istanbulturizmmerkezleri.org BOĞAZİÇİ (BEYKOZ-ANADOLU KAVAĞI)

Transkript

1 BOĞAZİÇİ (BEYKOZ-ANADOLU KAVAĞI)

2 * Küçüksu Kasrı * Küçüksu Mihrişah Sultan Çeşmesi * Anadolu Hisarı * Göksu Mihrabat Korusu * Kanlıca * Kanlıca İskender Paşa Camii, Türbe ve Muvakkithane * Çubuklu * Hidiv Kasrı Paşabahçe Beykoz Kasrı Ahmet Mit Efendi Yal On Çeşmeler Paşabahçe Cam Fabrikası Beykoz (Abrah

3 hat ısı Yuşa Tepesi Anadolu Kavağı Yoros Kalesi am Paşa) Korusu Poyrazköy Poyrazköy Liman Kalesi Anadolu Feneri Kalesi

4 168 Boğaziçi ne Karadeniz den Giriş ve Boğaz Anadolu Kaleleri I- Anadolu Yakası / Beykoz - Anadolu Kavağı Hattı Binlerce yıllık bir özlemin bitişi! Asya ile Avrupa nın Boğaziçi köprüleri ile birbirine kavuştuğu, bu kavuşmanın binlerce renk çiçekle ve yeşille kutlandığı İstanbul un saklı cenneti: Beykoz İstanbul da yemeklerin tadına da bir de burada bakın! İstanbul da doğal tarım ürünlerinin, Boğaz ın sunduğu deniz ürünleri ile buluştuğu lezzet cenneti! Bu bölümde İstanbul ve Boğaziçi ne Karadeniz den bakıp Anadolu yakasından keşfi sürdürüyoruz. Önce Boğaziçi ve Anadolu Yakası hakkında bilgi verecek, sonra Boğaz ın Karadeniz le buluştuğu bu en uç bölgedeki Beykoz İlçesi ve onun sınırlarındaki Anadolu Kavağı ile Çubuklu, Paşabahçe, Kanlıca ve Anadolu Hisarı tarihi boğaz köylerinin az bilinenlerini paylaşacağız.

5 169 Rotamız 3 etaplı I. ETAP: Beykoz un Suları, Sarayları, Koruları-I 1) On Çeşmeler 2) Ahmet Mithat Efendi Yalısı 3) Beykoz Kasrı 4) (Abraham Paşa) Beykoz Korusu 5) Yuşa Tepesi 6) Anadolu Kavağı- Merkez II. ETAP: Boğaz Anadolu Yakası Kaleleri -I 7) Yoros Kalesi 8) Poyrazköy- Merkez 9) Poyraz Limanı Kalesi 10) Anadolu Feneri- Merkez 11) Anadolu Feneri Kalesi ve Paşabahçe ye dönüş. III. ETAP Beykoz un Suları, Sarayları, Koruları-II 12) Paşabahçe- Merkez 13) Beykoz un Endüstri Mirası: Paşabahçe Cam Fabrikası (Şişe/Cam) Binası 14) Paşabahçe İçki Fabrikası Binası 15) Çubuklu ve Hidiv Kasrı 16) Mihrabat Korusu- Dinlenme 17) Kanlıca- Merkez ve Kanlıca Yoğurdu 18) Kanlıca İskender Paşa Camii ve Türbe ve Muvakkithane 19) Küçüksu Mihrişah Sultan Çeşmesi 20) Küçüksu Kasrı 21) Anadoluhisarı- Merkez ve Göksu Boğaz Anadolu Yakası Kaleleri -II 22) Anadolu Hisarı Kalesi ve dönüş.

6 170 Ulaşım Eğer yola çıkış noktanız Avrupa yakasında ise en hızlı ulaşım şudur: Anadolu yakasına uzun süren bir deniz yolculuğuyla gelmeniz güzel bir deneyim olmakla birlikte zaman kazandırmaz. Şehir Hatları vapur kalkış zamanlarını Boğaz seferleri için düzenlenmiş olan sehirhatlari.com web sitesinde bulabilirsiniz. Boğaz Anadolu Yakası- Genel Doğu Romalı Boğaziçi nde Anadolu Yakası ve Beykoz Konstantin in aslında Kalkhedon u başkent yapmayı düşünüyordu. Onun döneminde ve Kalkhedon Konsil olduktan sonra Boğaz ın Anadolu yakası rağbet görmeye başlıyor. Fakat buralardan Karadeniz e kadar olan kısımda Doğu Roma döneminde yapılmış ilk ve son kale olan Yoros ve bir- iki gözetleme kulesi dışında bugünkü Beykoz ve çevresinin biraz uzak ülke muamelesi gördüğünü söylemek herhalde çok da yanlış olmayabilir. Ta ki İstanbul Türkler in eline geçene kadar! Osmanlı İmparatorluğu nda Boğaz ın Anadolu Yakası ve Beykoz Boğazın Anadolu yakası, Yoros tan başlayarak kale onarım ve yapımlarına sahne oluyor. Baştan sona Türk yapımı ilk kale ise Osmanlıların Yoros ve Şile kalelerini aldıktan sonra yaptıkları Anadoluhisarı ya da Güzelce Hisar. Osmanlılarla birlikte Üsküdar çok gelişirken, yapılmaya başlanan ilk camilerden Boğaz ın Anadolu yakası da payını alıyor. 16. yüzyılda Mimar Sinan da 1559 da

