Tilapia nilotica (L., 1758)'nýn Solungaç ve Karaciðer Dokularýndaki Mangan, Demir ve Çinko Düzeyleri Üzerine Bakýrýn Etkisi

Transkript

1 Cilt: 13 Sayý: , 2003 Tilapia nilotica (L., 1758)'nýn Solungaç ve Karaciðer Dokularýndaki Mangan, Demir ve Çinko Düzeyleri Üzerine Bakýrýn Etkisi Mustafa KALAY, A. Erdem DÖNMEZ, C. Erkin KOYUNCU Mersin Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yeniþehir Kampüsü, MERSÝN Özet Tilapia nilotica (L., 1758) 7 ve 14 günlük sürelerle 2,0 ve 4,0 ppm bakýr ortam deriþimlerinde tutularak, bakýrýn karaciðer ve solungaç dokularýndaki mangan, demir ve çinko elementleri düzeyine etkisi belirlenmiþtir. Yaþ yakma yöntemi ile analize hazýrlanan doku örneklerinin element düzeyleri, atomik absorpsiyon spektrofotometresi yardýmýyla kuru aðýrlýk olarak hesaplanmýþtýr. Bakýr, solungaç dokusuna göre karaciðer dokusu element düzeyini daha fazla etkilemiþtir. Ancak solungaç dokusu demir düzeyi 14. günde 4 ppm ortam deriþiminde, çinko düzeyi ise 7. günde ayný ortam deriþiminde istatistik ayrým gösterecek þekilde deðiþmiþtir. Genel anlamda bakýr karaciðer dokusundaki mangan, demir ve çinko elementleri düzeyinde artýþa neden olmuþtur. Anahtar Kelimeler: Tilapia nilotica, bakýr etkisi, çinko, demir, mangan. The Effects of Copper on the Levels of Manganese, Iron and Zinc in Gill and Liver Tissues of Tilapia nilotica (L., 1758) Abstract With this experiment, the effects of copper on the manganese, iron and zinc levels in gill and liver tissues of Tilapia nilotica (L., 1758) exposed to 2.0 and 4.0 ppm of copper concentrations for 7 and 14 day time periods have been investigated. The element levels of tissue samples, prepared for the analysis by moist digestion technique, have been calculated as dry weights by using Atomic Absorption Spectrofotometry (AAS). The element levels of liver tissues were effected from the copper more than those of gill tissues. However, there was a significant statistical difference between the iron levels of gill tissues at 14 day and the zinc level of gill tissues at 7 day under 4 ppm concentration. In conclusion, copper caused an increase on the element levels of manganese, iron and zinc in liver tissues. Key words: Tilapia nilotica, copper effect, zinc, iron, manganese. GÝRÝÞ Diðer sucul canlýlarda olduðu gibi, balýklar için de eser elementler önemli besin bileþenidirler. Eser elementler iskeletin formasyonunda, koloidal yapýnýn korunmasýnda, asit-baz dengesinin saðlanmasýnda, enzimlerin iþlev yapmasýnda gereklidirler. Düzeyleri ve bulunma þekilleri, dokunun metabolik aktivitesine baðlý olarak deðiþmektedir (Abdulla ve Chmielnicka 1990, Vatanabe ve ark. 1997). Bakýr, biyolojik iþlevi bulunan önemli bir metalloenzim bileþenidir. Sitokrom oksidaz, askorbik asit oksidaz, süperoksit dismütaz, monoamin oksidaz ve lysil oksidaz enzimleri bakýr içermektedirler (Takacs ve Tatar 1987). Yapýlan çalýþmalar sonucu baðýþýklýk sisteminin düzenlenmesinde, kemik dokusu oluþumunda, bað dokusu geliþiminde ve doku pigmentasyonunda bakýrýn iþlevsel olduðu belirlenmiþtir (Cousins 1985). Bakýr eksikliði belli enzimlerin aktivitesinde düþüþe, anemiye, depigmentasyona ve kardiovaskuler defektlere neden olmaktadýr (Abdulla ve Chmielnicka 