A. ANADOLU NUN TÜRKLEŞMESİ

Transkript

1 A. ANADOLU NUN TÜRKLEŞMESİ I. Anadolu ya İlk Türk Akınları TÜRKİYE TARİHİ Türkiye Tarihi, Malazgirt Meydan Savaşı Zaferiyle başlamıştır. Daha önce Türkler Anadolu ya çeşitli akınlar yapmışlar fakat bunların hiçbiri Anadolu ya yerleşmek amacıyla olmamıştır. Anadolu yu bir Türk vatanı haline getiren Oğuz Türkleri olmuştur. Oğuz beylerinden Anadolu ya keşif amacı ile ilk akını düzenleyen Çağrı Bey dir. Çağrı Bey den sonra Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey tarafından Selçuklu ailesinden İbrahim Yinal ve Kutalmış Beyler Anadolu nun fethi için görevlendirilmiştir. Anadolu nun fethi için yapılan ilk ciddi savaş Pasinler Savaşı dır (1048). Bizans ve Gürcü kuvvetlerine karşı yapılmış olan bu savaşı Büyük Selçuklu Devleti kazanmış, Bizans ın Doğu Anadolu Bölgesindeki gücü kırılmıştır. Türklere Anadolu nun kapılarını açan savaş ise Malazgirt Savaşı olmuştur. B. ANADOLU DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ Danişmentliler ( ) Melikşah ın komutanlarından Danişmendoğlu Ahmet Gazi tarafından Sivas Niksar, Tokat çevresinde kuruldu. Ermenilerin yaşadığı Kilikya yı hâkimiyetlerine alan Dnaişmendoğulları, Ermeni ve Süryani halkının yardımı ile Malatya yı ele geçirerek sınırlarını iyice genişletmişlerdir. En güçlü dönemlerini ise Danişmendoğlu Emir Gazi döneminde yaşamışlardır. Anadolu ya saldırıya geçen Haçlılara karşı Türkiye Selçuklu Devleti ile askeri ittifak yapmışlar ve haçlılarla mücadele etmişlerdir. ll. Kılıçaslan zamanında Anadolu Selçuklu Devleti tarafından ortadan kaldırılmışlardır. : Malazgirt Savaşı nın kazanılmasında Bizans ordusunda bulunan Uz ve Peçenek Türklerinin Selçuklu ordusu tarafına geçmelerinin etkisi büyüktür. Malazgirt Savaşının Sonuçları; 1- Anadolu nun kapıları Türklere açılmıştır. 2-Türkler Anadolu da hızlı bir şekilde fetih hareketi yapmaya başlamışlardır. 3- Doğudan göç eden Türkler, Anadolu ya yerleşmeye başlamış, Anadolu kısa süre içinde Türk yurdu haline gelmeye başlamıştır. 4-Türk komutanları feth ettikleri bölgelerde kendi beyliklerini kurmuşlardır. 5-Anadolu da Türklere karşı koyacak güç kalmamıştır. 6-Bizans ın kışkırtmalarıyla Haçlı seferleri gerçekleşmeye başlamıştır. Mengücekler ( ) Alpaslan ın komutanlarından Mengücek Gazi tarafından Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar bölgesinde kurulmuştur. Alâeddin Keykubat zamanında Anadolu Selçuklu Devleti tarafından yıkılmıştır. Saltuklular ( ) Anadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri Anadolu da kurulan beylikler, Sultan Alparslan tarafından uygulanan fetih politikası sonucu ortaya çıkmıştır. Sultan Alparslan Malazgirt Zaferinden sonra komutanlarını Anadolu da fethettikleri toprakların kendilerinin olması şartıyla serbest bırakmıştır. Böylece Alparslan ın komutanları Anadolu da çok hızlı bir şekilde fetih hareketi yapmaya ve fethettikleri bölgelerde iç işlerinde serbest, dış işlerde ise Büyük Selçuklu Devletine bağlı, Anadolu da görülen ilk Türk beyliklerini kurulmuşlardır. Anadolu da kurulan ilk Türk beylikleri bu toprakların hızlı bir şekilde Türkleşmesini başlatmıştır. Bu beylikler vasıtası ile Anadolu nun büyük bir bölümü her açıdan Türkleşmiştir. Alpaslan ın komutanlarından Ebulkâsım Saltuk Bey tarafından Erzurum, Bayburt, Tercan, İspir ve Oltu çevresinde kurulmuştur. Haçlılarla mücadele ederek Anadolu yu Haçlılara karşı savunmuşlardır. Rükneddin Süleyman şah zamanında Anadolu Selçuklu Devleti tarafından ortadan kaldırılmışlardır. Artuklular ( ) Büyük Selçuklu komutanlarından Artuk Gazi tarafından Hasankeyf, Mardin ve Harput da kurulmuştur. Artuk Gazi Diyarbakır kuşatması