7 171 Kanlıca ya Gazi İskender Paşa Cami ni inşa ederken, Anadolu Kavağı ndan başlayarak Üsküdar a doğru yer alan Boğaz köylerine de bolca mescid yapılıyor. Yine 16. yüzyılda İstanbul da yapılan sokak çeşmelerinden biri Beykoz da, altısı da Üsküdar da bulunuyor. 18. yüzyılda önemli değişiklikler geçirmesine rağmen 17. yüzyılda günümüze kadar ulaşan en eski sivil mimarlık örneği; Kanlıca ile Anadoluhisarı arasında yapılan Amcazade Hüseyin Paşa yalısının divanhanesi. Selimiye Kışlası, Selimiye Camii gibi anıtsal yapılar, kışlalar, okullar, ilk sanayi tesisleri bu yüzyılda yapıldığı için 19. yüzyıl Anadolu yakası için çok önemli bir zaman dilimidir da Beykoz da faaliyete geçen tabakhane ise 20. yüzyıla kadar işlevini sürdürecek Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası nın temelini oluşturmuş. Aynı yüzyılda, Çengelköy de ordunun batı tarzı eğitilmesi amacıyla Kuleli Kışlası, Üsküdar da Şerefâbâd Kasrı yenilenmesi, Beylerbeyi nde Bağ-ı Ferah (Mermer Köşk), Göksu Kasrı, Beykoz Kasrı ve daha sonraları binası Kandilli Kız Lisesi olarak kullanılacak olan Adile Sultan Sarayı yapılıyor de tahta geçen Sultan Abdülmecid, babası II. Mahmud gibi Topkapı Sarayı nda ikamet etmeyi sevmediğinden sahil saraylarında oturmuş ve Çarşamba daki Sultan Selim Camii ndeki Köşk ü, Boğaz da Küçüksu Kasrı nı ve Topkapı Sarayı ndaki Mecidiye Köşkü nü yaptırmış. Dolmabahçe Sarayı bitince hem burada hem de Beylerbeyi nde, yani Boğaz ın iki yakasındaki iki sarayda oturmayı tercih etmiş.

8 172 Boğaz Vapurları 1837 yılında biri İngiliz, diğeri Rus iki şirket Boğaz köylerine birer vapur çalıştırmaya başlar. Bir müddet sonra Hazine-i Hassa Vapurları İdaresi kurulur ve saraya ait Hümapervaz vapurunu devralarak Boğaz seferlerine katılır. Artan talebi karşılamak amacı ile Mesir-i Bahri adlı ikinci bir vapur daha yapılır. Giderek artan yolcu ve özellikle de taşıtı güvenli bir şekilde iki yaka arasında taşımak amacıyla dünyada ilk defa bir arabalı vapur yaptırılır de sefere alınan Suhûlet türünün ilk örneği imiş. Onun arkasından 1969 a kadar hizmet veren, yandan çarklı Sahilbent arabalı vapuru seferlere başlamış. İdari Yapılanmada Değişiklikler Böylece Boğaz kıyıları ve yamaçları, Üsküdar ın Bağlarbaşı, Altunizade, Acıbadem gibi semtlerde de yerleşim yoğunlaşmaya başlıyor. Boğazın Anadolu kıyısının gördüğü rağbet artıyor, şehir dokusu da renkleniyor. 19. yüzyıldan günümüze Çubuklu da Halil Ethem Yalısı, Kanlıca körfezinde Prenses Rukiye Yalısı, Anadoluhisarı nda Hekimbaşı Salih Efendi Yalısı, Kandilli de Kıbrıslılar, Abut Efendi ve Kont Ostrorog Yalıları, Kuzguncuk ta Fethi Ahmed Paşa Yalısı ile Salacak ta Çürüksulu Ahmed Paşa Konağı gibi az sayıda da olsa önemli sivil mimarlık örnekleri kalmıştır.

9 173 Cumhuriyet Döneminde Boğaziçi ve Anadolu Yakası 1950 li yıllara kadar Anadolu sahili yerleşmelerinde önemli bir değişim gözlenmiyor. Sedad Hakkı Eldem in; Kandilli Komili Yalısı, Çolakoğlu Evi, İkbal Sultan Yalısı, Vaniköy Kıraç Yalısı, Topbaş Evi, Beylerbeyi Ayaşlı Yalısı ise 20. yüzyılda Boğaziçi ne iz bırakan önemli yapılardan. Boğaz bu dönemdeki imar hareketlerinden payını alıyor. Ahşap köşklerin çoğunun yerine betonarme apartmanlar geçiyor. Boğaziçi Köprüleri 20. yüzyılda İstanbul Boğazı na köprü projesi tekrar gündeme geliyor ve Henri Prost un İstanbul u planlamasından sonraki dönemde kabul görmeye başlıyor. İlk olarak, 1973 de hizmete açılan Boğaziçi Köprüsü, Boğaz ın iki kıyısını birbirine bağlıyor. İki yıl sonra Boğaziçi Köprüsü nün aşırı yüklendiği gerekçesiyle bir köprü daha yapılıyor. Beykoz Kavacık ile Hisarüstü arasında yapılan ve 1988 de hizmete açılan Fatih Sultan Mehmet Köprüsü daha çok İkinci köprü diye anılırken, ilk yapılana da Birinci Köprü deniyor. Üçüncü köprünün ise 2015 de hizmete girmesi planlanarak 2013 de, İstanbul un fethinin yıl dönümü olan 29 Mayıs ta Sarıyer Garipçe de temeli atıdı.

