T.C. İNKILAP TARİHİ ATATÜRKÇÜLÜK

Transkript

1 T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK SINAVLARA HAZIRLIK ÖĞRENCİYE KOLAYLIK ZEKİ DOĞAN

2 BU DERS NOTLARI, SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARI VE WEB ORTAMINDAKİ BİLGİLERDEN DERLENEREK, TAMAMEN ÖĞRENCİLERİN YARARLANMASI AMACIYLA HAZIRLANMIŞTIR. TİCARİ AMAÇLI KULLANILMASI YASAKTIR. ZEKİ DOĞAN SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENİ ssyalciniz.wrdpress.cm Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 1

3 İÇİNDEKİLER 1.ÜNİTE - BİR KAHRAMAN DOĞUYOR Batıya Erken Açılan Kent Selanik 3 Cepheden Cepheye Mustafa Kemal 4 Mustafa Kemal ve Dört Şehir Mustafa Kemal Liderlik Ylunda 5 4.ÜNİTE - ÇAĞDAŞ TÜRKİYE YOLUNDA ADIMLAR Saltanatın Kaldırılması Lzan Antlaşması Cumhuriyetin İlanı Halifeliğin Kaldırılması Çk Partili Hayat Geçiş Denemeleri İnkılaplar ÜNİTE - MİLLİ UYANIŞ: YURDUMUZUN İŞGALİNE TEPKİLER Osmanlı Devleti Hangi Cephede 7,11 Mndrs Ateşkes Antlaşması Kuvayı Milliye Cemiyetler 11,13 Samsuna Çıkış Genelgeler Kngreler 13,15 Misakı Milli TBMM nin Açılması İsyanlar Sevr Antlaşması ÜNİTE ATATÜRKÇÜLÜK Atatürkçülük 33 Atatürk İlkeleri ÜNİTE ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Dış Plitika ÜNİTE - YA İSTİKLAL YA ÖLÜM Cepheler-Dğu ve Güney Cephesi Batı Cephesi ÜNİTE ATATÜRK TEN SONRA TÜRKİYE II. Dünya Savaşı ve Türkiye Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 2

4 BATIYA ERKEN AÇILAN KENT: SELANİK ÇAĞDAŞ KENT: SELANİK Selanik, Rumeli de Ege denizi kıyısında yer alan ve Osmanlı-Avrupa ticaretinin önemli nktalarından biri lan önemli bir kentti. Kara, deniz ve demirylu ulaşımı gelişmişti. Üsküp, Belgrat, Manastır ve İstanbul a demir ylu ile bağlıydı. Selanik te, çğunluğu Türkler lmak üzere Rum, Bulgar, Ermeni, Yahudi ve Sırplar yaşamaktaydı. Farklı milletlerin bulunduğu bu şehirde, çeşitli dillerde gazete ve dergiler yayınlanırdı. Bu çk uluslu yapı, knuşulan diller, inançlar, gelenek ve görenekler ülkede çk zengin bir ssyal ve kültürel yapının luşmasını sağlamıştı. Gelişmiş bir kent lan Selanik'te çcukluğunu geçiren Atatürk'ün fikri zenginliğinin ve ufkunun gelişmesinde bu şehrin lumlu katkıları lmuştur. Osmanlı Devleti nde 19. yüzyıla kadar huzur ve güven içerisinde yaşayan bu milletler, Fransız İhtilali ile rtaya çıkan milliyetçilik düşüncesinden etkilenerek çatışma rtamına sürüklenmişlerdir. Bu çatışma rtamında devleti parçalanmaktan kurtarmak amacıyla Osmanlı aydınları bazı çareler aramış bunun snucunda yeni düşünce akımları rtaya çıkmıştır. OSMANLI DEVLETİ Nİ DAĞILMAKTAN KURTARMAK İÇİN ORTAYA ATILAN FİKİR AKIMLARI BATICILIK: Osmanlı Devleti nin kurtuluşunun tek ylunun batıya ayak uydurarak çağın fikir ve ihtiyaçlarına uygun medeni bir millet ve devlet haline gelmekten geçtiğini savunan fikir akımıdır. OSMANLICILIK: Bu fikir akımına göre Osmanlı Devleti içindeki tüm milletler bir Osmanlılık duygusu ile Osmanlı milleti haline getirilmelidir. Böylece devlet içindeki değişik milletlerin ayaklanmaları önlenmiş lacaktır. Bu düşünce Balkan Savaşlarında Balkanlarda yaşayan milletlerin Osmanlı Devletine isyan edip bağımsızlıklarını ilan etmeleriyle uygulanamamıştır. İSLAMCILIK: Bu akıma göre, devletin parçalanmasını engellemek için Müslüman milletler Osmanlı halifesinin liderliğinde tek bir çatı altında birleşmelidir. Bu düşünce I. Dünya savaşı yıllarında Arapların Osmanlı Devletine karşı isyanı ile iflas etmiştir. TÜRKÇÜLÜK: Osmanlı Devleti içinde yaşayan Türkleri milli bir duygu ile bilinçlendirmeyi ve bir bayrak altında tplamayı amaçlamıştır. Balkan Savaşlarından snra Osmanlıcılık akımının zayıflaması ile Osmanlı yönetimine hâkim lan düşünce akımıdır. Türkçülüğün en ateşli savucusu Enver Paşa dır. Bu fikir akımlarından hiçbiri Osmanlıyı dağılmaktan kurtaramamıştır. T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK 1.ÜNİTE - BİR KAHRAMAN DOĞUYOR Fransız İhtilalinin yaydığı Milliyetçilik akımı snucunda Osmanlı Devleti ne karşı İlk ayaklanan Sırplar İlk bağımsız lan Yunanlılar (Rumlar) En sn ayrılan ise Arnavutluk tur. MUSTAFA KEMAL İN ÇOCUKLUĞU Babası Ali Rıza Efendi annesi Zübeyde Hanım dır. Babası önce gümrük memurluğu snrada tüccarlık yapmıştır. Zübeyde Hanım ev hanımıydı. Atatürk 1881 yılında Selanik te dğdu. Ailesi Rumeli nin Türkleştirilmesi için Anadlu dan gönderilen Türkmenlerdendir. Mustafa Kemal in kendisinden başka 5 kardeşi ldu; Fatma, Ahmet, Ömer, Naciye, Makbule. MUSTAFA KEMAL OKULDA Mahalle Mektebi: Geleneksel eğitim veren bir kuldur. Annesinin isteği üzerine ilk larak bu kula gitmiştir. Şemsi Efendi Okulu: Mdern eğitim veren, Selanik in ilk özel Müslüman kuludur. Babasının isteği üzerine bu kula gitmiştir. Selanik Mülkiye Rüştiyesi: İlkkuldan snra bu kula devam etmiştir. ( Rüştiye = Ortakul). Bu kulda kurken gizlice askeri kulun sınavlarına girmiş ve kazanmıştır. Selanik Askeri Rüştiyesi: Mustafa bu kulda, zekâsı ve üstün yetenekleriyle öğretmenlerinin sevgisini kazandı. "Kemal" adını bu kuldaki matematik öğretmeninden almıştır. Manastır Askeri İdadisi: Mustafa Kemal, Selanik Askeri Rüştiyesini bitirdikten snra, 1896 yılında Manastır Askeri İdadisine (lise) başladı. Mustafa Kemal derslerde gösterdiği başarıyla hem öğretmenlerinin hem de arkadaşlarının takdirini kazandı. Bu kulda sınıf arkadaşı Ömer Naci sayesinde edebiyata ve hitabete ilgi duydu. Fransızca özel dersleri aldı. Tarih öğretmeni Klağası Tevfik Bey in tarih bilgisi nda tarih bilinci uyandırmıştır. İdadide başlayan bu tarih sevgisi hayatının snuna kadar artarak devam etmiştir. Askeri İdadi de kurken Fransız yazarlar ile Türk Milliyetçiliği üzerine de Namık Kemal ve Mehmet Emin Yurdakul gibi yazarları kumuş ve etkilenmiştir. İstanbul Harp Okulu: Manastır Askeri İdadisini bitirdikten snra 1899 yılında Harp Okulu na girdi de Teğmen rütbesiyle mezun ldu. İstanbul Harp Akademisi: Harp Akademisinde kurken derslerinin yanı sıra, ülkenin içinde bulunduğu siyası durum ve srunları ile yakından ilgilendi. Mustafa Kemal, Harp Akademisini kurmay yüzbaşı larak bitirdi (11 Ocak 1905). Böylece rduda görev almaya hazır bir kurmay subay ldu. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 3

5 Atatürk ün yetiştiği dönemde Osmanlı Devleti sınırları içinde farklı özelliklerdeki kullar mevcuttu. Bir tarafta dini derslerin ağırlıkta lduğu mektep ve medreseler; diğer tarafta Batı tarzı kullar, askeri kullar ve çeşitli meslek kulları vardı. Bunun yanında azınlık kulları ile yabancı kullar da faaliyetteydi. Bu kulların her biri kendi amaçları dğrultusunda eğitim yapıyrdu. CEPHEDEN CEPHEYE MUSTAFA KEMAL Mustafa Kemal in askerlik hayatında gösterdiği başarılar hem kendi hem de Türk milletinin kaderini etkilemiştir. Mustafa Kemal in iz bıraktığı bazı askeri laylar ve cepheler şunlardır: ŞAM A ATANMASI (1905): İlk görev yeri larak Şam daki 5. Orduya Kurmay Yüzbaşı larak atandı. Suriye'de bulunduğu sırada yakın arkadaşlarıyla Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kurdu (Ekim 1906). Selanik başta lmak üzere birçk şehirde cemiyetin şubesini açtı. Bu durum, Atatürk'ün yetiştiği dönemde Osmanlı Devleti nde eğitim birliği lmadığını gösterir. Vatan ve Hürriyet Cemiyeti ni kurması, liderlik özelliğini, yöneticiliğini ve vatanseverliğini göstermektedir. 31 MART OLAYI (1909): İstanbul'da meşrutiyet karşıtlarının çıkardığı 31 Mart Ayaklanmasını bastırmak ve düzeni sağlamak amacıyla hazırlanan Hareket Ordusu nda kurmay yüzbaşı larak Mahmut Şevket Paşa ile birlikte başarıyla görev yaptı. 31 Mart Olayı mevcut düzene karşı girişilen ilk isyan hareketidir. Mustafa Kemal in 31 Mart isyanını bastırmada önemli rl ynaması, meşrutiyet yani yenilik yanlısı lduğunu gösterir. PİKARDİ MANEVRALARI (1910): Fransız ve İngiliz birliklerinin rtaklaşa düzenlediği askeri tatbikatlara Fethi Okyar ile birlikte gözlemci larak katılmış, gelecekte hava kuvvetlerinin önemine vurgu yapmıştır. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911): İtalya'nın Trablusgarp'a saldırması üzerine Osmanlı bölgeye askeri kuvvet gönderemeyince Mustafa Kemal gönüllü subay arkadaşları ile birlikte gizlice Mısır üzerinden Trablusgarp'a gitti. Mustafa Kemal, halkı örgütleyerek Derne ve Tbruk'ta İtalyanlara karşı başarılı savunma savaşları yaptı. Başarılarından dlayı Mustafa Kemal binbaşılığa terfi ettirildi. Balkan Savaşlarının başlamasıyla Trablusgarp'tan ayrılmak zrunda kaldı.1912 yılında İtalyanlarla Uşi Antlaşması yapıldı. Bu anlaşmaya göre: Trablusgarp ve Bingazi İtalyanlara verildi. Oniki ada geçici larak İtalyanlara bırakıldı. Uşi Antlaşması ile Kuzey Afrika daki sn Osmanlı tprağı da elden çıkmış ldu. ÇANAKKALE CEPHESİ (1915): 1. Dünya Savaşında İtilaf Devletlerine karşı Çanakkale Cephesinde mücadele eden Osmanlı Devletinin en önemli kmutanlarından biri Mustafa Kemal dir. Arıburnu, Cnkbayırı, Anafartalar'da düşmana karşı büyük başarılar elde eden Mustafa Kemal, Osmanlı Devleti'nin bu cephedeki savaşı kazanmasında önemli rl ynadı. Mustafa Kemal in Çanakkale Savaşlarında kazandığı başarılar nun askeri dehasının tüm yurtta ve dünyada tanınmasını sağlamıştır. Rütbesi albaylığa yükselmiştir. KAFKASYA CEPHESİ (1916): Mustafa Kemal Çanakkale deki başarılarının ardından Ruslara karşı mücadele verilen Kafkasya cephesinde 16.Klrdu Kmutanı larak görevini sürdürdü. Burada Ruslar karşısında dağınık halde lan birlikleri bir araya getirerek eksiklikleri tamamlayan Mustafa Kemal, Rusların elinden Muş ve Bitlis i (8 Ağusts 1916) geri almayı başardı. Bu başarı, Mustafa Kemal in kişisel özelliklerinden sabır ve disiplin anlayışını göstermektedir. SURİYE CEPHESİ (1917): Suriye deki 7. Ordu Kmutanlığına atandı. Alman kmutan ile düştüğü anlaşmazlık sebebiyle istifa etmiş İstanbul a döndü.1918 yılında 7.Ordunun da bağlı lduğu Yıldırım Orduları Grup Kmutanı larak atanmış ve Halep in kuzeyinde luşturduğu savunma hattı ile Arap ve İngiliz kuvvetlerini durdurmayı başarmıştır. KURTULUŞ SAVAŞI ( ): Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı nda yenilmesiyle İtilaf Devletleri Türk tpraklarını işgale başladılar. Bu durum karşısında Mustafa Kemal Samsun'a çıkarak Kurtuluş Savaşı nı başlatmış ve zafere ulaştırmıştır. Atatürk, Kurtuluş Savaşı'nın her aşamasında Türk Milletine önderlik etmiş, Türk halkını düşmana karşı birleştirmiştir. Başkumandan larak rduyu yönettiği Sakarya Meydan Savaşı ve Başkumandanlık Meydan Muharebesi'ni kazanmıştır. Ardından da Türk milletinin her alanda çağdaşlaşmasını hedef alan inkılapları gerçekleştirmiştir. Trablusgarp Savaşı, Mustafa Kemal in ilk askeri başarısıdır. Mustafa Kemal'in Trablusgarp'ta yerli halkı İtalyanlara karşı örgütleyerek direnişe geçirmesi nun teşkilatçılığı ile ilgilidir. Mustafa Kemal, meşhur Ben size taarruz emretmiyrum. Ölmeyi emrediyrum. sözünü burada söylemiştir. Bu söz nun vatanseverliği ile ilgilidir. Çanakkale savaşlarında düşmanın nereden çıkarma yapacağını bilmesi ileri görüşlülüğü ile ilgilidir. Kurtuluş Savaşındaki başarısı Mustafa Kemal in, liderliği, birleştirici ve bütünleştirici luşu, teşkilatçılığı ve vatanseverliği ile ilgilidir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 4

6 DÖRT ŞEHİR VE MUSTAFA KEMAL Selanik, Manastır, İstanbul ve Sfya şehirleri Mustafa Kemal'in fikir hayatının luşmasında büyük etkiye sahiptir. Bu şehirlerden Selanik günümüzde Yunanistan; Manastır Makednya; İstanbul Türkiye; Sfya ise Bulgaristan sınırları İçinde yer almaktadır. SELANİK Mustafa Kemal in dğup büyüdüğü, çcukluğunun geçtiği şehir lan Selanik, Osmanlı nın önemli bir Balkan kentiydi. Ege kıyısında bulunan Selanik te deniz ticareti ldukça gelişmişti. Nüfusu da çktu. Farklı milletlerin bulunduğu bu şehirde, çeşitli dillerde gazete ve dergiler yayınlanırdı. Mustafa Kemal, 1907 de askeri görevle geldiği Selanik te İttihat ve Terakki Cemiyetine katıldı. İttihat ve Terakki Cemiyetinin çalışmaları snucunda II. Meşrutiyet ilan edildi (1908). Mustafa Kemal rdunun siyasetten ayrılması gerektiğini düşündüğünden ve İttihat ve Terakki Cemiyeti ile lan fikir uyuşmazlıkları sebebiyle cemiyetten ayrılarak kendini tamamen askerlik mesleğine verdi. MANASTIR Knslsluklar ve ticaret şehri Manastır, dönemde aralarında çekişme lan çeşitli din ve milliyetten insanları barındırıyrdu. Sırbistan, Bulgaristan ve Yunanistan, kendi kiliseleri aracılığıyla bölgeye hâkim lmak istiyrdu. Mustafa Kemal Askeri İdadide (lise) öğrenim görmek üzere geldiği Manastır da vatan ve hürriyet şiirleri yazan Namık Kemal den, milliyetçilik alanında ise Ziya Gökalp ten ve Türkçülüğü savunan Mehmet Emin Yurdakul dan etkilenmiştir. Mustafa Kemal in tarih bilincinin gelişmesinde öğretmeni Mehmet Tevfik Bey in rlü büyüktür. Burada bazı Fransız düşünürlerinin eserleriyle tanıştı. Bu dönemde Türk kültür ve tarihi ile ilgili kuduğu eserler sayesinde Mustafa Kemal'in fikir hayati şekillendi Türk-Yunan Savaşında savaşta başarılı lunmasına rağmen barış masasında istenilenin alınamaması Mustafa Kemal i derinden etkiledi. İSTANBUL İstanbul Osmanlı nın başkentiydi ve Osmanlı nın en gelişmiş şehriydi. Mustafa Kemal, İstanbul da hem asker hem öğrenci larak bulunmuştur. Mustafa Kemal'in İstanbul da bulunduğu Beyğlu (Pera) ve Galata civarı, şehrin Batı ya açılan yüzüydü. Avrupa elçiliklerinin yğun lduğu bir semtti. Ssyal ve kültürel yönden hareketli bir semttir. Mustafa Kemal, kul yıllarında, arkadaşlarına knferans niteliğinde knuşmalar yaparken snraki yıllarda da İstanbul da evinde arkadaşlarıyla tplantılar düzenlemiş, ülke srunlarını tartışmıştır. Ayrıca yıllarda arkadaşlarıyla gazete ve dergi hazırlamıştır. SOFYA Mustafa Kemal, Balkan Savaşları snrasında 1913'te Sfya Askeri Ataşeliği ne atanmıştır. O günlerde Sfya'da ssyal hayat çk canlıydı. Üst düzey yetkililerin katıldığı danslı, yemekli tplantılarda Mustafa Kemal, Avrupa devletlerinin temsilcileriyle dğrudan görüşme ve fikirlerini paylaşma imkânı buldu. Bulgaristan'da kalan Türklerle yakın ilişki kurdu ve Türklerin yaşadıkları yerleri ziyaret etti. Bulgaristan'da Türkçe larak yayımlanan gazetelerle irtibat kurarak bölgedeki Türklerin ssyal ve siyasi haklarının yükseltilmesi çalışmalarına katıldı. Bulgar Meclisinin tplantılarını takip etti. Mustafa Kemal, gözlemlerinin yer aldığı raprlarına kendi analizlerini de ekleyerek bunları Osmanlı Hükümeti yetkilileriyle paylaştı. MUSTAFA KEMAL LİDERLİK YOLUNDA Mustafa Kemal, Harp Akademisinden mezun lduktan snra askerlik mesleğine Şam'daki göreviyle adım attı. Burada yakın arkadaşları ile gizlice Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kurdu. Mustafa Kemal, Suriye'den gizlice Selanik'e geldi. Mndrs Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasından snra İstanbul a çağrıldı. İstanbul da bulunduğu günlerde hiç bş durmadı. Vatanın içinde bulunduğu durumu anlatmak, vatanın kurtuluşu için çareler düşünmek amacıyla padişah, sadrazam ve bakanlarla birçk kez görüşme yaptı. Fakat bu görüşmelerden vatanın kurtarılması yönünde bir snuç çıkmadı. Bu durum karşısında Mustafa Kemal, Türk vatanın kurtuluşunu sağlamak ve Türk milletini örgütlemek amacıyla Anadlu'ya geçmeye karar verdi. ATATÜRK ÜN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ Vatan ve millet sevgisi: Vatanını ve milletini çk seven, vatanı ve milleti için canını feda etmekten kaçınmayan bir liderdir. İdealist luşu: Millî birlik duygusuyla kenetlenmiş uygar bir tplum luşturmak en önemli idealleri arasında yer alır. Mantıklı ve gerçekçi luşu: Akla ve bilime önem verirdi. Gerçeğe akıl ve bilim yluyla ulaşılacağına inanırdı. Sabır ve disiplin anlayışı: Bir knuda karar alırken ve bu kararı uygulamaya kyarken uygun zamanı bekler, zamanlamaya çk önem verirdi. İleri görüşlülüğü: Olayların gelişmesinden snucunun ne labileceğini önceden kestirebilirdi. Açık sözlülüğü: Gerçekleri millete açıkça ifade etmekten çekinmemiştir. Çk yönlülüğü: Hem kmutan, hem devlet adamı, hem de inkılapçı yönleri lan bir liderdir. Öğreticilik yönü: Eğitim ve öğretime çk önem vermiştir. Harf inkılâbı sırasında yaptığı çalışmalar nun Başöğretmen larak anılmasını sağlamıştır. Sanatseverliği: Çağdaş Türk sanatının gelişmesi için çabalar harcamış, sanata ve sanatçıya büyük önem vermiştir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 5

7 Yöneticiliği: İyi bir yönetici ve devlet adamıdır. O, her zaman tplumun çıkarlarını kendi çıkarlarının üstünde tutmuştur. Yaratıcı düşüncesi: Kazandığı askerî başarılardan ve inkılapların yapılması sırasındaki uygulamaları ile üstün deha larak adlandırılmaktadır. Önder luşu: Kurtuluş Savaşı'nın her aşamasında Türk Milletine önderlik etmiş, Türk milletinin her alanda çağdaşlaşmasını hedef alan inkılapları gerçekleştirmiştir. Kararlı ve mücadeleci luşu: Güçlükler karşısında yılmamış, ümitsizliğe düşmeden Kurtuluş Savaşı ve yapılan inkılapları gerçekleştirmiştir. Planlı çalışması: Bütün çalışmalarında planlı hareket etmiş, bunun karşılığını Kurtuluş Savaşı'nda ve ardından yaptığı inkılaplarda almıştır. İnkılâpçılığı: Gerçekleştirdiği inkılaplar ve inkılaplar hakkındaki düşünceleri ile örnek bir inkılapçıdır. Birleştirici ve bütünleştirici luşu: Kurtuluş Savaşı'nın hazırlık döneminde Türk Milletini milli birlik ve beraberlik düşüncesi etrafında bir çatı altında tplamıştır. İnsan sevgisi: Bütün insanları çk seven ve dünya barışına önem veren bir liderdi. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 6

8 T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK 2.ÜNİTE - MİLLİ UYANIŞ: YURDUMUZUN İŞGALİNE TEPKİLER OSMANLI DEVLETİ HANGİ CEPHEDE BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ DÜNYANIN GENEL DURUMU 19.Yüzyılda dünyayı sarsan iki önemli lay Sanayi İnkılabı ve Fransız İhtilali dir. SANAYİ İNKILABI: Sanayi İnkılâbı snucunda üretim arttı. Bu durum hammadde ihtiyacı ve Pazar arayışını önemli bir srun haline getirdi. Bu da sömürgeciliğin hız kazanmasına neden ldu. Devletler eknmik alanda birbirleriyle rekabete başladılar. İngiltere geniş bir sömürge İmparatrluğu kurdu. Ardından Fransa ve diğer Avrupa Devletleri de sömürgeler elde etme yarışına girdiler. Böylece devletlerarası sömürgecilik yarışı başladı. Sömürgecilik: Bir devletin, kendi sınırları dışındaki tpraklarda egemenlik kurması, tprakların yeraltı ve yer üstü kaynaklarına sahip larak eknmik ve siyasi çıkarlar elde etmesidir. FRANSIZ İHTİLALİ: Fransız İhtilali önce Avrupa yı etkilemiş daha snra da etkileri tüm dünyaya yayılmıştır. Fransız İhtilali snucunda önem kazanan Milliyetçilik düşüncesi her milletin bağımsız yaşamasını ve kendi geleceğini belirlemesini öngörüyrdu. Bu anlayış birçk milleti içinde barındıran imparatrlukları lumsuz etkiledi. Milliyetçilik akımının etkisi ile birçk ayaklanmalar ldu. Bu ayaklanmalar snucu yeni devletler kuruldu. Ayrıca Fransız İhtilali ile eşitlik, hürriyet, adalet, bağımsızlık gibi kavramlar rtaya çıktı. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ OSMANLI DEVLETİ NİN GENEL DURUMU Osmanlı Devleti 19.yüzyıldan itibaren tpraklarının büyük bir bölümünü kaybetti. Özellikle Fransız İhtilali snucunda dünyaya yayılan Milliyetçilik akımı en çk Osmanlı Devleti ni etkiledi. Özellikle Balkanlarda birçk devlet Osmanlı Devleti nden ayrılmak için isyan ettiler. Osmanlıya karşı Milliyetçilik akımının etkisiyle ilk isyan eden millet Sırplar; ilk bağımsızlıklarına kavuşan millet ise Yunanlılar (Rumlar)dır. Osmanlı Devleti, kötü gidişi durdurabilmek için bazı ıslahatlar yapma gereği duydu. Bu amaçla; 1839 yılında yayınlanan Tanzimat Fermanı ile hukuk, yönetim, maliye, eğitim alanlarında yenilikler yapıldı. Tanzimat Fermanı ile ilk kez kanun gücünün, padişah gücünden üstün lduğu kabul edilmiştir. (Hukukun üstünlüğü) 1856 yılında yayınlanan Islahat Fermanıyla da azınlıklara geniş haklar verildi. Osmanlı devlet adamları, yapılan bu tüm yeniliklerle Avrupa nın baskısının azaltılabileceği ve buna bağlı larak devletin kötü gidişatının durdurulabileceğini düşündüler. Bu amaçla, yeniliklere daha snra da devam edilerek II. Abdülhamit zamanında I.Meşrutiyet ilan edildi. (1876) İlk Osmanlı anayasası lan Kanun-u Esasi hazırlandı. Osmanlı Mebusan Meclisi tplandı. Fakat Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) nedeniyle I.Meşrutiyete sn verildi. 93 Harbi nden snra imzalanan 1878 Berlin Antlaşması ile Sırbistan, Karadağ ve Rmanya ya bağımsızlık verildi. Kars, Ardahan ve Batum Rusya ya bırakıldı. Cezayir ve Tunus Fransa tarafından, Kıbrıs ve Mısır ise İngiltere tarafından işgal edilmişti. İttihat ve Terakki Cemiyetinin çalışmalarıyla 1908 yılında II. Meşrutiyet ilan edildi. II. Meşrutiyet in ilanı sırasındaki karışıklıktan yararlanan Avusturya Bsna Hersek i, Yunanistan Girit i işgal etti. Henüz Osmanlı Devleti nden kpmamış lan Bulgaristan da bağımsızlığını ilan etti. TRABLUSGARP SAVAŞI 1911 Sebebi: İtalya siyasi birliğini geç kurduğu için ( ) sömürgecilik yarışında geç kalmıştı. Osmanlı Devletinin Kuzey Afrika daki tprakları İngiltere (Mısır) ve Fransa (Cezayir, Tunus) tarafından işgal edilmişti. İtalya da Osmanlı Devletinin Kuzey Afrika daki sn tprağı lan Trablusgarp ve Bingazi ye (Bugünkü Libya) göz dikti. Çünkü Osmanlı Devleti iyice zayıflamıştı ve buraları hem karadan, hem de deniz gücü larak savunabilecek gücü yktu. İtalya, 1911 yılında; Avrupa Devletlerinin de nayını alıp Osmanlı Devletine bir nta vererek, buraların kendine ait lduğunu bildirdi. Osmanlı Devleti de böyle bir durumun kabul edilmeyeceğini İtalya ya bildirdiyse de İtalyanlar, Trablusgarp ve Bingazi ye asker çıkardılar. Osmanlı Devleti; Mısır İngiliz işgalinde lduğu için karadan, dnanması yetersiz lduğu için denizden yardım gönderemedi. Bunun üzerine bazı gönüllü subaylar (Mustafa Kemal, Enver Paşa ) Trablusgarp a giderek yerli halkı İtalyanlara karşı teşkilatlandırdılar. Osmanlı Devleti, ilk dış brcu 1854 Kırım Savaşı sırasında İngiltere den almıştı. Snraki yıllarda aldığı brçları ödeyemeyince Avrupalı devletler Düyun-u Umumiye (Genel Brçlar) İdaresini kurarak Osmanlı devletinin gelir kaynaklarına el kydular.(1881) Trablusgarp Savaşı, Mustafa Kemal in ilk askeri başarısıdır. Mustafa Kemal'in Trablusgarp'ta yerli halkı İtalyanlara karşı örgütleyerek direnişe geçirmesi nun teşkilatçılığı ile ilgilidir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 7