1990). Günümüzde; sanayileþme, kentleþme ve madencilik faaliyetleri sonucu çevreye verilen bakýr ve benzeri metallerin düzeyi her geçen gün artýþ göstermektedir. Bu metaller öncelikle sucul ortamdaki yaþam formlarýný tehdit etmektedirler (Moiseenko ve Kudryavtseva 2001, Wong ve ark. 2001). Sudaki fazla bakýr, kýsa sürede solungaç dokusunda birikmekle birlikte, etki süresine baðlý olarak karaciðer dokusunda daha yüksek deriþimlere ulaþmaktadýr (Kalay ve Erdem 1995). Bakýrýn karaciðer dokusunda yüksek deriþimlere ulaþmasý, dokunun metallothionein (MT) sentez kapasitesi ile açýklanmaktadýr (Koizumi ve ark. 1989). Araþtýrma birimimizde yapýlan bir çalýþmada karaciðer dokusunun bakýr içeriði ile total protein düzeyi arasýnda yakýn iliþki saptanmýþtýr (Cicik ve Erdem 1992). Mangan, demir ve çinko önemli biyolojik iþlevleri nedeniyle sucul canlýlardaki metabolizmalarý etraflýca belirlenmeye çalýþýlan elementlerdir. Demir, hemoglobin ve miyoglobinin yapýsýnda porfirine baðlý olarak bulunmaktadýr. Demir eksikliði karasal omurgalýlarda olduðu gibi balýklarda da anemiye neden olmaktadýr. Çinko, membranlarýn ve Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49 1

2 hücre bileþenlerinin stabilizasyonunda iþlev-seldir. Karbonhidrat ve lipit gibi makro mole-küllerin sentezi ve yýkýmý ile ilgili bazý enzimlerin bileþenidir. Çinko ve mangan eksikliðinde balýklarýn geliþiminde yavaþlama görülmektedir. Hücre sitoplazmasýna ve diðer organellere göre mitokondride daha fazla bulunan mangan, lipit ve karbohidrat metabolizmasýnýn yanýsýra beyin fonksiyonlarý için de gereklidir. (Vatanabe ve ark. 1997, Manera ve ark. 2000). Bu çalýþma; T. nilotica'nýn solungaç ve karaciðer dokularýndaki mangan, demir ve çinko düzeyleri üzerine bakýr ortam deriþimi ve sürenin etkilerinin belirlenmesi amacý ile yürütülmüþtür. MATERYAL VE METOT Deney materyali olarak kullanýlan Tilapia nilotica (L.1758), Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi yetiþtirme havuzlarýndan saðlanmýþtýr. Mersin Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Temel Bilimler Araþtýrma Laboratuvarý'nda 40 x 40 x 100 cm boyutlarýnda 5 adet stok akvaryuma alýnan balýklar, bir ay süre ile 25±1ºC sýcaklýktaki deney ortamýna adapte edilmiþlerdir. Bu sürenin sonunda balýklar ortalama 14,70±0,52 cm boy ve 41,08±2,68 g aðýrlýða ulaþmýþlardýr. Deney laboratuvarý floresan lambalar yardýmýyla günde sekiz saat aydýnlatýlmýþtýr. Adaptasyon ve deney süreleri boyunca balýklar, her defasýnda birey aðýrlýðýnýn %1'i olacak þekilde, günde iki kez hazýr balýk yemi (Pýnar Yem, Pelet No: 2) ile beslenmiþlerdir. Deneyler; 7 ve 14 günlük deney süreleri dikkate alýnarak iki seri halinde yürütülmüþtür. Bir seri deneyde 40 x 40 x 100 cm boyutlarýnda üç adet akvaryum kullanýlmýþtýr. Deneyler üç tekrarlý yapýldýðýndan akvaryumlar cam bölmelerle üç eþit göze ayrýlmýþlardýr. Bir seri deneyde kullanýlan üç akvaryumdan ilk ikisine 2,0 ve 4,0 ppm deriþimlerinde 120 þer litre bakýr çözeltisi, üçüncü akvaryuma ise kontrol grubu olarak 120 litre çeþme suyu konulmuþtur. Bu çalýþmada 14 günlük deney süresi için letal olmayan ortam deriþimleri kullanýlmýþtýr (Erdem ve Kargýn 1992). Her bir bölmede 4, her akvaryumda 12, her seri deneyde 36 balýk