Bölüm:3 Sevgili Dü!manım Alkol! BÖLÜM 3 SEVG!L! DÜ"MANIM ALKOL. PLAST!K DÜ!LER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu "!"

Transkript

1 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol BÖLÜM 3 SEVGL DÜ"MANIM ALKOL PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " "

2 GR" Alkol; (Al-Kuhl) Arapça kökenli bir kelimedir. Kuhl ka boyamasında kullanılan antumuandan yapılan rastık tozu anlamına gelir. Türkçe de, ispirto kelimesi de kullanılmaktadır. "spirto; Latince Spipare (risk, soluk, yaamın özü, yürekli, güçlü anlamına gelir) kelimesinden köken almaktadır. "nsanlar, binlerce yıldır alkolü üretmi ve e#lence amaçlı yada sıkıntı giderici olarak içmiler ve 20 yüzyılın balarında modern tıp geliinceye kadar da ilaç olarak kullanılmılardır. Tarih boyunca alkol kullanımının bir çok sa#lık problemine neden oldu#u bilinmesine ra#men önceleri sadece üretim ve satı piyasasının düzenlenmesi ve kamu düzeninin sa#lanması açısından ele alınmıtır. 19. yüzyıldan itibaren alkolizmin ayrı bir hastalık olarak adlandırılması düüncesi geliti. Bu tarihten itibaren alkolikler için

3 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol # genellikle akıl hastanelerinin içinde olmak üzere özel tedavi üniteleri veya sı#ınakları açıldı. Günümüzde alkol ba#ımlılı#ın etkin tedavisi için yapılan çalımalar hız kazanmı olsa da ülkemiz dahil bir çok ülkede alkol karıtı hareketler önemli bir noktaya gerilerek yok olmaya balamıtır. Günümüz dünyasında neredeyse hepimizin hayatına do#rudan yada dolaylı olarak giren alkolün anlamı ve kullanımı giderek artmaktadır. Bazıları için ara sıra içilen bir iki kadeh, bazıları içinse vazgeçilmez bir ihtiyaç halinde olabilir. Hayatı boyunca hiç içmeyenler de yok de#ildir. Ancak onlarında hayatını ya yakınlarından ya da çevresinde yaananlardan dolayı etkiler. Aile yemeklerinde içilmesi, sosyal toplantıların ve e#lenmenin vazgeçilmez parçası haline gelmesi ve giderek daha erken yalarda kullanılmaya balanması ile alkole ba#lı kullanım bozukluklar ve sa#lık problemleri her geçen gün daha sık olarak karımıza çıkmaktadır. PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " #"

4 Yaam boyunca her hangi bir zamanda alkol ba#ımlılı#ının gelime riski erkekler için yaklaık yüzde 10 ila 15 kadınlar için ise yüzde 3 ila 5 arasındadır.alkol kötüye kullanımın görülme oranı ise erkeklerde yüzde 20, kadınlarda ise yüzde 10 a kadar çıkabilmektedir. Toplumumuzda yaayan erkeklerin % 90 ı, kadınların % 50 ı yaamlarının bir döneminde alkol kullanmıtır. Ço#u insan ilk defa ergenlik döneminde alkol almaktadır. Özellikle akam saatlerinde erkeklerin % 20 si kadınların %2 si alkol almaktadır. Alkol kullanım bozuklukları nedeni tedaviye bavuran kadınlarla erkeklerin arasındaki oran bundan 10 yıl önce 1/10 iken günümüzde 1/5 e gelmitir.

5 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol $ Alkole ilk balanılan andan ba#ımlılık tanı alana kadar ortalama 20 ila 30 yıl kadar bir süre geçmektedir.tedavi için bavuran ba#ımlı hastaların en sık görüldü#ü ya dilimi 40 ila 50 arasıdır. Alkole ba#lantılı olarak ortaya çıkan bozukluklar sa#lık hizmetlerinin tüm basamaklarını özellikle de psikiyatrik hizmetleri etkilemektedir. Alkoliklerde, alkolün neden oldu#u yada kötületirdi#i yüzde 60 ila 70 oranında fiziksel, yüzde 40 ila 50 oranında psikiyatrik bir veya daha fazla hastalık vardır. Alkol kullanım bozuklukları sık görülen, insan yaamını ortalama 10 ila 15 yıl kadar kısaltan, her yıl milyonlarca insanın ölümüne ve bu sayının yaklaık 4 ila 5 katı kadar birinci derecede yakının perian olmasına neden olan çok önemli bir problemdir. Alkol kullanım bozuklukları sık görülen, insan yaamını ortalama 10 ila 15 yıl kadar kısaltan, her yıl milyonlarca insanın ölümüne ve bu sayının yaklaık 4 ila 5 katı kadar birinci derecede yakının perian olmasına neden olan çok önemli bir problemdir. Kitabımızın bu bölümünde alkol kullanım bozuklukları ve gidiatları hakkında bilgiler verilecek ve yeni umut vaat eden tedaviler ve yaklaımlardan bahsedilecektir.ayrıca alkol problemi olan hastaların yanı sıra bu sorunu onlarla birlikte yaayan yakınlarının problemleri içinde neler yapılabilece#ine ilikin bilgilendirme yapılacaktır. PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " $"