9 Derne ve Tbruk ta İtalyanlara karşı başarılı savaşlar yapıldı. Bu arada İtalya, Osmanlı Devletini barışa zrlamak amacıyla On iki adayı da işgal etti. Bu durum devam ederken Balkan Savaşı patlak verdi. İki farklı bölgede düşmana karşı savaşamayacağını anlayan Osmanlı Devleti İtalyanlarla Uşi Antlaşmasını imzalamak zrunda kaldı. (1912) Bu anlaşmaya göre; Trablusgarp ve Bingazi İtalya ya bırakıldı. On iki Ada geçici larak İtalya ya bırakıldı. ÖNEMİ: Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti Kuzey Afrika daki sn tpraklarını da kaybetti. BALKAN SAVAŞLARI Yunanistan, Sırbistan, Karadağ ve Bulgaristan Osmanlı Devletinin Balkanlarda varlığına sn vermek amacıyla aralarında anlaştılar. Osmanlı Devletinin Trablusgarp ile uğraşmasından faydalanan Balkan Devletleri, Osmanlı Devletine karşı saldırıya geçtiler. Karadağ ın Osmanlı Devletine saldırması üzerine Balkan Savaşları başladı.(1912) Balkan Savaşlarının Nedenleri: 1-Rusya nın Balkan Devletlerini Osmanlı Devletine karşı kışkırtması.(rusya nın Panislavizm Plitikası) 2-Osmanlı Devletinin Trablusgarp Savaşı ile uğraşması. 3-Milliyetçilik akımının etkisi. Panislavizm: Rusya nın, Balkanlarda yaşayan Slav ırkından lan Ortdksları bir çatı altında tplamak ve İstanbul ve Bğazları ele geçirerek Akdeniz e açılmak için izlediği plitika. I.BALKAN SAVAŞI ( ) Yunanistan, Sırbistan, Bulgaristan, Karadağ kendi aralarında anlaşarak Osmanlı Devletine çeşitli yönlerden saldırıya geçtiler. Osmanlı subayları arasındaki siyasi çekişme (İttihatçı ve İtilafçı), rdunun bir kısmının terhis edilmesi, haberleşme ve ljistik yetersizliği Osmanlı Devleti nin başarısız lmasına neden ldu. Makednya, Sırplar ve Karadağlılar tarafından işgal edildi. Bulgaristan Batı Trakya yı tamamen işgal ederek Edirne ve Kırklareli ye kadar ilerledi. Bulgar rduları Çatalca önlerine kadar geldiler. Yunanlılar tüm Ege adalarını işgal etti. Savaş devam ederken Arnavutluk da bağımsızlığını ilan etti. ( Arnavutluk Osmanlı Devletinden en sn ayrılan Balkan Devletidir.) Bu kötü durum karşısında Osmanlı Devleti barış istemek zrunda kaldı. Avrupalı Devletlerin arabuluculuğuyla Lndra Antlaşması imzalandı. (1912) Bu antlaşmaya göre; Osmanlı Devleti Midye-Enez çizgisinin batısında kalan tüm tpraklarını kaybetti. Edirne ve Kırklareli elimizden çıktı. Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti. Ege adaları elimizden çıktı. II. BALKAN SAVAŞI (1913) Birinci Balkan Savaşı snrasında Osmanlı Devletinin kaybettiği tprakları Balkan Devletleri kendi aralarında paylaşamadı. En büyük payı Bulgaristan ın aldığını iddia eden diğer Balkan Devletleri Bulgaristan a savaş açtılar. Bu savaşa Rmanya da katıldı. Yunanistan, Rmanya, Sırbistan, Karadağ Bulgaristan la savaşırken Osmanlı Devleti de durumdan yararlandı. Daha önce kaybettiği Edirne ve Kırklareli yi geri aldı. Avrupalı Devletlerin araya girmesiyle Bükreş Antlaşması imzalandı. Bu anlaşmaya Balkanlarda sınırları kalmadığı için Osmanlı Devleti katılmadı. Osmanlı Devleti Bulgaristan la İstanbul Antlaşmasını (1913) imzaladı. Bu antlaşmaya göre; Meriç Nehri her iki ülke arasında sınır kabul edildi. (Edirne Osmanlı Devletine kaldı.) Batı Trakya Bulgaristan a bırakıldı. Yunanistan ile Atina Antlaşması (1913) imzalandı. Bu antlaşmaya göre; Bzcaada ve Gökçeada dışındaki tüm Ege adaları Yunanistan a verildi. Selanik ve Girit adası da Yunanistan a bırakıldı. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI yüzyılın snlarına dğru İtalya ve Almanya'nın siyasi birliklerini kurması mevcut dünya dengesini altüst etti. İngiliz ve Fransız çıkarları Almanya ile bağdaşmadığından bu iki devlet birbirine yakınlaşmaya başlamıştır. Avusturya-Macaristan İmparatrluğunun ise Balkanlardaki çıkar çatışmaları nedeniyle Rusya ile arası açıktı. Bu nedenle Almanya'ya yakınlaştı. Böylece savaş öncesinde blklar luştu. Blklar arası sğuk savaş başladı. Üçlü İttifak (1882): Almanya, Avusturya - Macaristan, İtalya Üçlü İtilaf (1907) : İngiltere, Fransa, Rusya I. Dünya Savaşı, Avrupa ve diğer kıtalarda bulunan yirminin üzerinde devletin katıldığı, tarihe kadar dünyada eşi görülmemiş ilk büyük savaştır. Mustafa Kemal, 1. Dünya savaşı çıktığı sırada Sfya'da askeri ateşe larak bulunuyrdu. I.DÜNYA SAVAŞINA KATILAN DEVLETLERİN OSMANLI DEVLETİ HAKKINDAKİ DÜŞÜNCELERİ ABD: Amerika, Osmanlı üzerinde söz sahibi lmak için Osmanlı tpraklarında kul, hastane, matbaa gibi kurumlar açarak siyasi ve eknmik nüfuz(güç) kazanmıştır. Fransa: Osmanlı ülkesinde yaşayan gayri müslimleri kışkırtarak siyasi baskılarını arttırmış ve bu ylla Osmanlıyı ele geçirmeye çalışmıştır. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 8

10 Avusturya Macaristan İmparatrluğu: Osmanlı nın Avrupa daki tpraklarını ele geçirerek Balkanlar da egemenlik kurmayı ve Ege denizine ulaşmayı amaçlamıştır. Rusya: İstanbul ve Çanakkale bğazlarını ele geçirerek sıcak denizlere inmeyi ve başkenti İstanbul lan bir Slav imparatrluğu kurmayı amaçlamıştır. Bu amaçla Panslavizm plitikası gütmüştür. Almanya: Siyasi birliğini geç tamamlamış, İngiltere ile rekabet edebilmek için Osmanlı nın Ortadğu daki zenginliklerini ele geçirmeyi amaçlamış, bu nedenle Osmanlı ülkesine yatırımlar yaparak eknmik ve askeri açıdan etkinliğini arttırmaya çalışmıştır. İtalya: Siyasi birliğini geç tamamlayan ve sömürge yarışında geç kalan İtalya, Osmanlı tpraklarını ele geçirmek için büyük devletlerle birlikte hareket etmiştir. İngiltere: Uzakdğu sömürgelerini krumak ve Almanya nın Osmanlı Devleti ile yakınlaşmasını önlemek için azınlıkları ve Arapları Osmanlı ya karşı ayaklandırmıştır. SAVAŞTA TARAFLAR İttifak Devletleri: Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatrluğu, Bulgaristan, İtalya (İtalya snradan taraf değiştirmiştir.) İtilaf Devletleri: İngiltere Fransa, Rusya, İtalya, Sırbistan, Belçika, Japnya, Rmanya, Prtekiz, ABD, Yunanistan, Brezilya I.DÜNYA SAVAŞININ SEBEPLERİ GENEL SEBEPLER 1-Fransız İhtilali yle rtaya çıkan milliyetçilik düşüncesinin yayılması. 2- Sanayi inkılabı ile rtaya çıkan hammadde ve sömürge arayışı. ÖZEL SEBEPLER: 1- Fransa'nın 1871 Sedan Savaşı'nda kaybettiği zengin kömür yataklarına sahip Alsace- Lren bölgesini Almanya'dan geri almak istemesi 2- İngiltere ve Fransa'nın mevcut sömürgelerini kruma düşüncesi. 3-İngiltere ile Almanya arasındaki sanayileşme rekabeti. 4- Avusturya Macaristan İmparatrluğu ve Rusya arasındaki Balkanlara hakim lma mücadelesi. ASIL SEBEP: Avrupa devletleri arasındaki eknmik çıkar çatışmasıdır. GÖRÜNÜR (SAVAŞI BAŞLATAN) SEBEP: Avusturya- Macaristan İmparatrluğu veliahtı, Saraybsna'da Sırplı bir genç tarafından öldürüldü. Bunun üzerine Avusturya- Macaristan İmparatrluğu, Sırbistan'a savaş açtı. Rusya Sırbistan'ın yanında yer aldı. Almanya'nın Rusya'nın karşısında savaşa girmesiyle İngiltere ve Fransa, Rusya tarafında savaşa girdiler. OSMANLI DEVLETİ NİN SAVAŞA KATILMASI Osmanlı Devleti Trablusgarp ve Balkan savaşlarından yeni çıkmıştı. Ordusu zayıf, dnanması yetersizdi. Bunun için bir yandan askeri alanda güçlenmeye çalışırken diğer yandan da siyasi yalnızlıktan kurtulmak için girişimlerde bulunmaya başladı. Osmanlı Devleti, Almanya'ya güvenemediği için İtilaf Devletlerine yakınlaşmaya çalışmış ancak bu devletler Osmanlı Devleti'ni yanlarına almak istememişlerdir. Bunun üzerine Osmanlı Devleti; Almanya ve Bulgaristan'la dstluk anlaşmaları imzaladı. Tarafsızlığını ilan etti. Kapitülasynları tek taraflı larak kaldırdı. Osmanlı Devleti'nin tarafsızlığı başta Rusya lmak üzere İtilaf Devletleri tarafından desteklendi. Buna karşılık Osmanlı Devleti; Kapitülasynların kaldırılması Ege adalarının geri verilmesi Mısır srununun çözülmesi, gibi isteklerini İtilaf Devletlerine iletti. Bu isteklerin İngiltere tarafından reddedilmesi, Osmanlı Devleti'nin Almanya'ya yakınlaşmasına neden ldu. Almanya'nın Osmanlı Devleti'ni kendi yanına çekmek istemesinin nedenleri Savaşı geniş bir alana yayarak yükünü hafifletmek Osmanlı Devleti'nin jeplitik knumundan yararlanmak Osmanlı halifesinin dini ve siyasi gücünden yararlanmak Geçiş yllarını kntrl altında tutarak İtilaf Devletlerinin Rusya'ya ulaşmasını önlemek Osmanlı Devleti'nin Almanya nın yanında savaşa girme nedenleri Sn zamanlarda kaybettiği tprakları geri almak, Siyasi yalnızlıktan kurtulmak, Almanya'nın savaşı kazanacağına inanılması Osmanlı devlet adamlarının (İttihat ve Terakki Partisi) Alman hayranlığı İngiltere, Fransa ve Rusya nın düşmanca plitikaları Cğrafi knumu itibariyle savaş dışında kalmanın zrluğu Kapitülasynlardan kurtulmak OSMANLI DEVLETİ NİN SAVAŞA GİRMESİ Akdeniz'de İngilizlerin önünden kaçan iki Alman ( Gben ve Breslav ) gemisi Çanakkale Bğazını geçerek Osmanlılara sığındı. Osmanlı Devleti bu iki gemiyi satın aldığını açıklayarak bu gemilere Yavuz ve Midilli adını verdi. Karadeniz e geçen bu gemilerin Rus limanlarını tpa tutması ile Osmanlı Devleti'ni fiilen savaşa girmiş ldu. (Kasım 1914) Osmanlı Devleti'nin Savaşa Girmesiyle; 1-Savaş geniş bir alana yayılmış, 2-Savaşın süresi uzamış, 3-Yeni cepheler açılmış, mevcut cepheler genişlemiş, 4-Almanya büyük ölçüde rahatlamış, 5-İtilaf Devletlerinin işi zrlaşmıştır. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 9

11 OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞTIĞI CEPHELER Kendi Sınırlarımızda: Kafkas, Çanakkale, Kanal(Süveyş ), Irak- İran, Filistin-Suriye, Hicaz-Yemen Sınırlarımız dışında: Makednya, Rmanya, Galiçya Bu cephelerde müttefiklerimize ( İttifak Devletlerine) yardım ettik. Taarruz(Saldırı) Cepheleri: Kafkas, Kanal (K ile başlar) Savunma Cepheleri: Çanakkale, Suriye-Filistin, Irak-İran, Hicaz-Yemen Yardım Gönderdiğimiz Cepheler: Makednya, Rmanya, Galiçya (Snu ya ile biter) Snuçları I. Dünya savaşının en kanlı cephesidir. Savaşın uzamasına neden lmuştur. Osmanlı Devletinin galip geldiği tek cephedir. Rusya, yardım alamadığı için eknmik kriz çıkmış ve Blşevik İhtilali yaşanmış; Rusya I. Dünya savaşından çekilmiştir. Mustafa Kemal'in tanınmasına ve Milli Mücadele'nin lideri lmasına rtam hazırladı. Savaş sırasında gizli antlaşmalar ilk kez rtaya çıktı. Balkan devletlerinin tutumları değişmiş, Bulgaristan İttifak Devletlerinin yanında savaşa girmiştir. (Amacı; I. Balkan savaşı snunda kazandığı tprakları tekrar alabilmektir.) KAFKAS CEPHESİ Osmanlı Devleti'nin ilk taarruz cephesidir. Açılma Nedenleri: 1- İttihatçıların Anadlu'daki Türklerle Orta Asya'daki Türkleri birleştirmek istemeleri 2- Almanların Bakü petrllerini ele geçirmek istemesi Osmanlı rduları bu cephede Ruslara karşı savaştılar. Enver Paşa nın gerekli hazırlıkları yapmayıp tedbirleri almaması, aşırı sğuk ve hastalık nedeniyle Türk rdusu iklime mağlup lmuştur.(sarıkamış Faciası-90 bin şehit ) Dğu Anadlu ( Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzn, Erzincan ve Van) Rus işgaline uğradı. Rusya'da çıkan Blşevik İhtilali Rusya'nın savaştan çekilmesine neden ldu. Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan 3 Mart 1918 Brest Litwsk Antlaşması ile bu cephe kapanmıştır. ÇANAKKALE CEPHESİ 1-İstanbul ve Bğazları ele geçirip Osmanlı Devleti'ni saf dışı bırakmak 2-Rus rdusuna gerekli askeri yardımı ve malzemeyi ulaştırmak. 3-Balkan Devletleri'ni savaşa çekmek 4-Savaşı kısa zamanda snuçlandırmak isteyen İtilaf Devletleri tarafından açıldı. 18 Mart 1915 günü başlayan asıl hücumları snuçsuz kaldı. İtilaf Devletleri dnanması bzguna uğradı. Bğazı geçemeyeceğini anlayan İtilaf Devletleri, Geliblu'ya asker çıkardılar. Çanakkale başarısından snra Diyarbakır'a gönderilen Mustafa Kemal, burada gerekli tedbirleri alarak Muş ve Bitlis i Rus işgalinden kurtardı. Mustafa Kemal'in 19. Tümen Kmutanı larak bulunduğu Türk rdusu; Cnkbayırı ve Anafartalar'da zaferler kazanarak düşman ilerleyişini durdurdu. İngiliz ve Fransız güçleri 8-9 Ocak 1916'da Çanakkale'yi tamamen bşalttılar. KANAL CEPHESİ Almanya'nın isteği üzerine açılan bir taarruz cephesidir. Amaç; Mısır ı İngilizlerden geri almak ve Süveyş Kanalı nı ele geçirerek, İngiltere'nin Uzakdğu ( Hindistan ) sömürgeleriyle lan bağlantısını kesmektir. Bu cephede başlayan mücadeleler Temmuz 1916'de Osmanlı devleti aleyhine snuçlandı. SİNA-FİLİSTİN CEPHESİ Osmanlı Devleti'nin Kanal cephesinde başarılı lamaması üzerine üstünlük İngilizlere geçmiş, İngiltere Araplarla işbirliği yaparak Osmanlı rdusunu Şam'a kadar çekilmeye zrlamıştır. SURİYE CEPHESİ Filistin Cephesinin devamıdır. Mustafa Kemal bu cephede Yedinci Ordu Kmutanı larak bulunuyrdu. Mustafa Kemal, Halep'in kuzeyinde bir savunma hattı kurarak İngiliz ve Arapların saldırılarını önledi. IRAK CEPHESİ Bu cephe İngilizler tarafından açıldı. Amaç, Irak petrllerini ele geçirmek ve Kuzey yönünde ilerleyerek Kafkaslardaki Rus kuvvetleriyle birleşmekti. Böylece Türk kuvvetlerinin İran'a girerek Hindistan'ı tehdit etmesini önlemiş lacaktı. İngiltere ayrıca Abadan petrllerini krumak istiyrdu. Kasım 1915'te Türk kuvvetleri Kut-ül Amare'de İngilizleri yendiler. Ancak snuçta Türk rdusu başarısız ldu ve İngilizler Bağdat'ı işgal ettiler. HİCAZ-YEMEN CEPHESİ Türk birlikleri bu cephede hem İngilizlerle hem de ayaklanan Araplarla savaşmak zrunda kalmıştır. Bu cephedeki savaşlar İslam dünyasında ümmetçilik düşüncesinin sna erdiğini göstermiş, bunun yerine milliyetçiliğin güçlendiğini rtaya kymuştur. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 10

12 SAVAŞIN SONA ERMESİ 1917 yılında Rusya nın savaştan çekilmesi üzerine İttifak Devletleri İtilaf Devletlerine karşı üstünlük kurmuşlardı. Ancak bu durum uzun sürmedi. Almanya nın ABD ticaret gemilerini batırması üzerine Amerika Birleşik Devletleri İtilaf Devletlerinin yanında savaşa girdi. Amerikan birlikleri zamana kadar hiç savaşa katılmamıştı. Almanya güçlü, dinamik lan Amerikan rduları karşısında tutunamadı. İngiliz, Fransız ve ABD birliklerinden luşan güçlü müttefik kuvvetleri Batı Cephesinde Almanya yı çökerttiler. Diğer cephelerde de Almanya nın başarısızlıkları artmaya başlamıştı. Böylece savaşın snunda İttifak Devletleri savaşı kaybettiklerini belirterek (yenilerek) yenen devletlerle ateşkes anlaşmasını imzaladılar. Bulgaristan savaştan çekildi. (İttifak devletleri blğundan çekilen ilk devlettir.) Müttefiklerinin yenilgiyi kabul etmesi üzerine Osmanlı Devleti, Mndrs Ateşkes Antlaşması nı (30 Ekim 1918) imzalayarak savaştan çekildi. Ardından Avusturya ve sn larak da Almanya da savaştan çekildiler. I.DÜNYA SAVAŞI SONUNDA YENİLEN DEVLETLERLE YAPILAN BARIŞ ANTLAŞMALARI Versay Antlaşması ( Haziran 1919): İtilaf devletleri ile Almanya arasında imzalanmış, Almanya'ya askeri ve eknmik kısıtlamalar getirilmiş, Almanya, Avrupa daki tpraklarının bir kısmıyla bütün sömürgelerini kaybetmiş, Alsace-Lren bölgesi Fransa'ya bırakılmıştır. Bu durum Almanya'da rejim değişmesine, silahlanmanın başlamasına ve II. Dünya savaşına zemin hazırlamıştır. Saint Germain Antlaşması (Eylül 1919): İtilâf devletleri ile Avusturya arasında imzalandı. Bu antlaşma ile Avusturya- Macaristan imparatrluğu parçalanmış Avusturya bir cumhuriyet haline getirilmiştir. Triyann Antlaşması (Haziran 1920): İtilaf devletleri ile Macaristan arasında imzalanmıştır. Nöyyi Antlaşması ( Kasım 1919): Bulgaristan'ın Ege Denizi ile lan bağlantısı kesildi. Balkan Savaşları sırasında elde ettiği tprakları kaybetti. Sevr Antlaşması (10 Ağusts 1920): İtilaf devletleri Osmanlı devleti arasında imzalanmıştır. I.DÜNYA SAVAŞININ SONUÇLARI 1- Milynlarca insan öldü. Birçk şehirler yakılıp yıkıldı. 2-İmparatrluklar yıkılarak yerine yeni devletler kuruldu. (Plnya, Çekslvakya, Yugslavya, Macaristan, Türkiye) 3-Yenilen devletlerde rejim değişiklikleri (yönetim değişiklikleri) rtaya çıktı. (Cumhuriyet, Kminizm, Faşizm, Nazizm.) 4-Avrupa nın siyasi haritası değişti. 5-Dünya barışını sağlamak ve anlaşmazlıkları çözmek için Cemiyet-i Akvam ( Milletler Cemiyeti ) kuruldu. 6-Srunların çözümü sağlanamadığı için II. Dünya Savaşının çıkmasına neden ldu. 7-Sömürgecilik, Mandacılık haline dönüştü. WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918) Amerika Başkanı Wudrv Wilsn, savaş henüz sna ermeden, barış ilkelerini açıklamıştır. Bu ilkeler; 1. Savaş snunda yenen devletler yenilen devletlerden tprak almayacak 2. Barış antlaşmaları açık lacak, gizli antlaşmalar yapılmayacak. 3. Devletlerarası srunları çözmek için uluslararası bir cemiyet kurulacak. (Milletler Cemiyeti) 4. Silahlanma yarışına sn verilecek ve devletler birbirine garanti verecek. Osmanlı Devleti ile İlgili Maddeleri: 5. Osmanlı tpraklarında yaşayan azınlıkların çğunlukta ldukları yerlerde bağımsız devlet kurmalarına imkân verilecektir. 6. Osmanlı Devleti'nde Türklerin çğunlukta lduğu bölgelere kesin egemenlik hakkı tanınmalıdır. 7. Bğazlar tüm devletlere açık lacak. Bu ilkeler başarıya ulaşamamıştır. Çünkü İtilaf Devletleri bu ilkelerin kendi çıkarlarına ters düştüğünü anlamışlardı. Bir yandan ABD'ye ters düşmemeye çalışırken bir yandan da gizli antlaşmaları uygulamaya çalıştılar. İşgallerini gizleyebilmek için manda ve himaye sistemini rtaya attılar. GELDİKLERİ GİBİ GİDERLER MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918) Bulgaristan'ın savaştan çekilmesiyle İttifak Devletleri arasındaki irtibat kesilmişti. Bu durumda savaşa devam etmeye imkân yktu. Zaten müttefikler de yenilmişti. İşte bu rtamda Osmanlı Devleti adına Bahriye Nazırı Rauf (Orbay) Bey başkanlığında bir heyet ile İtilaf Devletleri adına İngiliz Amirali Calthrpe arasında Limni Adası'nın Mndrs Limanında Mndrs Ateşkes Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya göre; 1- Çanakkale ve İstanbul Bğazı İtilaf Devletlerinin denetimine geçecek. 2- Osmanlı rdusu terhis edilecek, dnanmasına ve silahlarına el knacak. Bu madde ile Osmanlı Devleti savunmasız bırakılmak istenmiştir. 3- Trs tünelleri İtilaf Devletlerinin denetimine verilecek. 4- Bütün haberleşme ve ulaşım araç ve gereçleri İtilaf Devletlerine bırakılacak. İletişim ve haberleşme kntrl altına alınarak, milli direniş çabaları engellenmeye çalışılmıştır. 5- İtilaf Devletleri bütün Osmanlı liman ve tersaneleri ile demiryllarından yararlanacak. 6- Dğuda yani Vilayet-i Sitte de (altı ilde) (Sivas, Erzurum, Van, Bitlis, Elazığ, Diyarbakır) karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri buraları işgal edecek (24.Madde) Bu madde ile dğuda bir Ermeni devletinin kurulması amaçlanmıştır. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 11