10 174 Beykoz- Phiale, Amykus, Binkos, Beyköyü Beykoz un Adı Beykoz a; Doğu Roma döneminde Philae deniliyormuş. Phiale, su çanağı anlamına geliyor. Antoine Gallard, üzerinde bir Baküs tapınağı tasviri bulunan sütun parçasından yola çıkarak Beykoz un ilk kuruluşunu İlkçağ a indirir. Bugün Yoros Kalesi nin yapıldığı tepe ve çevresi bölgenin tarihçesi 5. yüzyıla kadar iniyor. Bu bölge Hieron yani kutsal alan olarak biliniyor. Doğu Roma döneminde Kanlıca; Boraidion ve Çubuklu deresinin ağzındaki Eiranaion, ufak ölçekli bir manastır ile balıkçı kulübelerinin yer aldığı yerleşmeler. Amykus koyu olarak da bilinen, Amaia, Mermer İskele adıyla da anılan Beykoz un Türkçe adının nereden geldiği konusunda ise farklı görüşler var. Sonundaki ekin koz mu, yoksa kos mu olduğuna göre değişen bu görüşlerden birine göre, kos, Farsça köy demek olduğundan, Beykoz da Beyköyü demek. 18. yüzyıl yazarlarından İnciciyan, bölge ceviziyle de ünlü olduğu ve koz ceviz anlamına da geldiği için Bey Cevizi demek olduğunu söylüyor. Ona göre, Beykoz adı da meşhur On Çeşmeler in yanındaki ulu bir ceviz ağacından geliyor. Bir aralar semte Cevizi bol anlamında Binkos da denilmiş. Beykoz un tarihi gelişimi MÖ 700 lü yıllara dayandırılıyor. Bu tarihte bölgeye deniz yolu ile gelen Traklar ın Bebrik adı ile kurdukları devletin bulunduğu köyün kısa zamanda gelişmesi ile Kral Amiyus bu köye kendi adını veriyor. Traklar dan sonra Amykus Persler, Abbasiler gibi kültürlere de ev sahipliği yapmış. Beykoz İstanbul un fethinden çok önce 1402 de Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılıyor. Adı da o zamandan itibaren Beykoz oluyor.

11 175 Osmanlı Beykozu nun Has Bahçeleri, Mesireleri Bahçe denildiğinde bugünkü küçücük bahçeler akla gelmesin. Osmanlı dönemindeki bahçe, içindeki birçok yapı ile birlikte devasa bir yeşil yaşam ve keyif alanı imiş de Fatih Sultan Mehmed, Beykoz da Akbaba köyü yakınlarında avlanırken, Mahmud Paşa nın Tokat ı aldığı haberi gelince, çok sevinip, bir bahçe yapılması emrini vermiş. Böylece Boğaz ın Anadolu yakasındaki ilk bahçe kurulmuş. Tokat Bahçesi, Fatih in dediği gibi Boğaz a güzel bir örnek olmuş ve arkasından bahçeler çoğalmış. Sonraki dönemlerde Saffet Paşa nın Kanlıca daki kestaneliği ile çiçek ve sebze bahçesi, IV. Murad ın sık servilerle donanmış Göksu Çayırı, has bahçesi, Tokat Bahçesi örnek alınarak yapılmış bahçelerden. Kandilli deki Nevâbâd Köşkü nün, IV. Murad ın Revan seferinden döndüğünde bir şehzadenin doğumu üzerine yedi gece boyunca kandiller yaktırdığı için tarihe Kandilli Bahçesi diye geçen büyük bahçesi, Kuleli olarak bilinen Narlıbahçe de I. Süleyman ın kendi eliyle diktiği servi ağaçlı Hasbahçesi, Sultan Ahmed in yaptırdığı Şevkâbâd Kasrı nın Avcı IV. Mehmed döneminde hayat bulan, kiraz ağaçlarıyla tanınmış Istavroz Bahçesi, Beykoz sınırları içindeki ünlü bahçelerden.

12 176 Beykoz un Av Alanları, Avcıları Günümüzde Beykoz un doğusunda yer alan sık ormanlık alanlarda yaban domuzu avı yapılabilmekte, ilçe sınırlarının kuzeydoğu yakasında tavşan, çulluk, tilki ve nadir olmakla birlikte dağ kekliği de avlanabilmektedir. Ayrıca av mevsimlerinde Ömerli baraj gölü civarında kaz ve ördek avı da yapılabilmektedir. Meraklılar için bu konudaki bilgi kaynaklarından biri Beykoz Avcılar ve Atıcılık Kulübü olabilir. Beykoz un Balıkları, Balıkçıları Etap: Beykoz un Suları, Sarayları, Koruları-I 1) Beykoz- Merkez ve On Çeşmeler 2) Ahmet Mithat Efendi Yalısı 3) Beykoz Kasrı - Yalıköy 4) (Abraham Paşa) Beykoz Korusu 5) Yuşa Tepesi 6) Anadolu Kavağı- Merkez 1) Beykoz- Merkez ve On Çeşmeler Deniz seviyesinden başlayarak 240 metreye kadar yükselen engebeli arazisi, Riva, Küçüksu ve Göksu derelerinin açtığı vadilerle bölünen Beykoz; Şile, Üsküdar, Ümraniye, Kartal ve Sultanbeyli ilçeleriyle komşudur. Geçmişin Beykoz u Türkler in, Rumlar ın, Ermeniler in ve Yahudiler in bir arada yaşadığı kozmopolit bir yerleşkedir. Günümüzde, eski Boğaz köylerinin çoğu ile eskiden hiç olmayan ve hızlı ve yoğun yapılaşmalardan sonra ortaya çıkmış yenileri, Mahalle adı altında karşımıza çıkıyor: Anadolu Hisarı, Anadolu Kavağı, Beykoz Merkez, Çiğdem, Çubuklu, Göksu, Gümüşsuyu, İncirköy, Kanlıca, Kavacık, Ortaçeşme, Paşabahçe, Soğuksu, Yalıköy, Yenimahalle, Tokatköy, Çamlıbahçe, Rüzgarlıbahçe, Göztepe, Acarlar, Baklacı, Çengeldere, Çiftlik, Fatih, Yavuzselim. Köy statüsündeki yerleşimler de şöyle:

13 177 Akbaba, Alibahadır, Anadolu Feneri, Riva, Dereseki, Elmalı, Görele, Kaynarca, Polonez, Örnekköy, Mahmutşevketpaşa, Bozhane, Cumhuriyet, Göllü, İshaklı, Kılıçlı, Öğümce, Paşamandıra, Zerzevatçı, Poyraz. Beykoz un merkezinde sizi ilk karşılayan önündeki asırlık ağacıyla birlikte meşhur On Çeşmeler olacak. Meydanın etrafında hala ayakta duran tarihi evlerin altında açılmış dükkanlar bulunur. Onların arasında meşhur Beykoz paçacıları da yer alır. İskele nin güneyinde ise birbirlerine yakın konumda Rum Ayia Paraskevi ile Ermeni Surp Nikoğos kiliseleri bulunur. En eski çeşme: 16. Yüzyıl dan On Çeşmeler (İshak Ağa Çeşmesi) Beykoz da İskele Meydanı nda bulunan On Çeşmeler; Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1746 da yaptırılarak bugünkü halini aldığı için İshak Ağa Çeşmesi diye anılır. Esasen, 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman ın Hasodabaşı sı Behruz Ağa tarafından Mimar Sinan a yaptırılmıştır. Semavi Eyice, bu çeşmeyi dünyanın sayılı mimari eserlerinden biri olarak niteler. On Çeşmeler le ilgili olarak Türk edebiyatında şiirler yazılmış, çeşme, meşhur ressamlarımız tarafından tuvallere taşınmıştır.

14 178 2) Ahmet Mithat Efendi Yalısı Tanzimat döneminin tanınmış gazeteci ve yazarlarından, Beykozlu Ahmet Mithat Efendi 22 yıl boyunca Beykoz Meydanı nın solunda, Fevzipaşa Caddesi nin başlangıç köşesinde bulunan bu yalıda yaşamış. Beykoz Spor Kulübünü de o kurmuş. Dönemin önemli şair ve yazarları bu evde toplanır ve edebiyat toplantıları yaparlarmış. O yüzden bu yalı Beykoz un en meşhur yalısı imiş. Yıllarca bu yalı kırmızı (aşı boyası) renkteydi. Ahmet Mithat ın Kırmızı Yalısı diye bir referans noktası oluştururdu. Restorasyon dan sonra beyaza boyanmış, cephesine bir de balkon eklenmiş.

15 179 3) Beykoz Kasrı - Yalıköy Beykoz un Sarayları Mecidiye Kasrı (Bugünkü Beykoz Kasrı) 1833 te II. Mahmud döneminde Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa ile Konya ovasında bir savaşa girişiliyor. Kavalalı ordusunun kazandığı zaferler üzerine Rusya dan yardım istenip gelen beş bin Rus askeri Beykoz da Hünkâr İskelesi denen alana yerleştiriliyor. Bunun arkasından da Kavalalı Mehmet Ali Paşa ile Hünkar İskelesi nde bir antlaşma imzalanıyor. Hatta antlaşma anısına ve Ruslara teşekkür için Hünkar İskelesi ne Moskof Taşı adıyla bir anıt dikiliyor. Bundan 12 yıl sonra Hidivler in Beykoz da yaptırmaya başladığı Beykoz Kasrı, İstanbul u ziyaret eden Kavalalı Mehmed Ali Paşa tarafından, imparatorluk içinde bağımsız yönetime sahip Mısır Hidivliği nden bir sadakat göstergesi olarak Sultan Abdülmecid Han a hediye edilmiş. Bina Mehmet Ali Paşa nın ölümünden dokuz yıl sonra oğlu Said Paşa tarafından bitirilebilmiş. Beykoz u farklılaştıran yapıların başında gelen Kasır, Boğaziçi nin ilk kâgir sarayı olup 1857 de tamamlanmış. Boğaziçi nin kâgir yapılarının en önemlisi olan bina, hemen karşı yakasındaki Yeniköy Avusturya yazlık sefaretinin sarayına da çok benziyor. İstanbul a 1869 da resmi ziyareti sırasında, Beykoz Çayırı ndaki av partilerine de katılan İmparatoriçe Eugénie için burada köşk biçiminde bir pavyon kurulmuştur. Hünkar Köşkü diye anılan pavyon, Sarkis Balyan ın o zamanlarda yeni açılmaya başlayan dünya sergilerinin dekor benzeri mimarisinin bir örneği. Günümüze ulaşamayan bu pavyonla ilgili bilgiler, eski fotoğraflardan ediniliyor. Mecidiye Kasrı II. Meşrutiyet ve bilhassa mütareke yıllarında da çok tahrip görmüş. TBMM ye bağlandıktan sonra 2010 da Milli Saraylar İdaresi tarafından restore edilmiş.