6 ALKOL VE TARHÇE De#iik toplumlar ve ça#larda alkole insanların yaklaımı farklı olmutur. Bazen dini törenlerde kutsal içki olarak kullanmılar bazen de kötülüklere neden oldu#u için yasaklamılardır. Alkolün tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. Bazı kaynaklara göre alkol, yontma ta devrinden bu yana vardır. Binlerce yıllık kültürel zenginli#e ve çeitlili#e sahip Anadolu toprakları alkollü içeceklerin ve içki kültürünün ilk ortaya çıktı#ı yer olarak biliniyor. Dünyanın varoluuyla ilgili Nuh Efsanesi, arabın tufandan sonra Anadolu dan dünyaya yayıldı#ını anlatmaktadır.

7 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol % "lk bira, 8 bin yıl önce Mezapotamyalılar tarafından arpadan ekmek yaparken bulunmutur. 6 bin yıl önce Sümerlilerin, bira ve arap içti#i bilinir.asmanın anavatanı Anadolu Dicle-Fırat ve Mezopotamya havzaları, aynı zamanda ilk arap üretiminin yapıldı#ı bölge olarak gösteriliyor. Alacahöyük kazılarında bulunan Hititlere ait som altın arap tası, Yozgat ve Konya da bulunan arap kadehleri ve bereket tanrısı ile ilgili bulgular, Anadolu daki içki kültürünün M.Ö yıllarına kadar uzandı#ını gösteriyor. Anadolu topraklarında hayat bulan alkollü içecekler dünyanın di#er bölgelerine yayılırken yeni üretim teknikleriyle de çeitlenmi. Adına bir dönem hayat suyu denilen damıtılmı alkol hekimlikte kullanılırken, damıtılmı alkolden içecekler Avrupa da yaygınlamaya, alkol de 13. yüzyılla birlikte ticari de#er kazanmaya balamı. Aratırmalara göre Anadolu topraklarında üretilen milli içkimiz olarak kabul etti#imiz rakı, Osmanlı "mparatorlu#u nun ilk dönemlerinden 500 yıldır bilinmekte ve üretilmektedir. Özellikle 16. yılda Osmanlı Padiahı Kanuni Sultan Süleyman ve Sadrazam Sokullu Mehmet Paa döneminde batı ile yakınlama ve savalar yüzünden rakı ve arap kullanımı yaygınlamı, özellikle Hıristiyanların oturdu#u mahalle ve semtlerde, evlerde ve meyhanelerde rakı ve arap üretimi, satıı ve içilmesi artmıtır. Evliya Çelebi, seyahatnamesinde bugünkü "stanbul Galata da 100 civarında içki imalathanesinden bahsederek diyar-ı rum-u gezdim, tarçınlı, naneli, ballı ve muzlu rakılar içtim diye yazıyor. Osmanlı döneminde alkollü içkiler için özel vergi düzenlemeleri yapılmıtır. Bu vergiler genellikle tütün mamulleriyle benzer uygulamalara tabi tutulmu ve devlet için mali krizlerde ya da borç ödemelerinde sıkça bavurulan önemli bir gelir kayna#ı PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " %"

8 olmutur. Alkollü içkilerden alınan vergiler sonraları dı borçları karılamaya tahsis edilmi ve Duyun-i Umumiye ye devredilmi. Cumhuriyet in ilanından sonra kurulan Tekel Genel Müdürlü#ü içki üretiminden sorumlu tek kurum olmutur. Söz konusu irketin 27 $ubat 2004 tarihli devir sözlemesi ile özelletirilmesinin ardından da alkollü içkilerde devlet tekeli dönemi sona ermi oldu ALKOLZMN BR HASTALIK OLARAK KABUL EDLMESNN TARHÇES Alkol alıkanlı#ının bir hastalık olarak tanımlanması çok eski dönemlere dayanır. "lk kez Romalı filozof Seneca alkolizmi bir hastalık olarak tanımlamıtır. Ancak tarihin büyük bölümünde içme davranıı moral bir özellik olarak de#erlendirilmi ve bu konuda köklü inançlar yerlemitir. Bu inançların bir kısmı içme davranıının karısında bir kısmı da yanında olmutur. Lucius Annaeus Seneca ( M. Ö. 4 M.S. 65 ) Alkol kullanımının hastalık olarak kabul görmeye balaması ise 14. yüzyıldan sonra olmutur. Tıbbi kavram olarak ise 19.yüzyıl ortalarında alkolizm eklinde kabul edilmitir. Alkolizm sözcü#ü ilk önce 1850 li yıllarda Magnus Huss tarafından kullanılmıtır.