13 7-İtilaf Devletleri kendi güvenliklerini tehdit eden bir durum rtaya çıkarsa herhangi bir stratejik nktayı işgal edebilecekler. (7. Madde) Bu madde ile Anadlu işgallere açık hale getirilmiştir. Osmanlı Devleti bu antlaşma ile fiilen sna ermiştir. Mndrs'tan hemen snra İtilaf Devletleri işgallere başladı. İngiltere Musul'u işgal ederek ilk işgali gerçekleştirdi. Bu işgallere karşı Türk halkının ilk tepkisi bölgesel direniş cemiyetleri etrafında tplanmak lmuştur. İşgallerin resmen başlaması Kurtuluş savaşının başlamasına neden ldu. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI NIN UYGULANMASI İtilaf Devletleri, barış antlaşmasının imzalanmasını beklemeden, Mndrs Ateşkes Antlaşması'na dayanarak Osmanlı tpraklarını işgal etmeye başladılar. İLK İŞGAL EDİLEN YERLER İngilizler: Musul, Urfa, Antep, Maraş, Batum, Samsun, Merzifn Fransızlar: Dörtyl, Adana, Mersin, Urfa, Antep, Maraş İtalyanlar: Antalya, Fethiye, Bdrum, Knya Yunanlılar: İzmir, Aydın, Edirne İngilizler işgal ettiği Urfa, Antep ve Maraş'ı daha snra Fransa'ya bıraktı. 13 Kasım 1918'de İtilaf Devletlerinin dnanması İstanbul'a geldi. Suriye cephesindeki görevinden İstanbul a dönen Mustafa Kemal, yanında bulunan yaverine (İtilaf Devletleri dnamasını kastederek) Geldikleri gibi giderler demiştir. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 Ocak 1919) İtilaf Devletleri, Birinci Dünya Savaşında yenilen devletlerle yapılacak anlaşmaları görüşmek üzere tplandılar. Asıl amaçları ise yenilen devletleri (özellikle Osmanlı Devletini) aralarında paylaşmaktı. Bu knferansta, Dğu Akdeniz de güçlü bir İtalya istemeyen İngiltere, savaş sırasında İtalya'ya vereceğini vadettiği Batı Anadlu'yu Yunanistan'a vermiştir ( güçlü İtalya yerine zayıf Yunanistan). Böylece İtilaf Devletleri arasında ilk anlaşmazlıklar başlamıştır. Knferansta; Milletler Cemiyeti'nin kurulması kararlaştırılmıştır. Manda ve himaye fikri ilk kez rtaya atılmıştır. Manda ve himaye düşüncesi, Wilsn İlkelerindeki sömürgeciliğe karşı maddelere alternatif larak rtaya atılmıştır. (Sömürgeciliğin başka bir adı) Manda: 1. Dünya Savaşı'ndan snra, az gelişmiş ülkeleri, kendi kendilerini yönetecek bir düzeye eriştirip, bağımsızlığa kavuşturuncaya kadar Milletler Cemiyeti adına yönetmek için bazı büyük devletlere verilen yetkidir. İZMİR İN İŞGALİ (15 Mayıs 1919) İzmir ve çevresi 1.Dünya Savaşı sırasında İtalya ya verilmişti. Fakat İngiltere Paris Barış Knferansı nda sahte belgelere dayanarak; Batı Anadlu nüfusunun çğunluğunun Yunanlı lduğunu ve Türklerin Yunanlıları öldürdüğünü ileri sürerek Batı Anadlu nun Yunanistan a verilmesini sağladı. 15 Mayıs 1919 da Megla İdea yı (Büyük Ülkü / Amaç) gerçekleştirmek isteyen Yunanistan İzmir i işgal etti. İzmir in işgaline ilk tepkiyi Hasan Tahsin (Hukuk-u Beşer Gazetesi) gösterdi ve ilk kurşunu attı. İzmir in işgali, Kurtuluş Savaşı nın başlamasına ve Kuva-yı Milliye nin kurulmasına sebep lmuş ve Mustafa Kemal in Samsun a çıkışını hızlandırmıştır. AMİRAL BRİSTOL RAPORU (13 EKİM 1919) Yunanlıların işgal gerekçelerinin dğruluğunu araştırmak üzere Amerikalı Amiral Bristl bölgede bir inceleme yaptı. Amiral Bristl Raprunda, İzmir de Türklerin çğunlukta lduğunu, katliamları Yunanlıların yaptığı belirtilmiştir. Böylece Batı Anadlu daki işgallerin haksızlığı ilk kez uluslararası bir raprda belirtilmiş ve Türklerin haklı davası ilk kez uluslararası alanda duyurulmuştur. KUVA-YI MİLLİYE HAREKETİ Mndrs Ateşkes Antlaşmasından snra vatanın işgal edilmeye başlaması ve Osmanlı Devleti nin sessiz kalması üzerine, işgal bölgesinde bulunan vatansever Türk halkının düşmana karşı kendini ve vatanını krumak için luşturduğu direniş kuvvetleridir. Türk Milleti'nin milli mücadele döneminde kendiliğinden silahlanarak kurduğu bu kuvvetlere Kuva-yı Milliye denir. İşgallere karşı ilk direniş, 19 Aralık 1918'de Dörtyl'da Fransızlara karşı ldu. İlk Kuva-yi Milliye Hareketi ise Batı Anadlu'da İzmir'in işgalinden snra Yunanlılara karşı başlatılmıştır. Kuva-yı Milliye nin Özellikleri: 1-Tamamen halk tarafından luşturulan gönüllü birliklerdir. 2-Aralarında birlik yktur. 3-Bölgesel amaçlı kurulmuşlardır. 4-Düşmanı durduramamış, ancak yavaşlatarak, düzenli rdunun kurulmasına zaman kazandırmışlardır. 5-Düzenli ve disiplinli bir rdu durumunda değillerdir. 6-Bütün ihtiyaçlarını halktan karşılamışlardır. 7-Bazen keyfi uygulamaları da lmuştur. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 12

14 CEMİYETLER 1- ZARARLI CEMİYETLER A- Azınlıklar tarafından kurulan zararlı cemiyetler B- Milli varlığa düşman zararlı cemiyetler 2- YARARLI CEMİYETLER ZARARLI CEMİYETLER A- AZINLIKLAR TARAFINDAN KURULAN CEMİYETLER 1. Mavri Mira Cemiyeti: İstanbul Fener-Rum Patriği tarafından kurulmuş, büyük Yunanistan Krallığını kurmayı amaçlamıştır. 2. Pntus - Rum Cemiyeti: Trabzn merkez lmak üzere Samsun'dan Batum'a kadar uzanan alanda ( Dğu Karadeniz de ) bir Pntus-Rum Devleti kurmayı amaçlamıştır. 3. Etnik-i Eterya Cemiyeti: 1814'te kurulan bu cemiyetin amacı Yunan ideallerini (Megal İdea) gerçekleştirmek (1829'da Yunanistan'ın bağımsız lmasında etkili ldu.) 4. Taşnak ve Hınçak Cemiyetleri: Ermeniler tarafından kurulan bu cemiyetlerin amacı Dğu Anadlu'dan Adana'ya kadar uzanan bölgede bir Ermeni devleti kurmaktı. Fransızlar tarafından desteklenmiştir. 5- Kards Cemiyeti: Rumlar tarafından kurulan bu cemiyetin görünüşteki amacı Rum göçmenlerine yardımcı lmaktı. 6. Makabi ve Alyans-İsrailit Cemiyetleri: Yahudiler tarafından Filistin de bir Yahudi devleti kurmak amacıyla kurulmuştur. Diğerleri; Yunan Kızılhaç Cemiyeti (Rum), Rum Ermeni Birlik Kmitesi, Zaven Efendi Derneği. B- MİLLİ VARLIĞA ZARARLI CEMİYETLER Müslümanlar tarafından kurulan zararlı cemiyetlerdir. Kuruluş amaçları lumlu lmasına rağmen izledikleri mettlardan dlayı milli bağımsızlığa ters düşmüşlerdir. 1. Hürriyet ve İtilaf Fırkası: İttihat ve Terakki düşmanlığı ile rtaya atılmış, iç isyanlarda kışkırtıcı rl ynamış, müdafa-i hukuk hareketlerini hedef almıştır. 2. Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası: Sadrazam Damat Ferit tarafından desteklenen bu cemiyet, vatanın kurtuluşunun ancak padişah ve halifenin buyruklarına bağlı kalmakla gerçekleşebileceğini savunmuştur. 3. Teali - İslam Cemiyeti: İstanbul'da kurulmuştur. Temel dayanağı hilafettir. Kurtuluşun Islam da lduğu savunmuştur. 4. Kürt Teali Cemiyeti: Wilsn prensiplerinden güç alınarak İstanbul'da kurulmuştur. Dğu Anadlu'da bağımsız bir Kürdistan devleti kurmayı hedeflemiştir. 5. Wilsn Prensipleri Cemiyeti: Bazı aydınlar tarafından desteklenen bu cemiyet, Osmanlı Devleti'nin ABD'nin manda ve himayesine girmesi gerektiğini savunmuştur. 6. İngiliz Muhipleri Cemiyeti: İstanbul hükümetince desteklenen bu cemiyet, Osmanlı Devleti'nin varlığını kruyabilmesi için İngilizlerin himayesine sığınmak gerektiğini savunmuştur. YARARLI CEMİYETLER 1- Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Kurulan ilk yararlı cemiyettir. Dğu Trakya'nın Yunanlılar tarafından işgal edilmesini önlemek amacıyla kurulmuştur. Osmanlı Devleti'nin dağılması durumunda bağımsız bir devlet kurma kararı da alınmıştır. 2- İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (Redd-i İlhak): Mndrs'tan hemen snra İzmir'de kuruldu. Amacı İzmir ve çevresini Yunanistan'a katılmasını önlemektir. Ancak İzmir'in Yunanlılar tarafından işgalinin kesinleşmesi üzerine Redd-i İlhak Cemiyeti larak çalışmalara devam edildi. 3- Dğu Anadlu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Merkezi İstanbul'dur. Amacı Dğu Anadlu'yu işgallerden kruyarak Ermeni devletinin kurulmasını önlemektir. Erzurum kngresini bu cemiyet düzenlemiştir. 4- Kilikyalılar Cemiyeti: İstanbul'da kurulmuştur. Amaç; Adana ve çevresini Fransız ve Ermeni işgalinden kurtarmaktır. 5- Trabzn Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Bu cemiyet, Trabzn ve çevresine yönelik Rum ve Ermeni iddialarına karşı, Türk ve Müslüman halkın haklarını krumak amacıyla faaliyet göstermiştir. 6- Milli Kngre Cemiyeti: İstanbul'da kuruldu. Cemiyetin amacı, Türklere karşı yapılan haksız ve yersiz prpagandalara karşı çıkmak, basın ve yayın ylu ile Türk Milletinin haklı sesini dünyaya duyurmaktır. Kuva-yi Milliye tabirini kullanan ilk kuruluş Milli Kngre Cemiyetidir. 7- Anadlu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti: Sivas ta kurulmuş, vatanın bütünlüğünü krumak için mitingler düzenlemiştir. Yararlı Cemiyetlerin Özellikleri 1-Bölgesel cemiyetlerdir. 2-Öncelikli amaçları ülkeyi krumak değil, kuruldukları bölgeyi krumaktır. 3- Genellikle basın-yayın ylu ile çalışmalarını sürdürmüşlerdir. 4-Kuruluşlarında milliyetçilik düşüncesi etkilidir. 5-Milli direniş bilincini uyandırdılar. 6-İstanbul'a bağlı veya karşı değillerdir. 7- Sivas Kngresi nde Anadlu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmişlerdir. İŞGALLER KARŞISINDA DURUM İSTANBUL UN ( OSM.HÜKÜMETİ ) TUTUMU: Padişaha göre İtilaf Devletleri çk güçlü idi. Bunlara karşı kymak mümkün değildi. O nedenle istenilenleri yapmak gerektiğine inanıyrdu. (İşgallere byun eğme) AYDINLARIN DÜŞÜNCESİ: Aydınların bir kısmı Amerikan ve İngiliz mandasını savunurken bir kısmı da bölgesel direniş hareketlerini benimsiyrdu. M. KEMAL İN DÜŞÜNCESİ: Mustafa Kemal, Anadlu ya geçip, halkı örğütleyip Kurtuluş Savaşı nı başlatmak istiyrdu. Tam bağımsız bir devlet ancak böyle kurulabilirdi. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 13

15 KURTULUŞ SAVAŞI (19 MAYIS EKİM 1922) Mndrs Ateşkes Antlaşması imzalandığında Mustafa Kemal, Suriye cephesinde Yedinci Ordu Kmutanı larak görev yapıyrdu. Ateşkes imzalandıktan bir gün snra Mustafa Kemal Yıldırım Orduları Grup Kmutanlığına getirildi. Ancak birkaç gün snra bu rdu dağıtıldı. Mustafa Kemal ateşkes gereği 13 Kasım 1918'de İstanbul'a geldi. Aynı gün İtilaf dnanması da İstanbul'a gelmişti. Mustafa Kemal işgal dnanması için "Geldikleri gibi giderler" dedi. Mustafa Kemal, İstanbul'da kaldığı süre içinde önde gelen kmutanlar ve siyasiler ile vatanın kurtarılmasına yönelik fikir çalışmalarında bulundu. VE MİLLİ MÜCADELE BAŞLIYOR MUSTAFA KEMAL'İN SAMSUN'A ÇIKIŞI (19 Mayıs 1919) Mustafa Kemal, 16 Mayıs 1919 günü padişahın çıkardığı bir fermanla 9. Ordu Müfettişi larak Samsun'a hareket etti. Görevi; 1-Dğu Karadeniz'de asayişi ve güvenliği sağlamak, 2-Mndrs Ateşkes Antlaşmasının hükümlerinin uygulanmasını sağlamak, 3-Halkın elinde bulunan silah ve cephanelerin tplanması, 4-Halka silah satan kişileri ve kurumları belirlemek, bu faaliyetleri yasaklamak ve bu kuruluşları rtadan kaldırmaktı. 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkan Mustafa Kemal görevi gereği burada bir durum değerlendirmesi yaptıktan snra bir rapr hazırlayarak telgrafla İstanbul'a iletti. Bu raprda; Bölgedeki karışıklıkların sebebi Rumlar lduğunu, eğer Rumlar siyasi emellerinden vazgeçerlerse bölgede huzur ve asayiş kendiliğinden sağlanacağını, Türklüğün yabancı mandası ve kntrlüne tahammülü lmadığını bildirdi. Mustafa Kemal, daha snra Havza'ya geçerek burada 28 Mayıs 1919'da bir bildiri yayınlamıştır. HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919) Mustafa Kemal, Havza da İzmir in işgalini Anadlu ya duyurmak ve milli bilincin uyanmasını sağlamak amacıyla tüm askeri ve sivil yetkililere bir genelge gönderdi. Bu genelgede; Mitingler yapılarak işgallerin prtest edilmesi, İtilaf devletlerinin temsilcilerine ve İstanbul hükümetine uyarı prtest telgrafları çekilmesi istenmiştir. Havza Genelgesi nden snra yurdun değişik yerlerinde mitingler düzenlenerek milli bilincin uyandırılması sağlanmış, Türk halkı Milli mücadele fikri etrafında birleştirilmeye başlanmıştır. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa 8 Haziran 1919'da İstanbul Hükümeti tarafından geri çağrılmış ancak Mustafa Kemal bu emre uymamış ve Havza dan Amasya'ya geçmiştir. AMASYA GENELGESİ (22 HAZİRAN 1919) Amasya'da Milli Mücadele çalışmalarını sürdüren Mustafa Kemal, Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele) ve Ali Fuat Paşa (Cebesy) ile birlikte bir bildiri hazırladı. Hazırlanan bu bildiri 15. Klrdu Kmutanı Kazım Karabekir'in de nayı alındıktan snra 22 Haziran 1919'da yayımlandı. Genelgede; 1- Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir. 2- İstanbul hükümeti üzerine düşen görevi yerine getirememektedir. Bu da milleti yk saymaktadır. 3- Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. 4- Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir kurul luşturulmalıdır. 5- Anadlu nun her bakımdan en güvenilir yeri lan Sivas'ta bir kngre tplanacaktır. 6- Ayrıca dğu illeri için Erzurum'da tplanacak lan kngre delegeleri Sivas'a gelecektir. 7- Alınan kararlar milli bir sır larak saklanacaktır. Amasya genelgesi ile milli mücadelenin gerekçesi, amacı ve yöntemi ilk kez belirtilmiştir. Gerekçe: Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının tehlikeye girmesi (1. ve 2. madde) Amaç: Milletin bağımsızlığını sağlamaktır. (3. madde) Yöntem: Milli mücadeleyi halk yapacaktır. (3. madde) Nasıl rganize edileceği (4. ve 5. madde) Amasya Genelgesi'nde millet iradesine dayanarak yeni bir devlet kurmaya dğru gidildiği rtaya knmuştur. Yeni bir devletin kurulması fikri ilk kez rtaya atıldı. (3. madde) Genelgenin, milli bir kurulun kurulmasını zrunlu görmesi, başta İtilaf devletleri lmak üzere İstanbul hükümetine karşı da bir ihtilal bildirisidir. Genelgeden snra Mustafa Kemal "Artık İstanbul Anadlu ya hâkim değil bağlı lmak zrundadır" demiştir. GENELGE SONRASI GELİŞMELER Genelgeden snra özellikle İngilizlerin İstanbul hükümetine baskılarını artırmaları neticesinde Mustafa Kemal İstanbul'a geri çağrıldı. Gerekçe larak yetkilerini aştığı belirtilmektedir. Mustafa Kemal'in bu çağrıya uymaması üzerine yetkileri elinden alınarak Dkuzuncu Ordu Müfettişliği görevine sn verildi. Bunun üzerine Mustafa Kemal 7-8 Temmuz gecesi askerlik görevinden de istifa etti. Mustafa Kemal, bu tarihten snra mücadelesine sivil larak devam etti. Bu durum, Mustafa Kemal'in vatanseverliğini, kararlılığını ve mücadeleci kişiliğini gösterir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 14

16 ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 7 Ağusts 1919) 15. Klrdu Kmutanı lan Kazım Karabekir, İstanbul Hükümetinin emrine rağmen Mustafa Kemal i tutuklamayarak nun hizmetinde lduğunu bildirdi. Bu kngre asker tplamanın yanında, padişaha lan bağlılığını da bildirmiştir. Bu kngrenin tek başına hareket etme gibi bir özelliği de vardır. Kngreyle birlikte Ege'deki güçler bir ölçüde örgütlenmiştir. Kngreyi; Dğu Anadlu Müdafaa-i Hukuk ve Trabzn Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti düzenlemiştir. Elazığ, Diyarbakır ve Mardin valileri temsilcilerini kngreye göndermediler. Kngrede Alınan Kararlar: 1. Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünmez. 2. İşgalcilere karşı İstanbul hükümetinin kayıtsız kalması durumunda derhal geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümeti milli bir meclis seçecektir. Milli Meclis tplanana kadar görev yapacak bir temsil heyeti luşturulacaktır. 3. Manda ve himaye kabul edilemez. 4. Kuva-yı milliyeyi amil, milli iradeyi hakim kılmak esastır. 5. Azınlıklara siyasi egemenliğimizi sınırlayıcı ve tplumsal dengeyi bzucu ayrıcalıklar verilemez. 6. Ulusal irade, padişahı ve halifeyi de kurtaracaktır. 7. Meclis derhal tplanmalı, hükümet çalışmaları meclis denetimine girmelidir. Manda ve himaye ilk kez reddedilerek ulusal egemenliğin kşulsuz larak gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.(tam bağımsızlık) Tplanış amacı ve yapısı bakımından bölgesel, aldığı kararlar ulusaldır/millidir. Temsil heyeti ilk kez burada luşturulmuş, başkanlığına Mustafa Kemal seçilmiştir. Yeni bir devletin kurulmakta lduğu açıklanmış, yeni Türk devletinin temelleri atılmıştır. Erzurum kngresi Mustafa Kemal'in sivil larak yaptığı ilk çalışmadır. Kngre çalışmaları devam ederken İstanbul Hükümeti 30 Temmuz 1919'da Mustafa Kemal ve Rauf Bey hakkında tutuklama kararı çıkardı. Kngrenin tplanma amacı; Ermeni ve Rumlara karşı nasıl bir strateji izleneceğini belirlemek ve Mndrs Ateşkes Antlaşmasının 24. maddesine göre Dğu Anadlu nun Ermenilere verilmesini önlemekti. GENERAL HARBOURD RAPORU Dğu Anadlu da Ermenilerin çğunlukta lmadığını, Türklerin Ermenileri katletmediğini ve Anadlu nun Amerika nın ihtiyaçlarını karşılayacak zenginlikte lmadığını belgeleyen bir raprdur. BALIKESİR KONGRESİ (26-31 TEMMUZ 1919) Batı cephesindeki Kuva-yi Milliye birliklerini örgütlemek, sevk ve iradesini sağlamak, ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tplanmıştır. İşgal devletlerinin temsilcilerine telgraflar çekildi. ALAŞEHİR KONGRESİ (16-25 AĞUSTOS 1919) Bu kngrede Erzurum ve Balıkesir Kngresi'nin kararları görüşülmüş, Balıkesir kngresi kararlarını pekiştirmek, teşkilatlanmayı genişletip güçlendirmek amacıyla tplanmıştır. Yunanlılara karşı direnileceği, silahlanma ve askere alma çalışması yapılacağı kararlaştırılmıştır. SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) Kngrenin tplanmasını engellemek amacıyla Fransızlar ve Osmanlı yönetimi bazı önlemler almışlardı. Elazığ valisi Ali Galip kngreyi basmakla görevlendirilmişti. Ancak başarılı lamadılar. Kngre'de, Erzurum Kngresinde alınan kararlar aynen kabul edilmiştir. Erzurum Kngresinden farklı larak tüm ülkeden delegeler katılmıştır. Bundan dlayı milli bir kngre niteliği vardır. Kngrede alınan başlıca kararlar: 1. Milli sınırlar ve Misak-ı Milli'nin esasları tespit edilmiştir. 2. Manda ve himaye kesin larak reddedilmiştir. 3. Tüm milli/ ulusal cemiyetler Anadlu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiştir. 4. Temsil heyetinin yetkileri genişletilmiş, üye sayısı artırılmış ve tüm vatanı temsil eder hale getirilmiştir. 5. Meclis-i Mebusan'ın tplanması için İstanbul'a baskı yapılacaktır. 6. Ali Fuat Paşa Batı cephesi Kuva-yi Milliye kmutanlığına tayin edilmiştir. (9 Eylül 1919) Ali Fuat Paşa nın Batı Anadlu Kuva-yı Milliye kmutanlığına getirilmesi ile Temsil Heyeti yürütme yetkisini ilk kez kullanmış luyrdu. Bu, Temsil Heyeti nin bir hükümet gibi hareket ettiğini gösterir. 7. Haftada iki kez yayınlanmak üzere İrade-i Milliye Gazetesi çıkarılacaktır. (Milli mücadelenin ilk yayın rganıdır.) Snuçları: 1- Kngrenin tplanmasını önleyemeyen Damat Ferit Paşa Hükümeti daha fazla direnemeyerek istifa etti. Yerine milli mücadele yanlısı Ali Rıza Paşa Hükümeti kuruldu. 2- Temsil Heyetinin İstanbul Hükümeti üzerindeki ilk etkisi Damat Ferit Paşa hükümetinin istifasıdır. 3- Sivas Kngresi'nden etkilenen Sivaslı kadınlar; Anadlu Kadınları Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"ni kurdular. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 15