2 sırasında Melikşah la arası bozulmuş, kısa bir sür sonra öldürülmüştür. Artuk Bey in ölümünden sonra bu beylik üç kola ayrılmıştır. Hasankeyf (Diyarbakır) Artukluları: kurucusu Artuk Gazi nin oğlu Sökmen bey dir. Bu beylik daha sonraki zamanlarda Eyyubiler tarafından yıkılmıştır. Mardin Artukluları: kurucu Artuk Bey in oğlu İlgazi Bey dir. Bu beylik Karakoyunluları saldırıları neticesinde yıkılmıştır. Harput Artukluları: kurucu imameddin Ebu Bekir gazidir. Bu beylik ise Anadolu Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubat tarafından yıkılmıştır. Dilmaçoğulları (Togan Arslanoğulları) ( ): Bitlis ve çevresinde yaşamışlardır. İnaloğulları (Yınaloğulları) ( ) : Diyarbakır ve çevresinde kurulmuşlardır. Çubukoğulları ( ): Harput ve çevresinde kurulmuş olup Ermenilere karşı mücadele etmişlerdir. İnançoğulları ( ): Lâdik (Denizli) çevresinde yaşamışlardır. Tanrıvermişoğulları ( ): Efes ve çevresinde kurulmuştur. Anadolu da Kurulan ilk Türk Beyliklerinin özellikleri; Malazgirt Savaşı ile başlayan günümüze kadar gelen Türkiye tarihini başlattılar. Anadolu nun Türkleşmesinde etkili oldular. Anadolu daki şehirleri imar ederek büyüttüler. Yerleşim yerlerine Türkçe isimler verdiler. Türk - İslâm kültürünün yayılmasını sağladılar. Haçlılarla mücadele ettiler. Kurucularının ismiyle anılırlar. Anadolu nun güvenli bir memleket haline gelmesini sağladılar, Anadolu nun ticari potansiyelini arttırdılar. Çaka Beyliği ( ) Bizans a yönelik akınlarda görev yapan Çaka Bey, bu akınlar sırasında esir düşmüş, bir süre Bizans ta esaret hayatı sürmüştür. Bizans ta bulunduğu dönemlerde denizcilik sanatını öğrenen Çaka Bey, Bizans tan kaçıp İzmir e gelmiş, İzmir ve çevresini ele geçirerek burada kendi beyliğini kurmuştur. İzmir de bir tersane kurarak ilk Türk donanmasını kurmuş ve Bizans a karşı fetih hareketlerinde bulunmuştur. Midilli, Rodos, Sakız ve İstanköy adalarını ele geçirmiştir. Bizans a karşı daha etkili bir şekilde fetih hareketi yapmak için Türkiye Selçuklu Devleti hükümdarı I. Kılıçarslan la ittifak kurmuş ise de bu ittifak Bizans ın kışkırtmaları neticesinde bozulmuştur. Kılıçarslan kayınpederi olan Çaka Beyi öldürtmüştür. Çaka Beyin öldürülmesi üzerine bu beylik yıkılmış, toprakları ise Bizans ın eline geçmiştir. Diğer Beylikler; Çaka Bey, İlk Türk donanmasını kuran ilk Türk denizcisidir. Sökmenler (Ahlatşahlar) ( ) : Van Gölü çevresinde yaşamışlardır. C. TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ ( ) Kutalmışoğlu Süleyman Şah ( ) Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah Batı Anadolu nun fethi için Amcası oğlu Kutalmışoğlu Süleyman şah ve Mansur Beyi görevlendirmiştir. Süleyman Şah Bizans ın elinden İznik, Konya ve çevresini ele geçirmiştir. Kardeşi Mansur Bey ise Eskişehir, Kütahya ve Afyon u almıştır. Kısa bir süre sonra iki kardeş arasında çıkan iktidar mücadelesini Süleyman Şah kazanmış, 1075 te İznik Başkent olarak Türkiye Selçuklu Devleti ni kurmuştur. : Türkler genellikle düşman bölgelerine yakın olan şehirleri kendilerine başkent seçmiştir. Böyle davranmalarının sebebi fetih hareketlerini hızlandırmaktır. Süleyman Şah, İstanbul un Anadolu yakasını ele geçirmiş ve bir gümrük idaresi kurarak, boğazdan geçen gemilerden gümrük vergisi almaya başlamıştır. Doğuya yönelen Süleyman Şah Çukurova ve Antakya yı ele geçirmiştir. Antakya nın fethi devletin Güneyde, Suriye Selçuklu Devletiyle sınır haline gelmesine neden olmuştur. Bu durum iki Selçuklu devletinin karşı karşıya gelmesine neden olmuş, yapılan savaşı kaybeden Süleyman Şah savaş sırasında şehit olmuştur.( 1086 ) : Merkezi Anadolu'da olan ilk Türk - İslam devletidir.