9 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol & Magnus Huss (22 Ekim Nisan 1890) Bu tarihten sonra da alkolizm kavramı de#iik ekillerde tanımlanmıtır. Örne#in; 1904 yılında Mark Keller; Alkolizm: Süregiden bir davranı bozuklu#udur, bozuk bir beslenme, bedensel, ruhsal ve toplumsal sa#lık bozulmasıdır eklinde oldukça kapsamlı bir tanımlama yapmıtır. Dünya Sa#lık Örgütü; 1960 larda; "çki içmenin iine engel oldu#unu de#il de, iinin içki içmesine engel oldu#unu düünmeye balama tanımını kullanmıtır larda Jellinek; Alfa, Beta, Gama, Delta, Epsilon alkolizm tanımlamalarını getirmitir. En son tanımlamalar; 1992 yılında Dünya Sa#lık Örgütü, 1994 yılında da Amerikan Psikiyatri Birli#i (APA) tarafından yapılmıtır. APA sınıflaması en son 2000 yılında gözden geçirilmi ancak önemli bir de#iiklik yapılmamıtır. Alkol kullanımı ile ilgili bozukluklar; Dünya Sa#lık Örgütü ve Amerikan Psikiyatri Birli#i tarafından biyopsikososyal hastalık olarak kabul edilmektedir. Halen alkol kullanım bozuklukları tanımı ve sonuçları arasında çelikiler olan bir hastalık kompleksidir. Tanının uzman tarafından yapılmasından çok, sorunun yaanan tarafından kabullenilmesi önemlidir. Hastalı#ın süreç özelli#i göstermesi sorunun anlaılmasını, kabul edilmesini ve tedavisini güçletirmektedir. Sorunun kabul edilmesinin güçlüklerinden bir di#eri de alkol kullanımının tarihinde yatmaktadır. Sorun; tarihin büyük bir bölümünde insanların ço#unlu#u tarafından ahlaki açıdan de#erlendirilmitir. Tarihin alkol kullanım bozuklukları konusunda bize ö#retti#i bir di#er özellik, bu konudaki tanımlama yaklaımlarındaki karmaanın devam edece#i eklindedir. Son 10 yıl içinde ise bu konuda tedavi edici hizmetlerin yanında koruyucu hizmetler de önemli bir yer kaplamaya balamıtır. PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " &"

10 ALKOL BA#IMLILI#I ALTKÜLTÜRÜ Bireyler için ise yargılama, zevk ve eletirme yeteneklerinin ö#renme ve tecrübeler yoluyla gelitirilmi olan biçimine o kiinin kültürü denir. Bireyin edindi#i bilgileri anlatmak için de kültür (ekin, eski dilde hars) kelimesi kullanılır. Türk Dil Kurumu sözlü#ünde kültür tanımını tarihsel, toplumsal gelime süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi de#erler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın do#al ve toplumsal çevresine egemenli#inin ölçüsünü gösteren araçların bütünü olarak verilmitir. Sosyolojik olarak, bir topluma veya halk toplulu#una özgü düünce ve sanat eserlerinin bütünü o toplumun kültürüdür. Hakim kültürle ba#lantısını koparmadan ancak çeitli önemli noktalarda ayrılarak gelien bir kültür altkültür olarak tanımlanır. Hakim kültür içinde, ba#ımlı kiinin davranılarına uygun rehberlikte bulunan, tüm ba#ımlılar tarafından paylaılmı ve kabul edilmi uygulamaları, tutumları, de#erleri ve normları kapsayan alkol, esrar, eroin, uçucu maddeler kullanıcılarını alt kültürleri yer almaktadır.burada özellikle ba#ımlılık kelimesi kullanılmamıtır.çünkü bir maddeyi kullanan ortak tutum, de#er ve normlara sahip kiilerin hepsi ba#ımlı de#illerdir.

11 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol Hakim kültür içinde, alkol kullanıcıları içki tercihleri, içme yer ve biçimleri, amaçları, tutumları, davranı kalıpları, dinledikleri müzik türü, gelitirdikleri konuma dilleri (jargonu), benimsedikleri de#er ve normları, tutum ve davranıları gibi özellikleri ile alt kültür grubu olarak varlıklarını sergilemektedirler. Bir toplumda yada ülkede alkol ve madde kullanım süresi uzadıkça, kullanıcı sayısı artıkça altkültür yaygınlaır ve jargonu zenginleir. Bu nedenle altkültür dilini incelemek alkol ve madde altkültürünü anlamakta bize yardımcı olacaktır. Özellikle ba#ımlılı#a yatkın kiilik yapısına sahip kiiler alkol kullandıkça kendilerini dılayan olumsuz aile, sosyal çevre ve ortamının etkisiyle altkültürün içine girer yada sı#ınır. Böylece içinde yaadı#ı ortamda bulamadı#ı kimli#i, saygınlı#ı, toplumsal rolü ve yeri, dayanımayı, paylamayı, amaçları, beklentileri, de#erleri, ilkeleri, kuralları altkültürde bulurlar. Alkol kullanmasına ba#lı olarak ailesi ve sosyal çevresinden aldı#ı olumsuz tepkilerden kaçan kii, kendisini kabul eden altkültüre do#ru kaçar.burada alkol kullanımı saygınlık simgesi olarak kabul edildi#inden mutlu olur. Kendisini PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " "

12 bakalarından farklı hatta üstün görür. Bir yandan yüksek kaygı düzeyi, öte yandan içinde bulundu#u aile ve sosyal çevresine kızgınlık, öfke, kin, nefret gibi olumsuz duyguların etkisi altında gerçeklerden kaçı do#rultusunda olumsuz savunma düzenlerinin kullanılması, alkol kullanımına süreklilik kazandırır. Bu aamada kii, altkültürün etkisi altında yaadı#ı alkol kullanımı veya ba#ımlılı#ını sürdürmek için akla uydurma, gerçekleri çarpıtma, dıa yansıtma, kötüleme, yadsıma, duygu yalıtımı, tepki oluturma gibi savunma düzenleriyle kendince do#ru ve haklı nedenler bulmaya çalıır. Hatta alkol kullanımının engel amada, sorun çözmede geçerli yol oldu#una inanır. Bakalarını da inandırmak için çaba harcar.alkol kullanımı günlük ve gelecek yaamın tek amacı olur. Bu yüzden aile, ev, i ilikileri bozulur. Bakalarıyla çatıma ve sürtümeler ortaya çıkar. Bu durum kimi kez pimanlık ve suçluluk duygusu yaratır. Ancak bu duyguların yol açtı#ı endieyi kaygıyı azaltmak için yine alkolden medet umulur. Alkol altkültürü de küreselle$iyor Gelien teknoloji sayesinde dünyanın her tarafında ve hatta uzayda olanlardan haberdar olmanın avantajlarını yaarken, aynı zamanda dünyanın bir baka yerinin kültürünün olumlu ve olumsuz etkilerine de maruz kalarak, küreselleme olarak adlandırabilece#imiz ortak bir kültüre yöneliyoruz. Bu etkileri günlük yaamımızın bir çok bölümünde farklı oranlarda hissediyoruz. En çok hissedilen alanlardan biride alkol ve uyuturucu maddelerin oluturdu#u altkültürlerdir diyebiliriz. "nsanlık tarihi boyunca de#iik ülkelerde olumu alkol altkültürleride, ça#ımızın iletiim ve haberleme araçlarından yararlanarak ortak yeni bir kültüre dönmektedir.

13 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol # Örne#in geleneksel kültürümüz de olmayan yılbaı, sevgililer günü gibi kutlamaları artık alkolle yapıyoruz. Yine geçmite evimize gelen misafirlere sundu#umuz geleneksel çay veya kahve ikramının yerini televizyondaki Amerikan dizilerinde yada çarpıcı reklam filmlerinde gördü#ümüz Ne içersiniz sorusu ile sunulan alkollü içecekler almaktadır.ülkemizde içki içilen mekanlar, meyhanelerden barlara dönümektedir. "çilen içkiler bile de#imektedir. Rakı veya arabın yerini sex on the beach veya majito gibi batı kökenli kokteyller almaktadır. Kukusuz, bütün ülkelerde alkol kullananların yaadıkları kültürden ayrı, ortak alkol altkültürü içinde yaadıklarından söz etmek, konuyu basitletirmek olacaktır. Ancak çeitli ülkelerde yaayan alkol kullanıcılarının benzer kiilik ve aile yapıları, ortak davranıları, de#erleri ve tutumları oldu#u göz önünde tutulursa, günümüzde bunların ortak bir kültürün etkisi altında kaldıklarını kabul etmek gerekir. Ülkemizde alkol altkültürü Ülkemizde alkol altkültürünün olumasında ve gelimesinde meyhane gelene#i önemli bir yer almaktadır. Meyhane, arap içilen yer anlamına gelmektedir. Osmanlı döneminde daha çok arap içildi#i için içki içilen yerlere bu ad verilmitir. Geçmite meyhaneler seçkin kiilerin gitti#i gedikli meyhaneler ve alt sınıfın gitti#i koltuk meyhaneleri olmak üzere iki sınıfa ayrılmıtı. PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " #"