16 180 4) Abraham Paşa- Beykoz Korusu Boğaziçi nin Anadolu yakasında bitki örtüsünün en sık olduğu yer Beykoz dur. Abrahampaşa Korusu Beykoz ile Paşabahçe arasındaki sırtlardan başlayarak Karadeniz e, Riva ya kadar uzanan oldukça geniş bir alana yayılmıştır. Sultan Abdülhamit II ( ), Abraham Paşanın bu kadar geniş bir koruluğa sahip olmasını istememiş ve arazi hazineye devredilmiş yılından sonra da Abraham Paşa Korusu nun Paşabahçe koyuna tesadüf eden bölümü Hürriyet Bahçesi adı altında halkın ziyaretine açılmış. Abraham Paşa nın Mimar Vallaury ye yaptırıp içinde son nefesini verdiği, içinde Emek Sineması, İnci Pastanesi gibi Beyoğlu nun tarihi mekanlarının bulunduğu Cercle d Orient binası te o da yıkıldı. Korunun Bugünü Korunun bakımı İBB Anadolu Yakası Park ve Bahçeler Müdürlüğü nün sorumluluğunda. Korudaki Beykoz Korusu Sosyal Tesisleri de Belediye tarafından işletiyor.

17 181 5) Yuşa Tepesi ve Ziyaretgah Yuşa Tepesi, Eyüp ve Çamlıca ile birlikte İstanbul daki üç kutsal tepeden biridir. Bunun nedeni burada bulunan Hz. Yuşa Türbesi ve Yuşa Tepesi Cami dir. Yuşa Pergamber in yattığına inanılan türbe ve 1755 tarihli cami her gün çok sayıda Müslüman zaman zaman da Yahudi ve Hıristiyanlar tarafından ziyaret edilir. Osmanlı Dönemi nde bu tepeye Sadrazam Yirmisekiz Çelebizade Mehmet Sait Paşa tarafından ve 1755 yılında bir mescit yaptırmış. O sıralarda Hazreti Musa ile beraber İsrailoğulları nı göçebelikten kurtarıp vaadedilmiş topraklara yerleştirdiğine inanılan Yuşa Peygamber in Boğaziçi ne geldiği ve öldükten sonra bu tepeye gömüldüğü rivayet ediliyormuş. Sadrazam, buradaki mezarın etrafına kâgir bir duvar çektirip; türbeyi daha görünür hale getirmiş. İşte o zaman halk Yuşa Tepesi ne akın etmiş. Kabrin yeri tam tespit edilemediği için türbesi de hayli geniş çevrelenmiş. Gösterilen özene rağmen, mescit, daha sonra bir yangın geçirmiş ve 1863 de Sultan Abdülaziz tarafından restore ettirilmiş. Yuşa Tepesi nden sonraki durağımız Anadolu Kavağı. Boğaziçi nin Dört Bekçileri diye de tanımlanan Anadolu Kavağı Kalesi ne çıkacağız. Kaleleri kronolojik sırayla görmeyi tercih ederseniz ve zamanınız bolsa o zaman orada hiç beklemeden doğru Anadolu Feneri ne geçip, arada Poyraz Limanı Kalesi ne uğrayabilirsiniz.

18 182 6) Anadolu Kavağı- Merkez Anadolu Kavağı, Rumeli Kavağı nın bu kıyıdaki ikiz kardeşi gibidir. İkisi de alçakgönüllü birer balıkçı köyüdür. Arkası yemyeşil ormanlarla kaplı Anadolu Kavağı, uzun süre askeri bölge ve Sit alanı olduğu için de dokusu hiç bozulmamıştı. Anadolu Kavağı güzel çeşmeleri ile de ünlü. İskele meydanında yer alan yıllarında yapılmış ama acemi bir restorasyondan sonra hayli kötü olmasına rağmen hala hizmet veren Evriye Hatun Çeşmesi gibi. İskele nin bulunduğu Meydan da tam bir yeme-içme yeri cümbüşüdür. Tam deniz kıyısında olmamakla yerli halkın tercihlerinden biri de İsmail in Yeri dir. Çok eskiden Anadolu Kavağı yukarıdaki gibiymiş.

19 183 Boğaz Anadolu Yakası Kaleleri -I 7) Yoros Kalesi 8) Poyrazköy- Merkez 9) Poyraz Limanı Kalesi 10) Anadolu Feneri- Merkez 11) Anadolu Feneri Kalesi ve Paşabahçe ye dönüş... Boğaz Anadolu Yakası Kaleleri -I 7) Yoros Kalesi - Anadolu Kavağı Bizanslılar ve Osmanlılar bu toprakları ve kenti korumak amacıyla Karadeniz, Ege Denizi girişlerinde ve boğazlarında kaleler ve tabyalar inşa etmişler (Tabyalar, daha çok kargir top yuvaları ve servis tesislerinden oluşan savunma kompleksleridir). Boğaziçi nde inşa edilen ilk kale Bizans dönemindeki Yoros Kalesi iken Osmanlı döneminde yapılmış Anadolu Hisarı ile karşı kıyıdaki Rumeli Hisarları da güneydeki son kaleler...