17 EGEMENLİK MİLLETİNDİR AMASYA GÖRÜŞMELERİ (20-22 Ekim 1919) Sivas Kngresi nden snra Damat Ferit Paşa Hükümeti nin isifa edip, yerine milli mücadeleyi destekleyen Ali Rıza Paşa Hükümeti nin kurulması Temsil Heyeti ile İstanbul Hükümeti arasındaki ilişkilerin yumuşamasını sağladı. Bu yumuşama Amasya Görüşmelerine zemin hazırladı. Görüşme İstanbul Hükümetini temsilen Bahriye Nazırı Salih Paşa ile Milli mücadeleyi temsilen, Temsil Heyeti Başkanı Mustafa Kemal arasında gerçekleşti. İstanbul hükümeti; Amasya görüşmesi ile Anadlu'daki milli mücadele hareketini kendi kntrlüne almayı amaçlamıştır. Temsil Kurulu ise; Milli Mücadele hareketini İstanbul'a tanıtmayı, mümkün lursa desteğini almayı amaçlamıştır. Mustafa Kemal, Milli Mücadele için Salih Paşa'dan; 1-Milli meclisin vereceği en sn karara uyulması şartıyla vatan bütünlüğünün ve istiklalinin krunması 2-Müslüman lmayan gruplara, siyasi egemenlik ve ssyal dengemizi bzacak tarzda imtiyazlar verilmemesi 3-Anadlu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk cemiyetinin İstanbul Hükümetince tanınması 4-Milli meclisin İstanbul'da tplanması halinde baskı altında lacağını, bu nedenle meclisin rahat çalışamayacağını, bu yüzden meclisin başka bir yerde tplanmasını istemiştir. İstanbul Hükümeti ilk kez Milli Mücadele'yi yani Temsil Kurulunu tanımış luyrdu. İstanbul Hükümeti'nin Milli Mücadele'ye karşı lan lumsuz tutumu bir süre engellenmiştir. Meclis-i Mebusan'ın tplanması sağlanmış, Misak-ı Milli Meclisin nayından geçmiştir. TEMSİL KURULU'NUN ANKARA'YA GELMESİ (27 ARALIK 1919) Mustafa Kemal, İstanbul'da tplanacak lan Meclis-i Mebusan'ın çalışmalarını daha yakından takip edebilmek amacıyla Temsil Heyeti üyeleri ile birlikte Ankara'ya geldi. Bu iş için Ankara'nın seçilmesinin nedenleri: 1-Milli Mücadele'de en önemli cephe lan Batı Cephesi'ne yakın lması. 2-Ulaşım ve haberleşme imkânlarının fazla lması. 3-Anadlu'nun rtasında merkezi bir knumda bulunması. 4-İç kesimlerde lması nedeniyle güvenlikte lması. Bu arada seçimler de yapılmış ve birçk yerde Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin adayları kazanmıştır. Mustafa Kemal Erzurum Milletvekili seçilmiştir. Mustafa Kemal, Ankara'da Milli mücadele taraftan mebuslara yaptığı görüşmelerde şu isteklerde bulundu. 1-Kendisinin gıyaben meclis başkanı seçilmesi 2-Ali Rıza Paşa Hükümetine güvenyu verilmesi 3-Misak-ı Milli kararlarının alınması 4-Mecliste bir Müdafaa-i Hukuk Grubu'nun luşturulması SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİNİN AÇILMASI (12 OCAK 1920) Mustafa Kemal, Meclisin İstanbul'un dışında bir şehirde tplanmasını istiyrdu. Ancak, İstanbul Hükümeti'nin padişahsız meclis lmaz, düşüncesi ile hareket etmesi snucunda Sn Osmanlı Mebusan Meclisi İstanbul'da tplandı. Milli mücadeleciler Müdafaa-i Hukuk grubu yerine Felah-ı Vatan grubunu kurdular. Mustafa Kemal in vatanın bütünlüğü knusundaki isteklerinin bir kısmı gerçekleşti ve Misak-ı Milli (milli yemin) kararları kabul edildi. MİSAK-I MİLLİ KARARLARI (28 Ocak 1920) 1. Mndrs Ateşkesi imzalandığı sırada işgal edilmemiş bölgeler kesin Türk yurdudur, parçalanamaz. 2. Kars, Ardahan ve Batum'da (Elviye-yi Selase) gerekirse referanduma gidilecektir. 3. Araplar kendi geleceklerini kendileri belirleyecektir. (Arapların çğunlukla yaşadığı yerlerde referandum yapılacaktır.) 4. Batı Trakya'nın geleceği referandum ile belirlenecektir. 5. İstanbul ve Marmara denizinin güvenliği sağlandığı takdirde, Bğazlar trafiğe açılacaktır. 6. Azınlıklara, diğer ülkelerdeki Türk azınlığa tanınan haklar tanınacaktır. 7. Siyasi, mali ve adli gelişmemizi engelleyen sınırlamalar kabul edilemez. (Kapitülasynlar) Vatan sınırları (Misak-ı Milli sınırları) kesin larak belirlendi. Bu, Milli mücadelenin hedeflerinin de belirlendiği anlamına gelir. Sn Osmanlı Meclis-i Mebusan'ın aldığı en önemli kararlardır. Bu kararlar meclis nayından geçtiği için resmiyet kazanmış kararlardır. Erzurum ve Sivas Kngresi kararlarının Meclis-i Mebusan tarafından naylanması, milletvekillerinin milli mücadeleyi benimsediklerini gösterir. İSTANBUL'UN RESMEN İŞGALİ (16 MART 1920) İtilaf Devletleri başlangıçta, İstanbul'da tplanacak lan Mebusan Meclisine karşı çıkmamıştı. Çünkü bu meclisi kendi amaçları dğrultusunda kullanabileceklerini düşünüyrlardı. Böylece, Anadlu hareketini snuçsuz bırakmak istiyrlardı. Ancak sn Osmanlı Meclis-i Mebusanından tam bağımsızlık anlamına gelen Misak-ı Milli kararlarının çıkması üzerine İtilaf Devletleri Meclis-i Mebusan'ı dağıttılar ve İstanbul'u resmen işgal ettiler. (16 Mart 1920) Mebusların bir kısmı Malta'ya sürgüne gönderilirken bir kısmı da Anadlu ya kaçabildi. Misak-ı Milli kararlarının alınmasından snra İstanbul un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi, meclisin İstanbul da açılmasını istemeyen Mustafa Kemal in ileri görüşlülüğünü gösterir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 16

18 İstanbul un işgalinden snra Temsil Heyeti bazı kararlar ve tedbirler aldı. Bunlar: İstanbul ile telefn ve telgraf görüşmelerinin kesilecektir. İstanbul'a para ve mal gidişi durdurulacaktır. Anadlu da bulunan İtilaf Devletleri subayları tutuklanarak silahları alınacaktır. İstanbul'un işgali ve Meclis-i Mebusan'ın dağıtılması iki lumlu gelişmeyi beraberinde getirmiştir. TBMM'nin açılması için uygun bir zemin luştu ve yeni bir meclis gerekli hale geldi. Mustafa Kemal, Milli Mücadeleyi padişah adına da yürüttüğünü söyleme imkânı buldu. TBMM'NİN AÇILMASI (23 Nisan 1920) Mustafa Kemal, milleti temsil edecek bir meclis luşturmak için çalışmalara başladı. İstanbul'daki milletvekillerinin de Anadlu'ya geçmesini sağladı. Bu arada seçimler yapıldı ve 23 Nisan 1920'de Büyük Millet Meclisi Ankara'da açıldı. Böylece Amasya Genelgesi'nde de belirtildiği gibi milletin, geleceği ile ilgili kararları kendisinin alabileceği bir meclis açılmış luyrdu. Mustafa Kemal meclis başkanı seçildi. Başlangıçta Kurucu Meclis adı verilmesine rağmen tepkilerden çekinildiği için yeni kurulan bu meclise Olağanüstü Meclis adı verildi. TBMM'NİN ALDIĞI İLK KARARLAR 1- Hükümet kurmak zrunludur.( Kurucu meclis ) 2- Geçici devlet başkanı veya padişah vekili atama dğru değildir. 3- Meclis başkanı aynı zamanda hükümetinde başkanıdır. 4- Yasama, yürütme, yargı yetkileri meclise aittir. 5- Padişah ve halifenin durumunu meclis belirleyecektir. 6- Meclis, yürütme yetkisini hükümet aracılığı ile kullanır. 7- Türkiye devleti TBMM tarafından yönetilir ve hükümeti TBMM hükümeti adını alır. 8- TBMM'nin üstünde herhangi bir güç yktur. ( Saltanat ve hilafet yk sayılmıştır ) KURUCU MECLİS: Yeni bir devlet kurmak amacıyla kuruluş için gerekli kararlan alan, yeni anayasa yapan ve yeni devletin esaslarını belirleyen heyet temsilcilerinden luşan bir meclistir. Kurucu meclis özelliği gösterir.(1.madde) Yeni Türk devleti resmen kuruldu. Meclis geçici değil, süreklidir.(2.madde) Milletin egemenliği kesin larak gerçekleşti. Güçler birliği ilkesi benimsendi.(4.madde ) Meclis hükümeti sistemi kabul edildi. Mustafa Kemal, hem meclis hem hükümet başkanı ldu. Meclisin tek amacı vatanı kurtarmaktır. Bu yüzden mebuslar arasındaki fikir ayrılığı gün yüzüne çıkmamıştır. Meclis açılınca Temsil Heyeti'nin görevi sna erdi. TBMM'YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR Bu ayaklanmaları 4 grupta tplamak mümkündür. I- İSTANBUL HÜKÜMETİNİN ÇIKARDIĞI AYAKLANMALAR a) Anzavur ayaklanması: Ahmet Anzavur tarafından Balıkesir ve çevresinde çıkarılmıştır. İtilaf devletlerinden destek almıştır. Çerkez Ethem tarafından bastırıldı. b) Kuva-yi İnzibatiye(Halifelik Ordusu): Adapazarı, Geyve dlaylarında çıktı. Ali Fuat Paşa tarafından bastırıldı. Anzavur kuvvetleriyle işbirliği yaptılar. II- İSTANBUL HÜKÜMETİ VE İŞGAL DEVLETLERİNİN BERABER ÇIKARDIĞI AYAKLANMALAR 1. Blu, Düzce, Hendek, Adapazarı Ayaklanmaları 2. Yzgat Ayaklanması (Çapanğulları) 3. Knya Ayaklanması (Bzkır Aşireti Delibaş Mehmet) 4. Afyn Ayaklanması (Çpur Musa) 5. Milli Aşireti Ayaklanması (Urfa) 6. Kçgiri Ayaklanması (Sivas, Tkat) 7. Şeyh Eşref Ayaklanması (Bayburt) 8. Cemil Çet, Ali Batı Ayaklanması (Siirt / Mardin) III- AZINLIKLARIN ÇIKARDIĞI AYAKLANMALAR 1. Dğu Anadlu daki Ermeni Ayaklanmaları: Kazım Karabekir tarafından bastırıldı. 2. Güney Bölgesindeki Ermeni Ayaklanmaları: Adana, Antep, Maraş, Urfa bölgelerinde Fransızların da desteğiyle çıkan ayaklanmalardır. 3. Dğu Karadeniz de Rum Ayaklanmaları: TBMM yi en çk uğraştıran ayaklanma lmuştur. 4. Batı Anadlu da Rum Ayaklanması: Düzenli birlikler tarafından bastırıldı. IV- KUVA-YI MİLLİYECİLERİN ÇIKARDIĞI AYAKLANMALAR Düzenli rdu kurma çalışmalarına karşı çıkan Çerkez Ethem ( Yunanlılara sığınmıştır ), Demirci Mehmet Efe (ikna edilmiştir) ve Yörük Ali Efe gibi kişilerin çıkardığı ayaklanmalardır. TBMM'NİN AYAKLANMALARA KARŞI ALDIĞI ÖNLEMLER 29 Nisan 1920'de Hiyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı. Vatana ihanet edenlerin cezalandırılması için 18 Eylül 1920'de İstiklal Mahkemeleri kuruldu. İlk TBMM de (demkratik lmamasına rağmen) Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir. Bunun nedeni lağanüstü şartlardan dlayı hızlı karar alıp uygulanmasını sağlamaktır. TBMM, yasama ve yürütme yetkisini kullanmıştır. İstiklal mahkemelerinde milletvekillerinin görev alması yargı yetkisini de kullandığını gösterir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 17

19 İstanbul'da Milli Mücadele aleyhine alınan fetvalara karşılık, Ankara müftüsü Rıfat Börekçi den karşı fetvalar alındı. Kuva-yi Milliye birlikleri kaldırılarak yerine düzenli rdu kuruldu. İstanbul Hükümeti ile tüm ilişkiler kesildi. Ayaklanmaların bastırılması, TBMM nin tritesini güçlendirmiştir. Ayaklanmalar; Kardeş kavgasına ve milli kaynak israfına sebep lmuştur. Kurtuluş Savaşının başarıya ulaşmasını geciktirmiştir. TBMM nin eknmik larak zarar görmesine neden lmuştur. BARIŞ ANTLAŞMASI MI? ÖLÜM FERMANI MI? SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağusts 1920) İtilaf devletleri; Osmanlı Devleti'nin tpraklarını paylaşma knusunda aralarında anlaşamadıkları için yapacakları barış antlaşmasını geciktirmişlerdi. Daha snra İtalya nın San Rem kentinde bir knferans düzenleyerek hazırladıkları antlaşmayı Osmanlı Devletine sundular. İstanbul Hükümeti, antlaşmayı naylamakta yavaş ve isteksiz davranınca antlaşmanın imzalanmasını çabuklaştırmak için İngilizler Mudanya ve Bandırmaya asker çıkarırken, Yunanlılar Bursa Balıkesir ve Edirne yi işgal ettiler. Bu gelişmeler üzerine Sevr kasabasına gönderilen Osmanlı heyeti antlaşmayı imzaladı.( 10 Ağusts 1920 ). Buna göre; Sınırlar 1. Dğu Trakya ve Batı Anadlu Yunanistan a verilecek. 2. Bütün Suriye, Mardin, Urfa, Antep Fransa ya verilecek, 3. Rds ve 12 ada İtalya ya, diğer adalar Yunanistan a verilecek, 4. Arabistan, Musul ve Irak İngiltere ye verilecek, 5. Güney batı Anadlu İtalya ya verilecek, 6. Dğu Anadlu da Ermeni ve Kürt Devleti kurulacak, 7. Osmanlı Devleti ne Tkat, Ankara ve İstanbul arası bırakılacak. Eknmik 14. Osmanlı Devleti ağır bir tazminat ödeyecek. 15. Kapitülasynlardan bütün devletler yararlanabilecek. 16. Osmanlı devleti maliyesi İtilâf Devletlerinin kmisynuna bırakılacak. ÖNEMİ I. Dünya Savaşı snrasında imzalanan en sn antlaşmadır. I. Dünya Savaşı snunda imzalandığı halde uygulanamayan tek antlaşmadır. ( Ayastefans Antlaşması gibi) Misak-ı Milli kararlarına uygun değildir. Osmanlı Devleti nin imzaladığı en sn antlaşmadır. Meclis-i Mebusan tarafından naylanmadığı için ölü dğan bir antlaşmadır. (Osmanlı Anayasasına göre, hükümetçe imzalanan barış antlaşmalarının parlament tarafından naylanması gerekiyrdu.) I. Dünya savaşından snra imzalanan en sn ve şartları en ağır antlaşmadır. TBMM antlaşmayı yk saymış ve antlaşmayı imzalayanları vatan haini ilan etmiştir. Siyasi, adli, iktisadi ve mali bağımsızlığımızı imhaya ve snuç larak yaşama hakkımızı inkar ve rtadan kaldırmaya yönelik lan Sevr Antlaşması bizce mevcut değildir. Atatürk Siyasi 8. İstanbul başkent larak kalacak ama İtilaf Devletleri nin istekleri yerine getirilmediği takdirde, da elinden alınacak, 9. Bğazlar bütün devletlere savaş zamanında bile açık lacak. Bğazlar Kmisynu kurulacak. 10. Azınlıklar vergi vermeyecek, askerlik yapmayacak. Askeri 11. Mecburi askerlik kaldırılacak 12. Osmanlı rdusu kişiden luşacak, ağır silah lmayacak. 13. Deniz gücü 13 gemiyi geçmeyecek, denizaltı lamayacak. (Bu maddeler Osmanlı Devleti ni savunmasız bırakmak için knulmuştur.) Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 18

20 T.C.İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK 3.ÜNİTE - YA İSTİKLAL YA ÖLÜM KURTULUŞ SAVAŞINDA CEPHELER Kurtuluş Savaşı nda; Dğu Cephesinde Ermenilerle, Güney cephesinde Fransızlar ve Ermeni çetelerle, Batı cephesinde ise Yunanlılar ile mücadele edildi. DOĞU CEPHESİ / İLK ZAFERİMİZ Ermeni Meselesi Ermeniler 19. yy rtalarına kadar Osmanlı devletinde barış içinde yaşamışlar, devlete lan bağlılıklarından dlayı kendilerine "millet-i sadıka" denilmiştir. Fransız İhtilali nin etkisi ve Avrupalı devletlerin kışkırtmaları snucu 19. yy'ın snlarına dğru Ermeniler bağımsız lma fikrine sahip lmuşlardır. Ermeni meselesi ilk kez Berlin Antlaşması'nda (1878) gündeme gelmiştir. Bu antlaşmada Osmanlı Devleti'nden Dğu Anadlu'da Ermeniler lehine ıslahatlar yapması istenmiştir. Sultan II. Abdülhamit Ermenilerin bağımsız lmalarını sağlayacak lan bu ıslahatları uygulamamıştır. I.DÜNYA SAVAŞI NDA ERMENİLER VE TEHCİR KANUNU Ruslar I. Dünya Savaşı'nda Kafkas cephesinde Ermenileri kendi çıkarları dğrultusunda kullanarak bölgedeki Türkleri katlettirdiler. Ermenilerin dğuda sivil halka ve Türk rdusuna yönelik saldırıları üzerine, İttihat-Terakki Hükümeti "Tehcir Kanunu"nu (1915) çıkararak katliamlara karışan Ermenileri Suriye ve Lübnan'a gönderdi/göç ettirdi. Bu göç esnasında bazı Ermeniler ylda, sıcaklık, hastalık ve saldırılar nedeniyle hayatını kaybetti. Ermenistan bu durumu uluslararası alanda aleyhimize kullanmaya başladı. Bugün bile sık sık gündeme getirilen Ermeni sykırımı yalanının aslı budur. I. Dünya Savaşında Kafkas cephesinde, Rusya ile Osmanlı Devleti arasında 3 Mart 1918'de imzalanan Brest Litwsk antlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum Osmanlı Devleti'ne bırakılmıştı. Fakat daha snra Kars ve çevresini Ermeniler, Ardahan ve Batum'u Gürcüler işgal etti. TBMM, Osmanlı Devleti'nden kalan ve başında Kazım Karabekir Paşa'nın bulunduğu 15. Klrduya hareket emri verdi. Ermenistan Savaşı TBMM, Ermeni meselesini çözmek için Kâzım Karabekir Paşa'yı Dğu cephesi kmutanlığına tayin etti. 24 Eylül 1920'de taarruza geçen Türk rdusu Ermenileri yenilgiye uğrattı. 30 Ekim 1920'de Kars zaferi kazanıldı. TBMM ile Ermenistan arasında Gümrü Antlaşması imzalandı. ( 3 Aralık 1920 ). Buna göre; 1. Aras Nehri - Çıldır Gölü hattı sınır lacak. 2. Kars, Sarıkamış ve Iğdır TBMM'ye verilecek. 3. Ermenistan Sevr antlaşmasını tanımayacak, Misak-ı Milli'yi tanıyacak. Önemi: TBMM Hükümetinin ilk askeri ve siyasi başarısıdır. TBMM'yi ve Misak-ı Milli'yi ilk tanıyan devlet Ermenistan dır. Ermeni meselesi sna erdi. Bu cephedeki birlikler Batı cephesine kaydırılmıştır. Batum Antlaşması 23 Şubat TBMM ile Gürcistan arasında yapıldı. 2-Artvin ve Batum çevresi TBMM'ye bırakıldı. 3-Bu antlaşmalardan kısa bir süre snra Ermenistan ve Gürcistan Svyet Rusya'nın egemenliğine girdi. Bu antlaşmaların yerine daha snra Mskva ve Kars antlaşmaları imzalandı. GÜNEY CEPHESİ / DESTANLAŞAN DİRENİŞ Mndrs Mütakeresi'nden snra Adana, Antep, Maraş ve Urfa önce İngilizlerin işgaline uğramış, Paris Knferansından snra Fransızlara devredilmiştir. İngilizler bölge halkına yönelik baskılar yapmadıkları için ciddi bir direnişle karşılaşmamışlardır. Fransızlar bölgeyi Ermenilerle birlikte işgal ederek ağır baskılar yaptılar ve sivil halka yönelik katliamlar gerçekleştirdiler. Bu durum halkın tepkisine neden ldu. Sivas Kngresi'nde bölgeye kmutanlar tayin edildi. Bölgede bütün halkın katıldığı bir Kuva-yı Milliye hareketi başladı. Maraş ta Sütçü İmam, Urfa da Ali Saip Bey, Antep te Şahin Bey, Adana (Osmaniye) de Tayyar Rahmiye Hanım halka liderlik yaptılar. Uzun mücadelelerden snra; 11 Şubat 1920'de Maraş, 10 Nisan 1920'de Urfa, 8 Şubat 1921'de Antep kurtarıldı. Fransızlar Sakarya Savaşı'ndan snra imzalanan Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) ile Anadlu'yu terkettiler. TBMM tarafından Antep'e "Gazi"(1921), Maraş'a "Kahraman"(1973), Urfa'ya "Şanlı"(1984) unvanları verildi. KURTULUŞ SAVAŞI VE İTALYANLAR Birinci Dünya savaşı sırasında İtalya'ya gizli anlaşmalarla İzmir verilmişti. Paris Barış Knferansı'nda (18 Ocak 1919) İngilizler Akdeniz'de güçlü bir İtalya istemedikleri için İzmir'in Yunanlılara verilmesini sağladılar. Bu lay anlaşmazlığa neden ldu. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 19

21 İtalyanlar Muğla, Antalya ve çevresini işgal ettiler. İtalyanlarla TBMM arasında ciddi bir savaş lmadı. Çünkü İtalyanların hem İngilizlerle arasının açılması hem de bu dönemde İtalya'da iç karışıklık lması savaş ihtimalini azalttı. İtalyanlar II. İnönü savaşından snra Anadlu'dan çekilmeye başladılar (5 Temmuz 1921) Sakarya savaşından snra tamamen çekildiler. Güney cephesinde, Kuva-yı Milliye birlikleri ile düşmana karşı mücadele edilmiş, düzenli rdu kullanılmamıştır. BATI CEPHESİ / İSTİKLAL MİLLETİMİNDİR Bu cephe, 15 Mayıs 1919 da İzmir in işgali ile açılmış, 11 Ekim 1922 de Mudanya Atşkes Antlaşması ile kapanmıştır. Batı cephesi, Kurtuluş Savaşının en uzun süren ve en şiddetli savaşların yapıldığı cephesidir. Sebebi; Yunan işgalinin diğerlerine göre daha kanlı lması Yunan işgalinin kalıcı nitelik taşımasıdır. Kuva-yi Milliye birlikleri ilk kez bu cephede rtaya çıktı. (Ayvalık'ta). GEDİZ MUHAREBELERİ: Yunanlıların 22 Haziran 1920'de saldırıya geçerek Balıkesir, Bursa, Uşak ve Dğu Trakya'yı işgal etmeleri üzerine, Ali Fuat Paşa TBMM'den izinsiz larak Yunanlılara karşı Gediz'de taarruza geçti. Ancak birliklerimiz yenilgiye uğradı. Snuçta; Bu durum düzenli rdunun gerekliliğini rtaya çıkardı. Ali Fuat Paşa görevden alınarak Mskva büyükelçiliğine gönderildi. Batı cephesi ikiye ayrıldı. Asıl Batı cephesine İsmet Bey, Batı cephesinin güney kısmına Refet (Bele) Paşa tayin edildi. DÜZENLİ ORDUNUN KURULMASI - 8 KASIM 1920 Sebepleri 1- Kuva-yı Milliye birliklerinin halktan zrla para ve yardım tplamaları 2- Kuva-yı Milliye birliklerinin Yunan ilerleyişini durduramamaları 3-Kuva-yı Milliye kmutanlarının merkezi triteden uzak, başlarına buyruk hareket etmeleri 4-Bölgesel kurtuluşu hedef almaları 5-Askeri disiplin ve eğitimden yksun lmaları v.b. ÇERKEZ ETHEM İSYANI - Ocak 1921 Çerkez Ethem, Kuva-yı Seyyare adlı birlikleri ile gerek Yunanlılara gerekse ayaklanmalara karşı önemli başarılar sağladı. Ancak Çerkez Ethem zamanla disiplinsiz davranmaya başladı. Düzenli rdu birliklerine katılmayı reddederek isyan etti. Daha snra adamları ile birlikte Yunanlıların tarafına geçti. Çerkez Ethem Olayı, TBMM nin tritesini zayıflatmış ve Yunan işgalini klaylaştırmıştır. Tüm bu laylar, TBMM nin düzenli rduyu kurmaktaki haklılığını rtaya kymuştur. I. İNÖNÜ SAVAŞI 6-10 OCAK 1921 Sebepleri: 1- Yunanların, Sevr antlaşmasını TBMM ye zrla kabul ettirmek istemesi. 2-Yunanların, düzenli Türk rdusunu güçlenmeden yk etmek istemesi. 3- Yunanların, Ankara yı alıp TBMM yı dağıtmak istemesi. 4-Yunanlıların, Megla İdea yı (Büyük Yunanistan) hayalini gerçekleştirmek istemesi. 5- İngilizlere layık lduklarını göstermek istemeleri. Ulusal Snuçları TBMM'nin kurduğu düzenli rdunun ilk başarısıdır. TBMM'nin tritesi ve halkın TBMM'ye lan güveni arttı. İsmet Bey generalliğe terfi etti. Yeni Türk Devletinin ilk anayasası lan Teşkilat-ı Esasiye hazırlandı. Çerkez Ethem isyanı bastırıldı. İstiklal Marşı kabul edildi.(12 Mart 1921) Düzenli rduya geçiş hızlandı. Uluslararası Snuçları İtilaf Devletleri TBMM'yi Lndra Knferansı'na çağırdılar. Svyet Rusya ile Mskva Antlaşması imzalandı. Afganistan ile Ankara Dstluk Antlaşması imzalandı. LONDRA KONFERANSI 23 ŞUBAT-12 MART 1921 TBMM Hükümetinin kurduğu düzenli rdunun I. İnönü Savaşında başarılı lması üzerine, İtilaf Devletleri Sevr Antlaşmasını biraz yumuşatarak TBMM Hükümetine akabul ettirmek için bu knferanssı düzenlediler. Knferansa İngiltere, Fransa, İtalya ve Yunanistan katıldı. İtilaf Devletleri knferansa hem İstanbul Hükümeti ni hem de TBMM Hükümeti ni davet etmişlerdir. TBMM Hükümeti adına Bekir Sami Bey, İstanbul Hükümeti adına ise Tevfik Paşa katılmıştır. Knferansta Türk tarafı Misak-ı Milli yi, İtilaf Devletleri ise Sevr Antlaşması nı esas almışlardır. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 20

