ŞEKERLEME SEKTÖR RAPORU

Transkript

1 ŞEKERLEME SEKTÖR RAPORU 1

2 ŞEKERLEME SEKTÖR RAPORU 1.Dünya Üretimi ve Ticareti A. Üretimi: Dünya üretiminin önemli bir bölümü çoğu batılı gelişmiş ülkelerde yer alan ve sahip oldukları sermaye birikimi, büyük üretim kapasitesi, uzun yıllara dayalı tecrübe, etkin ve yaygın dağıtım kanalları avantajını kullanan, devasa boyutlu üreticiler tarafından yapılmaktadır. Dünya şekerli ve çikolatalı mamuller toplam üretimi 2004 yılında yaklaşık 12,8 milyon ton olup, toplam dünya üretiminin yaklaşık %45 i dünyanın birçok bölgesinde yatırımları bulunan 10 firma tarafından gerçekleştirildiği tahmin edilmektedir. Kişi başına düşen milli gelirin yüksek olduğu ülkelerde çikolatalı ürünlerin satışları daha fazlayken, milli gelirin düşük olduğu ülkelerde çikolatalı mamullere göre daha ucuz olan şekerli mamullerin tüketiminin fazla olduğu görülmektedir. Dünya kişi başına düşen şekerleme tüketimi 5 kg. olup, Almanya, İngiltere, İsviçre, Belçika ve Rusya da 6-8 kg., ABD, Avustralya ve diğer Avrupa ülkelerinde 4-6 kg., Japonya ve Türkiye de ise 2 kg.dır. Dünya tüketiminde sürekli artışlar görülmekte ve bu artışların gelecek yıllarda da devam edeceği tahmin edilmektedir. Henüz doyurulmamış Çin ve eski Doğu Bloku ülkeleri şekerleme ürünlerinde gelişmeye açık en büyük pazarlar olarak dikkat çekmektedir. B.İhracat: Dünya şekerli mamuller ihracatında en önemli ülkeler arasında yaklaşık % 10 luk pay ve toplam 743 milyon dolarlık ihracat ile Almanya, % 7,8 lik pay ve 560 milyon dolar ihracat ile Belçika ve % 6,3 lük pay ve 451 milyon dolarlık ihracat ile Meksika yer almaktadır. İsviçre ise 101 milyon dolarlık ihracat ile 20.sıradadır. Dünya ihracatının yaklaşık %50 sinin Avrupa ülkelerinden yapıldığı görülmektedir 2

3 Ülkeler Tablo 1: Ülkeler İtibariyle Dünya Şekerli Mamuller İhracat Tablosu İhracat Değeri İhracat Artış Oranı 2007 (milyon$) (%) Almanya Belçika Meksika Kanada İspanya Hollanda ABD Çin İngiltere Kolombiya Dünya C.İthalat: Kaynak:DTM Dünya şekerli mamuller ithalatının % 17 sini gerçekleştiren ABD en büyük ithalatçı ülkedir. Dünya ithalatında ABD den sonra diğer önemli ülkeler % 7,4 ithalat payı ile Almanya ve % 7,3 ile İngiltere dir. Ülkeler Tablo 2: Ülkeler İtibariyle Dünya Şekerli Mamuller İthalat Tablosu İthalat Değeri İthalat Artış Oranı 2007 (milyon$) (%) ABD Almanya İngiltere Fransa Kanada Hollanda Belçika İsveç İtalya Hong Kong Dünya Kaynak: : ITC Trademap veritabanı 3