20 184 Fenerler: Hem savunma sisteminin bir parçası, hem güvenlik açısından kalelerin çoğunda fenerler bulunur. İlk fener Filburnu nda olup üç şimşek gösterir. Ondan sonrakiler Anadolu, Selvi Burnu, Gümüşsuyu, Paşabahçe Burnu, Kanlıca Burnu, Beylerbeyi ve Kız Kulesi fenerleridir. Boğaziçi nin Topografik Özellikleri Boğaziçi, Karadeniz, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı yoluyla Ege ve Akdeniz i birbirine bağlıyor. Karadeniz girişinde dik, volkanik kayaçlı, vahşice görünümlü yamaçlar, güneye inildikçe daha yumuşak burunlara, körfezlere ve koylara dönüşüyor. Ciddi bir med-cezir olayı olmadığı için, Boğaz, dünyada nadir bulunan bir su rejimine sahip. Boğaziçi ni Savunma Stratejisi Bizanslılar saldırılardan korunmak için tarihi yarımadadaki surlar ve Haliç teki zincirlere ek olarak Boğaziçi nde de önlemler almışlar. Boğazın en dar yerine karşılıklı hisarlar inşa etmiş, Yoros ve İmroz kalelerinde yaptıkları surları deniz kenarına indirerek iki kıyı arasına zincir de germişler. Yıldırım Beyazıd, 1305 de önce Yoros Kalesi ni alıp, burayı üs olarak kullanmış 1348 de bir ara Cenovalılara kaptırmış ama 1391 de geri almış ve ardından de Anadolu Hisarı nı inşa ettirmiş. Daha sonra Fatih Sultan Mehmed, 1452 de Rumeli Hisarı nı inşa ettirmiş ve İstanbul un fethi ile Boğaziçi artık Osmanlılar ın tam egemenliğine geçmiş. Boğaz dan geçecek gemilerin Rumeli ve Anadolu Hisarları önünde yelken indirmeleri ve geçiş resmi nin Osmanlılar a ödenmesi şart koşulmuş, hatta ilk günlerde bu emre uymak istemeyen bir Venedik gemisi Rumeli Hisarı ndan açılan bir top ateşi ile batırılmıştır yılında donanmanın Kefe deki

21 185 meşguliyetinden yararlanan Don (Rus) kazakları, 150 şavka (küçük savaş gemisi) ile Boğaz a girerek, Yeniköy ü yağmalamışlar ve ordunun müdahalesi üzerine geri kaçmışlar. Bu baskından sonra dönemin padişahı Sultan IV. Murad, Boğaz daki savunma önlemlerini arttırmış, Kavaklara, karşılıklı olarak Rumeli ve Anadolu Kilid-ül Bahir (Denizin Kilidi) kalelerini inşa ettirmiş ve silahla donatmış. Daha sonra Sultan III. Mustafa, donanmanın 1770 de uğradığı Çeşme bozgunu üzerine, IV. Murad gibi harekete geçmiş ve İstanbul da o yıllarda bulunan Baron de Tott un danışmanlığında Garipçe ile Poyraz Limanı kalelerini inşa ettirmiş. Böylece Boğaz da 6 savunma bariyeri oluşturulmuş. 19. yüzyılda, Boğaz Nazırı veya Seraskeri unvanı ile bir paşa veya ağanın sorumluluğu altındaki kale dizdarları komutasında yedi kale bulunmakta imiş. Kıl a-ı Seb a (7 Kale) olarak anılan bu grupta Bağdadcık Kalesi (Kilyos), Garipçe Kalesi (Garipçe), Büyük Limanı Kalesi, Rumeli Hisarı (Boğazkesen), Revancık Kalesi (Riva), Poyraz Limanı Kalesi ve Anadolu Hisarı (Güzelce Hisar) yer alırmış. Kıl a-ı Erba a (4 Kale) denilen grupta da: Rumeli Kavağı Kalesi, Telli Dalyan Tabyası, Anadolu Kavağı Kalesi, Yuşa (Macar) Tabyası. Kalenin kumandası da Bostancıbaşı nın sorumluluğunda imiş. Osmanlılar, Boğaziçi nin savunmasına çok önem vermişler, kale ve tabyaları gerek fiziksel ortam ve donanım; gerekse insan gücü yönünden her devirde en yüksek performansı verecek düzeyde tutmaya çalışmışlar. 17. yüzyıldan itibaren Avusturya İmparatorluğu ve Ruslar da boğazlarla ilgilenmeye başlamış ve Osmanlı Rus Savaşından sonra Ruslar da geçiş izni elde etmişler. Yabancı gemilerin geçiş anlaşmazlıkları ve pazarlıkları 1936 Montrö Antlaşması na kadar devam etmiş ve bu tarihten sonra Boğaz daha kalıcı bir statüye kavuşturulmuş. Cumhuriyet döneminde savunma sistem ve stratejilerinin değişmesi sonucu bugün sadece Rumeli Feneri Kalesi nde asker bulunuyor.