14 16. yüzyıldan sonra artan içki tüketimi nedeni bata "stanbul olmak üzere bazı büyük kentlerde gayrimüslimlerin iletti#i meyhaneler açılmıtır. Genellikle kagir binalarda açılan kapıları ve pencereleri kemerli, geni ve biraz loça yapısı olan ilk meyhanelerin içlerinde kendi imalatları olan araplar için mahzenleri vardı. Müdavimleri, barba denilen meyhaneciler tarafından saygıyla karılanır, içki servislerini saki denilen görevliler yapar ve hatta veresiye içki verilirdi. Aslında arap içilen ve satılan yer olan meyhaneler, 19. yüzyılda sonra a#ırlıkla rakı içilen mekanlara dönmülerdir. Akam saatlerinde açılan meyhanelerde rakı servisinin yanında sıcak yemek yerine yiyecek olarak tepsi veya tezgahtan seçilen çeitli mezeler sunulur. Mezelerin çeidi oldukça fazla, miktarları azdır. Meyhanelerin müdavimleri olan müteriler kendi aralarında sohbet ederken konumalarına engel olmayacak kadar yükseklikte bir sesle genellikle Türk Sanat Musikisi eserleri çalınır. Meyhane ve içmekle çok eski geçmiten gelen kural ve ritüeller halen geçerliliklerini korumaktadır. Ancak klasik meyhanelerin sayıları lerden sonra yava yava azalmıtır. Günümüzde egemen batı kültürünün etkisi ile içki içilen mekanlar

15 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol $ ve içilen içkiler de#imitir. Artık klasik meyhaneler yenik dümüler, yerlerini modern restoranlar ve barlar almıtır. Genelde bar ortamları gürültülü, kalabalık ve lotur.. "nsanların ço#u ayaktadır. Genellikle tüm içki ve kokteyller bulunur. Masa yerine ayakta duran veya taburelere oturan müterilere her türlü içki yanında kuru yemi, salatalık ve havuç ile birlikte snack denilen hafif yiyecekler servis edilir. Yüksek volumde batı müzi#i yayını yapılan bu mekanlarda meyhanelere oranla daha çok bayan müteri bulunur. Alkol altkültürü jargonu ve argosu Alkol altkültürünü anlamak ve anlatmak için bu kültürün oluturdu#u yapma lisanı (jargon) ve argosunu da incelemek gereklidir. Bilindi#i gibi lisan,duygu ve düüncelerini anlatmak için kullandıkları her türlü ses ve görüntü iaretlerinden oluan simgeler sistemidir. Toplumların ortak iletiim aracı olan lisanı, kültür oluturur. Kültürler, ortak temel ö#eleri olan lisanlar aracılı#ı ile aktarılır.bütün dillerde ortak bir altkültürü paylaan belli grupların yada sınırlı toplum kesiminin alkol ve madde kullanımları için gelitirip bakaları tarafından anlaılmamak için kullandı#ı uydurulan yapma bir dilleri vardır. Buna jargon denir. Jargon genellikle argo içeriklidir. Bu kiiler genel konularda iletiimlerini o toplumda konuulan lisan ile sa#larlar. Aa#ıda alkol jargonu ve argosu için bazı örnekler sunulmutur: Meyhane: Kabe, küplü. Meyhaneci : "htiyar, çomar. çki: Anzorot, küplü,sek, imam suyu, mazot,ya. Rakı: Aslan sütü, beyaz, anason. Bira: Arpa, mayalı. Viski: "skoç, "arap: çki içmek: Yollamak,yuvarlamak, sulanmak,yeillenmek, ıslanmak,tek atmak. PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " $"

16 Sarho$: Ayya, bulut, fitil, turu, dut, kandil, küp, Leyla, kafası iyi, kelle, küfelik,vapur, uçmu, yalpalayan. DÜNYADA ALKOL TÜKETM Alkol kullanımı ve yarattı#ı sorunlara ilikin ö#renecek çok ey olmasına karın, alkolün dünya sa#lı#ı için önemli bir tehdit oluturdu#una dair yeterli kanıt vardır. Halk sa#lı#ı açısından her geçen gün önemi giderek artan alkol tüketimi ile ilikili hastalık ve ölümlerin getirdi#i global yük önemli boyutlara ulamıtır. Dünya Sa#lık Örgütü (DSÖ), tüm dünyada 2 milyar kiinin alkol kullandı#ını ve 76.3 milyon kiinin alkol kullanımı bozuklu#u oldu#unu öngörmektedir yılında DSÖ nce yayınlanan Global Status Report on Alcohol de dünyada saptanan alkol tüketiminin ana hatları aa#ıda belirtilmitir: Alkol tüketimi gelimi ülkelerde azalırken, Orta ve Do#u Avrupa da ve birçok gelimekte olan ülkede artmaktadır. Bu ülkelerde hem alkol problemi olan erkeklerin sayısı yüksek hem de daha a#ır içici olma e#ilimindeler. A#ır içicili#in tehlikeli paternleri birçok ülkede görülmektedir. Alkol, kızamık ya da sıtma kadar ölüm ve yetersizli#e (disability) yol açmakta, tütün ya da yasal olmayan maddelerden daha fazla ölüm ve yetersizlikle yaam yılı kaybına neden olmaktadır. Tüm dünyada alkol kullanımı ve yarattı#ı sorunlar hakkında ö#renilecek daha çok ey olmasına karın, alkolün dünya sa#lı#ı için önemli bir tehlike oldu#una dair yeterli kanıt vardır. Alkolle iliki zararı önlemek ve azaltmak için en etkili oldu#u belirlenmi önlemler artırılmalıdır. Bunlar fiziksel ulaılabilirli#i kısıtlayanlar yasaklar