3 I. Kılıçarslan Dönemi ( ) Bizans a karşı Çaka bey le ittifak yapmışsa da Bizans ın kışkırtmaları neticesinde bu ittifak sona ermiştir. Haçlıların Anadolu ya saldırması üzerine İznik ve Batı Anadolu yu Bizans a bırakarak başkentini Konya ya taşımıştır. Haçlılarla başarılı savaşlar yapmışsa da Haçlı ordusunun çok kalabalık olmasından dolayı kesin çözüm elde edememiştir. Büyük Selçuklu Devletiyle giriştiği taht kavgasında başarısız olmuş geri çekilirken Habur Nehri nde boğularak ölmüştür. I. Mesut Dönemi ( ) Bizans a kaştı başarılı mücadeleler yapmış sınırları genişletmiştir. Bizans ın kışkırtmaları neticesinde Anadolu ya saldırıya geçen II. Haçlı ordusunu Konya Ovasında büyük bir yenilgiye uğratmıştır. I. Mesut Döneminde Anadolu bayındır bir ülke haline gelmiştir. Türkiye Selçuklu Devleti adına ilk para bu dönemde basılarak kullanılmaya başlanmıştır. : Mesut Döneminde Anadolu Selçuklu Devleti tam bağımsız bir devlet haline gelmiştir. II. Kılıçarslan Dönemi ( ) Anadolu Türk siyasi birliğini sağlamak amacıyla beylikler üzerine seferler yapmış, büyük oranda bu arzusunu gerçekleştirmiştir. Bizans İmparatorluğu Türkleri Anadolu dan atmak için büyük bir orduyla harekete geçmesi üzerine iki taraf Miryakefelon Savaşında karşı karşıya geldi. Yapılan savaşı II. Kılıçarslan kazanmıştır. : Bu savaşın kazanılmasıyla Anadolu kesin olarak bir Türk yurdu haline gelmiş ve Anadolu nun tapusu Bizans tan alınmıştır. Bizans ın, Anadolu yu geri alma ümidi sona ermiş ve Bizans savunmaya çekilmiştir. II. Kılıçarslan ülkeyi eski Türk geleneğine göre oğulları arasında paylaştırdı (1192). Bu durum ülkede kardeşler arasında taht kavgalarının başlamasına neden oldu. Rükneddin Süleyman Şah Dönemi; Bizans la yaptığı mücadele neticesinde, Bizans yıllık vergiye bağlanmıştır. Türk siyasi birliğini büyük oranda sağlamış, Kilikya Ermenileri üzerine seferler yaparak Çukurova yı ele geçirmiştir. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi; Samsun ve çevresini alarak, Karadeniz ticaretini güvenlik altına almıştır. Antalya yı ele geçirerek, Akdeniz e ulaşmıştır. Türkiye Selçuklu Devleti adına ilk denizcilik faaliyetleri bu dönemde başlatılmıştır. l. İzzeddin Keykavus Dönemi; Sinop bu dönemde alınarak ithalat ve ihracat merkezi haline getirilmiştir. Trabzon Rum Pontus Krallığı yla ve Venediklilerle ticaret anlaşması yapılmıştır. I. Alaeddin Keykubat Dönemi; Tahta geçtiği yıllarda batıya doğru gelen Moğol tehlikesine karşı tedbirler almıştır. Doğu Anadolu daki kaleler tamir ettirmiş ve askeri yönden güçlendirildi. Alanya bu dönemde feth edilmiş ve burada Alaiye tersanesi kurulmuştur. Böylece Akdeniz'de ikinci bir ticaret limanı ve askeri üs elde edilmiştir. Kırım'ın Suğdak limanını ele geçirilerek, Karadeniz ticaret yollarını denetim altına almıştır. : Alâeddin Keykubat Döneminde, Anadolu siyasi birliği tam olarak sağlanmıştır yılında Harzemşahlar Yassı Çemen Savaşında mağlup edilmiş, bu savaş Harzemşahlar Devleti nin yıkılmasına neden olmuştur. : Harzemşahlar Devletinin yıkılması ile Moğollarla aradaki tampon bölge ortadan kalkmış oldu. Böylece Anadolu Moğol istilasına açık hale geldi. Alaeddin Keykubat döneminde Anadolu Selçuklu Devleti, siyasi, ekonomik ve kültürel alanda en parlak dönemini yaşamıştır. En geniş sınırlara bu dönemde ulaşılmış ticaret gelişmiştir. İlk altın para yine bu dönemde