22 186 Anadolu Yakası Kaleleri Doğu Roma dan Bir İz: Yoros Kalesi - Anadolu Kavağı Yoros Kalesi,, Karadeniz ve Boğaziçi ne son derece hakim bir tepede, denize paralel bir şekilde konumlandırılmış. İçkale tarafında Boğaz a bakan yamaç çok dik. Bu da kalenin yerinin savunma yönünden çok akıllıca seçildiğini doğruluyor. Kara tarafından gelebilecek risklere karşı ise yüksek sur duvarları ve burçlar inşa edilmiş. Yoros Kalesi, halk arasında ve turizm yayınlarında Ceneviz Kalesi olarak adlandırılıyor. Yoros Kalesi nde 2012 de İstanbul Üniversitesi sistemli kazılara başlamış olup, şimdiye kadar ulaşılan Antik çağ ve Bizans dönemlerine ait tarihi verilere, Osmanlı döneminden kalma pek çok malzeme de eklenmiş yazında İstanbul Kültür Müdürü Prof. Dr. Bilgili, yeni kazıların hızlandırıldığını, Yoros Kalesi nin de onarılıp, koruma altında bir ören yerine dönüşeceğinin müjdesini veriyor. Yoros un Yapısal Özellikleri Karadeniz e paralel alanda yer alan kalenin uzunluğu 445, eni metre m2 lik toplam alanın 7300 m2 sini iç kale bölümü oluşturuyor. Bu ölçüleriyle Yoros Kalesi, Boğaziçi nde ayakta duran en geniş alana sahip kale olma özelliğini taşıyor. İçkale ve Çifte Kuleler İçkale ye doğu yönünden, yükseklikleri yaklaşık 20 metre olan iki kulenin arasındaki büyük bir kapıdan giriliyormuş. Kulelere ait bilinen en eski görsel belge, 1580 lerde İstanbul a gelmiş olan Breten li Alman gezgin Michael Heberer in İstanbul Haritası gravürü. Bu tarihten sonraki görsel belgelerde külahlar yoktur. Öte yandan, Doğu Roma İmparatorluğu nun İstanbul da ayakta kalan son kalesi Yoros, boğazı koruyan daha modern tabyalarının yapılması ile askeri önemini kaybetmiş, zamanla bir mesire yeri olmuş. Bugün de bu amaçla ziyaret ediliyor.

23 187

24 188 8) Poyrazköy- Merkez İstanbul çevresindeki en temiz deniz suyuna sahip, 3 plajı ve sahili ile sevilen bir yerdir. Köy halkının çoğu balıkçılıkla geçinir. Poyraz Limanı Kalesi Karşıdaki Garipçe burnu ile kıyıdan kıyıya mesafesi 1690 m dir. Deniz seviyesinden yüksekliği 30 m civarındadır. Bu kalenin projesi, Sultan III. Mustafa nın, İstanbul un savunma sistemlerini güçlendirmek amacıyla danıştığı Fransa Kralı nın tavsiyesiyle, Baron de Tott tarafından gerçekleştirilmiş. Anadol, incelemeleri sırasında benzeri Garipçe Kalesi nin de yakınında bulunan 22 m çapında, iki katlı, dairesel planlı bir yapı kalıntısına dikkat çekiyor. Bu yapı kalıntısı biri büyük, biri küçük yassı tuğla kemerli pencerelerle çevrili olup Garipçe deki kalıntıya çok benziyormuş. Poyrazköy Kalesi nin Yapısal Özellikleri Poyrazköy Kalesi, karşıdaki Garipçe Kalesi gibi kırık köşeleri olan ve batıya doğru uzanan bir dikdörtgen plana sahip. Uzunluğu 160 m, genişliği ise ortalama 35 m dir. Betonarme ilaveler, bu kaleye Garipçe dekinden daha fazla önem verilmiş ve daha uzun süre kullanılmış olduğunu göstermektedir.

25 189 10) Anadolu Feneri - Merkez Anadolu Feneri Köyü, Boğaziçi nin Anadolu yakasında kuzeydeki son yerleşim birimi. Ondan sonra Riva gelir ki zaten Karadeniz kıyısındadır. Kale, Kabakoz ve Çakal koylarının ortasında batıya doğru uzanan bir yarımadanın (Yom Burnu) ucunda kurulmuştur. Yarımadanın denizden yüksekliği ortalama 50 m civarında olup, kuzeyi tamamen Karadeniz e bakmaktadır da Fener in hemen yanında ve kale üst burcunun bitişiğine bir cami inşa edilmiş. Bu cami Hamid-i Evvel ya da Fener Camii diye bilinir ki, verandasından manzaranın en güzel göründüğü yerlerden biridir. 11) Anadolu Feneri Kalesi Anadolu Feneri ile Anadolu Feneri Kalesi adeta özdeşleşmiştir. Hatta sanki Kale, Fener için vardır! Kalede bugün de var olan bir mermer kitabede günümüz Türkçesi ile: Bu yeni kaleyi Karadeniz Boğazı nın korunması için III. Ahmedin oğlu, (Büyük) İskender e benzeyen, karaların, denizlerin ve şahların Ulu Hakanı Sultan Mustafa (III.) yaptırdı (1182=1768) yazısı bulunmaktadır. Anadol ve Demirer, kitabenin Osmanlıcasındaki cedid sözcüğü yeni anlamına geldiğinden, III. Mustafa nın buradaki eski bir kaleyi yenilediği anlamı çıkarılabileceğine de dikkat çekiyorlar. Zaten Sultan III. Mustafa nın Rus tehlikesi karşısında Boğazların savunma sisteminin geliştirilmesi konusunda çok duyarlı ve kararlı bir padişah olduğunu, ikisi Çanakkale Boğazı nda olmak mevcut dört kaleyi tahkim ettirdikleri gibi; 1770 Çeşme bozgunundan sonra, Garipçe ve Poyrazköy Kaleleri gibi iki kalenin daha yapıldığını da ekliyorlar. Bunu kanıtlayan ilk belge, E. Flandin in 1843 tarihli gravürü: L Orient adlı kitabının ilk tablosu olan Entrée du Bosphore par la Mer Noire (Karadeniz den Boğaziçi ne Giriş) gravüründe, yarımada üzerinde üç kademeli fener ile denize kadar inen surlar ve üzerindeki burçlar görülüyor. İkinci belge ise; 1877 tarihinde The Illustrated London News de yayınlanmış olan The Fortresses of the Bosphorus ; (Boğaziçi nin Kaleleri) makalesinde yer alan bir gravür. Burada, arka fonda Yom (Büyük Burun ya da Müjde Burnu) ve Elmas Burnu silüet halinde görülmekte. Kalenin yıkılmamış halinin en ayrıntılı görüntüsü 1877 tarihli gravürde mevcuttur. Köyün monografisini ilk defa Anadolu Feneri Tarihten Gelen Işık kitabı ile Ali Soysal, bu köyde bizzat yaşayarak çıkartmış ve Kale ile ilgili derinlemesine araştırmalar yapmış. Anadolu Feneri Kalesi nin Yapısal Özellikleri ve Günümüzdeki Durumu Kalenin üst burcunun zemini, denizden 50 m yüksekte. Burç duvarları da bu zeminden 6-7 m yüksekliktedir. Bugün sur ve burçların bir bölümünün ancak temel izleri duruyor.