olacak þekilde tüm deneylerde toplam 72 balýk kullanýlmýþtýr. Zamanla ortamdaki bakýr deriþiminin deðiþebileceði dikkate alýnarak deney çözeltisi, CuSO 4.5H 2 O (Merck)'ýn taze olarak hazýrlanan stok çözeltisinden uygun seyreltmeler yapýlarak iki günde bir deðiþtirilmiþtir. Akvaryum ortamýnýn bazý fiziksel ve kimyasal özellikleri aþaðýdaki gibi bulunmuþtur. Suyun sýcaklýðý termometre, ph ve iletkenliði konduktivimetre (Hana-HI 3814), oksijen düzeyi oksijenmetre (Schott Gerote- C6 867) yardýmýyla ölçülmüþtür. M. KALAY, A. E. DÖNMEZ, C. E. KOYUNCU Toplam sertlik, volumetrik yöntemle titrasyon yapýlarak belirlenmiþtir. Suyun sýcaklýðý : 22,4±1,6 o C Ýletkenlik : 0,26 mv Çözünmüþ oksijen düzeyi : 6,56±0,5 mg/l ph : 7,97±0,1 Toplam sertlik : 298 mg/l CaCO 3 Belirlenen her bir sürenin sonunda deneylerden çýkartýlan balýklar MS-222 (Etil ester 3-amino benzoik asit) içeren çözeltiye alýnarak bayýltýlmýþlardýr (Ruparelia ve ark. 1990). Balýklardan disekte edilen solungaç ve karaciðer doku örnekleri, petri kaplarýna konularak 105 o C sýcaklýða ayarlý etüvde sabit tartýma getirilmiþlerdir. Daha sonra kuru aðýrlýklarý saptanan doku örnekleri yakma tüplerine aktarýlmýþlardýr. Yakma tüplerindeki doku örneklerinin üzerine 4 ml nitrik asit (Merck, %65) ve 2 ml perklorik asit (Merck, %60) eklendikten sonra yaþ yakma yapýlarak berrak çözeltileri elde edilmiþtir (Muramoto 1983). Yakma iþlemi tamamlanan örnekler soðuduktan sonra polietilen tüplere aktarýlarak çift destile su ile 10 ml'ye tamamlanmýþlardýr. Analize hazýrlanan doku örneklerinin bakýr, demir, çinko ve mangan düzeyleri atomik absorbsiyon spektrofotometresi (Perkin Emler 3100) yardýmýyla belirlenmiþtir. Deney verilerinin istatistik analizleri "T-Testi" ve " Student Newman Keul's Test (SNK)" kullanýlarak yapýlmýþtýr (Rohlf ve Sokal 1969, Sokal ve Rohlf 1969). BULGULAR Bu çalýþmanýn sonucunda elde edilen veriler 6 tablo halinde sunulmuþtur. Her bir tabloda ortamdaki bakýr deriþimi ve deney süresinin dokulardaki element düzeyine etkisi incelenmiþtir. Ortam deriþiminin etkisini göstermek için SNK testi, sürenin etkisini göstermek için ise T- testi kullanýlmýþtýr. Deriþimler arasý ayrýmý göstermek için a, b ve c harfleri, süreler arasý ayrýmý göstermek için ise x ve t harfleri kullanýlmýþtýr. Tablolarda deriþimin etkisi sütunlar, sürenin etkisi ise satýrlar boyunca verilmiþtir. Örneðin Tablo 1' de sütunlar boyunca ayný harfin (a) kullanýlmasý, solungaç dokusu mangan düzeyi bakýmýndan, ortam deriþimleri arasýnda istatistik fark (SNK, P<0,05) olmadýðýný göstermektedir. Yine ayný tabloda 2 ve 4 ppm ortam deriþimleri için her iki satýr boyunca, sürenin etkisini göstermek amacýyla, farklý harfler (x ve t) kullanýlmasý solungaç dokusu mangan düzeyi bakýmýndan süreler arasýnda istatistik fark (T-testi, P<0,05) olduðunu göstermektedir. Tilapia nilotica'nýn dokularýndaki bakýr birikimi, araþtýrma birimimizde farklý amaçlarla yapýlan çalýþmalar sonucu etraflýca incelenmiþtir. Bu 2 Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49