basılmıştır. II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi; II. Gıyaseddin Keyhüsrev zayıf bir kişiliğe sahip olduğu için devlet yönetiminde vezir Sadeddin Köpek etkili olmuştur. Bu kişi kendisine rakip olarak gördüğü değerli komutan ve devlet adamlarını ortadan kaldırttırmıştır. Bu dönemde Anadolu Selçuklu Devleti zayıflama sürecine girmiştir. Dönemin en önemli olaylarından biri Baba İshak (Babailer) ayaklanmasıdır. Moğol baskısından kaçarak Anadolu'ya gelen Türkmenlerin ekonomik sıkıntılarından kaynaklanan bir isyandır. Bu isyan güçlükle bastırılmış, devletin gücünün zayıfladığını göstermiştir. Kösedağ Savaşı (1243) Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıfladığını fark eden Moğollar önce Erzurum'u alarak yağmadılar. Ardından Moğol ordusu ile Anadolu Selçuklu ordusu Kösedağ da karşı karşıya geldiler. Türkiye Selçuklu Devleti bu savaşı kaybetmiştir. Bu savaş sonunda;

4 1) Moğollar, Kayseri'ye kadar bütün Anadolu şehirlerini yağmaladılar. 2) Anadolu Selçuklu Devleti, Moğol egemenliğine girdi. 3) Anadolu Selçuklu Devleti nde taht kavgaları başladı. Böylece devlet, dağılma sürecine girdi. 4) Anadolu nun ekonomik, ticari ve sosyal hayatı geriledi. 5) Anadolu Türk birliği bozuldu. Türkmen beyleri bağımsızlıklarını ilan ettiler. Karamanoğulları Mehmet Bey Bugünden sonra divanda, dergâhta, sarayda mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil kullanılmayacak demiştir. Bu tarih günümüzde Türk Dil Bayramı olarak kutlanmaktadır. : Bu savaş sonuçları itibariye Osmanlılarla Timur arasında yapılan Ankara savaşına benzer. Sultan II. Mesut un ölümüyle devlet tamamen yıkıldı (1308). Böylece Anadolu da Anadolu Türk Beylikleri Dönemi başladı. b. Karasioğulları Balıkesir ve çevresinde Danişmentli ailesine mensup Karasi Bey tarafından kuruldu. Bergama, sındırgı, Bigadiç, Edremit, Ayvalık, Ezine, Çanakkale ye kadar olan sahayı ele geçirdiler. Denize kıyı olduklarından tersane kurmuşlar küçükte olsa bir donanmaya sahip olmuşlardır. Orhan Bey zamanında Osmanlı Devletine bağlanan İlk Türk Beyliği olmuştur. Karasioğulları Beyliğinin Osmanlıya bağlanması üzerine bu donanma Osmanlı Devletinin eline geçmiş, Osmanlı Devletinin donanmasının çekirdeği oluşturulmuştur. Karesi komutanlarından Hacı il Bey, Evrenos Bey ve Ece Halil Osmanlı Devleti nin hizmetine girmişlerdir. Osmanlı ya bağlanan ilk beyliktir. Denizci olan Karasioğulları nın Osmanlı ya bağlanmasıyla Osmanlı nın ilk kez donanması olmuştur. Osmanlının Rumeli ye geçişi hızlandırmıştır. D. ANADOLU DA GÖRÜLEN İKİNCİ TÜRK BEYLİKLER DÖNEMİ; a. Karamanoğulları Konya merkez olarak kurulmuştur. Osmanlı yı en çok uğraştıran beyliktir. Kendilerini Anadolu Selçuklu Devleti nin mirasçısı olarak görmüşlerdir. Karamanoğulları Mehmet Bey resmi dili Türkçe ilan etmiştir. l. Murat zamanında Osmanlı - Karaman savaşları başladı. Yıldırım Bayezid Karamanoğulları nı Osmanlı ya bağladı Ankara Savaşı ndan sonra Karamanoğulları yeniden kuruldu. Fatih zamanında Konya alındı. ll. Bayezid Karamanoğullarını tamamen ortadan kaldırılmıştır. c. Germiyanoğulları Kütahya ve çevresinde egemen olan bir Türk Beyliğidir. l. Murat zamanında Germiyanoğulları ndan çeyiz olarak Emet, Simav ve Tavşanlı bölgeleri alınmıştır. ll. Murat zamanında Osmanlı Devleti tarafından tamamen ortadan kaldırılmıştır. d. Hamitoğulları Antalya ve Göller yöresinde kurulmuştur.