4 2. Türkiye Üretimi ve Ticareti A. Şekerlemenin Tarihi Gelişimi Türkiye de şekerleme üretimini, 1877 yılında Muhittin Hacıbekir Bey başlatmış. Bundan sonra zanaat dediğimiz şekilde küçük kapasiteli üretimler yapılmış, imalathaneler 1950 yılından sonra fabrikalara dönüşmeye, Avrupa dan getirilen makine ve tesislerle donatılmaya başlanmıştır lı yıllarda ise ambalaj malzemesinin kullanılmaya başlanması ile endüstriyel üretimde tam anlamıyla başlamış bulunmaktadır yılından itibaren başta Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri olmak üzere eski Sovyet Cumhuriyetlerine bu ürün grubunda meydana gelen ihracat artışı paralelinde, üretimde ani yükselişler olmuş, sektörde pek çok yeni yatırımların gerçekleştiği görülmüştür yılından itibaren Sovyet Cumhuriyetlerine yönelik ihracatın azalmaya başlamasıyla önemli sorunlar baş göstermiş, büyük bir atıl kapasite ile karşı karşıya kalınmıştır. Üretici firmaların ellerinde bulunan bu atıl kapasite; S.Arabistan, Türk nüfusunun yoğun olarak bulunduğu ülkeler pazarlarının tekrar gündeme gelmesine neden olmuştur B. Üretim Şekerli mamuller genel olarak, yüksek ısıda pişirilen şeker ile glikoza sitrikasit, tartarik asit ya da potasyum bitartarat eklenmesi ile oluşan hamura, nihai mamulün türüne uygun katkı maddelerinin ilavesinden sonra, uygun şekillendirme işleminin gerçekleştirilmesiyle elde edilir. Yapı olarak bir karbonhidrat olan şekerlemelerin üretiminde kullanılan şeker (sakaroz), şeker pancarı veya şeker kamışının özel yöntemlerle işlenerek rafine edilmesi ile elde edilir. Şekerleme üretiminde kullanılan bir diğer önemli madde de mısırdan elde edilen nişastadan özel bir üretim tekniği ile elde edilen glikozdur. Glikoz, şekerin kristalize olmasına etki eder, işlenmesine kolaylık sağlayarak daha düzgün olarak şekillenmesine yardımcı olur. Şekerlemeler, Türk Gıda Kodeksi nde şu şekilde yer alır: Sert şekerleme, Yumuşak şekerleme, Jöle şekerleme, Draje şekerleme, Tablet şekerler, Meyve şekerlemeleri, Badem ezmesi ve benzerleri, Koz helva, nuga ve benzerleri, Fondan, Krokan, Dolgulu şekerleme ürünleri Damak tadı olarak unlu ve şekerli mamullere düşkün olan ülkemizde şekerlemeler her il ve ilçede üretilmektedir. Ancak, fabrika niteliğindeki kuruluşlar yoğunlukla İstanbul, Konya, Gaziantep, Ankara, İzmir, Denizli, Afyon, Kayseri, İçel de bulunmaktadır. Bu illerin dışında kalan yerlerde üretim, genel olarak mikro ölçekli basit imalathanelerde gerçekleştirilmektedir. 4

5 Tablo 3: Şekerleme-Kakao-Çikolata Ve Diğer Maddeler Sanayi Sektöründe İllere Göre Üretici Firma Sayısı İL FİRMA SAYISI İstanbul 226 Konya 128 Gaziantep 110 Ankara 69 İzmir 62 Denizli 47 Afyon 43 Kaynak: TOBB Veri Tabanı Şekerleme sektöründe, firmalar genelde ekipmanlarında değişiklik yaparak çeşitli ürünleri değişik zamanlarda üretebildikleri için, ürün bazında üretici firma sayısını ve üretim kapasiteleriyle ilgili rakamları kesin olarak tespit etmek oldukça güçtür. Ayrıca lokum ve helva üreticileri tarafından da şekerleme üretimi yapılması kesin kapasite kullanım tahmininde bulunmayı zorlaştırmaktadır. Sektörde kapasite kullanım oranının düşük olduğu tahmin edilmekte olup, yeni fabrikalara teşvik verilmesi yerine mevcut tesislerinin kapasitelerini artırmaya yönelik teşvik verilmesinin daha uygun olacağı düşünülmektedir. Kapasite kullanımı dini bayramlardan önce ve kış aylarında en yüksek seviyelere ulaşmakta, diğer zamanlarda ise oldukça düşük olmaktadır. Üretimin talebe göre yapıldığı düşünüldüğünden, kapasite kullanım oranının ihracatla artırabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır. Tablo 4:2004 Yılı Şeker ve Şekerli Mam. Sanayii İşletmelerinde Kapasite ve Kapasite Kullanım Oranları (%) Gıda Sanayi Alt Dalları Kapasite (Bin Ton/yıl) Şeker Sakız Şekerleme, Çikolata ve Çik. Mam Kaynak: TKB, Sanayici Görüşleri, DPT Sektörel 8. Plan Raporları Kapasite Kullanım Oranı (%) Tablo 5:Türkiye Şekerli Mamuller Üretimi (1000 Ton) Yıllar Yıllık Artış(%)