3 Tilapia nilotica (L., 1758)'nýn Solungaç ve Karaciðer Dokularýndaki Mangan, Demir ve Çinko Düzeyleri... Ekoloji Tablo 1. Tilapia nilotica'da solungaç dokusu mangan düzeyi (µg Mn/g k.a) üzerine bakýr ortam deriþimi ve sürenin etkileri. Tablo 3. Tilapia nilotica'da solungaç dokusu çinko düzeyi (µg Zn/g k.a) üzerine bakýr ortam a, b ve c deriþimler (SNK testi), x ve t ise süreler (T-testi) arasý ayrýmý belirlemek amacýyla kullanýlmýþtýr. Farklý harflerle gösterilen veriler arasýnda P < 0,05 düzeyinde istatistik ayýrým vardýr. X ± sx = Aritmetik ortalama ± Standart hata çalýþma sonucu incelenen dokularda belirlenen bakýr düzeyleri, önceki çalýþmalar sonucu belirlenen bakýr düzeyleri ile uyum göstermektedir. Dolayýsýyla tekrardan kaçýnmak amacýyla incelenen dokularýn bakýr birikim düzeyleri burada verilmemiþtir. Bu çalýþmada da solungaç dokusuna göre, özellikle deney süresine baðlý olarak, en fazla bakýr birikimi karaciðer dokusunda meydana gelmiþtir. Bakýrýn etkisinde solungaç dokusu mangan düzeyi 7. günde bir miktar artýþ gösterirken, 14. günde deðiþmemiþtir. Yedinci günde belirlenen bu artýþ kontrol grubu ile istatistik ayrým gösterecek seviyede deðildir (Tablo 1). Ayný dokunun demir düzeyi, 14. günde 4 ppm ortam deriþimi dýþýnda, kontrol grubu ile istatistik fark gösterecek þekilde deðiþmemiþtir. Solungaç dokusu demir düzeyinin, 14. günde 4 ppm ortam deriþiminde kontrol grubunun yaklaþýk olarak 1.4 katý olduðu hesaplanmýþtýr (Tablo 2). Ortamdaki bakýr ve etki süresi solungaç dokusu çinko düzeyini de belirgin olarak etkilememiþtir. Ancak 7. günde 4 pmm ortam deriþiminde görülen artýþ dikkat çekicidir (Tablo 3). Tablo 2. Tilapia nilotica'da solungaç dokusu demir düzeyi (µg Fe/g k.a) üzerine bakýr ortam 7. günde meydana gelmiþtir. Dolayýsýyla süreler arasýndaki fark da istatistik ayrým gösterecek düzeydedir (Tablo 4). Bakýrýn karaciðer dokusu demir düzeyine etkisi 7. günde daha belirgindir. Bu anlamda bakýrýn karaciðer dokusu mangan düzeyine etkisi ile demir düzeyine etkisi arasýnda bir benzerlik bulunmaktadýr. Yedi günlük sürenin sonunda karaciðer dokusu demir düzeyi 2 ppm ortam deriþiminde kontrol grubundaki düzeyin 1,7, 4 ppm ortam deriþiminde ise 2,4 katýdýr. Dolayýsýyla 7. günde tüm ortam deriþimleri arasýnda istatistik fark bulunmaktadýr. Sürelerin etkisi karþýlaþtýrýldýðýnda; 7. gündekine göre 14. günde kontrol grubu demir düzeyi artýþ, diðer gruplarýn demir düzeyi ise düþüþ göstermiþtir. Bu nedenle tüm gruplar için süreler arasýndaki fark istatistik ayrým gösterecek düzeydedir (Tablo 5). Bakýr 7. günde tüm ortam deriþimlerinde, 14. günde ise 4 ppm ortam deriþiminde karaciðer dokusu çinko düzeyinde artýþa neden olmuþtur. Özellikle 14. günde 4 ppm ortam deriþiminde elde edilen deðer kontrol grubundaki deðerin yaklaþýk 2 katýdýr. Dolayýsýyla karaciðer dokusu çinko düzeyi, ortam deriþimi ve sürenin etkisine baðlý olarak istatistik ayrým gösterecek þekilde deðiþmiþtir (Tablo 6). Tablo 4. Tilapia nilotica'da karaciðer dokusu mangan düzeyi (µg Mn/g k.a) üzerine bakýr ortam Bakýrýn etkisinde karaciðer dokusu mangan düzeyi belirgin olarak artýþ göstermiþtir. Bu nedenle mangan düzeyi bakýmýndan 14. günde 4 ppm ortam deriþimi hariç diðer ortam deriþimleri ile kontrol grubu arasýnda istatistik fark bulunmaktadýr. Sürenin etkisi dikkate alýndýðýnda, en fazla deðiþim Tablo 5. Tilapia nilotica'da karaciðer dokusu demir düzeyi (µg Fe/g k.a) üzerine bakýr ortam Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49 3