22 Lndra Knferansı'nın Tplanmasında Etkili Olan Sebepler 1-TBMM'nin dğuda Ermenileri yenilgiye uğratması 2-Güneyde Fransızlara karşı başarı kazanılması 3- I.İnönü Savaşı'nda Yunanlıların yenilmesi 4-TBMM'nin Svyet Rusya ile yakınlaşması İtilaf Devletlerinin Amaçları 1-Yunan kuvvetlerinin yeniden tparlanması için zaman kazandırmak 2-Barış ylu ile Sevr Antlaşması'nın şartlarını biraz yumuşatarak kabul ettirmek 3-TBMM knferansa katılmazsa Türklerin barışa karşı ldukları şeklinde prpaganda yapmak 4-Knferansa TBMM ile birlikte İstanbul hükümetini de çağırarak ikilik çıkarmak TBMM Hükümeti Lndra Knferansı'na katılarak; TBMM'nin barış taraftarı lduğunu göstermek. Misak-ı Milli'yi dünya kamuyuna duyurmak istiyrdu. Lndra Knferansında İstanbul Hükümeti temsilcisi Tevfik Paşa "Sözü Türk milletinin yegâne temsilcisi lan TBMM heyetine bırakıyrum" demiş, böylece İtilaf devletlerinin çıkarmak istedikleri ikilik önlenmiştir. Lndra Knferansının Önemi / Snuçları İtilaf Devletleri TBMM'yi hukuken tanımış ldular. TBMM ilk defa uluslararası bir kurulda varlığını gösterdi. Misak-ı Milli dünyaya duyuruldu. Yunan kuvvetleri zaman kazanarak yeniden tparlandılar. TBMM barış yanlısı lduğunu ispatladı. MOSKOVA ANTLAŞMASI - 16 MART 1921 Türk-Rus Yakınlaşmasının Nedenleri 1-TBMM'nin dğuda Ermenilere karşı başarı kazanması 2-Fransızlara karşı güneydeki halk direnişinin etkili lması 3-Yunanlılara karşı I. İnönü zaferinin kazanılması 4-İki ülke arasında karşılıklı elçilikler açılarak iyi ilişkilerin başlaması 5-Her iki ülkenin de düşmanlarının rtak lması 6-Svyet Rusya'nın Anadlu'daki milli mücadeleyi kendi rejimine dönüştürmek istemesi Antlaşmanın Maddeleri 1-Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasındaki anlaşmalar geçersiz sayılacak. 2-İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğeri de tanımayacak. 3-Svyet Rusya Misak-ı Milli'yi tanıyacak. 4-Kapitülasynların kalktığını Svyet Rusya kabul edecek. 5-Rusya, TBMM ile Ermenistan ve Gürcistan arasında imzalanan antlaşmaları Batum'un Gürcistan'a verilmesi şartıyla tanıyacak. Batum, Misak-ı Milli'den verilen ilk tavizdir. Svyet Rusya, TBMM'yi tanıyan ilk Avrupa devletidir. Svyet Rusya milli mücadeleye destek vermeyi kabul etti. Svyet Rusya, Sevr antlaşmasını tanımadığını ilan etti. Dğu sınırımız güvence altına alındı. 20 Ocak 1921 'de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ( 1921 anayasası) kabul edildi Anayasası Yeni Türk devletinin ilk anayasasıdır. TÜRK-AFGAN DOSTLUK ANTLAŞMASI 1 MART 1921 TBMM Hükümetini tanıyan ilk İslam ülkesi Afganistan ldu. Bu durum, Asya da Müslümanlar arasında TBMM nin tanınması açısından lumlu lmuştur. Buna göre; 1-Bu iki kardeş devlet ve millet, birbirlerinin bağımsızlıklarını tanıyacaklardı. 2-Taraflardan birine yapılacak saldırı diğerine de yapılmış sayılacak ve saldırıyı birlikte rtadan kaldıracaklardı. 3-Kültürel bağları güçlendirmek için Türkiye den Afganistan a öğretmen ve subay gönderilecekti. İSTİKLAL MARŞININ KABULÜ - 12 MART 1921 Milli Eğitim Bakanlığınca düzenlenen yarışmanın snucunda Mehmet Akif Ersy un kaleme aldığı İstiklal Marşı 724 şiir arasından seçilmiş ve TBMM tarafından 12 Mart 1921 de kabul edilmiştir. Günümüzdeki bestesi Zeki Üngör tarafından düzenlenmiştir. II. İNÖNÜ SAVAŞI MART 1921 Sebepleri 1-TBMM'nin Lndra Knferansı'nda Sevr'i kabul etmemesi 2-Yunanlıların I. İnönü mağlubiyetinin intikamını almak istemesi 3-Türk rdusunun güçlenmeden yk edilmek istenmesi Snuçları Savaşı Türk rdusu kazandı. İtalyanlar işgal ettikleri yerlerden çekilmeye başladılar. Yunanlılar Türkleri yenmek için daha büyük kuvvetlere ihtiyaçları lduğunu anladılar. İngiltere'nin Yunanistan'a lan güveni sarsıldı. II. İnönü Savaşından snra Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa'ya çektiği telgrafta "Siz rada yalnız düşmanı değil, milletin makus talihini de yendiniz" demiştir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 21

23 KÜTAHYA-ESKİŞEHİR SAVAŞLARI TEMMUZ 1921 Sebepleri 1-Yunanlıların İnönü savaşlarıyla kaybettikleri prestijlerini tekrar kazanmak istemeleri 2-Türk rdusunun tparlanmasına fırsat vermeden rtadan kaldırma düşüncesi 3-Ankara'yı alarak TBMM'yi dağıtmak ve Sevr'i Türklere kabul ettirmek istemeleri 4-İtilaf devletlerinin desteğini yeniden kazanmak istemeleri İsmet Paşa kmutasındaki Türk rdusu, Yunanlıların aniden saldırmaları üzerine yenilgiye uğradı. Mustafa Kemal Paşa'nın tavsiyesiyle Türk rdusu Sakarya ırmağının dğusuna çekildi. Snuçları MUSTAFA KEMAL PAŞA'NIN BAŞKOMUTAN OLMASI 5 AĞUSTOS 1921 Türk rdusunun Sakarya nın dğusuna çekilmesi Mustafa Kemal e yğun larak eleştirilmesine neden ldu. Mustafa Kemal karşıtları, nun rdunun başına geçmesini böylece kaybedilecek bir savaşta nun gözden düşmesini amaçlamışlardır. Mustafa Kemal yanlıları, ise içine düşülen durumdan kurtuluşu sadece Mustafa Kemal e geniş yetkiler vermekle sağlanacağını düşünüyrlardı. 5 Ağusts 1921 de Mustafa Kemal e Başkmutanlık yetkisi verildi. Düzenli rdunun Batı cephesindeki ilk ve tek yenilgisidir. Sakarya ırmağı iki rdu arasında sınır ldu. Afyn, Kütahya, Eskişehir işgale uğradı. İtalyanlar Anadlu'dan geri çekilme işlemini durdular. Fransızlar barış yapmaktan vazgeçtiler. TBMM'nin Kayseri'ye taşınması gündeme geldi. Düzenli rdunun kaldırılarak Kuva-yı Milliye'ye geçilmesi fikri rtaya çıktı. TBMM'de sert tartışmalar başladı. Mustafa Kemal TBMM nin bütün yetkilerinin ve Başkmutanlık Yetkisinin geçici larak kendisine verilmesi kaydıyla bunu kabul etti. Savaşın kazanılması amacıyla daha hızlı kararlar alabilmesi ve uygulayabilmesi için Mustafa Kemal Paşa'ya TBMM'nin bütün yetkileri üç ay süre ile verildi. (Bu yetki daha snra uzatıldı.) Böylece Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kngresi öncesi istifa ettiği askerlik mesleğine geri döndü. ANADOLU İNSANININ BÜYÜK FEDAKÂRLIĞI TEKALİF-İ MİLLİYE EMİRLERİ / KANUNU 8 AĞUSTOS 1921 Tekalif-i Milliye Emirleri ile rdunun ihtiyaç duyduğu şeylerin halk tarafından karşılanması amaçlanmıştır. Bazı önemli maddeleri şunlardır: 1. Her ilde Tekalif-i Milliye Kmisynları kurulacak. 2. Her aile rduya çrap, çamaşır, çarık vs. verecek. 3. Halkın ve tüccarın elinde bulunan giyim ve besin maddelerinin % 40 ına bedeli daha snra ödenmek şartı ile el knulacak. 4. Her türlü makine, araç ve gerecin % 40 ına el knulacak. 5. Binek hayvanların % 40 ına el knulacak. Emirlere uymayanlar için İstiklal Mahkemeleri yeniden kuruldu. Türk rdusunun kesin zaferi kazanmasında bu emirlerin yeri ve önemi çk büyüktür. SAVAŞA RAĞMEN EĞİTİM KONGRESİ ANKARA MAARİF KONGRESİ (15-21 Temmuz 1921) Kütahya-Eskişehir Muharebelerinin devam ettiği sırada Ankara da 180 kişinin katıldığı Maarif ( Eğitim ) Kngresi tplanmıştır. Tplanma Amacı: Kurtuluş Savaşı nı kazandıktan snra yeni Türk Devletinin eğitim plitikasını belirlemekti. Kngreye Mustafa Kemal de katılmıştır. Savaşın en şiddetli döneminde böyle bir kngrenin düzenlenmesi, Atatürk ün eğitime verdiği önemi göstermektedir. Atatürk bu kngrede yaptığı knuşmada Milli Kimliğimize zarar veren zararlı fikirlerle mücadele edilmesi gerektiğini vurgulamıştır. EDEBİYAT VE SANAT ESERLERİNDE KURTULUŞ SAVAŞI Milli Mücadele edebiyat ve sanat eserlerine de knu lmuştur. Başta İstiklal Marşı lmak üzere bu dönemde yazılan eserlerde Kurtuluş Savaşı anlatılmıştır. Yakup Kadri Karasmanğlu nun (Yaban), Halide Edip Adıvar ın (Türk ün Ateşle İmtihanı), Samim Kcagöz ün (Dludizgin) rmanlarında, Halil Dikmen ve İbrahim Çallı gibi ressamların tabllarında bu dönem yansıtılmıştır. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 22

24 DİRİLİŞİN DESTANI / SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ 23 Ağusts - 13 Eylül 1921 Sebebi: Yunanlıların Türk rdusunu kesin larak yk ederek Ankara'yı işgal etmek istemeleri. Savaş 22 gün 22 gece savaş sürdü. Mustafa Kemal Paşa, "Hattı müdafaa yktur, sathı müdafaa vardır, satıh da bütün vatandır. Vatanın her karış tprağı vatandaşın kanıyla sulanmadıkça terk lunamaz" diyerek, tpyekün savaş taktiğini uyguladı. Savaş Türk rdusunun zaferi ile snuçlandı. Ulusal Snuçları 1683 ten beri devam eden Türk rdusunun geri çekilişi sna erdi. TBMM tarafından Mustafa Kemal Paşa'ya "Gazilik" unvanı ve "Mareşallik" rütbesi verildi. Türk rdusunun Kurtuluş Savaşı'ndaki en büyük kaybı Sakarya Savaşı'nda ldu. Milli mücadelenin sn savunma savaşıdır. Yunanlılar savunmaya çekilirken taarruz sırası Türklere geçti. Yunanlılar Dğu Trakya'dan İstanbul'a yapmak istedikleri saldırıdan vazgeçtiler. Uluslararası Snuçları İtalyanlar, Anadlu'dan tamamen çekildiler. Fransızlarla Ankara Antlaşması imzalandı. TBMM ile Svyet Rusya hâkimiyetindeki Kafkas Cumhuriyetleri arasında Kars Antlaşması imzalandı. Ukrayna ile dstluk antlaşması yapıldı. (2 Ocak 1922) Mskva Antlaşmasının hükümleri tekrarlandı). İtilaf devletleri Sevr'i hafifleterek kabul ettirme girişiminde bulundular. KARS ANTLAŞMASI 13 EKİM 1921 TBMM Hükümeti ile Svyet Rusya ya bağlı Kafkas Cumhuriyetleri ( Azerbaycan - Gürcistan - Ermenistan ) arasında imzalandı. Svyet Rusya'nın hakimiyetine giren bu cumhuriyetlerle imzalanan bu antlaşma, Mskva Antlaşmasının tekrarı niteliğinde bir antlaşmadır. Dğu sınırımız kesin larak çizilmiş ldu. Antlaşmanın Maddeleri 1-Taraflar arasındaki savaş hali sna erecek 2-Savaş esirleri karşılıklı larak serbest bırakılacak 3-Hatay Fransızlarda kalacak ancak burada özel bir yönetim kurulacak. Önemi: Güney cephesi kapandı ve buradaki birlikler Batı cephesine kaydırıldı. Hatay'ın kaybıyla Misak-ı Milliden taviz verildi. İlk kez bir İtilaf Devleti Misak-ı Milliyi ve TBMM Hükümetini tanıdı. İtilaf Devletleri grubu parçalandı. Suriye sınırı güvenlik altına alındı. TBMM yi tanıyan; İlk devlet Ermenistan, İlk Müslüman devlet Afganistan, İlk batılı/avrupalı devlet Svyet Rusya, İlk İtilaf Devleti Fransa dır. HAYAT VEREN ZAFER BÜYÜK TAARRUZ / BAŞKOMUTANLIK MEYDAN MUHAREBESİ AĞUSTOS 1922 Yapılan Hazırlıklar Bir yıla yakın hızlı ve gizli larak savaş hazırlıkları yapıldı. Dğu ve güney cephelerinden takviye birlikler getirildi. Tekalif-i Milliye Kanunu bütün yurtta uygulandı. Orduya taarruz eğitimi verildi. Mustafa Kemal Paşa nın başkmutanlık süresi uzatıldı. Taarruz için uzun süre beklenmesinin nedeni, Yunanlılara kesin bir darbe indirmek için gerekli hazırlıkları yapmak ve rduyu taarruza hazırlamaktı. Türk rdusu 26 Ağusts 1922'de Afyn'dan taarruza geçti. Afyn'dan taarruz edilmesinin sebebi, Yunanlıların taarruzu Eskişehir'den beklemeleri Afyn un ulaşım ve haberleşme açısından merkezi bir knum lması Snuçları ANKARA ANTLAŞMASI 20 EKİM 1921 Sebepleri: 1-Fransızların işgal bölgelerinde büyük bir direnişle karşılaşmaları 2-Yunanlıların Türkleri yenemeyeceklerinin anlaşılması 3-Lndra Knferansı'nda İtilaf devletlerinin aralarındaki anlaşmazlıkları giderememeleri 4-Sakarya savaşının kazanılması üzerine Fransızlar antlaşma yapmak zrunda kaldılar. Yunanlılar büyük bir yenilgiye uğradı. 9 Eylül'de İzmir, 18 Eylül'de Bursa düşmandan kurtarıldı. Mustafa Kemal Paşa "Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri" sözünü söyledi. Yunan başkmutanı esir alındı. Kurtuluş Savaşı başarıya ulaştı. Kurtuluş Savaşı'nın sıcak savaş dönemi bitti, diplmatik mücadele dönemi başladı. Yunanlıların çekilmesi üzerine Türk rdusuyla İngiliz kuvvetleri karşı karşıya geldiler. İtilaf devletleri ateşkes teklifinde bulundular. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 23

25 SAVAŞA SON VEREN BELGE MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI 11 EKİM 1922 Katılan Devletler: İngiltere - İtalya - Fransa <-> TBMM Yunanlılar katılmadı. Yunanistan'ı İngiltere temsil etti. TBMM'nin temsilcisi İsmet Paşa'dır. Maddeleri 1-Türk ve Yunan kuvvetleri arasındaki savaş hali sna erecek 2-Dğu Trakya 15 gün içinde Yunanlılarca bşaltılacak ve TBMM'ye teslim edilecek 3- İstanbul ve Bğazların yönetimi TBMM'ye bırakılacak ancak barış yapılıncaya kadar İtilaf kuvvetleri İstanbul'da kalacak 4-TBMM, barış antlaşması imzalanıncaya kadar Dğu Trakya'ya asker göndermeyecek ancak sekiz bin kadar jandarma kuvveti bulundurabilecek 5-Türk kuvvetleri barış yapılıncaya kadar Çanakkale-lzmit çizgisinde bekleyecek Önemi Kurtuluş savaşının silahlı mücadele bölümü sna erdi. İstanbul ve Dğu Trakya savaş yapılmadan kurtarıldı. İstanbul ve Bğazların yönetimi TBMM'ye bırakılmasıyla Osmanlı devleti hukuken sna erdi. Lzan Antlaşması'na zemin hazırlandı. İngiltere'de Yunan yanlısı Lyd Gerge Hükümeti istifa etti. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 24

26 T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK 4.ÜNİTE - ÇAĞDAŞ TÜRKİYE YOLUNDA ADIMLAR SALTANATTAN MİLLİ EGEMENLİĞE SALTANATIN KALDIRILMASI - 1 KASIM 1922 İtilaf Devletleri Lzan Barış Knferansına TBMM Hükümeti ile birlikte İstanbul Hükümeti'ni de çağırdılar. Amaçları Türk heyetleri arasında ikilik çıkarmaktı. TBMM hem bu ikiliği kaldırmak hem de milli egemenliği tam larak gerçekleştirmek için Saltanatın kaldırılmasına karar verdi. Snuçları Knferansta Görüşülecek Knular Türk heyeti, knferansta sadece Kurtuluş Savaşı'yla ilgili knuları değil yüzlerce yıllık srunları görüşecekti. Mustafa Kemal, Türk heyetinden iki knuda kesinlikle taviz verilmemesini istedi. Bunlar; Ermeni meselesi Kapitülasynlardır. Knferansta görüşülecek diğer knularla ilgili larak ise pazarlık yapılacaktı. Altı yüz yıldan beri devam eden Osmanlı hanedanı sna erdi. Laikliğin gerçekleştirilmesi için ilk önemli adım atıldı. İtilaf devletlerinin çıkarmak istedikleri ikilik önlendi. Milli egemenliğin gerçekleşmesi ylunda önemli bir adım atıldı. Cumhuriyetin ilanına zemin hazırlandı. Sn Osmanlı hükümdarı Sultan Vahdettin İstanbul'dan ayrıldı. Osmanlı hanedanından şehzade Abdülmecit Efendi TBMM tarafından Halifeliğe seçildi. ZAFERİN VE BAĞIMSIZLIĞIN TESCİLİ LOZAN ANTLAŞMASI - 24 TEMMUZ 1923 I. Lzan Görüşmeleri: 20 Kasım Şubat 1923 II. Lzan Görüşmeleri: 23 Nisan Temmuz 1923 Katılan Devletler : İngiltere, İtalya, Yunanistan, Fransa, Japnya, Rmanya, Yugslavya Bğazlarla ilgili Görüşmelere Katılanlar: Svyet Rusya, Bulgaristan Gözlemci Devlet : ABD Knferansın Tplanma Yeri Srunu TBMM, knferansın İzmir'de tplanmasını istiyrdu. Böylece Mustafa Kemal Paşa'nın knferansı etkilemesi klaylaşacak, Türk heyeti ile TBMM arasındaki haberleşme daha klay sağlanacaktı. İtilaf Devletleri ise uluslararası knferansların tarafsız ülkelerde tplanması gerektiğini bildirdiler. Knferansın İsviçre'nin Lzan kentinde yapılması kabul edildi. Şartlar ve rtam uygun lmadığı için halifelik kaldırılmamıştır. Knferansa Gönderilecek Temsilci Srunu TBMM'yi Lzan Knferansı'nda hükümet başkanı Rauf (Orbay) Bey temsil etmek istiyrdu. Amacı Mndrs Ateşkesi'ni imzalamakla edindiği kötü izlenimi silmekti. Mustafa Kemal Paşa Mudanya'da başarılı bir ateşkes imzalamış lan İsmet Paşa'yı tercih etti. TBMM tarafından İsmet Paşa'nın temsilci lması kararlaştırıldı. Lzan Görüşmelerinin Başlaması ve Kesilmesi 20 Kasım 1922'de başlayan Lzan görüşmeleri bir süre snra tıkandı. İtilaf Devletleri Türk heyetinden birçk knuda taviz istediler. En çk anlaşmazlık çıkan knular şunlardı. Kapitülasynlar Dış brçlar Musul srunu Bğazlar srunu Bu gelişmeler üzerine Lzan görüşmeleri 4 Şubat 1923'te kesildi. Lzan görüşmelerinin kesildiği dönemde Türkiye'de iki önemli lay meydana geldi. İzmir I. İktisat Kngresi- 17 Şubat 1923 I. TBMM'nin feshedilmesi 1 Nisan 1923 Lzan Görüşmelerinin Yeniden Başlaması ve Barış Antlaşmasının İmzalanması Lzan knferansının dağılması üzerine TBMM, bğazlar ve çevresini ele geçirmek için hazırlık yapmaya başladı. İngilizlerle savaş tehlikesi rtaya çıktı. İngiltere'de ise kamuyu yeni bir savaşa karşı idi. Ayrıca İngiliz sömürgeleri çıkacak bir savaşta yardım göndermeyeceklerini, diğer Avrupa devletleri ise tarafsız kalacaklarını açıkladılar. Her iki tarafında savaşı göze alamaması üzerine knferans yeniden tplandı. 24 Temmuz 1923'te Lzan Antlaşması imzalandı. ANTLAŞMANIN MADDELERİ 1-SINIRLAR Dğu Sınırı: Kars antlaşması geçerli ldu. Irak Sınırı: Musul knusunda anlaşmazlık çıkması üzerine Türkiye ile İngiltere arasında ikili görüşmelere bırakıldı. Suriye Sınırı: 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara Antlaşmasına göre belirlendi. Batı Sınırı: Meriç nehri sınır ldu. Ege Adaları: Bzcaada ve Gökçeada Türkiye'ye, Oniki Ada İtalya'ya, diğer bütün Ege adaları silahsızlandırılması şartıyla Yunanistan'a verildi. II. Dünya savaşından snra imzalanan Paris Antlaşması ile 12 Ada Yunanistan'a verildi. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 25

27 2-BOĞAZLAR Bğazların yönetimi başkanlığını bir Türk'ün yapacağı uluslararası bir Bğazlar Kmisynuna bırakılacak. Bğazların her iki yakasında yirmişer km'lik alan silahsızlandırılacak Ticaret gemileri serbestçe bğazlardan geçebilecek Savaş gemilerine tnaj sınırlaması getirilecek. Savaş ihtimali lduğunda Türkiye bğazlan silahlandırabilecek 3-İSTANBUL'UN DURUMU İstanbul'un Lzan Antlaşması'nın TBMM'de naylanmasından snra bir buçuk ay içerisinde İtilaf Devletlerince bşaltılması kararlaştırıldı. 4-KAPİTÜLASYONLAR Kapitülasynların bütün snuçlarıyla birlikte kaldırılması kabul edildi. 5-DIŞ BORÇLAR En çk Fransa ile aramızda bu knuda srun çıktı. Düyun-u Umumiye İdaresi kaldırıldı. Osmanlı brçları Osmanlı Devleti'nden ayrılan devletler arasında paylaştırıldı. Brçların önemli bir kısmını Türkiye ödeyecekti. Brçlar Türk lirası ya da Fransız frangı ile ve taksitler halinde ödenecekti. 6-PATRİKHANE Yabancı kiliselerle ilişki kurmaması şartıyla patrikhane İstanbul'da kalacak Seçilen patriği Türk hükümeti naylayacak 7-YABANCI OKULLAR Türkiye'de bulunan bütün yabancı kullar Türk Milli Eğitim sistemine bağlı lacak. Bu kullar Türk müfettişlerince denetlenecek. 8-SAVAŞ TAZMİNATI Yunanistan'dan savaş tazminatı larak sadece Edirne'nin Karaağaç istasynu alındı. 9-AZINLIKLAR Türkiye'de bulunan bütün azınlıklar Türk vatandaşı sayıldı. Böylece Avrupalı devletlerin içişlerimize karışmaları önlendi. Batı Trakya Türkleri ile İstanbul Rumları hariç Yunanistan'daki Türkler ve Türkiye'deki Rumların yer değiştirmesi kararlaştırıldı. LOZAN ANTLAŞMASI'NIN ÖNEMİ Yeni Türk devletinin bağımsızlığı uluslararası alanda resmen tanındı. Türk milleti açısından I. Dünya savaşı sna erdi. Bğazlar Kmisynunun varlığı egemenlik haklarımıza gölge düşürdü. Uzun yıllar süren kapitülasynlar, dış brçlar, azınlıklar gibi srunlar çözümlendi. Irak sınırı hariç diğer sınırlarımız belirlendi. Türk bağımsızlık savaşı diğer esir milletlere örnek ldu. II. TBMM DÖNEMİ Kurtuluş savaşını kazanan I. TBMM bu süre içinde yıprandığı için 1 Nisan 1923'te feshedildi. 11 Ağusts 1923 te II. TBMM açıldı. II. TBMM arasında faaliyet gösterdi. II. TBMM bir inkılap meclisidir. II. TBMM döneminde; Lzan Antlaşması'nın naylanması Cumhuriyetin ilanı Ankara'nın başkent lması Halifeliğin kaldırılması 1924 Anayasası'nın kabulü gibi bir çk önemli inkılap gerçekleştirildi. Lzan Antlaşmadan Kalan Srunlar Musul Srunu, Hatay Srunu, Bğazlar Srunu, Nüfus mübadelesi, Yabancı kullar Lzan antlaşması, Türk milleti aleyhine, asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr antlaşmasıyla tamamlandığı zannedilmiş, büyük bir suikastin yıkılışını ifade eden bir belgedir. Osmanlı devrine ait tarihe eşi geçmemiş bir siyasi zafer eseridir. Atatürk BAŞKENT ANKARA ANKARA NIN BAŞKENT OLUŞU -13 Ekim Aralık 1919'da Temsil Heyeti'nin Ankara'ya gelmesi ile, Ankara Millî Mücadele'nin karargâhı lmuştu. 23 Nisan 1920 de TBMM nin Ankara'da açılmasıyla yeni Türk Devletinin temelleri atıldı. Kurtuluş Savaşı buradan yönetildi. Böylece Ankara, fiilen başkent durumuna geldi. Ankara nın başkent ilan edilmesinde; Milli mücadelenin idari merkezi lması TBMM nin burada açılması Yeni Türk devletinin temellerinin burada atılması Askeri ve cğrafi açıdan güvenli bir yerde lması Anadlu nun rta yerinde ve merkezi bir knumda lması gibi nedenler etkili lmuştur. YAŞASIN CUMHURİYET CUMHURİYETİN İLANI - 29 EKİM 1923 Kurtuluş savaşı yıllarında sürekli milli egemenliğin önemi vurgulanmıştı. TBMM'nin varlığı ve saltanatın kaldırılmış lması cumhuriyetin ilanını gerektiriyrdu. Ankara'nın başkent larak ilan edilmesinin ardından rejim tartışmaları başladı Ekim'inde Ali Fethi Bey Hükümetinin istifasıyla rtaya bir hükümet bunalımı çıktı. Meclis hükümeti sistemi yüzünden yeni bir hükümetin kurulması gecikiyrdu. Hükümet bunalımını çözmek ve rejim tartışmalarını sna erdirmek amacıyla Mustafa Kemal Paşa'nın teklifiyle Cumhuriyet ilan edildi. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 26