6 Şekerlemeler ,0 2,9 3,5 6,1 12,2 2,9 Çikolata ve Kakaolu Mam ,3 4,2 6,5 19,8 10,2 5,2 Kaynak: DPT C. İhracat Şekerli ve çikolatalı mamuller olumsuz ekonomik koşullardan en çok etkilenen ürünler arasındadır. Özellikle, Rusya Federasyonu nda Ağustos 1998 de gerçekleştirilen %34 oranındaki develüasyonun etkisiyle, bu ülkeye yapılan ihracat olumsuz yönde etkilenmiştir. Bir diğer olumsuz durumda tarihinde yayınlanan hükümet kararnamesiyle, gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerden yapılan ithalatta uygulanan Genelleştirilmiş Preferanslar Sistemine (GSP) tabi, içinde ciklet, şekerleme, çikolata ve kakao içeren ürünlerin bulunduğu bazı ürünler, uygulama dışına alınmıştır Aşağıda yer alan Tablo 6 da ürünler itibariyle şekerleme sektörü ihracatımız yer almaktadır yılında şekerleme sektörü ihracatımız 472 milyon 529 bin dolar olarak gerçekleşmiş olup, 2006 yılına kıyasla miktar bazında %23,6 azalırken; değer bazında %6,7 artış göstermiştir. Aynı dönemde birim ihracat fiyatımız %39,5 artmıştır. Miktar bazında düşüş yaşanırken, değer bazında ve birim ihraç fiyatı bazında artış yaşanmasının en temel sebebi, 2006 yılında miktar olarak yüksek ama değer olarak düşük bir ürün olan şeker ihracatının 2007 yılında düşmesidir. İhracatımızın %37 sini şekerlemeler; %34,5 ini reçel, jöle ve marmelatlar ve %14,1 ini de çikletler oluşturmuştur. Diğer üç ürün grubunun toplam payı da %14,5 olmuştur. Ortalama ihraç fiyatlarımız ise 2005 yılının altında kalmıştır. Tablo 6: Ürünler İtibariyle Türkiye nin Şeker ve Şekerli Mamuller İhracatı

7 GTİP ÜRÜN ADI TON $ B.F. TON $ B.F. TON $ B.F Kamış ve Pancar Şekeri Nişasta Bazlı Şekerler , , , , , , Çiklet , , , Şekerlemeler(Beya zçikolata,helva, Lokum vb.) Reçel, Jöle ve Marmelâtlar , , , , , , Dondurma , , ,262 Kaynak:DTM TOPLAM , , ,063 Aşağıda Tablo, ülkeler itibariyle 2005, 2006 ve 2007 yıllarında yapılan şekerleme ihracatımızın ülkelere göre dağılımını göstermektedir. Tablo, 2007 değerlerine göre hazırlanmıştır yılında toplam şekerleme ihracatımız yaklaşık 174,8 milyon dolar olup, 2006 yılındaki 126,2 milyon dolar seviyesine kıyasla %38,5 artmıştır. En çok ihracat yaptığımız ilk üç ülke Irak, İngiltere ve Almanya olup, bu 3 ülkeye yaptığımız ihracat toplam şekerleme ihracatımızın sırasıyla %11.6, %10.4 ve %8 ini oluşturmaktadır. İlk üç ülkenin toplam ihracattan aldıkları pay %30 iken, ilk 15 ülkeye toplam şekerleme ihracatının %67,3 ü yapılmaktadır. Bu listede yer alan ülkeler haricinde, AB üyesi 27 ülkeye yaptığımız ihracat 65,4 milyon dolar olup, toplam ihracattaki payı da %37,4 olarak gerçekleşmiştir yılında bir önceki seneye kıyasla ilk 15 ülkeye yapılan ihracatımız %39.6, AB ülkelerine olan ihracatımız %32.3 ve toplam şekerleme ihracatımızda %38.5 artmıştır. Aynı dönemde, Belçika ve Polonya pazarlarına yapılan ihracatımız iki kattan fazla artmıştır. Tablo 7 Ülkeler İtibariyle Toplam Kakao İçermeyen Şekerli Mamuller (*) İhracatımız SIRA ÜLKELER