4 Tablo 6. Tilapia nilotica'da karaciðer dokusu çinko düzeyi (µg Zn/g k.a) üzerine bakýr ortam TARTIÞMA SONUÇ Araþtýrma birimimizde T. nilotica'nýn farklý dokularýnda bakýr birikiminin bazý fizyolojik ve biyokimyasal parametreler üzerine etkisi ile ilgili çalýþmalar yapýlmýþtýr (Cicik ve Erdem 1992, Kalay ve Erdem 1995, Ay ve ark. 1999). Bu çalýþmalar sonucu bakýrýn öncelikle solungaç dokusu ile etkileþtiði, ancak etki süresine baðlý olarak en fazla karaciðer dokusunda biriktiði belirlenmiþtir. Dolayýsýyla bu çalýþmada T. nilotica metabolizmasýna dahil olan fazla bakýrýn demir, çinko ve mangan elementlerinin daðýlýmýna etkisini belirlemek amacýyla bu dokular seçilmiþtir. Sudaki metaller, geniþ bir yüzey alanýna sahip olan solungaç dokusu boyunca etkileþmektedirler. Metaller arasýndaki bu etkileþim alýnýmý hýzlandýrmakta veya yavaþlatmaktadýr. Cyprinus carpio ile yapýlan bir çalýþmada bakýr ve çinkonun birlikte bulunduðu ortamda dokulardaki metal birikiminin daha düþük düzeyde olduðu belirlenmiþtir. Bu durum bakýr ile çinko arasýndaki antagonist etkileþim ile açýklanmýþtýr (Cicik 1995). Clarias lazera ile yapýlan baþka bir çalýþmada da bakýrýn çinko alýnýmýný negatif yönde etkilediði saptanmýþtýr (Hilmy ve ark. 1987). Besinde bulunan gereksinim fazlasý demir ve C vitamini bakýr alýnýmýný engelleyerek, bakýr eksikliðine baðlý anemiye neden olmuþlardýr (Johnson ve Murphy 1988). Elementler arasýndaki etkileþim, metabolizmaya dahil olduktan sonra da devam edebilmektedir. Karaciðer dokusuna geçiþ bakýmýndan çinko ve demir elementleri arasýnda antagonist bir iliþki belirlenmiþtir. Sparus aurata, bakýr ve çinko bakýmýndan zenginleþtirilmiþ besinlerle beslendiðinde karaciðer dokusu demir düzeyi bir miktar düþüþ gösterirken (Manera ve ark. 2000), baþka bir çalýþmada çinko eksikliðinde bir çok dokunun demir düzeyi artýþ göstermiþtir (Vangen ve Hemre 2002). Enjeksiyonla Dicentrarchus labrax'a verilen kadmiyum karaciðer ve böbrek dokularýnda, bakýr ise böbrek dokusunda çinko düzeyinin artmasýna neden olmuþtur. Ýncelenen dokularda çinko düzeyinin artmasý, enjekte edilen metallerin MT sentezini aktive etmesi ile açýklanmýþtýr (Romeo ve M. KALAY, A. E. DÖNMEZ, C. E. KOYUNCU ark. 2000). Bizim çalýþmamýzda da bakýr birikimine baðlý olarak karaciðer dokusu element düzeyi artýþ göstermiþtir (Tablo 4-6). Brachydanio rerio'da çinkonun etkisinde sentezlenen MT nedeniyle karaciðer ve böbrek dokularýndan kadmiyum atýlýmýnýn yavaþlamasý bu deðerlendirmeyi destekler niteliktedir (Wicklund ve ark. 1988). Sublethal kadmiyum deriþimlerinin etkisinde kalan Anguilla rostrata'da diðer dokulara göre karaciðer dokusu çinko ve bakýr düzeyinin daha fazla deðiþmesi (Gill ve ark. 1992), en fazla etkilenen doku tipi bakýmýndan bizim çalýþmamýz ile uyum göstermektedir. Wistar albino farelerle yapýlan bir çalýþmada da kadmiyum karaciðer dokusu demir, çinko ve bakýr düzeyinde artýþa neden olmuþtur (Ashby ve ark. 1980). Ayný tür farelerle yapýlan baþka bir çalýþmada ise çinkonun bakýrla bilikte kullanýlmasý, karaciðer dokusunda daha fazla çinkonun birikmesine neden olmuþtur (Chmielnicka ve ark. 1988). Karaciðer hücreleri kültüründe protein