17 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol % (örn; minimum ya yasaları), alkol vergileri, fiyat indirimine yönelik kısıtlamalar (örn, happy hour uygulamalarını kaldırmak), araç kullanırken maksimum kan alkol düzeyi uygulamasını kaldırmak gibi politikalar sayılabilir. "çki ielerinin üzerine uyarıcı etiketlerin konulması, alkol reklam ve promosyonuna kısıtlamalar getirilmesi, kısa müdahale ve di#er tedavi ekillerinin sa#lanması di#er önleyici araçlardır. Alkolle ilikili sorunları önlemek üzere yerel kültür ve ahlaki de#erlerle uyumlu kapsamlı ulusal programların gelitirilmesi gereklidir. ÜLKEMZDE ALKOL TÜKETM Ülkemizde alkol kullanım bozuklukları nedeniyle tedavi kurumlarına bavuruların sayısının artıı, tüketilen alkol miktarının artması ve alkol içmeye balama yaının küçülmesi gibi parametrelere bakınca gelimi ülkelerdeki kadar büyük olmasa da sorunun giderek artan boyutlara ulatı#ını görebiliyoruz. Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu nun (TAPDK) son 8 yıla ilikin rakamları aa"ıda verilmitir. Üretimden "ç Piyasaya Arz (litre) Yıl Bira Sarap Rakı Genel Toplam ,012,552 28,480,946 44,167, ,660, ,842,437 26,572,145 44,683, ,578, ,980,923 22,663,419 46,517, ,408, ,920,898 22,581,129 42,716, ,802, ,438,410 37,950,871 44,602,479 1,016,771, ,115,658 46,384,480 44,698,058 1,025,041, ,120,326 59,358,076 46,380,793 1,037,603, ,238,889 58,711,917 48,810,329 1,043,252, ,639,592 56,603,668 44,611,011 1,111,022,994 Ayrıca son 10 yıl içinde tedavi kurumlarına bavuran hasta sayısı neredeyse 2 kat artmı durumdadır. Aynı ekilde alkollü içki tüketimi de yıllar içinde artı göstermektedir. Kii baına düen alkol tüketimi 1961 yılında 0.75 litre iken 1971 de 0.91 litre, 1981 de 1.23 litre, 1991 de 1.41 litre ve 2000 yılında 1.58 litre olmutur. Dünya Sa#lık Örgütü (WHO 2004), Türkiye de 18 ya üstü nüfusta yaamboyu alkol kullanmama oranını %81,1 (erkeklerde %65,9 ve kadınlarda %92,4); a#ır ve zararlı içme yaygınlı#ını %1,1 (erkeklerde %1,9 ve kadınlarda %0,5); dönemsel a#ır içme davranıını (bir kerede 5 ya da daha fazla standart içki tüketimi) ise %0,9 (erkeklerde %2,1 ve kadınlarda %0,1) olarak ve Türkiye "statistik Kurumu (TU"K 2010) ise alkol kullanma oranını %12,6 (erkeklerde %21,1 ve kadınlarda %4,4) olarak bildirilmitir. Ekonomik "birli#i ve Kalkınma Örgütü (OECD) Sa#lık Verileri 2010, Eurostat "statistik Veritabanı ve Dünya Sa#lık Örgütü'ne göre, Avrupa'da 30 ülke içinde en az alkol tüketen ülke kii baına 1,4 litre ile Türkiye oldu. Türkiye'nin ardından 5,3 litre ile Malta, 6,8 litre ile Norveç, 6,9 litre ile "sveç en az alkol tüketilen Avrupa ülkeleri olarak yer aldılar. PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " %"

18 Bu verilere ki artıa ra#men halen ülkemizde alkol kullananların oranı, % 31.4 ila % 90.0 arasında bildirilen di#er ülkelere nazaran düüktür. Bunun nedeni alkol kullanımının "slam dinince yasaklaması ve sosyal hayatımız bir parçası olmaması olarak yorumlayabiliriz. Ancak saptanan bu düük oranların nedeni geni kitlelere yönelik yapılan alkol kullanımı saptama çalımalarında, kullanıcıların sosyal baskılar nedeni ile kendilerini saklamaları da olabilece#i düünülmelidir. Tüm dünyada tüketici piyasalarını aratıran Euromonitor a göre döneminde Müslüman nüfusun ço#unlukta oldu#u ülkelerde içki tüketimi yüzde 25 artarak 11.7 milyar litreden 15.2 milyar litreye çıktı. Ülkemizde erkekler kadınlara göre daha fazla içme, daha fazla oranda a#ır içici olma ve alkolle ilikili sorunlar yaama e#ilimindedirler. Geleneksel olarak alkol kullanımı erkekler için kabul edilebilir olmasına karın, son yıllarda kadınların sosyal rollerindeki de#iikliklerle birlikte genç nüfusta kadınlarda alkol kullanım yaygınlı#ı da artmaktadır. Alkolle ilikili sorunların önlenmesi için kapsamlı ulusal politikalara gereksinim vardır. Uluslar arası, ulusal, bölgesel ve lokal düzeylerde yürütülebilecek etkin,planlı ve düzenli çalımalarla yapılacak stratejik müdahaleler ve etkinliklerle sorunu boyutlarının azaltılmasını sa#lanabilir. Alkole karı dikkatin artması, e#itim, tedavi ve düzenlemelere ilikin kapsamlı programların oluturulması tüm dünyada oldu#u gibi ülkemizde de alkole ba#lı yetersizlik, hastalık ve ölümlerin azalmasına ve ortadan kaldırılmasına yardımcı olacaktır. TOKSK BR MADDE OLARAK: ALKOL Alkol, a#ız yolundan alınır. Alındıktan yaklaık be dakika kadar sonra kanda mevcuttur. Emilimi mide ve ince barsaktan olmaktadır. Alkol, vücutta bütün sıvı içeren bölümlerine kolayca geçebilir.vücuttan atılımının büyük kısmı karaci#erde biyotransformasyon eklinde olmaktadır. Küçük bir kısmı solunum yolu ile atılmaktadır. Ancak bu oran oldukça sabittir ve günlük yaam prati#inde özellikle trafik kontrollerinde