5 Yalvaç, Karaağaç, Beyşehir, Seydişehir ve Alaşehir i I. Murat Döneminde Osmanlı ya satmışlardır. Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı ya bağlanmıştır Ankara Savaşı ndan sonra yeniden kurulmuş olan bu beylik, daha sonraki dönemde, II. Murat bu beyliğe son vermiştir. e. Aydınoğulları Aydın ve çevresinde egemen olan bir beyliktir. Denizci olan bu beylik, Umur Bey zamanında Sakız, Bozcaada, Trakya kıyılarına kadar seferler yapmışlardır. Bizanslılarla mücadele sonucunda İzmir i ele geçirmişlerdir. Yıldırım Bayezid zamanında Osmanlı ya bağlanan bu beylik, 1402 Ankara Savaşı ndan sonra yeniden kurulmuş, ll. Murat bu beyliğe son vermiştir. f. Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) Kastamonu, Sinop çevresinde kurulan bir beyliktir. Denizcilikle uğraşmışlardır. Yıldırım Bayezid, Kastamonu başta olmak üzere Candaroğulları topraklarının büyük bir kısmını ele geçirdi Ankara Savaşı ndan sonra yeniden kurulan bu beyliği Fatih sultan Mehmet son vermiştir. g. Saruhanoğulları Manisa ve çevresine egemen, Denizci bir beyliktir. Yıldırım Bayezid zamanında Osmanlı ya bağlanmış, 1402 Ankara Savaşı yla tekrar kurulmuşlardır. Çelebi Mehmet bu beyliğe son vermiştir. h. Eşrefoğulları Merkezleri Beyşehir dir. Moğol (ilhanlı) valisi Timurtaş bu beyliğe son vermiştir. Sivas ve Kayseri çevresinde kurulmuştur. Vezir Kadı Burhaneddin Eratna Beyliği ne son vermiştir. i. Kadı Burhaneddin Devleti ( ) Merkezi Sivas tır. Timur tehlikesi ortaya çıkınca beylik topraklarını Osmanlı Devletine bırakmıştır. j. Menteşeoğulları Muğla ve çevresinde egemen denizci bir beyliktir. Yıldırım Bayezid döneminde Osmanlı Devletine bağlandı Ankara Savaşı ndan sonra yeniden kurulan bu beyliğe ll. Murat son verdi. k. Alaiye Beyliği l. Alaeddin Keykubat ın aldığı Alanya kışlık merkez olarak kullanılmıştır. Türkiye Selçuklu Devleti Merkezi otoritesi zayıflayınca bölge Karamanoğulları na bağlı beylerin eline geçmiştir de Memlükler e bırakılan bölge, Fatih Sultan Mehmet Döneminde Osmanlı Devletine katılmıştır. l. Taceddinoğulları Beyliği Niksar ve çevresinde kurulmuştur. Yıldırım Bayezid zamanında Osmanlı himayesine girdi. ll. Murat zamanında Osmanlılara katılmıştır. m. Sahipataoğulları Afyon ve çevresinde kurulmuştur. Karamanoğulları yla yaptığı mücadeleyi kaybedince önce Moğol sonra Germiyanoğulları nın hâkimiyetine girmişlerdir. n. Dulkadiroğluları Maraş ve Elbistan çevresinde Memlükler e bağlı olarak kurulmuşlardır. Memlükler e karşı giriştikleri bağımsızlık mücadelesinde zaman zaman Osmanlı Devleti nde yardım istemişlerdir. (Bu durum Osmanlı - Memlük çatışmalarının nedenlerinden biri olmuştur.) 1515 Turnadağ Savaşı yla Yavuz Sultan Selim bu beyliğe son vermiştir. o. Ramazanoğulları Adana ve çevresinde Memlükler e bağlı olarak kuruldular. Yavuz zamanında Osmanlı Devleti ne bağlandılar. I. Eratna Beyliği (Devleti) ö. Karakoyunlular Kurucusu Bayram Hoca dır. Akkoyunlu hükümdarı uzun Hasan bu devlete son vermiştir.