8 TON 1.000$ B.F. TON 1.000$ B.F. TON 1.000$ B.F. DEĞİŞİM 1 IRAK , , ,164 98,6 2 İNGİLTERE , , ,496 17,2 3 ALMANYA , , ,909 10,6 4 ROMANYA , , ,994 94,8 5 RUSYA FED , , ,597 55,8 6 BULGARİSTAN , , ,322 3,1 7 CEZAYİR , , ,961 68,0 8 A.B.D , , ,898 22,7 9 İSRAİL , , ,263-19,6 10 UKRAYNA , , ,864 72,0 11 BELÇİKA , , , ,6 12 POLONYA , , , ,9 13 BOSNAHERSEK , , ,280 85,4 14 SIRBİSTAN 0 0 n/a , ,639 12,5 15 KAZAKİSTAN , , ,620 34,7 16 AB , , ,522 32,3 17 DİĞERLERİ , , ,534 36,2 TOPLAM , , ,450 38,5 Kaynak: DTM Veri Taban (*) Beyaz çikolata dahil, çiklet hariç 2007 verilerine göre; En hızlı büyüyen pazarlar Irak, Romanya, Azerbaycan ve Libya dır. Türkiye nin en önemli ihraç pazarları arasında Irak ve Almanya bulunmaktadır. Türkiye nin pazar payının diğer ülkelere nazaran düştüğü ülkeler ise Amerika, Polonya, Arnavutluk, Bosna Hersek ve Rusya dır. -Türkiye nin pazar payının rakip ülkelere göre daha hızlı arttığı pazarlar ise İngiltere ve Almanya dır. - En büyük pazarlar Amerika, Almanya ve İngiltere dir. Başlıca ihracat yapılan ülkeler; 19,5 milyon dolar, 9144 ton ürün ve %57 lik ihracat artışı ile Irak, 16 milyon dolar, 4965 ton ürün ve %8 lik ihracat artışı ile Almanya, 9,5 milyon dolar, 4616 ton ürün ve %49 luk ihracat artışı ile Romanya dır. Tablo 8: Türkiye Şekerli Mamulleri İhracat Artış Oranları 8

9 Ülkeler Artış Oran % İsrail -31 Irak 57 Almanya 8 Romanya 49 Kırgızistan 1317 Bulgaristan -20 İngiltere 16 Cezayir 110 Polonya 170 Azerbaycan -3 Kazakistan 1471 Arnavutluk 61 Toplam 29 D. İthalat: Türkiye şekerli ve çikolatalı mamüller sektörü ana hammaddesi olan kakao açısından ithalata bağımlı bir sektördür. Aşağıda yer alan Tablo 9 da ürünler itibariyle şekerleme sektörü ithalatımız yer almaktadır yılında toplam şekerli mamuller ithalatımız 2006 yılına kıyasla miktar bazında %40,9 azalırken; değer bazında %15,8 artmıştır. Ortalama birim fiyat bazında ise %95,8 oranında artmıştır. Tablo 9: Şekerleme Sektörü İthalatı GTİP ÜRÜN ADI TON $ B.F. TON $ B.F. TON $ B.F Kamış ve Pancar Şekeri Nişasta Bazlı Şekerler , , , , , , Çiklet , , , Şekerlemeler(Be yazçikolata,helv a, Lokum vb.) Reçel, Jöle ve Marmelâtlar , , , , , , Dondurma , , ,405 TOPLAM , , ,460 9