sentezi inhibitörü olan aktinomisinin metal alýným düzeyini düþürmesi, protein sentezi ile metal alýnýmý arasýndaki iliþkiyi ortaya koymaktadýr (Steinebach ve Wolterbeek 1992). Bu çalýþmada solungaç dokusuna göre, karaciðer dokusu mangan, demir ve çinko düzeyinin daha fazla deðiþmesi; metabolik olarak daha aktif olan ve MT sentez kapasitesi yüksek olan karaciðer dokusunun elementlerin depolanmasýnda, detoksifiye edilmesinde, dolaþým siteminden alýnmasýnda ve dolaþým sistemine verilmesinde kilit rol oynamasý ile açýklanabilir (Al-Yousuf ve ark. 2000). Solungaç ve karaciðer dokularý için kontrol grubu çinko düzeyi 7. güne oranla 14. günde daha yüksek çýkmasýna karþýn, aralarýndaki fark istatistiksel olarak önemli deðildir. Metabolik aktivitesi yüksek dokular ile çalýþýldýðýndan bu düzeyde bir farkýn çýkmasý normal kabul edilebilir. Yine kontrol grubunda karaciðer dokusu demir düzeyi deney süresine baðlý olarak artýþ göstermiþ olup, 7 ve 14 günlük deney süreleri sonunda elde edilen veriler arasýndaki fark istatistik önem gösterecek düzeydedir. Kontrol grubunda karaciðer dokusu demir düzeyinin süreler arasýnda istatistik fark gösterecek þekilde artmasý; bireysel metabolizma farklýlýklarý, örneklerin analize hazýrlanmasý ve analizi aþamasýnda aletlerden ve kiþilerden kaynaklanan hatalar, çalýþmamýzda dikkate alýnmayan ve etkisi fark edilmeyen bazý faktörlerin (hastalýk yapýcý ajanlar gibi) devreye girmesi, demirin depolanmasýnda ve metabolize edilmesinde karaciðer dokusunun anahtar rol oynamasý gibi nedenlerle açýklanabilir. 4 Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49

5 Tilapia nilotica (L., 1758)'nýn Solungaç ve Karaciðer Dokularýndaki Mangan, Demir ve Çinko Düzeyleri... Ekoloji KAYNAKLAR Abdulla M, Chmielnicka J (1990) New aspects on the distribution and metabolism of essential trace elements after dietary exposure to toxic metals. Biological Trace Elements Research 23, Al-Yousuf MH, El-Shahawi MS, Al-Ghais SM (2000) Trace metals in liver, skin and muscle of Lethrinus lentjan fish species in relation to body length and sex. The Science of the Total Environment 256, Ashby SL, King LJ, Parke DVW (1980) Effect of acute administration of cadmium on the disposition of copper, zinc, and iron in the rat. Environmental Research 21, Ay Ö, Kalay M, Tamer L, Canlý M (1999) Copper and lead accumulation in tissues of a freshwater fish Tilapia zilli and its effects on the branchial Na, K-ATPase activity. Bull. Environ. Contam. Txicol. 62, Cicik B, Erdem C (1992) Tilapia nilotica'da bakýrýn karaciðer ve kas dokularýndaki nicel protein deriþimlerine etkileri. Biyokimya Dergisi XVII, 1, Cicik B (1995) Cyprinus capio'da bakýr, çinko ve bakýr+çinko karýþýmýnda solungaç, karaciðer ve kas dokularýndaki metal birikiminin nicel protein, glikojen ve kandaki bazý biyokimyasal parametreler üzerine etkileri. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalý, Adana. Chmielnicka J, Komsta-Szumska E, Zareba G (1988) Effects of interactions between zink, cadmium, and copper in rats. Biological Trace Element Research 17, Cousins RJ (1985) Absorbtion, transport and hepatic metabolism of copper and zinc: Special referens to metallothionein and ceruloplasmin. Physiology Reviews 65, 2, Erdem C, Kargýn F (1992) Cyprinus carpio ve Tilapia nilotica'nýn karaciðer, dalak, barsak, solungaç ve kas dokularýndaki bakýr birikiminin karþýlaþtýrmalý olarak araþtýrýlmasý. Biyokimya Dergisi XVII, 1, Gill TS, Bianchi CP, Epple A (1992) Trace metal (Cu and Zn) adaptation of organ systems of the American eel, Anguilla rostrata, to external concentrations of cadmium. Comp. Biochem. Physiol , Hilmy AM, El Domiaty NA, Daabees AY, Latife HAA (1987) The toxicity to Clarias lazera of copper and zinc applied jointly. Comp. Biochem. Physiol. 87C, 2, Johnson MA, Murphy CL (1988) Adverse effects of high dietary iron and ascorbic acid on copper status in copper-deficient and copper-adequate rats. Am. J. Clin. Nutr. 47, Kalay M., Erdem C (1995) Bakýrýn Tilapia nilotica'da karaciðer, böbrek, solungaç, kas, beyin ve kan dokularýndaki birikimi ile bazý kan parametreleri üzerine etkileri. Tr. J. of Zoology 19, Koizumi N, Inoue Y, Ninomiya R, Fujita D, Tsukamoto T (1989) Relationship of cadmium accumulation to zinc or copper concentration in horse liver and kidney. Environmental Research 49, Manera M, Serra R, Isaný G, Carpene E (2000) Macrophage aggregates in gilthead sea bream fed copper, iron and zinc enriched diets. Journal of Fish Biology 57, Moiseenko TI, Kudryavtseva LP (2001) Trace metal accumulation and fish pathologies in areas affected by mining and metallurgical enterprises in the Kola Region, Russia. Environ. Pollut. 114, 2, Muramoto S (1983) Elemination of copper from Cu-contaminated fish by long-term exposure to EDTA and freshwater. J. Environ. Sci. Health A18, 3, Romeo M, Bennani N, Gnassia-Barelli M, Lafaurie M, Girard JP (2000) Cadmium and copper display different responses towards oxidative stres in the kidney of the sea bass Dicentrarchus labrax. Aquatic Toxicology 48, Rohlf JF, Sokal RR (1969) Statistical Tables. W.H. and Freeman and Company, San Francisco, Ruparelia SG, Verma Y, Saýyed SR, Raval UM (1990) Effects of cadmium on blood of Tilapia, Oreochromis mossambicus (Peters), during prolonged exposure. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 45, Sokal RR, Rohlf JF (1969) Biometry. W.H. and Freeman and Company, San Francisco. Steinebach OM, Wolterbeek HTH (1992) Effects of cadmium, copper and metallothionein synthesis inhibiting and stimulating compounds on zinc uptake and accumulation in rat hepatoma HTC cells. Chem.-Biol. Interactions 84, Takacs S, Tatar A (1987) Trace elements in the environment and in human organs. Environmental Research 42, Vangen B, Hemre GI (2002) Dietary carbohydrate, iron and zinc interactions in Atlantic salmon (Salmo salar). Aquaculture 6201, Vatanabe T, Kiron, V, Satoh S (1997) Trace minerals in fish nutrition. Aquaculture 151, Wicklund A, Runn P, Norrgren L (1988) Cadmium and zinc interactions in fish: Effects of zinc on the uptake, organ distribution, and elimination of Cd in the zebrafish, Brachydanio rerio. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 17, Wong CK, Wong PPK, Chu LM (2001) Heavy metal concentrations in marine fishes collected from fish culture sites in Hong Kong. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 40, Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49 5