içme suları için 500 mg/l) Çökmemiş katı maddeler (İçme sularında çökmemiş katı maddeler bulunmamalıdır.) Lecko, C. (2012) Hydration-the missing part of nutritional care. Nursing times, 109 (26), Flor (içme sularında kabul edilebilen flor limiti 1.0 mg/l) Alkalilik (içme sularında kabul edilebilen alkalilik limiti 200 mg/l -CaCO 3 ) Asitlik (Biyolojik yaşamı sürdürme için gerekli su asitliği >6) Sertlik (50 ppm yumuşak su; ppm orta yumuşak su; ppm hafif sert su; ppm orta sert su ve >200 ppm çok sert su-caco 3) Çözünmüş oksijen (Düşük oranda çözünmüş veya askıda kalmış katı maddeler içeren su daha yüksek oranda çözünmüş oksijen içerir.) İnorganik kimyasallar: nitrojen, metaller, fosfor, kükürt, organik bileşenler Maya ve küf sayımı Koliform E. coli; Shigella; Pseudomonas aeruginosa; Vibrio; Staphylococcus aureus; Clostridium

43 İçme sularında istenen elektrolit değerleri? Makroelement Aralık (mg/l) Kalsiyum (Ca) Magnezyum (Mg) Bikarbonat (HCO 3 ) Potasyum (K) Sülfat (SO 4 ) Mikroelement Aralık (mg/l) Boron (B) Klor (Cl) Krom (Cr) Bakır (Cu) Flor (F) Demir (Fe) Lityum (Li) Manganez (Mn) Fosfat (PO 4 ) Rubidyum (Rb) Silisyum (Si) 2-10 Rosborg, I. (2015). Drinking Water Minerals and Mineral Balance Çinko (Zn)

44 Suyun ph Değerinin Önemi Tüketicilerde su tüketimi üzerine direk etkisi yoktur. WHO önerisi: içme sularında tercihen ph<8.5 olmalıdır. - su kompozisyonu ve - dağıtım sistemindeki yapı malzemelerinden etkilenerek değişebilir. ph ile sağlık etkileri üzerine herhangi bir kılavuz bulunmamaktadır. İstenen ph aralığı: ph in Drinking-water. (2003). Background document for development of WHO Guidelines for Drinking-water Quality

45 Sofi ve ark (2014); içme sularında ph ın bağırsak mikrobiyom kompozisyonunu ve Tip 1 DM i etkilediğini bulmuştur. Asidik ph taki su ( ) ile beslenen obez olmayan dişi fareler, nötral ph taki suyla ( ) beslenen farelere göre hızlı bir şekilde insülit ve hiperglisemi geliştirmişlerdir. Sofi MH ve diğ (2014) ph of Drinking Water Influences the Composition of Gut Microbiome and Type 1 Diabetes Incidence Diabetes 2014;63:

46 Periferdeki otoantijen-spesifik T hücreleri sıklığı ve intestinal mukozada proinflamatuar sitokin yanıtı: asidik su alan fareler>nötral suyla beslenen fareler Bu sonuçlar içme suyunun ph ının bağırsak mikroflora kompozisyonunu etkileyerek otoimmün yanıtın değişmesine ve obez olmayan farelerde T1DM insidansına neden olabileceğini göstermektedir. Sofi MH ve diğ (2014) ph of Drinking Water Influences the Composition of Gut Microbiome and Type 1 Diabetes Incidence Diabetes 2014;63:

47 Tümör anjiyogenez etkisi Ye J ve ark (2008) yaptıkları çalışmada elektrolizle indirgenmiş suyun, ekstraselüler sinyal-düzenlenmiş kinazın (ERK) inaktivasyonuyla protein salınımını ve VEGF (Vasküler endotelyal büyüme faktörü) gen transkripsiyonunu down-regüle ettiğini bulmuşlardır. Kanser hücrelerinde apoptozis etkisi Tsai ve Hsu (2009) yaptıkları çalışmada yüksek ph ya sahip elektrolizle indirgenmiş suyun antioksidan olduğu ve bu suyun glutatyonla beraber lösemi hücrelerinde (HL-60) artmış apoptozis uyarıcı etkisi vardır. Bu etkinin mitokondri-bağımlı yollar aracılığıyla gerçekleşebildiğini bildirmişlerdir. Ye, J ve diğ. (2008). Inhibitory Effect of Electrolyzed Reduced Water on Tumor Angiogenesis. Biol. Pharm. Bull. 31(1) Tsai CF, Hsu, YW ve diğ. (2009). Enhanced induction of mitochondrial damage and apoptosis in human leukemia HL-60 cells due to electrolyzed-reduced water and glutathione.biosci. Biotechnol. Biochem., 73 (2),

48 Anti-diyabetik etkisi Jin ve ark (2006), alkali-indirgenmiş suyla (ARW) sıçanlarla yaptıkları çalışmada, uzun süreli ARW ile beslenen sıçanların kanlarında glikoz, trigliserit ve total kolesterol düzeylerinde azalma gözlenmiştir. Reflü üzerine etkisi Koufman ve Johnston (2012), ph 8.8 olan alkali suyun, in vitro pepsini geri dönülmez bir şekilde inaktive ettiğini ve normal sulara göre asittamponlama kapasitesinin oldukça yüksek olduğunu bulmuşlardır. Bu nedenle reflü hastaları için alkali su tüketiminin terapatik etkisi olduğu bildirilmiştir. Jin, D ve diğ. (2006). Anti-diabetic effect of alkaline-reduced water on OLETF rats. Biosci. Biotechnol. Biochem., 70 (1), Koufman, JA, Johnston, N. (2012). Potential Benefits of ph 8.8 Alkaline Drinking Water as an Adjunct in the Treatment of Reflux Disease. Annals of Otology, Rhinology & Laryngology

49 SONUÇ Su, yaşam için elzemdir ve optimum hidrasyonun devamlılığı, vücudun etkili bir şekilde işlevi için önemlidir.

50 SONUÇ Su için spesifik önerilerde bulunurken yaş, cinsiyet, vücut kütlesi, çevresel etmenleri ve bireyin fiziksel aktivite durumu göz önünde bulundurulmalıdır.

51 SONUÇ Vücudun, vücut suyu ve solütlerinin dengesinin kontrolünde çeşitli hassas mekanizmaları vardır ve çoğu vakalarda toplam vücut suyu stabil kalmaktadır.

52 SONUÇ Suyun sağlık üzerine etkileri ve su ile diğer içeceklerin vücuttaki etkileri önemini koruyan diğer konulardır.

53 SONUÇ Gelecek araştırmalar için öneriler dehidrasyon ve sıvı alımının hastalık ve sağlık üzerine etkilerine odaklanmaktadır.

54 TEŞEKKÜRLER