6 p. Akkoyunlular Kurucusu Kara Yülük Osman Bey dir Otlukbeli Savaşı nda Fatih Sultan Mehmet, Uzun Hasan ı yenilgiye uğratınca devlet yıkılış sürecine girmiştir. Sultanlar hutbelerde kendi adından önce Halifenin adını okuturlardı. Manen bağlı oldukları Abbasi halifesine hükümdarlıklarını onaylatırlardı. r. Osmanoğulları Uzun Hasan Kur an-ı Kerimi Türkçeye çevirten ilk Türk liderdir. l. Alaaddin Keykubat zamanında, Moğol istilası sırasında Ertuğrul Gazi komutasında Anadolu ya geldiler. Ankara yakınlarında Karacadağ bölgesine yerleştiler. Kösedağ savaşından sonra Moğol katliamından kaçarak Bizans uç bölgesi olan Söğüt ve Domaniç bölgesine yerleşen Kayı Aşireti, Osman Bey döneminde Beylik, Orhan Bey döneminde ise devlet haline gelmiştir. Osmanoğulları nın Kısa Sürede Büyük Bir Devlet Haline Gelmelerinin Sebepleri; Uç beyliği olması, (Bizans la sınırdır.) Kutsal - Cihat (Gaza) politikası uygulaması, Gaza politikası uygulayan Osmanoğulları nı diğer Anadolu beyliklerinin desteklemesi, İskân Politikası uygulaması, (Bizans ve Balkanlara yerleşim siyaseti) Türkmenlerden nüfus olarak beslenmesi Adil, başarılı komutan ve devlet adamlarının olması E. ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK I. Devlet Yönetimi Büyük Selçuklu Devleti örnek alınmıştır. Ülke hükümdar ailesinin ortak malıdır uygulaması aynen devam ettirilmiştir. Hükümdarlık alametleri - Tuğ, Çetr (sultan şemsiyesi), sancak, otağ, nevbet (davul çalmak), hilat (elbise), saray, taht, hutbe, mühür ve para bastırmaktır. Anadolu Selçuklu hükümdarları Sultan ünvanı yanında Rüknettin Keykubat, Keykavus, Keyhüsrev gibi Farsça ünvanlar da kullanmışlardır. Sultanın görevi: halkın refah ve huzurunu temin etmek, adaletli olmak ve ülkenin güvenliğini sağlamaktı. Müslüman olmayan halkada aynı şekilde davranılmıştır. Sultan çocukları melik ünvanı ile eyaletlere vali olarak gönderilmiştir. Bilgili, tecrübeli komutanlar olan atabeyler de Meliklerin yetiştirilmesi için görevlendirilmiştir. Sultanların oturduğu ve devlet işlerinin yürütüldüğü Saray (Dergâh, Bargâh) en önemli devlet kurumuydu. Saray görevlileri: En önemli görevli hacibler dir. Hacibler in başında sultandan sonra en çok sözü geçen Hacib ül Hüccab bulunurdu. Bunların görevleri Sultanı ziyarete gelenleri karşılamak, sultanla divan ve saray çalışanları arasındaki ilişkiyi sağlamaktı. Sultanın güvenliğini sağlayanlara ise Candar denirdi. Devlet işleri Büyük Divan (Divan-ı Saltanat) tarafından yürütülürdü. Büyük Divana bağlı diğer divanlar ise şunlardır. Divan-ı istifa Divan-ı Arz II. Memleket Yönetimi Mali işlerden sorumlu Ordunun her türlü ihtiyaçlarını karşılar Divan-ı israf Askeri ve Hukuki işler dışında devletin tüm işlerini teftiş eder. Divan-ı İnşa (Tuğracı) Niyabet-i Saltanat Pervaneci divanı Devletin iç ve dış yazışmalarını düzenler Hükümdar olmadğında devlet işleri ile ilgilenen divan Ülke topraklarının kayıt defterlerini tutar. Iktaları düzenler. Başkanı Müstevfi Başkanı Emir-i arz Başkanı Müşrif Başkanı Tuğrai Sultana vekalet eden kimseye Başkanı Pervaneci Anadolu Selçuklu Devleti, devlet yönetimini kolaylaştırmak için ülkeyi, eyaletlere ayırarak yönetmişlerdir. Eyaletlerin başında Melik unvanlı şehzadeler veya Emir adı verilen askeri valiler bulunurdu. Eyaletlerde Büyük Divan a benzer küçük bir divan bulunurdu. Şehirlerin güvenliğini subaşılar sağlardı. Naib denilmiştir. Şıhne adı verilen valiler güvenlik ve zabıta işlerini yürütürlerdi. Belediye işlerini ise Muhtesip adı verilen devlet görevlileri yürütürdü.