10 Tablo 10: Ülkeler İtibariyle Türkiye nin 2005 Yılı Şekerli ve Çikolatalı Mamuller İthalatı (1.000 Dolar) Ülkeler Şekerli Mamuller Ülkeler Çikolatalı Mamuller Almanya İtalya Endonezya 553 Almanya Polonya 546 Hollanda İspanya 395 Polonya KKTC 376 Slovak Cum Brezilya 293 Belçika Fransa 266 İsviçre Irak 215 Fransa Çin Halk Cum. 144 Avusturya 868 TOPLAM (diğer ülkeler dahil) TOPLAM (Diğer ülkeler dahil) Kaynak: DTM Türkiye nin şekerli mamuller toplam ithalat rakamı 2007 de 1.195,000 ithalat yaptığı ülkeler ise Dünyanın en büyük 8. ihracatçısı olan Çin, Dünyanın en büyük ikinci ihracatçısı olan Belçika, Dünyanın en büyük ihracatçısı olan Almanya dır. $ olup başlıca Türkiye nin kakao içermeyen şekerli mamuller ithalatında payını en fazla arttıran ülke Çin dir. Belçika ve Almanya dan yapılan ithalatlar ise azalmaktadır. Arnavutluk ise aynı kalemde Pazar payını Türkiye de 2007 yılında arttırmaya başlamıştır İstihdam Tablo 2.13:Gıda Sanayiinde Faaliyet Kollarına Göre İşyeri Sayısı ve Ortalama Çalışan Sayısı Faaliyet Kolları İşyeri Çalışan İşyeri Çalışanlar Sayısı Sayısı İçindeki Oranı İçindeki Oranı Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı ,68 6,03 Kaynak: TÜİK

11 Konya da Şeker Sektörü Konya Sanayi Odasında şekerleme ve çikolata sektöründe kayıtlı olan 31 firma vardır. Sektörde mevsimlik üretimde söz konusu olduğu için ürün bazında üretici firma sayısını ve üretim kapasitesiyle ilgili rakamları kesin olarak tesbit etmek oldukça güç olmakla birlikte yaklaşık olarak 94 firma olduğu tahmin edilmektedir. Sektördeki firmalar %70 ini iç piyasaya %30 unu ihracata çalışmaktadırlar. Şekerleme sektöründe genelde bayram öncesi ve kış aylarında kapasite miktarı arttırılmaktadır. Ancak önümüzdeki yıllarda bayramların yaz ayına gelmesi kapasiteyi azaltacaktır. Konyalı firmalar bunu ihracata yönelerek aşabilirler. Firmalar son yıllarda fuarlara katılarak ihracatı öğrenmeye ve teknolojiye yatırım yapmaya başlamışlardır. Sektörde yer alan firmalarda önemli sıkıntılardan birisi de sermaye yetersizliğidir. Meslek okullarında kaliteli eleman yetiştirmek için meslek okulları ve Çıraklık Eğitim Merkezleri teşvik edilmelidir. Gaziantepdeki firmalar önceki yıllarda Konya firmalarının gerisindeyken şimdi Konya ile yarışacak hale gelmiştir. Bunun nedenlerini de Gaziantep deki firmalar sürekli kapasitelerini arttırıyorlar. Irak, Suriye, Ortadoğu Ülke pazarlarına yakınlığını Gaziantep deki firmalarda kayıt dışılığın yüksek olmasını söylenebilir. GZTF (Güçlü, Zayıf, Tehditler, Fırsatlar) Analizi Şekerleme ve Çikolata sektörünün ülkemizde avantaj ve rekabet edilebilirliğinin devamı ve başarısı açısından sanayinin potansiyel durumu GZTF analizi ile maddeler halinde bu bölümde belirtilmiştir: 1. Şekerleme ve Çikolata Sektörünün Güçlü Yönleri Sanayinin üretim potansiyeli ve ürün çeşitliliğinde izlenen teknolojik gelişmeler nedeniyle ilerlemeler bulunmaktadır. Coğrafi konum ve pazar açısından sanayi avantajlara sahiptir. Özellikle Ortadoğu, Balkanlar, Türkî Cumhuriyetler, Afrika ülkeleri ve Rusya önemli pazarlar açısından dikkati çekmektedir. Girişimci ruh ve son yıllarda işletme yönetiminde gelişmeler vardır. Türkiye gıda Sanayii dinamik bir yapıya sahiptir. İşgücü temini kolaylığı ve yetişmiş genç nüfus varlığı önemli bir şanstır. 11