28 CUMHURİYETİN İLANININ SONUÇLARI Yeni Türk devletinin adı ve rejimi ( yönetim şekli ) belirlendi. Hükümet bunalımı sna erdi. Meclis Hükümeti sisteminden kabine sistemine geçildi. Demkratikleşme ylunda önemli bir adım atıldı Anayasası'na devletin rejimi, dili, dini, başkenti ile ilgili maddeler eklendi. Mustafa Kemal Paşa İlk Cumhurbaşkanı İsmet Paşa İlk Başbakan Fethi (Okyar) Bey İlk TBMM Başkanı seçildiler. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI - 3 MART 1924 Sebepleri 1- Saltanatı kaldırılması ve Cumhuriyetin ilanı ile halifeliğin bir fnksiynunun kalmaması 2- Ulusal egemenlikle halifeliğin bağdaşmaması. 3- Yeni rejime karşı lanların sığınabilecekleri tek makamın halifelik lması 4- Bazı milletvekillerinin halifeyi TBMM'nin üzerinde görmeleri vb. Bütün bu gelişmeleri dikkate alan TBMM, 3 Mart 1924'de çıkardığı bir kanunla halifeliği kaldırdı. Bu kanunla birlikte; Şer'iye ve Evkaf Vekâleti kaldırılarak yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu. Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekâleti kaldırılarak yerine Genelkurmay Başkanlığı kuruldu ve siyaset dışı bırakıldı. Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkarılarak eğitimde birlik sağlandı. Maarif Vekâleti yerine Milli Eğitim Bakanlığı kuruldu. Halifeliğin Kaldırılmasının Snuçları İnkılapların gerçekleştirilmesi için uygun bir rtam hazırlandı. Laikliğin en önemli aşaması gerçekleştirildi. Yeni kurulan rejim güçlendirilerek eski rejime dönüş ylu kapatıldı. Ulusal egemenliğin pekiştirilmesi sağlandı. Ümmetçilik arayışları sna erdi. Osmanlı hanedanı yurt dışına çıkarıldı. ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ İlk TBMM'de Gruplar İlk TBMM'de bütün milletvekillerinin rtak amacı vatanın işgalden kurtarılması lduğu için partileşmeye gidilmedi. İlk TBMM'de Islahat Grubu, İstiklal Grubu, Tesanüt Grubu gibi gruplar vardı. Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Anadlu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu kuruldu. Mustafa Kemal Paşa taraftarlarına I. Grup, karşı lanlara ise II. Grup dendi. II. Grup saltanat ve hilafet taraftarı idi. HALK FIRKASI NIN KURULUŞU 9 Ağusts 1923 Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Anadlu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk grubu temel alınarak kuruldu. Bu süre içinde; Mustafa Kemal Paşa İsmet İnönü hem cumhurbaşkanlığı hem de genel başkanlık yaptılar. Yapılan inkılaplar parti prgramına dayanarak gerçekleştirilmiştir. Parti yılları arasında tek başına iktidarda kaldı. Halk partisi eknmide devletçiliği savunmuştur. Türkiye'de kurulan ilk siyasi partidir. Halk partisi 14 Mayıs 1950'de yapılan seçimleri kaybetti ve yönetimi Demkrat Parti aldı. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI - 10 Aralık 1924 II. TBMM döneminde milletvekilliği ile kmutanlık aynı kişide bulunabiliyrdu. Mustafa Kemal Paşa İttihatçılarda gördüğü rduplitika ilişkisinin Cumhuriyet döneminde de devam etmesini istemiyrdu yılı Ekim ayı snlarında Kazım Karabekir Paşa, Ali Fuat Paşa, Refet Paşa gibi kmutanlar birliklerinin başından ayrılarak Ankara'ya geldiler. Bu gelişmeler üzerine milletvekilliğiyle askerliğin aynı kişide bulunamayacağına dair kanun kabul edildi. Böylece rdu siyasetten ayrıldı. TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI - 17 KASIM 1924 Partinin genel başkanı Kâzım Karabekir Paşa'dır. Kurucuları milli mücadelenin önde gelen isimleridir. Rauf (Orbay) Bey, Ali Fuat (Cebesy) Paşa, Refet (Bele) Paşa, Adnan (Adıvar) Bey gibi. Türkiye'de Halk partisinden snra kurulan ikinci parti, Cumhuriyetin ilanından snra kurulan ilk partidir. İlk muhalefet partisidir. Eknmide liberal düşünceyi savunmuştur. Dini inançlara saygılı lmayı ilke larak kabul etmiştir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının muhafazakar ve dini inançlara saygılı bir siyaset izlemesi yeni rejime karşı lanların bu partide yer almalarına neden ldu. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Şeyh Said İsyanı ile ilgisi lduğu gerekçesiyle kapatıldı. (5 Haziran 1925) Çk partili hayata geçişte ilk deneme başarısızlıkla snuçlandı. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 27

29 REJİM KARŞITI BİR İSYAN / ŞEYH SAİD İSYANI 13 ŞUBAT 1925 SEBEPLERİ Şeyh Said'in yeni rejime karşı lması Halifeliğin kaldırılması ve medreselerin kapatılmasının kullanılarak insanların kışkırtılması Musul srununu kendi lehine çözmek isteyen İngilizlerin kışkırtmaları Terakkiperver Cumhuriyet Partisi'nin dini inançlara saygılı lduğunu vurgulaması Diyarbakır'da başlayan isyan çk geniş bir alana yayıldı. İsyanı bastıramayan Fethi (Okyar) Bey hükümeti istifa etti, yeni hükümeti İsmet Paşa kurdu. Alınan tedbirlerle Şeyh Said isyanı bastırıldı. ALINAN TEDBİRLER Takrîr-i Sükun (Huzuru Sağlama) Kanunu çıkarıldı. (4 Mart 1925) Bu kanunla basına sınırlama getirildi. Hükümetin eleştirilmesi yasaklandı. Bu kanun 1929'a kadar yürürlükte kaldı. İsyan bölgelerinde İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Yeni rejime yönelik ilk isyandır. Terakkiperver Cumhuriyet Partisi kapatıldı. İlk demkrasi denemesi başarısızlıkla snuçlandı. İngiltere Musul knusunda önemli bir avantaj elde etti. MUSTAFA KEMAL PAŞA'YA SUİKAST GİRİŞİMİ 16 HAZİRAN 1926 Eski İttihatçılar ve yeni rejime karşı lanlar Mustafa Kemal Paşa'ya bir suikast düzenleyerek iktidarı ele geçirmeyi planladılar. Suikast yeri larak İzmir seçildi. Suikast gerçekleşmeden rtaya çıkarıldı. Olayı planlayanlar İzmir İstiklal mahkemesinde yargılanarak ağır cezalara çarptırıldılar.. Mustafa Kemal Paşa "Benim naçiz vücudum elbet bir gün tprak lacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır." demiştir. SERBEST CUMHURİYET FIRKASI - 12 AĞUSTOS 'da bütün dünyada başlayan eknmik bunalım Türkiye'yi de etkiledi. İktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi'ne karşı tepkiler artmaya başladı. İktidar partisinin denetlenebilmesi ve demkrasinin tam larak yerleşebilmesi için yeni bir partiye ihtiyaç duyuldu. Mustafa Kemal Paşa'nın isteğiyle Fethi (Okyar) Bey'in başkanlığında Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Serbest Cumhuriyet Partisi eknmide liberalizmi savunuyrdu. Zamanla partiye inkılap karşıtları girmeye başladı. Fethi Bey kntrlü kaybedeceğini anlayınca partiyi feshetti. (17 Kasım 1930) KUBİLAY / MENEMEN OLAYI - 23 Aralık 1930 Laik Cumhuriyete karşı lan Derviş Mehmet ve adamları Menemen'de lay çıkardılar. Olayı bastırmak isteyen Öğretmen Asteğmen Kubilay şehit edildi. Alınan tedbirlerle isyan bastırıldı. Olayı çıkaranlar İstiklal Mahkemelerinde yargılanarak ağır cezalara çarptırıldılar. Menemen layı, laik Cumhuriyete yönelik ikinci isyan hareketidir. Serbest Cumhuriyet Partisi'nin kendini feshetmesindeki haklılık anlaşılmıştır. Çk partili hayata geçişin ikinci denemesi de başarısızlıkla snuçlanmıştır. 1945'e kadar çk partili hayata geçilmesi gecikmiştir. ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİLEMEMESİNİN SEBEPLERİ 1-Yeni rejimin yerleştirilmek istenmesi 2-Halkın çk partili hayata hazır lmayışı 3-Yeni bir dünya savaşının çıkma ihtimali 4-Lzan'dan kalan bazı srunların çözülmek istenmesi (Hatay- Bğazlar) ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ 1945 II. Dünya savaşından snra bir çk ülkede demkrasi hakim lmaya başladı. Savaşı kazanan ülkeler de demkrasi ile yönetilen ülkelerdi. Dünya barışını krumak için savaştan snra Birleşmiş Milletler kuruldu. Türkiye'nin, dünya devletleri içerisinde yerini alabilmesi için çk partili hayata geçmesi gerekiyrdu. Türkiye, 1945 yılında ilk kez çk partili hayata geçti. 1946'da Cumhuriyet Halk Partisi'nden ayrılan Adnan Menderes, Celal Bayar, Refik Kraltan ve Fuat Köprülü Demkrat Parti'yi kurdular. 1946'da "açık y, gizli sayım" sistemine dayalı yapılan seçimi Cumhuriyet Halk Partisi kazandı. 14 Mayıs 1950'de "gizli y, açık sayım" sistemiyle yapılan seçimi Demkrat Parti büyük bir çğunlukla kazandı. Demkrat Parti yılları arasında Türkiye'yi idare etti. Bu dönemde Cumhurbaşkanı - Celal Bayar, Başbakan - Adnan Menderes TBMM Başkanı - Refik Kraltan dır. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 28

30 İNKILAPLAR Cumhuriyet döneminde; Siyasi alanda, Hukuk alanında, Eğitim alanında, Ssyal ve Tplumsal alanda, Eknmi alanında ve daha birçk alanda inkılaplar yapıldı. SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR Saltanatın kaldırılması 1 Kasım 1922 Ankara'nın başkent lması - 13 Ekim 1923 Cumhuriyetin ilanı - 29 Ekim1923 Halifeliğin kaldırılması - 3 Mart1924 Ordunun siyasetten ayrılması Siyasi partilerin kurulması Çk partili hayata geçiş denemeleri yapılmıştır. [ Bu knulara daha önceki sayfalarda (23-26) değinildiği için bakınız. ] HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR Sebepleri Osmanlı Devleti'nde hukuk birliğinin lmaması Kadın-erkek eşitliğinin lmaması Çağın ihtiyaçlarını karşılayacak yeni bir hukuk sitemine ihtiyaç duyulması Devlete laik bir karakter kazandırma düşüncesi TEŞKİLAT-I ESASİYE'NİN ( 1921 ANAYASASI) KABULÜ 20 OCAK maddedir. Kısa lmasının nedeni zamanın lağanüstü şartları ve acil ihtiyaçları karşılamak için hazırlanmış lmasıdır. Güçler birliği ilkesi hakimdir. TBMM yasama ve yürütme yetkisine sahiptir Meclis Hükümeti sistemi vardır. TBMM'nin üstünde güç yktur. Amasya Genelgesi ile gelişen milli hakimiyet ruhuna resmi bir kimlik verilmiştir. Bu Anayasaya devletin yönetim şekli (cumhuriyet) 29 Ekim 1923'de eklenmiştir ANAYASASI - 20 NİSAN 1924 Gerçek hayatın ihtiyaçlarına cevap veren bir anayasadır. Egemenlik kayıtsız şartsız millete verilmiştir. Vatandaşın haklarının krunması için Danıştay kurulmuştur. 1928'de Anayasadan "devletin dini İslam dır" ibaresi çıkarılmıştır. Kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. 1937'de Atatürk ilkeleri anayasaya girmiştir. Günün şartlarına göre en çk değişikliğe uğrayan anayasadır. 1960'a kadar yürürlükte kalmıştır. MEDENİ KANUNUN KABULÜ 1926 Osmanlı Devleti zamanında yapılan ve Osmanlı aile hukukunu düzenleyen Mecelle kaldırılarak yerine İsviçre Medeni Kanunu kabul edildi. (17 Şubat 1926 ) Çünkü İsviçre Medeni Kanunu en sn, en mdern, yapımıza en uygun medeni kanun idi. Medeni Kanunun Kabulünün Snuçları Laiklik ylunda önemli bir adım atılmış ve hukukta birlik sağlanmıştır. Tplumsal ve eknmik alanda kadın-erkek eşitliği sağlanmış, kadınlara istediği mesleğe girme hakkı tanınmıştır. Resmi nikah ve tek eşlilik zrunlu hale getirilmiş, bşanma hakkı kadına da tanınmıştır. Mirasta kız erkek eşitliği sağlanmıştır. Patrikhanenin dini knuların dışındaki yetkileri kaldırıldı. Azınlıklar Lzan'da tanınan kendi kanunlarıyla yönetilme hakkından vazgeçerek Türk kanunlarına tabi ldular. Medeni Kanun, dini bir karakter taşımadığı için Laiklik ilkesi ile, kadın erkek eşitliğini sağladığı için Halkçılık ilkesi ile ilgilidir. Ayrıca; - İsviçre Brçlar Kanunu Almanya Ticaret Kanunu İtalya Ceza Kanunu 1926 alınmıştır. SOSYAL / TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR ŞAPKA VE KILIK KIYAFET KANUNU NUN KABULÜ 25 Kasım 1925 Osmanlı Devleti zamanında kılık kıyafet knusunda birlik yktu. Bu durum tplumda hş bir görünüm arzetmiyrdu. Türk tplumunu görünüş itibariyle de çağdaş bir görünüme kavuşturmak için Şapka Kanunu çıkarıldı ve kılık kıyafet knusunda inkılap yapıldı. Atatürk şapka yı ilk kez Kastamnu ziyareti sırasında giymiştir. Kılık kıyafet inkılabı ile; Giyim-kuşamda çağdaşlaşma sağlandı. Kıyafet karmaşasına sn verilerek birlik beraberlik sağlandı. Şapka ve Kılık Kıyafet Kanunu daha çk İnkılapçılık ilkesi ile ilgilidir ve Çağdaşlaşma hedefine yöneliktir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 29

31 TEKKE, ZAVİYE VE TÜRBELERİN KAPATILMASI (30 Kasım 1925) Tekke; tarikatların tplantı, tören, eğitim yeridir. Zaviye ise tekkenin daha küçüğüdür. Tekke ve zaviyeler Osmanlı devletinde tarikatların faaliyet yaptığı yerlerdi. Osmanlı devletinin sn zamanlarında tekke ve zaviyeler esas görevlerinden uzaklaşmışlar ve halkın din duygularının istismar edildiği yerler haline gelmişlerdi. İnsanların dini duygularını sömüren ve gerçek amacından uzaklaşmış bu kurumlar kapatılmıştır. Ayrıca şeyhlik, dervişlik, dedelik gibi unvanlar da kaldırılmıştır. Böylece; 1-Türk halkının bilime, akılcılığa ve laik düşünceye yönelmesi, 2-Birlik beraberliğin sağlanması yönünde önemli bir adım atıldı. Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve mensuplar memleketi lamaz. Mustafa Kemal Atatürk Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması, Laiklik ve Halkçılık ilkesi ile ilgilidir. TAKVİM, SAAT VE ÖLÇÜLERDE DEĞİŞİKLİK Osmanlı Devletinde kullanılan Hicri ve Rumi takvim kaldırılarak yerine Miladi Takvim ve uluslararası saat sistemi kabul edildi. (26 Aralık 1925) 1 Ocak 1926 dan itibaren kullanılmaya başlandı. 20 Mayıs 1928 de Arap rakamları yerine uluslararası rakamlar kabul edildi. 26 Mart 1931 de eski ölçü birimleri ( kka, endaze, arşın ) yerine kilgram, metre ve litre kabul edildi. Hafta tatili Cuma gününden Pazar gününe alındı. (1935) Takvim, Saat ve Ölçülerde değişikliğin amacı, Batılı /Avrupalı devletlerle lan eknmik ilişkilerde klaylık ve birlik sağlanmasıdır. Aynı gün şeyh, derviş, mürit gibi unvanların kullanılması ve bunlarla ilgili elbiselerin giyilmesi ve muskacılık yasaklandı. Türbeler kapatılırken Yavuz ve Fatih gibi Türk büyüklerinin türbelerinin kapatılmaması; Türk İnkılabının tarihi kökleri kparmaya yönelik lmadığını gösterdi. Takvim, saat ve ölçülerde yapılan inkılaplar, İnkılapçılık ilkesi ve Çağdaşlaşma hedefi ile ilgilidir. SOYADI KANUNUNUN KABULÜ - 21 Haziran 1934 Osmanlı Devletinde kişiler yer, ana baba adları ya da lakapları ile tanınıyrlardı. Bu durum devletle lan resmi ilişkilerde ( kul-vergi-askerlik-tapu) karışıklığa neden luyrdu. Bu karışıklığa sn vermek için Syadı Kanunu çıkarıldı. Böylece; Kişilerin tplum hayatında klayca tanınmaları sağlandı. Ağa, paşa, bey, hacı, hca gibi ayrıcalık belirten lakap ve ünvanlar ile Osmanlı Devletinden kalan nişan ve rütbelerin kullanılması yasaklandı. Uluslararası ilişkilerde düzen sağlandı. TBMM tarafından Mustafa Kemal e Atatürk syadı verildi. Syadı Kanunu, ayrıcalıkları kaldırdığı ve eşitliği sağladığı içinhalkçılık ilkesi ile ilgilidir. KADINLARA SİYASİ HAKLARIN VERİLMESİ Belediye seçimlerine katılma hakkı verilmesi (3 Nisan 1930) İlk siyasi haktır. Muhtar lma hakkının verilmesi (26 Ekim 1933) Milletvekili seçme- seçilme hakkının verilmesi (5 Aralık 1934) Türk kadını birçk Avrupa ülkesinden önce siyasi haklarına kavuşmuştur te yapılan seçimlerde meclise 18 kadın milletvekili girmiştir. Seçme ve seçilme hakkı lduğu için Cumhuriyetçilik ilkesi ile, bu hak kadınlara da verildiği için Halkçılık ilkesi ile ilgilidir. KODLAMA: Belediyenin Muhtarı Vekil ldu. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) ile Medreseler kapatıldı. Tüm kullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı. Karma ve laik eğitime geçildi. Eğitimde birlik sağlandı. Tevhid-i Tedrisat Kanunu; Medreseleri kapattığı için Laiklik ilkesi ile, Eğitimde fırsat eşitliği sağlandığı için Halkçılık ilkesi ile, Eğitimi milli hale getirdiği için Milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir. Yeni Türk Alfabesinin-Latin harflerinin kabulü (1 Kasım 1928). Millet mekteplerinin açılması (1 Ocak 1929) Yeni Türk Harflerinin ( Latin alfabesinin) kabulü, öğrenimi klaylaştırmış, Millet Mekteplerinin açılması kuryazar ranını arttırmıştır. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 30

32 MİLLİ KÜLTÜRÜMÜZÜ GELİŞTİRMEK İÇİN Türklerin çk eski ve köklü bir tarihe sahip lduklarını, medeniyete katkıda bulunduklarını rtaya çıkarmak ve Avrupa da Türkler aleyhine yapılan lumsuz prpagandaları önlemek için Türk Tarih Kurumu kuruldu. (15 Nisan 1931 Türk dilinin zenginliğini rtaya çıkarmak ve Türk dilini yabancı dillerin etkisinden kurtarmak için Türk Dil Kurumu kuruldu. (12 Temmuz 1932) Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumunun kurulması Milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir. Üniversite refrmu yapılarak İstanbul Üniversitesi açıldı. (1933) Ankara da Dil, Tarih ve Cğrafya Fakültesi açıldı. (1936) Ankara da Musiki Muallim Mektebi (1924) açılmış, Sanayi-i Nefise mektebi Güzel Sanatlar Akademisi ne dönüştürülmüş (1928), Ankara Devlet Knservatuvarı (1936), Resim ve Heykel Müzesi açılmıştır. (1937) MİLLİ SINIRLARDAN MİLLİ EKONOMİYE EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR Amaçları 1- Devletin eknmik bağımsızlığını sağlamak. 2- Sanayiyi geliştirmek, mdern araçları ve tesisleri ülkeye kazandırmak. 3- Eknmide millileşmeyi sağlayarak yabancı sermayeye bağımlılığı rtadan kaldırmak. 4- İktisadi kurumları devletleştirmek ve iktisadi girişimleri desteklemek 5- Özel teşebbüsü desteklemek. İZMİR İKTİSAT KONGRESİ -17 Şubat 1923 Lzan görüşmelerinin kesintiye uğradığı dönemde İzmir de yeni Türk devletinin eknmi plitikasını görüşmek ve eknmik kalkınmanın nasıl sağlanacağını kararlaştırmak için tplandı kişinin katıldığı bu kngrede Misak-ı İktisadi ( Eknmik Milli Yemin ) kabul edildi. Kngrede alınan en önemli kararlar; 1-Yerli malı kullanılması sağlanmalıdır. 2-Teknik eğitim geliştirilmelidir. 3- Hammaddesi yurt içinden lan sanayi klları geliştirilmelidir. 4-Küçük imalathanelerden büyük işletmelere geçilmelidir. 5- Milli bankalar kurulmalıdır. 6- Özel teşebbüsün geçekleştiremediği yatırımlar devlet eliyle yapılmalıdır. Eknmi Alanında Yapılan Diğer Yenilikler 1933 te Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlandı ve uygulandı de hazırlanan İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2.Dünya savaşı nedeniyle uygulanamadı. Özel sermaye yetersiz lduğundan Karma Eknmi mdeli benimsendi. İş Bankası kuruldu.(1924) Yerli sanayiyi krumak için gümrük vergileri yükseltildi. Teşvik-i Sanayi Kanunu kabul edildi.(1927) Ülkemizdeki maden kaynaklarını araştırmak için MTA ( Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü ) kuruldu.(1935) Maden yataklarını işletmek için Etibank kuruldu. Dkuma sanayini geliştirmek için Sümerbank kuruldu. Birçk yabancı kuruluş devletleştirildi. TARIM ALANINDA GELİŞMELER Aşar Vergisi kaldırıldı. (1925) Aşar verginin kaldırılması ile köylüyü ağır vergi yükünden kurtarmak ve tarımsal üretimi arttırmak amaçlanmıştır. Köylünün yararına bir uygulama lduğu için Halkçılık ilkesi ile ilgilidir. Tprak Refrmu yapıldı ve köylüye tprak mülkiyeti sağlandı. Tarım Kredi Kperatifleri kuruldu. Ankara da Atatürk Orman Çiftliği kuruldu. Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu. Ziraat kulları açıldı. Örnek çiftlikler kuruldu. Makineleşmeye önem verildi. KABOTAJ KANUNU - 1 Temmuz 1926 Kabtaj; bir ülkenin kendi karasularında (deniz ve limanları arasında) yük ve ylcu taşıma hakkıdır. Bu hak Osmanlı Devletinde yabancı şirketlere verilmişti. Bu durum eknmik bağımsızlığımıza ve egemenlik haklarımıza aykırı bir durumdu. Kabtaj Kanununun kabul edilmesi ile limanlarımız arasındaki taşımacılık Türklere verildi. Türk karasularında yük ve ylcu taşıma haklarının Türklere ait lduğu kabul edildi. ( 1 Temmuz 1926 ) Kabtaj Kanunu ile denizylları millileştirildiği için Milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir. BİR DEVRİN ANALİZİ: NUTUK Kngreye her kesimden insanın katılması Halkçılık, eknmide bağımsızlığın amaçlanması Milliyetçilik, eknmik kalkınma amaçlandığı için Devletçilik ilkesi ile ilgili lduğunu gösterir. Nutuk, yeni Türk devletinin yazılan ilk tarihidir. Yazarı Mustafa Kemal Atatürk tür. Mustafa Kemal Atatürk yaptığı çalışmaları Türk insanına tanıtabilmek amacıyla bu kitabı kaleme almıştır. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 31

33 Nutuk, Atatürk tarafından kurulan Cumhuriyet Halk Partisinin Ekim tarihleri arasında Ankara da tplanan İkinci Kngresinde kunmuştur. Nutuk, 1919 dan başlayarak 1927 ye kadar lan tarih dilimini incelemektedir. Bu dönem üç bölümde ele alınmıştır. 1. Kuva-yı Milliye Dönemi TBMM Dönemi Cumhuriyet Dönemi Atatürk bu eserinde, ulusal varlığı sna ermiş sayılan büyük bir ulusun, bağımsızlığını nasıl kazandığını, bilim ve tekniğin en sn ilkelerine dayanan ulusal ve çağdaş bir devleti nasıl kurduğunu anlatmaya çalışmıştır. Nutuk un birçk dile çevrilmesi nun evrensel bir eser lduğunu gösterir. SAĞLIK ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR DEVLET TOPLUM ELELE Kruyucu hekimliğe önem verilerek Hıfz-ı Sıhha Enstitüsü kuruldu. İlk Hıfz-ı Sıhha Enstitüsüne Sağlık Bakanı Refik Saydam ın adı verildi. Verem önemde yaygın bir hastalıktı. Bu amaçla; Behçet Uz un girişimiyle 1923 te İzmir Veremle Mücadele Cemiyeti; 15 ağusts 1924 te İstanbul da Senatryum; 1925 te Veremle mücadele için ilk Dispanser; 1927 de İstanbul Veremle Mücadele Cemiyeti kuruldu. Senatryum, uzun dönemli tedavi gerektiren hastalıklara sahip - özellikle verem - hastaların iyileştirilmesi için kurulmuş sağlık kuruluşu. Dispanser: Ayakta tedavisi yapılabilecek durumdaki hastaların, hafif tedavi edilerek, karşılığında ücret talep edilmeyen bakım evi da Umumi Hıfz-ı Sıhha Kanunu çıkarıldı. Umumi Hıfz-ı Sıhha Kanunu ile veremlilerin ihbar edilmesi ve önlem alınması ile ilgili kanundur. LAİKLİĞE GEÇİŞ AŞAMALARI 1-Saltanatın Kaldırılması 1 Kasım 1922 İlk aşamadır. 2-Halifeliğin Kaldırılması 3 Mart 1924 En önemli aşamadır. 3-Şer'iye ve Evkaf Vekaleti'nin kaldırılması 3 Mart Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun Kabulü 3 Mart Tekke-Zaviye ve Türbelerin Kapatılması 30 Kasım Medeni Kanun'un Kabulü 17 Şubat Devletin Dini İslam'dır" maddesinin anayasa'dan çıkarılması 10 Nisan Laikliğin Anayasa'ya girmesi 5 Şubat 1937 ÖNEMLİ NOTLAR Siyasi alanda yapılan inkılapların diğer adı, yönetim ve idari alanda yapılan inkılaplardır. Siyasi alanda yapılan inkılaplar Cumhuriyetçilik ilkesi dğrultusunda yapılmıştır. Tplumsal alanda yapılan inkılapların diğer adı ssyal alanda yapılan inkılaplardır. Tplumsal alanda yapılan inkılapların büyük bir kısmı Halkçılık ilkesi ile ilgilidir. Eğitim ve Kültür alanında yapılan inkılapların büyük bir kısmı Milliyetçilik ilkesi dğrultusunda yapılmıştır. Şeyh Sait İsyanı ve Menemen Olayı, Cumhuriyete ve Laikliğe karşı lan laylardır. Behçet hastalığını ilk kez 1937 yılında Hulusi Behçet tanımladığı için bu hastalık nun adıyla anılır. Kurulan diğer kurumlar: Kızılay, Yeşilay, Verem Savaş Dernekleri, Çcuk Esirgeme Kurumu gibi ssyal kuruluşlardır. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 32