7 Bağlı Beyliklerin ve Devletlerin askerleri Yardımcı Kuvvetler Ücretli Askerler Türkmenler İkta Ordusu (Sipahiler) Hassa Ordusu (Gulam-ı saray) Adalet işlerine Kadı, mali işlere muhasıl lar bakardı. Bizans ve Ermeni sınırlarındaki bölgeleri Uç beyleri yönetirken, bu beyliklerin başında Ulu Bey adıyla üst yönetici görev yapardı. İkta sahipleri gelirlerinin bir bölümü ile (vergi yerine) Sipahi denen atlı asker yetiştirirdi. Bu askerden oluşan orduya İkta Ordusu denirdi. Bu sistemle üretimin devamlılığı sağlanıyordu. LAR lll. Toprak Yönetimi Melikler sultandan izin alarak para bastırırlar ve hutbe okuturlardı. Meliklerin adları hutbelerde daima sultandan sonra okunurdu. Vezirleri olan melikler ise doğrudan sultana bağlı olurlardı. Muhtesipler pazarların fiyat denetimlerini, ölçü ve tartı aletlerinin kontrollerini, üretilen ve satılan malların kalitesini kontrol ederdi. Uç beyleri sınırları korur, savaş sırasında sultanın yanında yer alırlardı. Toprak devletin malıdır. Toprağı işleyen çiftçiler bu toprakları ekip biçtikleri sürece kullanırlardı. Devlet, üretiminin artırılması için kurallar koyardı. Mülkiyeti devlete ait olan topraklara miri topraklar denirdi. Has Topraklar İkta Topraklar Mülk Topraklar Vakıf Topraklar Miri topraklar dört bölüme ayrılır Geliri hükümdara ait topraklardır. Görev karşılığında meliklere, valilere, komutanlara ve başarılı askerlere ayrılan topraklardır. İkta sahipleri gelirlerin bir kısmıyla Sipahi denilen atlı asker beslemek zorundadır. Devlet adamlarına başarılarından dolayı verilen topraklardır. Mülk sahibi topraklarını satabilir, devredebilir, miras yoluyla çocuklarına bırakabilirdi. Geliri Sosyal Hizmetlere ayrılan topraklardır. Vakıf topraklarının harcaması vakıf şartnamesinde (vakfiye) belirtilmiştir. IV. Ordu Ordunun başkomutanı Sultan dır. Sultan sefere çıkmadığında Emir ül ümera ünvanı ile vezir orduyu komuta ederdi. Anadolu Selçuklu Devleti nde Ordu Hükümdarın şahsına bağlı kuvvetlerdir. Devşirme usulüyle yetiştirilen askerlerden oluşur. Maaşlı ve devamlı askerlerdir. Kışlalarda bulunurlar, atlı askerlerden oluşurlardı. Başarılı Devşirme çocuklar sarayda görev yaparlardı. İkta sahiplerinin yetiştirdiği askerlerdir. Tamamen Türklerden oluşan atlı askerlerdir. Anadolu Selçuklu ordusunun temelini oluşturur. Savaş sırasında toplanır. Ordunun sağında ve solunda görev alırlardı. Vilayetlerdeki komutanına subaşı denirdi. Subaşılar bulundukları bölgenin asayişini sağlamakla görevliydiler. Türkmenler uç bölgelerde yaşarlardı. Her an savaşa hazır bulunurlardı. Sınırları güvenliğinden sorumludurlar. İkta ordusundan sonra en önemli güçtür. Gönüllülerden oluşurdu. İkta Sistemi; İkta sahipleri devletten maaş almazlar, kendilerine verilen toprakların vergileri ile geçinirlerdi. Halka zulüm yapan İkta sahibinin toprağı elinden alınırdı. İkta sahipleri gelirlerinin azalmaması için halkı çalışmaya teşvik eder, onlara tohumluk ve çift hayvanı verirdi. Savaş sırasında bağlı beylik ve devletlerin gönderdiği askerlerdir.