12 Kapasite kullanımı yüksektir özellikle dini bayramlardan önce ve kış aylarında en yüksek seviyelere ulaşmaktadır. Ülkemizde Gelir düzeyi yüksek kesime 4 5 firma hitap etmekte, Konyalı firmalar genelde orta kesime hitap etmektedir. 2. Şekerleme ve Çikolata Sektörünün Zayıf Yönleri Sektörde küçük ve orta ölçekli işletme yoğunluğu ve yetersiz sermaye yapısı hâkimdir. Taklit mallar ile yapılan haksız rekabet yoğundur. Yetersiz denetim ve kayıt dışılığın neden olduğu haksız rekabet söz konusudur. Vergi oranları yüksek ve orantısızdır. Üniversite-Sanayii işbirliğinden yararlanamama ve yetersiz Ar-Ge kültürü sektörde yaygındır. Yüksek üretim maliyeti ile özellikle uluslararası rekabette sorunlar yaşanmakta, markalaşılanmamaktadır. Yeterli, kaliteli ve homojen hammadde temin etmede sorunlar bulunmakta buda düşük kaliteli ürüne neden olmaktadır. Sanayinin gelişimi için ara eleman eksiklikleri vardır, eğitim ve uzmanlaşma açısından olumlu yapı söz konusu değildir. İşletmelerde genel olarak gıda güvenliği ve kalite yönetim sistemi uygulamaları tatmin edici düzeyde değildir Şekerleme ve çikolatanın kişi başına tüketim miktarları, Avrupa ülkeleri ortalamaların oldukça altında bulunmaktadır. 3. Şekerleme ve Çikolata Sektörünün Tehditler Net-brüt uygulaması Şeker fabrikalarının elinde kalan şekerleri tüccarların satın alması Gıda Sanayii işletmelerinde ara eleman eksikliği devam etmektedir. İç pazar yetersizliği ve dış satım belirsizliği sanayi üretimini tehdit etmektedir. Ekonomik istikrarın bozulması ve kriz senaryoları sektör için önemli bir tehdittir. Bayramlarda maksimum olan çikolata tüketimi bayramların yaza gelmesiyle azalacaktır. Ambalaj malzemesi maliyetlerinin yüksekliği 12

13 Plansız yatırımlar sonucunda atıl kapasite sıkıntısı Ayrıca küçük firmalarında kalitesiz mallarla bu pazarlara girmesi, Türk mallarının imajını zedeleyen diğer bir husustur 4. Şekerleme ve Çikolata Sektörünün Fırsatlar Gelişmiş kalite yönetim sistemlerine yönelim (ISO, HACCP, iyi tarım uygulamaları v.b.). Ürün geliştirme ve teknolojik yenileme faaliyetleri Sanayii geliştirmektedir. Bilgiye erişim kolaylığı ve iletişim olanakları, sanayinin gelişimini artıracaktır. Yeni pazarlama teknikleri (e-ticaret gibi) ve müşteri odaklı pazar stratejileri ile ürünlere yeni ve hızlı pazar alanları ortaya çıkartmaktadır. Ar-Ge, yurt dışı pazarlarda tutundurma ve markalaşma için destek ve teşvikler hakkında gıda ihracatçılarını bilgilendirmeye yönelik çalışmaların artırılması gelişme için fırsattır. Türk mallarına ilişkin olumlu imajın sağlanmasında tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine ağırlık verilmesi ve fuarlara katılımın teşvik edilmesi, önem arz etmektedir. Ayrıca kaliteden ödün verilmemesi ve ithalatçı ülkelerde ofis-mağaza işletmeciliğine gidilmesinin, ihracat potansiyeli açısından önem kazanan diğer hususlar olarak değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. 13