19 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol & sürücünün aldı#ı alkol miktarının saptanması için yapılan alkolometre ölçümlerde kullanılmaktadır. Alkolün çok küçük bir kısmı da cilt yolu ile atılabilir. Alınan alkolün hemen bütün fizyolojik sistemler üzerine etkisi vardır. Bu etkilerin alkolün özellikle oluturaca#ı fiziksel hasarlar açısından önemlidir yoksa içicinin yaamak istedi#i alkol etkisi açısından fazla bir önemi yoktur. Bu noktada alınacak olan alkolün oluturabilece#i etkilerin pratik açıdan öngörülmesinin oldukça zor oldu#u unutulmamalıdır. Bu etki kiiden kiiye de#iebilece#i gibi aynı kiinin içti#i alkolün cinsi ve kiinin alkol içerken ki ruhsal ve fiziksel durumuna ba#lı olarakta de#iir. Alkol, farmakolojik etkilerini merkezi sinir sisteminde sinir hücrelerinin kılıf ya#ları (membran lipidleri), NMDA (N-metil-D-Aspartat) ve GABA-A (Gamaaminobutirikasit) reseptörleri, G proteinleri ve di#er sinir kılıfları üzerinden göstermektedir. Ba#ımlılık sürecinde GABA-A ve NMDA reseptörlerinin rolü olabilir. Bunun yanında alkolün merkezi sinir sistemideki bütün yapılar, oluumlar ile dolaylı da olsa bir etkileim içinde oldu#u unutulmamalıdır. Alkolün oluturdu#u etkilerlerden pratik önemi olanı davranısal etkilerdir. Az miktarlarda alkol alımı (kan alkol düzeyi 50 mg/100ml); sıkılganlık, endie, sorumluluk duygularını azaltır, çoku oluturabilir. Miktar arttıkça takınlık ve giderek baskılayıcı etkileri belirginleir. Kan alkol düzeyi 500mg/100ml de koma oluabilir. Bu fizyolojik etkiler ba#ımlılık sürecinde çok de#iik özellikler gösterebilir. ALKOL KULLANIMI SORUNUNUN NEDENSELL# Alkol kullanımı ile sorunlarla karılamak arasındaki sınır oldukça kısıtlıdır.bazı insanlar için sorun oluturmayacak kadar içilen içki bir baka insanın tıbbi,aile,i veya sosyal sorununa neden olabilir. Örne#in bir sanatçının programı esnasında alkollü olmasına kimse karımazken, az miktarda olsa bile alkol almı bir güvenlik görevlisi yada doktorun iini yapmasına izin bile verilmez. Aynı ekilde bazı insanlar yıllarca PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " &"

20 içtikleri halde ciddi bir sa#lık problemi yaamazken bazıları kısa bir içki içme süresinden sonra Toksik hepatit denilen a#ır bir karaci#er hastalı#ına yakalanabilirler. Bu nedenle kiisel farkları göz önüne alarak aa#ıdaki nedensellik de#erlendirmelerini okuyunuz. 1. Psikolojik faktörler: Burada alkolün kaygı ve sıkıntı gibi ho olmayan duyumları ortadan kaldırma etkisinden faydalanılmakta, sosyal etkileim artırılarak daha etkin bir konum elde edilmekte, di#er yandan da kiiyi rahatsız edici anılar ortadan kaldırılmaktadır. Bu durumlar kiinin daha fazla ve sık alkol alma davranıını pekitirmektedir. 2. Sosyokültürel faktörler: Cinsiyet, ebeveynlerin alkol alması ve aile öyküsü önemlidir. Bir çok çalımada erkeklerin alkolizm gelitirme oranının kadınlardan 5 kat fazla oldu#u gösterilmitir. Çocukları, aileleri yayında büyürken alkolizm açısından etkileyen ebeveynleri ile ilgili bir çok risk faktörü vardır: Biri veya ikisinin alkole ba#ımlı olması Psikiyatrik rahatsızlıklarının olması Stresle ba etmek için alkol kullanmaları