34 T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK 5.ÜNİTE - ATATÜRKÇÜLÜK ATATÜRKÇÜLÜK Türk milletinin bugün ve gelecekte tam bağımsızlığa, huzur ve refaha sahip lması, devlet yönetiminin millet egemenliği esasına dayandırılması, Türk kültürünün aklın ve bilimin öncülüğünde çağdaş uygarlık düzeyi üzerine çıkarılması amacıyla temelleri yine Atatürk tarafından belirtilen devlet hayatına, fikir hayatına ve eknmik hayata, tplumun temel kurumlarına ilişkin gerçekçi düşüncelere ve ilkelere Atatürkçülük denir. Atatürkçülüğün Nitelikleri 1-Milli birlik ve ülkenin bütünlüğüne önem verir. 2-Egemenliğin(yönetim gücünün), millete ait lmasını esas alır. 3-Bağımsızlık ve özgürlükten yanadır. 4-Türk tplumunu, çağdaş uygarlık seviyesinin üzerine çıkarmayı amaçlar. 5-Akılcı ve bilimseldir. 6-Yurtta ve dünyada barıştan yanadır. 7-Gelişmeye ve yeniliklere açıktır. 8-Dünyadaki insanlığın rtak değerlerini taşıdığı için evrenseldir. 9-Atatürk ilkeleri bir bütündür; Birbirinin devamı ve tamamlayıcısıdır. Atatürk ü Etkileyen Türk ve Yabancı Aydınlar Namık Kemal Ziya Gökalp Tevfik Fikret Jan Jak Russ Vltaire Atatürkçü Düşünce Sisteminin Oluşmasında Etkili Olan Olaylar Fransız İhtilali'nden snra demkrasi, eşitlik, adalet, insan hakları, özgürlük ve milliyetçilik gibi kavramların tüm dünyada yaygınlık kazanmaya başlaması Osmanlı Devleti'nin, Avrupa devletlerinin gerisinde kalması ve her alanda Avrupa'ya bağımlı hale gelmesi Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya Savaşlarının kayıplarla snuçlanması neticesinde Türk halkının büyük acılar çekmesi Avrupa devletlerinin ve azınlıkların, Osmanlı tpraklarını bölmeyi amaçlamaları Mndrs Ateşkes antlaşmasının ardından başlayan işgaller karşısında Osmanlı yönetiminin aciz kalması ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCEDE MİLLİ GÜÇ UNSURLARI HER ŞEY GÜÇLÜ BİR TÜRKİYE İÇİN ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ Atatürkçülük; Türk Devleti'nin ve tplumunun çağdaşlaşması ylundaki genel hedef, amaç ve ilkeleri rtaya kyduğundan, Atatürkçü düşünce sistemi larak da adlandırılmaktadır. Atatürkçü Düşünce Sisteminin Özellikleri Siyasi, eknmik, kültürel, adli, askeri vb. alanlarda tam bağımsızlığı sağlamayı hedefler. Milli egemenliğe dayalı güçlü bir devleti öngörür. Milli kültürümüzü aklın ve bilimin yl göstericiliğinde çağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkarmayı; çağın ihtiyaçlarına uygun siyasal ve ssyal kurumlar luşturmayı; demkratik ve laik kurallar içinde Türk milletinin rahat ve mutlu bir yaşam sürmesini hedefler. Milli birlik ve beraberliğin sağlanmasını ve sürdürülmesini hedefler. Türk milletinin ihtiyaçlarından, tarihi gerçeklerinden dğmuş, temelinde Türk tarihi ve kültürü lan milli bir düşünce sistemidir. Dgmalara dayanmaz. Akılcılık ve bilimselliği temel aldığından yeniliklere açık, dinamik bir düşünce sistemidir. Atatürk'ün belirlediği ilkeler, işaret ettiği hedefler ve gerçekleştirdiği inkılaplarla bir bütündür. Milli Güç: Bir ulusun, ulusal hedeflerine ulaşabilmek amacıyla kullanabileceği maddi ve manevi kaynaklarının tplamına milli güç denir. Milli güç unsurları şunlardır: SİYASİ GÜÇ: Atatürkçü düşüncede siyasi güç, devletin gücünü milletten alması ve devlet plitikalarının millet iradesine göre belirlenmesi esasına dayanır. Atatürk, siyasi gücün zayıflamasının devletin ve demkrasinin geleceğini tehlikeye düşüreceğini söylemiştir. Atatürk, Anadlu ya geçmek üzere İstanbul dan ayrılırken millî egemenliğe dayanan kayıtsız şartsız bağımsız yeni bir devlet kurmaya karar vermişti. Bu nedenle Samsun a çıktıktan snra yaptığı knuşmalarda, yayımladığı genelgelerde ve tpladığı kngrelerde sürekli biçimde millet iradesini öne çıkarmaya çalıştı. 23 Nisan 1920 de de BMM yi açarak Türk milletine kendi kendisini yönetme imkânını sağladı. O, Millî Mücadele nin en buhranlı günlerinde bile kararlarını Meclisin nayına sunarak millî iradeye bağlı kalmaya özen gösterdi. EKONOMİK GÜÇ: Atatürk, Türk milletinin varlığını ve bağımsızlığını kruyabilmesi için güçlü bir eknmiye sahip lması gerektiğini biliyrdu. O Bütün dünyada lduğu gibi memleketimizde de en başta bulunan mühim işimiz, iktisat işidir. sözünde de belirttiği gibi eknmiyi diğer bütün işlerin önünde görüyrdu. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 33

35 Eknmik gücü harekete geçirmeye çalışan Atatürk, Kurtuluş Savaşı nın hemen ardından İzmir İktisat Kngresi ni tplayarak millî eknmi ilkesinin esaslarını belirledi. Bu ilke dğrultusunda tarım, sanayi, ulaşım, ticaret ve madencilik alanlarında önemli atılımların gerçekleşmesini sağladı. Böylece ülkemizin eknmik yönden kalkınmasının yllarını açtı. Atatürk cumhuriyetin ilk yılarında, eknmik yönden zayıf bir milletin güçlü medeniyet kuramayacağını, tplumsal ve siyasal felaketten kurtulamayacağını belirterek, yeni Türk Devleti'nin güçlü bir eknmiye sahip lması gerektiğini vurgulamıştır. Siyasi bağımsızlık gibi eknmik bağımsızlığa da büyük bir önem veren Atatürk bu amaçla, kapitülasynların kaldırılması ve ülkemizde bulunan yabancılara ait kuruluşların millileştirilmesi plitikalarını izlemiştir. Bu knudaki düşüncesini de Türk ulusunun idaresinde ve krunmasında ulusal birlik, ulusal duygu, ulusal kültür en yüksekte göz diktiğimiz idealdir. Yüksek ve inkılapçı bir kültür seviyesine varmak için önümüzdeki yıllarda daha çk emek vereceğiz. sözleriyle ifade etmiştir. ATATÜRK İLKELERİ Türkiye Cumhuriyetinin ve Atatürkçülüğün temeli lan ve 1937 yılında anayasamıza knulan Atatürk ilkeleri şunlardır: 1- Cumhuriyetçilik 2-Milliyetçilik 3- Halkçılık 4- İnkılapçılık 5- Laiklik 6-Devletçilik CUMHURİYETLE BİR MİLLETİZ CUMHURİYETÇİLİK ASKERİ GÜÇ: Devleti iç ve dış tehlikelere karşı kruyan silahlı güce askeri güç denir. Türkiye'nin, cğrafi knumu gereği her türlü iç ve dış tehditlere açık lması güçlü bir rduya sahip lmasını gerektirmektedir. Bu nedenle Atatürk, her dönemde Türk rdusuna ayrı bir önem vermiştir. Türkiye Cumhuriyeti yalnız iki şeye güvenir: Biri millet kararı, diğeri en elim ve en güç şartlar içinde dünyanın takdirlerine hakkıyla layık lma niteliği kazanan rdumuzun kahramanlığı. diyen Atatürk, askerî güce ayrı bir önem vermiştir. Bunun nedeni, vatanımızın ve bağımsızlığımızın krunmasında rduya duyulan ihtiyaçtır. Atatürk Sağlam bir devlet hayatı için rdunun lüzumuna delil aramak lüzumsuzdur. sözüyle rdunun önemini ve ne kadar gerekli lduğunu ifade etmiştir. O, knuyla ilgili bir başka knuşmasında ise Ordu istemeyen ve rdunun yüklediği maddi, manevi fedakârlığı göze alamayan bir millet, esaret zincirini kendi eliyle bynuna geçirir. diyerek askerî gücün önemine ve gerekliliğine dikkat çekmiştir. SOSYOKÜLTÜREL GÜÇ: Bir ülkede eğitimli, kültürlü ve teknik bilgilerle dnanmış insanların luşturduğu güce, ssykültürel denir. Milli gücün temel öğesi lan insan iyi yetiştirildiğinde siyasi, eknmik ve askeri güç de değer kazanır. Ssykültürel güç; bilim, sanat ve diğer alanlarda gelişmeye yl açar. Bunun bilincinde lan Atatürk, bireyden başlayarak halkı eğitmek ve halkın bilgi düzeyini yükseltmek için çalışmalarda bulunmuştur. Ssykültürel güç, milleti luşturan fertlerin niteliklerini ifade eder. Bu niteliklerin başında ise eğitim ve kültür gelir. Kültür; kumak, anlamak, görebilmek, görebildiğinden mana çıkarmak, uyanık davranmak, düşünmek, zekâyı terbiye etmektir. diyen Atatürk, bir milletin gücünün, sahip lduğu maddi varlıklarından çk eğitim ve kültür düzeyiyle ölçülebileceğine inanan bir liderdir. Atatürk millî kültürümüzü çağdaş uygarlık seviyesinin üzerine çıkarmayı amaç edinmiştir. Cumhuriyet, halkın kendi kendisini yönetmesi ve devlet içinde karar verecek en yetkili ve sn makam larak milleti kabul etmektedir. Cumhuriyet rejiminde esas, yöneticilerin seçimle iş başına gelmeleridir. Halkın kendini dğrudan dğruya yönetmesi demek lan demkrasi ise cumhuriyet rejiminin ulaştığı en ideal yönetim biçimidir. Cumhuriyet yönetiminde millet adına karar verme yetkisi dğrudan millet tarafından seçilmiş lan meclise aittir. Cumhuriyetçilik; demkrasi ve cumhuriyet rejiminin krunması, geliştirilmesi ve benimsenmesi için yapılan tüm çalışmalardır. Cumhuriyetçilik İlkesi Dğrultusunda Yapılan İnkılaplar TBMM'nin açılması 1921 ve 1924 Anayasalarının yapılması Saltanatın kaldırılması Cumhuriyetin ilan edilmesi Siyasal partilerin kurulması Ordunun siyasetten ayrılması Kadınlara seçme ve seçilme haklarının verilmesi Cumhuriyetin Bize Kazandırdıkları 1- Ülkenin bir hanedan tarafından yönetilmesi uygulamasına sn verilmiş, vatandaşlar devlet yönetimine eşit larak katılma imkanı elde etmişlerdir. 2- Temel hak ve özgürlükler devlet güvencesi altına alınmıştır. 3- Herkesin kanun önünde eşitliği sağlanmış, kanunları uygulama görevi bağımsız mahkemelere verilmiştir. 4- Düşünce özgürlüğü sağlanarak, vatandaşlara huzurlu bir hayat sürme lanağı tanınmıştır. 5- Gelişmemize engel lan unsurlar rtadan kaldırılarak, çağdaş uygarlığa ulaşmayı sağlayacak bir rtam luşturulmuştur yaşını dlduran her Türk vatandaşına seçme ve halk ylamasına katılma hakkı ve srumluluğu getirmiştir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 34

36 NE MUTLU TÜRKÜM DİYENE MİLLİYETÇİLİK Millet: Geçmişte bir arada yaşamış, şimdi bir arada yaşayan, gelecekte de bir arada yaşama inanç ve kararlılığında lan, aralarında dil, tarih, kültür ve ülkü birliği bulunan insan tpluluğuna millet denir. Milliyetçilik: Ait lduğu milletin varlığını sürdürmesi ve yüceltilmesi için diğer bireylerle birlikte çalışmaya bu çalışmayı ve bilinci diğer kuşaklara da yansıtmaya milliyetçilik denir. Milliyetçiliğin en önemli unsuru millettir. Atatürk'e göre milliyetçilik, kendini aynı milletin üyeleri sayan kişilerin, milleti yüceltme istekleridir. Milliyetçilik bir duygu işidir. Bir insan kökeni ne lursa lsun kendini hangi millete ait hissediyrsa milletin kimliğini taşıyr demektir. Bu yüzden Atatürk ne mutlu Türk lana değil "Ne mutlu Türküm diyene" demiştir. Halkçılık İlkesi Dğrultusunda Yapılan İnkılaplar Cumhuriyetin ilanıyla egemenliğin dğrudan halka verilmesi Hukuk birliğinin gerçekleştirilmesiyle kanunlar karşısında eşitliğin sağlanması Azınlıkların Türk vatandaşı kabul edilerek ayrıcalıklarının sna erdirilmesi ve tplumda eşitliğin sağlanması Syadı Kanunu'nun yanı sıra çıkarılan bir kanunla "ağa, hacı, hca, hafız, mlla, bey" gibi ayrıcalık belirten unvanların kaldırılması Medeni Kanun'un kabul edilmesiyle ssyal ve eknmik alanlarda kadın - erkek eşitliğinin sağlanması Ssyal devlet ilkesinin benimsenmesi, İlköğretimin parasız ve zrunlu lması Halkçılık ilkesi, hem cumhuriyetçilik hem de milliyetçilik ilkelerinin dğal snucudur. Atatürk milliyetçiliğinin özellikleri şunlardır: Atatürk milliyetçiliğinde milleti bir arada tutan unsurlar; milli eğitim, Misak-ı Milli, dil, tarih, kültür ve gaye birliği, milli kültür, Türklük şuuru ve manevi değerlerdir. TOPLUMDA DEVLET DESTEĞİ DEVLETÇİLİK Devletçilik, temel anlamıyla devletin eknmik hayatın içine girmesidir. Yani eknmik kalkınmanın devlet eliyle gerçekleştirilmesidir. Atatürk'ün devletçilik anlayışında devlet eknminin içinde yer almakla birlikte özel teşebbüsün önünde engel değildir. Sermayesi lan vatandaşlar birkaç alan dışında diledikleri biçimde üretime katılabilirler. Devletçilik ilkesi bir zrunluluk larak rtaya çıkmıştır. Milliyetçilik İlkesi Dğrultusunda Yapılan İnkılaplar Kapitülasynların kaldırılması Kabtaj Kanunu'nun çıkarılması Türk Tarih Kurumu'nun kurulması Türk Dil Kurumu'nun kurulması Yabancı kulların ayrıcalıklarının kaldırılarak Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlanması Yabancı kullarda Türkçe, tarih ve cğrafya derslerinin Türk öğretmenler tarafından kutulması HALKÇILIK Cumhuriyetin ilanından snra özel teşebbüs desteklenerek liberal bir eknmi kurulmak istenmişti, ancak sermaye yetersizliği, makine ve yedek parça srunu, teknik eleman azlığı gibi nedenlerden dlayı özel teşebbüs başarısız ldu. Bu durumda devlet eknmik hayata müdahale etmek zrunda kaldı. (Ulusal sebepler) Diğer yandan 1929 dan itibaren tüm dünyada etkili lan eknmik kriz devletçi bir plitika izlemeyi zrunlu hale getirdi. (Uluslararası sebepler) Halk: Bir milleti luşturan, çeşitli mesleklerin ve tplumsal grupların içinde bulunan insanlara halk denir. Halkçılık, milletin çıkarına ve yararına bir siyaset izlenmesi, halkın kendi kendini yönetmeye alıştırılmasıdır. Halkçılıkta belli bir grup, kişi ya da sınıf üstünlüğü yktur. Tplumu luşturan bütün vatandaşlar eşittir. Herkes devlet imkânlarından eşit larak yararlanma hakkına sahiptir. Herkes seçme ve seçilme hakkına sahiptir. Kanunlar önünde herkes eşittir. Halkçılık, ssyal devlet anlayışını, fırsat eşitliğini, ssyal güvenliği herkes için eşit kılar. 1933'ten itibaren I. Beş Yıllık Kalkınma Planı ile devlet eknmik hayatın içinde yğun bir şekilde yer almaya başladı. Kısa zamanda devlet eliyle büyük sanayi tesisleri kuruldu. Devlet tarafından dkuma ve şeker fabrikalarının yanında Karabük Demir Çelik Fabrikası gibi dev sanayi tesisleri luşturuldu. 1939'da II. Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlandı. Ancak II. Dünya Savaşı çıktığından uygulanamadı. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 35

37 Devletçilik İlkesi Dğrultusunda Yapılan İnkılaplar Beş Yıllık Sanayi Planları yapılması ve bu planlar dğrultusunda dkuma, maden, selülz, seramik ve kimya gibi sanayi kllarında fabrika ve işletmelerin kurulması Sanayi yatırımlarını desteklemek için Sümerbank ve Etibank ın kurulması Eğitim, sağlık, kültür ve sanat alanlarında yatırımların yapılması Faiz ranlarının ve temel tüketim mallarının fiyatlarının devlet tarafından belirlenmesi Devlet bankalarının ve Merkez Bankası nın kurulması Devletçilik, halkçılık ilkesinin zrunlu bir snucudur. Eknmik kalkınmada bölgeler arası farklılıkların giderilmesinde önemli rl ynamıştır. LAİKLİK Laiklik, devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine değil, akla ve bilime dayandırılmasıdır. Kısaca din işleri ile devlet işlerinin ayrı yürütülmesidir. Laiklik ilkesinde temel hedef, inanç özgürlüğü sağlanmasıdır. Herkes istediği inanca sahip labilir ve bu inancın gereklerini yapabilir. Atatürk'e göre dine saygı, inanan kişinin haklarına saygının bir snucudur. Atatürk dine karşı lmadığı gibi, gerçek dindara da karşı değildir. O, dinin çıkarlar için kullanılmasına karşı çıkmıştır. Atatürk, "Din lüzumlu bir müessesedir. Dinsiz milletin devamına imkan yktur. Din vardır, lazımdır. Temeli sağlam bir dinimiz vardır." diyerek dinin hayatımızdaki yerini belirtmiştir. HER ALANDA YENİLİK İNKILAPÇILIK İnkılap, tplum düzenini ve yapısını daha iyi duruma getirmek için yapılan köklü değişiklik ve iyileştirmelerdir. Atatürk, inkılabı, "Türk milletini sn yüzyıllarda geri bırakmış lan müesseseleri yıkarak yerlerine, milletin en yüksek medeni gereklere göre ilerlemesini sağlayacak yeni müesseseler kymuş lmaktır." şeklinde tanımlamıştır. İnkılapçılık, Batılılaşma ve çağdaşlaşma ylunda daima ileriye, çağdaş uygarlığa yönelmektir. Atatürk'ün inkılap anlayışı; eskiyi kaldırıp yerine yeni ve güzel lanı kymak lmakla birlikte, milli kültürün geliştirilmesi de Atatürkçülüğün özünü luşturmaktadır. Atatürk bu knuda, "Biz, batı medeniyetini bir taklitçilik yapalım diye almıyruz. Onda iyi larak gördüklerimizi, kendi bünyemize uygun bulduğumuz için dünya medeniyet seviyesi içinde benimsiyruz." diyerek milli kültürün de geliştirilmesi gerektiğine dikkat çekmiştir. Yapılan bütün inkılaplar inkılapçılık ilkesi ile dğrudan ilgilidir. Cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, laiklik ve inkılapçılık larak bilinen Atatürk ilkeleri, 10 Mayıs 1931'de yapılan Cumhuriyet Halk Fırkası kurultayında Atatürk tarafından açıklanmıştır yılında anayasaya eklenen Atatürk ilkeleri, 1961 ve 1982 yıllarında hazırlanan anayasalarda da anlam ve içerik yönüyle yer almıştır. Laiklik İlkesi Dğrultusunda Yapılan İnkılaplar Saltanatın kaldırılması Halifeliğin kaldırılması Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun çıkarılması Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması İbadet yerleri dışında dinsel kıyafet, sembl ve işaretlerle dlaşılmasının yasaklanması Medeni Kanun'un kabul edilmesi Eknmi, hukuk, eğitim ve ssyal yaşam gibi her alanda dinden kaynaklanan uygulamalara sn verilmesi 1928 de anayasadan, "Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin dini İslâm'dır." maddesinin çıkarılması 1937'de anayasaya Türk Devleti'nin laik lduğu ifadesinin eklenmesi ATATÜRK İLKELERİNİN AMAÇLARI VE ORTAK ÖZELLİKLERİ 1- Atatürkçü düşünce sistemini kurmayı ve geliştirmeyi amaçlar. 2- Aklın ve bilimin öncülüğünde, Türk milletini çağdaş uygarlık seviyesinin üstüne çıkarmayı hedefler. 3- Türk tplumunun ihtiyaçlarından dğmuştur. 4- Akla ve mantığa uygundur. 5- Atatürk tarafından hem sözle hem de uygulama ile belirlenmiştir. 6- İlkeler bir bütündür. Birbirlerinden ayrılamazlar. ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARINI OLUŞTURAN TEMEL ESASLAR Milli Tarih Bilinci ve Milli Dil Bağımsızlık ve Özgürlük Vatan ve Millet Sevgisi Türk Milletini Çağdaş Uygarlık Düzeyinin Üzerine Çıkarma Hedefi Egemenliğin Millete Ait Olması Milli Birlik ve Beraberlik, Ülke Bütünlüğü Milli Kültürün Geliştirilmesi Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 36

38 ATATÜRK İLKELERİ İLE İLGİLİ ANAHTAR KAVRAMLAR CUMHURİYETÇİLİK Demkrasilerde en iyi yönetim biçimidir. En önemli unsur seçimdir. Halkın, seçtiği temsilciler aracılığı ile kendini yönetmesidir. Yeni Türk devletinin değişmez yönetim biçimi larak kabul edildiği için temel ilkelerin başına knulmuştur. Atatürk e göre Türk ulusunun tabiatına ve adetlerine en uygun yönetim cumhuriyettir. Hükümet ile halk arasında ayrılık bırakmamıştır. Anahtar Kelimeler: Ulusal (milli) egemenlik, Ulusal irade, Seçim, Çk partili rejim, Seçme ve seçilme hakkı, demkrasi, millet iradesi, rejim, yönetim, halkın yönetimi MİLLİYETÇİLİK Fransız İhtilali nden snra Milliyetçilik, bağımsızlık mücadelesinin kaynağı lmuştur. Türk tplumunu luşturan bireylerin birlikte yaşama ve ülkeyi kalkındırma arzusunu ifade eder. Ulusal (milli) mücadelemizde ilk uygulamaya knulan ilkedir. Din birliğine değil, birlikte yaşama arzusuna dayanır. Bu nedenle laiktir. Türk ırkının üstünlüğüne değil, ulusların eşitliği temeline dayanır. Bu nedenle ırkçı değildir. Yayılmacı (fetihçi) değildir; ancak ulusal bağımsızlığı temel alır. Anahtar Kelimeler : Ulusal (milli) benlik, Ulusal (milli) bilinç, Ulusal (milli) bağımsızlık, Ortak dil, Ortak kader, ülkü birliği, Din ve ırk birliği şart değildir, Ümmet anlayışı yktur. Bütünleyici İlkeler Milli bağımsızlık Milli birlik ve beraberlik Ülke bütünlüğü HALKÇILIK Tplumu luşturan bireyler arasındaki ayrıcalıkların rtadan kaldırılmasıdır. Halk arasında din, dil, ırk farklılığı lmaksızın herkesin kanun önünde eşit lmasıdır. Halkçılık her türlü sınıf farklılığını reddeder. İç barışı ve ssyal adaleti sağlamayı amaçlar. Cumhuriyet, halkın egemenliğine dayalıdır. Millet (ulus) ise halkın bilinçlendirilmesi ile rtaya çıkar. Cumhuriyetçilik ve Milliyetçilik ilkelerinin zrunlu snucu larak Halkçılık dğmuştur. Anahtar Kelimeler: Eşitlik, Ayrıcalıkların kaldırılması, Dayanışma, Tpluma hizmet, Ssyal devlet, Ssyal adalet, Sınıfsız tplum, Ayrıcalık yk DEVLETÇİLİK Devletin eknmik kalkınmayı sağlamak için yaptığı bütün müdahaleler bu ilke ile ilgilidir. Eknmideki devletçilik, özel girişimlerin gerçekleştiremeyeceği eknmik atılımları devletin kendi imkânlarıyla yapmasıdır. Devletçilikte özel girişim (liberal eknmi) engellenmez; ancak devlet eknmiye müdahale etmeyi (ssyalist eknmi) görevleri ve hakları arasında görür. Bu, liberal ve ssyalist eknmik sistemlerin lumlu yönlerini alarak, ikisinin karışımı ile rtaya çıkarılmış karma eknmik sistemdir ve yeni Türk devleti bu sistemi uygulamaya kymuştur. Anahtar Kelimeler: Eknmi, Karma eknmi mdeli, Yatırım, Sanayi, Özel sektör, özel teşebbüs, KİT (Kamu İktisadi Teşebbüsleri), Kamulaştırma, Bankalar LAİKLİK Devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine değil akla ve bilime dayandırılmasıdır. Kişilerin din ve vicdan özgürlüklerinin sağlanmasıdır. Bütün kurumlarda bilimsel esasların ve ileri teknljinin kullanılmasını amaçlar. Dinin çıkarcı kimseler tarafından sömürü aracı larak kullanılmasının engellenmesini amaçlar. Anahtar Kelimeler: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması, Akılcılık ve bilimsellik, Din ve vicdan özgürlüğü, akıl ve bilim, dinin sömürü aracı lmaktan çıkarılması İNKILAPÇILIK (Devrimcilik) Tplumun eskiyen düzeninin yerine yeni ve çağdaş bir düzen getirilmesidir. Bu yeni ve çağdaş düzen köklü değişiklikler yapılarak gerçekleşir. Atatürk İnkılâpçılığı, kendi kendini yenileyen (değişen şartlara göre kendini yenileyen hareketli) bir yapıya sahiptir. Amaç bir taraftan devleti güçlendirmek ve krumak, diğer taraftan da uygar dünyanın gidişine ayak uydurmaktır. Anahtar Kelimeler: Devrim, İnkılâp, Çağdaşlaşma, Batılılaşma, Değişim, Yenilik, Dinamik yapı, İlerleme. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 37