26 Sultan İbrahim in (hd ) sadrazamı Hezarpare Ahmet Paşa nın burada bir saray yaptırmasından dolayı imiş. 17. yüzyılda küçük bir yerleşme olan Paşabahçe nin hiç hamamı yokmuş. Ahmet Paşa sarayının bahçesindeki hamamı kullanan halk, zamanla buraya Paşabahçesi demiş. Karagöz Sırtı camii, Konstantinos Eleni kilisesi, III. Mustafa Camii tarihi yapılar arasındadır. Ünlü Sultaniye Mesiresi de Paşabahçe sınırları içindedir. Sahilinde birbirinden güzel yalılar vardır. 13) Beykoz un Endüstri Mirası: Paşabahçe Cam Fabrikası (Şişe/Cam) Binası İstanbul un sanayileşme hamleleri esasen İstanbul un fethiyle birlikte başlamış. Bu olguyu üç değişik karakterle aşamalara ayıran Önder Küçükerman, birinci devrenin, İstanbul un alınmasından itibaren başlayan ve ışığını Doğu dan alan Şark sanatı sanayii olarak tanımlıyor. Küçükerman, asıl büyük endüstriyel tasarım ve teknoanbuş 190 III. ETAP Beykoz un Suları, Sarayları, Koruları-II 12) Paşabahçe- Merkez 13) Beykoz un Endüstri Mirası: Paşabahçe Cam Fabrikası (Şişe/Cam) Binası 14) Paşabahçe Tekel Fabrikası Binası 15) Çubuklu ve Hidiv Kasrı 16) Mihrabat Korusu- Dinlenme 17) Kanlıca- Merkez ve Kanlıca Yoğurdu 18) Kanlıca İskender Paşa Camii ve Türbe ve Muvakkithane 19) Küçüksu Mihrişah Sultan Çeşmesi 20) Küçüksu Kasrı 21) Anadoluhisarı- Merkez ve Göksu Boğaz Anadolu Yakası Kaleleri -II 22) Anadolu Hisarı Kalesi ve dönüş... 12) Paşabahçe- Merkez Evliya Çelebi nin anlattığına göre 17. yüzyılda evleri bahçeli, 300 haneli ve bir camili küçük bir yerleşim yeridir Paşabahçe. Paşabahçe adı da, Deli lâkabı ile tanınan

27 191 lojisinin Kapalıçarşı civarında geliştiğini belirtiyor. İkinci evre, 1800 lü yıllarda Endüstri Devrimi nden yansıyan ışıkla Garp sanayii veya sanatları olarak tanımlanıyor. Küçükerman, Cumhuriyet in kurulmasıyla başlayan, üçüncü evreyi de doğu ile batının, geleneksel ile yeni teknolojilerin bir araya getirilerek biçimlendirildiği dönem olarak tanımlıyor. Bu dönemde Beykoz da 1800 lerde kurulan üretim düzeni, 1930 larda tamamen yenilenerek Türkiye nin ihtiyacını karşılayacak hale getirilmiş. İşte o dönemin endüstriyel mirasından örnekler: Paşabahçe Cam Fabrikası Sultan III. Selim döneminde Boğaziçi nde başlatılan camcılığın en son kuşağı 1934 yılında Cumhuriyet in en önemli kuruluşlarından biri olan Paşabahçe Cam Fabrikası nın da temelini oluşturuyordu. 19. yüzyılda İstanbul da Beykoz civarında değişik özellikler gösteren cam eşya yapan atölyelerin ilki III. Selim zamanında opal cam tekniğini Venedik te öğrenip, İstanbul a dönen Mevlevi dervişi Mehmed Dede tarafından kurulmuştu. Sultan Abdülmecit in, kurdurduğu cam fabrikasında da Beykoz ya da İstanbul işi diye adlandırılan cam eşyalar yapılmıştır. Paşabahçe Cam Fabrikası 1990 larda çevredeki sıkışıklık nedeniyle kapatılmıştır. Tesis artık başka bir işlevle dönüşüm geçirecektir. Ancak dev bir marka; Paşabahçe de orada doğmuştur. 14) Paşabahçe Tekel Fabrikası Binası...