21 Bölüm:3 Sevgili Dümanım Alkol ' Aile içi iddet ve çok sayıda alkol ba#ımlısı akrabanın olması da risk faktörleridir. Alkol kullanımı ile ilgili beklenti ve inanılarda önemlidir. Ailelerin daha genç bireyleri yalılarının davranılarını taklit ederler. Ayrıca birlikte olunan e veya sevgilinin de alkol kullanıyor olması önemlidir. Bazı çalımalarda ergenlerin alkol kullanmasını alkolik ebeveynlerin ilgisizli#i, ciddi ve tekrarlayan aile içi çatımalar, ebeveynlerle çocuklar arasında ilikinin yetersiz olması gibi faktörlerin etkiledi#i gösterilmitir.son zamanlar da düük e#itim düzeyi ve isizli#in alkolizm için neden olmadı#ı gösterilmitir. Batılı bilim adamları tarafından sosyokültürel teoriler; sorunun tanımlanması ve anlaılmasına çok az katkılar sa#ladı#ı iddia edilse de "slam ülkelerinde alkol kullanımın yasal olarak yasak olması veya sosyal olarak kabul edilmemesi nedeni ile ba#ımlı sayısının az oldu#u da bir gerçektir Bunun dıındaki sosyokültürel faktörleri $u kültürde alkol ba#ımlısı daha fazla görülmektedir gibi bir ifade etmek olanaksızdır. Dikkat çeken bir baka durum da "talya, "srail ve Fransa da alkol, evlerde çok yaygın olarak bulunmakta ve dini törenlerde kullanılmaktadır. Ancak ilk iki kültürde alkol ba#ımlılı#ı di#er kültüre göre daha az bulunmutur. 3. Genel biyolojik faktörler ve teoriler: Bu teoriler alkolün bireyler arasında farklı biyolojik etkiler oluturma temeline dayanmaktadır. Aratırmalar alkolü metabolize eden alkoldehidrogenaz enziminin Çinliler, Japonlar ve Korelilerin karaci#erlerinde yetersiz oldu#unu veya hiç bulunmadı#ını göstermitir. Bu nedenle alkol aldıkları anda karaci#erleri metobolize edemedi#i için kızarma, bulantı, çarpıntı gibi ho olmayan durumlarla karılatıklarından içemedikleri saptanmıtır. Aratırmacılar çok miktarda alkol tükettikleri halde alkolizm gelitirmeyen Yahudiler biyolojik özelliklerini aratırmaktadırlar. Ayrıca alkolizm riskini yüksek oranda taıyan Amerikan yerlilerinin di#er ırklar kadar kolayca sarho olmadıkları için çok içtiklerini saptamılardır. PLASTK DÜLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu " '"

22 Son yıllarda dopamin, serotonin, noradrenalin ve di#er bir çok nörotransmitter ile ilgili yapılan aratırmalarla konuya açıklık getirilmeye çalıılmaktadır.ayrıca Beyin dalga paterni ile alkolizm arasında muhtemel bir oldu#unu gösteren çalımalarda vardır. Biyolojik de#iiklikler ile alkol ba#ımlılı#ı arasında bir iliki oldu#u görüleri hakkında yeni kanıtlar elde edilmesine ra#men henüz genel geçer bir sav kanıtlanmı de#ildir. 4. Genetik faktörler ve teoriler: Bilim adamları genetik özelliklerin alkolizm riskini artırdı#ını,tolerans geliimini hızlandırdı#ı ve alkol içme iste#inin sürdürülmesinde rol oynadı#ını göstermilerdir. Alkolizme neden olan özel bir gen halen gösterilmemi olsa da ikizler ve evlat edinilenlerle yapılan çok sayıda aratırmada genetik yatkınlık gösterilmitir. Bu konuda da çalımaların sayısı giderek artırmaktadır. Yine de tek yumurta ikizleri ve evlatlık olanlar arasında yapılan aratırmalar konuya ancak kısmi açıklamalar getirmitir. Birinci derece yakınında alkol ba#ımlısı olan birinin ba#ımlı olma riski olmayana göre yaklaık dört kat daha fazla olarak bulunmutur. Yine çalımalar babası alkolik olan erkek çocukların yüzde 25 oranında alkolizm gelitirdi#ini göstermitir.ancak yine de alkoliklerin çocuklarının ço#unun alkolik olmadı#ı göz ardı edilmemelidir. Görüldü#ü gibi alkol ba#ımlı#ının gelimesinde bir çok faktör rol oynamaktadır. Olumasında bir çok faktörün rol oynadı#ı bir hastalıkta tedavi arama davranıının da bir çok faktör tarafından etkilenmesi olasıdır.