39 T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK DERSİ 6.ÜNİTE - ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI TÜRK DIŞ POLİTİKASI Milli Dış Plitika, bağımsız bir devletin, diğer devletlerle lan ilişkilerinde, benimsediği ilkeler dğrultusunda izlediği yldur. İzlenen bu ylda öncelikle yurdun bölünmezliği ve ulusun bağımsızlığı göz önünde bulundurulmalıdır. Diğer ulusların haklarına da saygı gösterilmelidir. Atatürk ün dış plitika ile ilgili görüşlerini en iyi "Yurtta barış, dünyada barış" ilkesini rtaya kymaktadır. Atatürk'ün belirlediği Millî Dış Plitikamızın esasları şunlardır: 1- Bağımsızlığımızı krumak 2- Milli çıkarlarımızı krumak ve 3- Milli sınırlarımız içinde kalmak 4- Gerçekleşmeyecek amaçlar peşinde lamamak 5- Barışçı lmak 6- Diğer devletlerle dstluk ve eşitliğe dayalı ilişkiler kurmak 7- Diğer devletlerin iç plitikalarına karışmamak ve nların da bizim iç plitikamıza karışmamalarını sağlamak 8- Dünyadaki gelişmeleri göz önünde tutmak DÖNEMİ Türkiye'nin bu dönemdeki dış plitikası, Lzan'dan geriye kalan srunların çözülmesine ve Lzan'da alınan kararların uygulanmasına yönelik lmuştur döneminde; Musul srunu, dış brçlar, yabancı kullar ve nüfus mübadelesi knuları Türkiye'nin dış plitikasında belirleyici lmuştur. IRAK SINIRI VE MUSUL MESELESİ Lzan Barış Antlaşması'yla Musul srunu çözüme kavuşturulamamıştı. Türk Hükümeti, Musul halkının çğunun Türk lmasından dlayı Musul'un kendisine bırakılmasını istiyrdu. İngiltere ise bölgenin zengin petrl yataklarına I sahip lması ve eknmik çıkarları dlayısıyla Musul tpraklarını bırakmak istemiyrdu. Lzan'da Musul srununun iki taraf arasında yapılacak karşılıklı görüşmelerle halledilmesine karar verilmişti. İkili görüşmeler sırasında bir çözüm sağlanamamış ve durum Milletler Cemiyetine götürülmüştü. İngiltere'nin uzlaşmaz tutumu üzerine Türkiye, bölgeye müdahale kararı almış, fakat bu sırada Şeyh Sait İsyanı'nın çıkması, müdahalenin gerçekleşmesini engellemişti. Türkiye, Şeyh Said isyanıyla uğraştığı için gerekli askeri müdahalede bulunamadı. Snuç larak 5 Haziran 1926'da iki ülke arasında Ankara Antlaşması imzalanmış ve Musul srunu çözülmüştür. Ankara Antlaşması (1926) Türkiye ile İngiltere arasında yapıldı. Musul, İngiliz mandasındaki Irak'a verildi. Musul'un petrl gelirlerinin % 10'u yirmi beş yıllığına Türkiye'ye verildi. Türkiye beş yüz bin İngiliz sterlini karşılığı bu hakkından vazgeçti. Önemi Türk-İngiliz anlaşmazlığı sna erdi. Musul'un kaybıyla Misak-ı Milli'den taviz verildi. Musul daki Türkleri kruyucu kararlar alınmadı. DIŞ BORÇLAR SORUNU Fransa ile aramızda srun ldu. Türkiye'den alacağı en fazla devlet lan Fransa, brçların altın larak ödenmesini istedi. Türkiye ise brçların kağıt para larak ve Fransız frangı şeklinde ödenmesini kabul ettirdi. Türkiye brçların anaparasını 1954'e, faizlerini ise 1984'e kadar ödedi. 1929'da başlayan dünya eknmik bunalımı Türkiye'nin brçlarını geç ödemesinde etkili ldu. YABANCI OKULLAR SORUNU Avrupalı devletler kapitülasynlar aracılığıyla Osmanlı Devleti'nde pek çk farklı kullar açmışlar ve çeşitli haklara sahip lmuşlardı. Bu kullar, zamanla Osmanlı Devleti'ne karşı bazı zararlı faaliyetlerde bulunmaya başlamışlardı. Lzan Barış Antlaşması'yla; bu kullarla ilgili tek yetkili kurumun TBMM lmasına karar verilmiş ve bu kulların eğitim sistemini düzenleme yetkisi TBMM'ye verilmişti. 3 Mart 1924 tarihinde Tevhidi-Tedrisat Kanunu'nun çıkarılmasıyla tüm kullar Millî Eğitim Bakanlığına bağlanmıştı. Lzan'da yabancı kulların Türk milli eğitim sistemine bağlanması kararlaştırılmış, Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile de bu durum pekiştirilmişti. Ancak, Fransa ile Papalık yabancı kullarda Türk öğretmenlerin görev yapmasına ve bazı derslerin Türkçe kutulmasına karşı çıktılar. Türkiye, bu srunun kendi iç meselesi lduğunu bildirdi. Bu kullarda tarih, cğrafya, Türkçe derslerinin Türk öğretmenlerce kutulması, Türk müfettişlerince denetim yapılması kararlaştırıldı. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 38

40 NÜFUS MÜBADELESİ (NÜFUS DEĞİŞİMİ) SORUNU Nüfus mübadelesi Yunanistan'la aramızda srun lmuştur. Lzan Antlaşması'na göre İstanbul Rumlarıyla Batı Trakya Türkleri hariç diğer Türk ve Rumların yer değiştirmesi kararlaştırılmıştı. Yunanistan, özellikle İstanbul'da daha çk Rum bulundurmak istiyrdu. Srun, Milletler Cemiyeti ve Lahey Adalet Divanı'nda da çözümlenemedi. Türkiye ile Yunanistan arasında 10 Haziran 1930'da bir antlaşma yapıldı. İstanbul Rumlarının ve Batı Trakya Türklerinin yerleşme tarihlerine bakılmaksızın yerlerinde kalmaları kabul edildi. Diğer yerlerdeki Türk ve Rumlar yer değiştirecekti. Türk - Yunan ilişkileri 1954 yılına kadar sürecek iyi ilişkiler dönemine girdi yılında rtaya çıkan Kıbrıs srunu, Türk-Yunan ilişkilerinin yeniden bzulmasına neden lmuştur DÖNEMİ 1929'da başlayan dünya eknmik bunalımı liberal eğilimlere karşı tepkilere neden lmuş, triter rejimler güçlenmiştir. (Kmünizm, Faşizm, Nazizm gibi) Almanya ve İtalya'nın saldırgan plitikaları Türkiye'nin dış güvenliğini tehlikeye düşürmüş ve ittifak arayışlarına yöneltmiştir. TÜRKİYE'NİN MİLLETLER CEMİYETİ'NE GİRMESİ 18 Temmuz 1932 Cemiyet I. Dünya Savaşı'ndan snra uluslararası srunların barışçı yllarla çözümlenmesi için İtilaf Devletleri tarafından kurulmuştur. Türkiye, dünya barışına verdiği önemi göstermek ve yurtta sulh, cihanda sulh ilkesini gerçekleştirmek amacıyla Milletler Cemiyeti ne üye ldu. BALKAN ANTANTI 9 Şubat 1934 Dünya Savaşı'ndan snra imzalanan antlaşmalar kalıcı bir barış sağlayamamıştır. Avrupa'da devam etmekte lan silahlanma yarışı ve Almanya ile İtalya nın yayılmacı plitikaları Balkanları ve Orta Dğu'yu tehdit etmekteydi. Bu gelişmeler karşısında Milletler Cemiyeti kuruluş amacına uygun larak devletlerarası anlaşmazlıkları çözmede etkisiz kalmıştır. Bu gelişmeler üzerine Türkiye, Yunanistan, Yugslavya ve Rmanya arasında Balkan Antantı imzalanmıştır. Bu antlaşmayla Balkan ülkeleri karşılıklı larak sınırlarını güvence altına almayı ve çıkabilecek tehlikeleri birlikte önlemeyi amaçlamışlardır. Bulgaristan Balkanlardaki emellerinden dlayı ittifaka katılmamıştır. Arnavutluk ise İtalya'dan çekindiği için tarafsız kalmıştır. Türkiye, Balkan Antantı'nı imzalayarak batı sınırını güvence altına almıştır. Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine ittifak dağılmıştır. MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ 20 Temmuz 1936 Lzan'da, Bğazlar srunu Türkiye'nin aleyhine çözümlenmiş, tam egemenlik hakkı verilmemişti. Lzan Barış Antlaşması'nda Bğazların yönetiminin Türkiye'nin başkanlığını yapacağı uluslararası bir Bğazlar Kmisynuna verilmesi ve Bğazların her iki yakasında asker bulundurmaması, Türkiye'nin Bğazlar üzerindeki egemenlik haklarını sınırlandırmaktaydı. 1930'lu yıllarda Almanya'nın hızla silahlanması, İtalya'nın Habeşistan'ı işgali, Japnya'nın Mançurya'ya saldırması karşısında Milletler Cemiyeti hiçbir şey yapamadı. Türkiye'nin isteği ile İsviçre'nin Mntrö şehrinde bir knferans tplandı. Knferansa Türkiye, Yunanistan, İngiltere, Fransa, Svyet Rusya, Yugslavya ve Japnya katıldı. İtalya 1938'de bu sözleşmeyi imzalamıştır. Rusya'nın karşı çıkmasına rağmen İngiltere ve Fransa'nın desteğiyle Türkiye'nin bğazlardaki hakimiyeti kabul edildi. Bğazlar Kmisynu kaldırılarak yetkileri Türkiye'ye devredildi. Ticaret gemileri serbest geçebilecekti. Bğazların iki yakasındaki askersiz yerlere asker yerleştirilebilecekti. Barış zamanında ticaret gemilerinin geçişine izin verilecek, Savaş gemilerinin geçişine sınırlandırmalar getirilecek, Savaş durumunda Türkiye isterse Bğazları kapatabilecektir. Önemi: Bğazlar Kmisynu kaldırılarak yetkileri Türkiye'ye devredildi. Bğazlar kesin larak Türkiye'nin kntrlüne girdi. Türkiye'nin Akdeniz'deki güvenliği artmıştır. Bğazlar Srunu, Misakı Millî'ye uygun bir şekilde çözüme kavuşturulmuştur. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 39

41 SADABAT PAKTI (8 Temmuz 1937) 1935 yılında İtalya nın Habeşistan'a saldırması, Akdeniz ve Ortadğu güvenliğinin tehlikeye düşmesine neden lmuştur. Bu yüzden Balkan Antantı'na benzer bir antlaşmanın Orta Dğu'da da gerçekleştirilmesi için faaliyetlere başlanmıştır. Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sadabat Paktı imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre üye ülkeler; Karşılıklı larak birbirlerinin sınırlarına saygılı lmayı, İç işlerine karışmamayı, Ortak çıkarlar dğrultusunda dstluk ve iş birliklerini geliştirmeyi kabul etmiştir. Bu antlaşma ile Türkiye, dğu sınırlarının güvenliğini sağlamış ldu. HATAY SORUNU VE SONUCU yılında TBMM ile Fransa arasında imzalanan Ankara Antlaşmasıyla Hatay, Fransa mandası durumundaki Suriye sınırlarında kalmıştır. Ayrıca burada yaşayan Türklere geniş haklar tanınmış ve bölgede özerk bir yönetim uygulanmıştır. Hatay'ın Türk tprakları dışında kalması Misakı Millî den taviz verildiği anlamına gelmekteydi. Mustafa Kemal bu yüzden Hatay'ın anavatana katılması gerektiğini savunmuş ve çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Mustafa Kemal Adana'da yaptığı bir knuşmada, "Kırk asırlık Türk yurdu, düşman elinde esir kalamaz." diyerek ileride Hatay'ın ana vatana katılacağının müjdesini vermiştir yılında Fransa, Suriye'deki manda yönetimine sn verdi ve buralardan çekildi. Ancak Hatay'ın durumu belirsizliğini krudu. Bunun üzerine Türkiye, Milletler Cemiyetine başvurarak srunun çözülmesini istemiştir. Türkiye ile Fransa arasında yapılan ikili görüşmelerden snra Türkiye'nin önerdiği, "Hatay'ın geleceğini buradaki halkın belirlemesi" ilkesi kabul edildi. Hatay'da bağımsız bir Türk devletinin kurulması kararlaştırıldı. Bir anayasa hazırlandı ve seçimler yapıldı. Ardından Hatay Bağımsız Cumhuriyeti kuruldu. (2 Eylül 1938). Misak-ı Milli'ye sn katılan tprak Hatay'dır. Bağımsız Hatay Cumhuriyeti'nin devlet başkanlığını Tayfur Sökmen yapmıştır. Hatay Millet Meclisi, 29 Haziran 1939'da y birliği ile Türkiye'ye bağlanmaya karar verdi. ATATÜRK'ÜN ÖLÜMÜNÜN YURTİÇİ VE YURT DIŞINDAKİ YANKILARI Sn Günleri ve Ölümü Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Atatürk, hayatı byunca milletine her alanda hizmet etti. Milletin huzuru, güveni ve mutluluğu için çalıştı. Atatürk'ün hastalığı ile ilgili ilk şikâyetleri 1937 yılında başladı. Fakat dktrlar bu hastalığın teşhisini uzun bir süre kyamadılar yılında Yalva Kaplıcalarına dinlenmek için gittiğinde kaplıcadaki dktr, Atatürk'ün hastalığının sirz lduğunu belirledi. Hastalığın teşhisi geciktiği için hastalığın ilerlemesi engellenemedi. Buna rağmen Atatürk'ün hastalığı Türk milletinden ve dünyadan gizlendi. Çünkü, Hatay'ın ana vatana katılması çalışmaları devam ederken Atatürk'ün hastalığının duyulması, Türkiye için lumsuz bir gelişme lurdu. Atatürk, ömrünün sn yıllarında yğun larak Hatay srunu ile ilgilendi. Hataylılara yalnız lmadıklarını bildirmek ve Türk devletinin gücünü diğer ülkelere göstermek isteyen Atatürk, 1938 yılında Mersin ve Adana gezilerine çıktı. Bu gezilerde rdunun tatbikatlarını ve geçit törenlerini hasta lmasına rağmen ilgi ile izledi. Geziden snra Ankara'ya döndü. Hem tedavi lmak hem de dinlenmek için İstanbul'a gitti. Dktrlar nun sağlığına kavuşması için yğun bir çaba harcadılar. İstanbul'da Dlmabahçe Sarayı yerine Savarna yatında kalmayı tercih etti. Atatürk dktrların dinlenmesi ylundaki ısrarlarına rağmen ülke işleriyle ilgilenmeye devam etti. Hastalığın iyice ilerlemesi üzerine Dlmabahçe Sarayı'nda dinlenmeye alındı. Atatürk 2 Eylül 1938 tarihinde hasta yatağında yatarken Hatay'ın bağımsız bir devlet lduğu haberini alınca buna çk sevindi. Atatürk'ün hastalığı ciddiyetini krumaya devam ediyrdu. Kendisini iyi hissettiği bir gün nter çağırarak vasiyetnamesini hazırlattı. Atatürk vasiyetnamesinde, malvarlığının büyük bir bölümünü kendisi tarafından kurulan Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumuna bağışladı. Atatürk, cumhuriyetin ilanının n beşinci yıl dönümünü hasta yatağında geçirdi. Çk arzu ettiği hâlde, Ankara'ya gidip cumhuriyet törenlerine katılamadı (29 Ekim 1938). Türk rdusuna gönderdiği mesaj, dönemin başbakanı Celal Bayar tarafından kundu. Bu mesajda, Türk rdusuna Kurtuluş Savaşı'nda gösterdiği kahramanlıktan dlayı teşekkür etti. Ayrıca Türk milletini ve cumhuriyeti, mdern silahlarla dnanmış Türk rdusuna emanet ediyrdu. 1 Kasım 1938'de cumhurbaşkanı tarafından yapılması gelenek hâline gelen TBMM'nin yeni yılı açılış knuşmasını, Atatürk'ün yerine yine başbakan yaptı. Atatürk'ün hastalığı, kasım ayının ilk haftasından itibaren nrmal seyrinden çıkarak şiddetlendi. Nihayet krkulan an geldi ve Mustafa Kemal Atatürk 10 Kasım 1938 perşembe günü saat dkuzu beş geçe öldü. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 40

42 Kara haber, memleketin her köşesini derin bir yasa bğdu. Ayrıca dünyada geniş bir yankı uyandırdı. Bu büyük üzüntüye rağmen, devlet iş!erinde herhangi bir aksamaya meydan vermemek en yakın silah arkadaşı İsmet İnönü, cumhurbaşkanı seçildi (11 Kasım 1938). 16 Kasım günü, Atatürk'ün Türk bayrağına sarılı tabutu, Dlmabahçe Sarayı'nın tören salnunda katafalka knularak ziyarete açıldı. 19 Kasım günü Prf. Şerafettin Yaltkaya tarafından cenaze namazı kıldırıldı. Daha snra naaşı Yavuz Zırhlısı'na knuldu. Türk dnanması ve yabancı gemilerin eşliğinde İzmit'e getirildi. Buradan Ankara ya gönderildi. 20 Kasım'da Ankara'ya getirilen Atatürk'ün naaşı Etngrafya Müzesinde hazırlanan geçici kabre knuldu. Ankara Rasattepe de Emin Onat ve Orhan Arda nın bir prjesi lan Anıtkabir yapıldı. Atatürk'ün naaşı 10 Kasım 1953 te Anıtkabir e nakledildi. ÖRNEK ATATÜRK-MAZLUM MİLLETLER Türk Kurtuluş Mücadelesi ve Türk milletinin emperyalist (sömürgeci) devletlere karşı verdiği bağımsızlık mücadelesi ve bu mücadele snunda kazanılan başarı, diğer yandan Mustafa Kemal Atatürk ün kurduğu çağdaş Türkiye Cumhuriyeti, sömürge altında bulunan Kuzey Afrika ülkeleri, Ortadğu ülkeleri ve Güneydğu Asya ülkelerine örnek lmuştur. İlerleyen yıllarda Pakistan, Hindistan, Mısır gibi ülkeler Türk Kurtuluş Savaşını örnek alarak bağımsızlık mücadelesi vermişler ve bağımsızlıklarını kazanmışlardır. Bu durum, Kurtuluş Savaşımızın ve Türk inkılabının evrensel karakterde lduğunu gösterir. Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 41

43 T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK DERSİ 7.ÜNİTE - ATATÜRK TEN SONRA TÜRKİYE: II. DÜNYA SAVAŞI VE SONRASI Mustafa Kemal Atatürk, dış plitikada "Yurtta barış, dünyada barış!" ilkesini benimsemiştir. Bu plitika dğrultusunda Türkiye, cumhuriyetin ilanından snra çevresindeki ülkelerle dstluk antlaşmaları imzaladı. Almanya ve İtalya'nın yayılmacı plitikaları karşısında Türkiye, Balkan Antantı ve Sadabat Paktı gibi dstluk antlaşmalarını imzaladı. Atatürk'ün İkinci Dünya Savaşı'nın çıkacağını önceden tahmin ederek gerekli önlemler alması ve barış amaçlı bir plitika izlemesi Türkiye'nin bu savaşta dğru kararlar almasını sağlayacaktı. II. DÜNYA SAVAŞI ( ) II. Dünya Savaşı'nın Nedenleri 1- I. Dünya Savaşı'nda yenilen devletlerle eknmik, siyasi, askerî ve hukuki alanlarda ağır şartlar içeren antlaşmalar imzalandı. Bu durum Almanya'da hşnutsuzluğa ve dlayısıyla II. Dünya Savaşı'na neden ldu. 2- I. Dünya Savaşı'ndan snra sınırların çizilmesinde milliyetçilik anlayışına dikkat edilmedi. Bu nedenle etnik çatışmalar ve sınır srunları rtaya çıktı. 3- İtalya Birinci Dünya Savaşı'ndan galip çıkmasına rağmen amaçlarına ulaşamadı. İtilaf Devletleri tarafından ikinci sınıf bir devlet gibi davranılması İtalya'yı saldırgan bir devlet hâline getirdi. Yönetimi ele geçiren Musslini'nin İtalya'yı büyük devlet yapmak istemesi II. Dünya Savaşı'nın nedenlerinden biri ldu. 4- Uzak Dğu'da imparatrluk kurmaya çalışan Japnya, Avrupa Devletlerini Asya'dan çıkarmak istedi. SAVAŞIN GELİŞİMİ İtalya, Almanya ve Japnya aralarında anlaşarak "Üçlü Mihver" grubunu kurmuşlardır. Almanya'da iktidara gelen nazi yönetimi, üstün Alman ırkı, düşüncesini savunmuş, Versay Barış Antlaşmasını tanımadığını ilan etmiş ve işgallere başlamıştır. Avusturya ve Çekslvakya Alman işgaline uğramıştır. Mihver Grubuna karşı, İngiltere ve Fransa "Müttefik Devletler" grubunu kurmuşlardır. Bu gruba daha snra Rusya ve ABD'de katılmıştır. Almanya, Rusya ile tarafsızlık anlaşması imzalamış ve 1939 yılında Plnya'ya savaş açmıştır. İngiltere ve Fransa, Plnya'ya güvence vermişler, Plnya da Almanya'ya savaş ilan etmiş, böylece II. Dünya Savaşı başlamıştır. Savaşın başlamasıyla Almanya işgal ettiği Plnya tpraklarını Ruslarla paylaşmıştır. Daha snra Almanlar; Danimarka, Nrveç, Hllanda ve Fransa'yı işgal etmiştir. İtalya ise Arnavutluk'u işgal etmiş, Yunanistan'a saldırmış fakat başarılı lamamıştır. Bunun üzerine Almanya, Balkanlara yönelmiş, Macaristan, Yunanistan, Yugslavya ve Rmanya yı işgal etmiştir. Almanların Balkanları tehdit etmesi üzerine Rusya, müttefik grubuna geçmiştir. Japnların ABD'nin Pearl Harbur üssüne saldırması üzerine ABD de Müttefik Grubunda savaşa katılmıştır. SAVAŞIN SONA ERMESİ Almanya ve İtalya, ABD'nin Akdeniz çıkarması snrasında geri çekilmek zrunda kalmıştır. 1944'de müttefiklerin Sicilya'ya asker çıkarmaları ve İtalya'ya geçmeleri üzerine İtalya teslim lmuştur(musslini Hükümeti düşmüştür.) 1944 Haziran'ında müttefikler Fransa nın kuzey bölgelerine çıkarma yapmışlar ve Almanya sınırlarına ilerlemişlerdir. Ruslar Almanları, Plnya ve Rusya dan çıkarmaya başlamıştır. Almanya 1945'te ateşkes istemiştir. II. Dünya Savaşı Mihver Devletlerinin yenilgisiyle sna ermiştir. Yalnız kalan Japnya, savaşa devam etmiş, Hirşima ve Nagazaki şehirlerine atm bmbası atılmasıyla teslim lmak zrunda kalmıştır. II. DÜNYA SAVAŞI'NIN SONUÇLARI Savaşı demkrasiyi savunan devletler kazanmış ve Avrupa'da demkrasi rejimi yaygınlaşmıştır. Demkratik Avrupa devletleriyle birlikte hareket eden Türkiye'de de demkratik hayata geçilmiştir. Sömürgecilik dönemi sna ermeye başlamış ve sömürge altındaki Hindistan, Mısır, Pakistan, Cezayir, Tunus ve Libya bağımsızlıklarını kazanmışlardır. Milletler Cemiyeti'nin yerine, Birleşmiş Milletler Teşkilatı kurulmuştur. Türkiye ile ABD arasındaki ilişkiler gelişmiş, Türkiye Svyet Rusya'dan uzaklaşarak ABD'ye yakınlaşmıştır. Almanya ve İtalya nın işgal ettiği Balkan ve Dğu Avrupa ülkeleri, Rusya'nın denetiminde yeniden kurulmuştur. Rusya, kmünist rejimini bu ülkelere taşımış, ABD ile birlikte dünyanın en büyük iki devleti haline gelmiştir. Almanya ikiye bölündü. Dğusunda Rusya, batısında ABD, Fransa, İngiltere denetim kurdular. (1990'da Almanya Devleti birleşmiştir.). Zeki DOĞAN-Ssyal Bilgiler Öğretmeni Sayfa 42