8 Örf-i Hukuk Hukuk Şer-i Hukuk Donanma Türkler Anadolu ya gelince denizcilik faaliyetleri başlamıştır. Çaka Bey ilk Türk donanmasını kurmuştur. Anadolu Selçuklularında ilk donanma Süleyman şah zamanında Ebulkâsım tarafından Gemlik te kurulmuştur. Antalya, Alanya ve Sinop ta tersaneler açılmıştır. Donanma komutanına Reis ül Bahir veya Emir ül sevahil denirdi. Horasan erenlerinin yolundan gidenlere ise Mürit veya derviş denilmiştir. Anadolu da Kurulan bazı tarikatlar; Mevlevilik: Kurucusu Mevlana Celaleddin -i Rumi nin oğlu Sultan Veled dir. Bektaşilik: Kurucusu Hacı Bektaş ı Veli dir. Ekberlik: En büyük İslâm düşünürlerinden Muhyiddin Arabî nin fikirleri ışığında Sadettin Konevi tarafından kurulmuştur. Nakşibendîlik, Kadirilik, Rufailik gibi tarikatlar da görülmektedir. V. Hukuk Anadolu Selçuklularında ordu teşkilatı Büyük Selçuklularla aynıdır. Donanması olan ilk Türk Devleti Anadolu Selçuklu Devleti dir. Anadolu Beylikleri ve diğer Türk Devletlerinde de ordunun temelini Tımarlı sipahi ve çerik denilen aşiret kuvvetleri oluştururdu. Türk İslâm Devletlerinde hukuk şer-i ve örf-i Hukuk olarak ikiye ayrılırdı. Vl. Din ve İnanış Kur an ve Hadislere dayalı hukuktur. Evlenme, boşanma, nafaka, miras, alacak, hırsızlık gibi davalar şer-i hukukla ilgilidir. Vakıfları denetleme, vakfiyeleri düzenleme işlerini yürütmek şer-i hukuk kurallarına göre düzenlenirdi. Bu yargı sisteminde davalara Kadılar bakardı. Kadıların başkanına Kad ül Kudât denir ve başkent Konya da oturdu. Şer-i hukuka göre, gayri Müslimlerin güvenlikleri devletin sorumluluğundadır. Bunlar devletin yasa ve hükümlerine uymak zorundadır. Geleneklere (töre) dayalı hukuktur. Devlete isyan, devletin düzenini bozma, kanunlara uymama gibi siyasi suçlarla ilgili davalar örf-i hukukla ilgilidir. Vergisini ödemeyenlerde örf-i hukuk sistemine göre yargılanırdı. Bu davalara Emir-i Dad bakardı. Anadolu ya gelen Türkler arasında şeyhler, dervişler ve mutasavvıflar bulunmaktaydı. Yerleştikleri yerde kendi tekke ve zaviyelerini kurmuşlardır. Anadolu da pek çok tarikat kurulmuştur. Anadolu nun Türkleşmesi ve İslâmlaşmasında etkili olan bu tarikatlardaki Türkmenlere Horasan erenleri denilmiştir. VII. Sosyal ve Ekonomik Hayat a. Sosyal Hayat Türkler Anadolu ya gelince birçok yeni köy kurup tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Şehirlere yerleşmeye başlayan Türkler Cami, medrese, hastane, yol, köprü ve saraylar yaparak Anadolu yu bayındır bir ülke haline getirmeye başlamışlardır. Hristiyan halkı himaye etmiş, din ve mezhep ayrımı yapmadan herkese eşit davranmışlardır. Ahilik: Anadolu daki birçok şehir, kasaba, köy, nehir ve göllerin adlarını Türkçeleştirmişlerdir. Anadolu da Süryani, Rum, Ermeni ve Türkler huzur içinde yaşamıştır. Ahi Evran ın kurduğu dini, ekonomik, sosyal yapısı olan esnaf örgütüdür. Her meslek sahibi Ahilik teşkilatına üyedir. Her esnaf kolu kendi alanında kontrol yetkisine sahiptir. Merkezi Kırşehir ve Ankara dır. Ahi teşkilatı üyeler arası sorunları çözer, Devlet - esnaf ilişkilerini düzenler, hileli davrananları

9 Divan Edebiyatı Tasavvuf Edebiyatı Halk Edebiyatı örgütten dışlar, üretilen malın kalitesini denetler, fiyatını tespit ederdi. Usta - Çırak ilişkisi ile meslek eğitimi verilirdi. Müslüman olmayan Ahi teşkilatına giremezdi. b. Ekonomik Hayat Ahilik Abbasilerde Fütüvvet Teşkilatı nın özelliklerini taşır. Osmanlı da Ahilik yerine Lonca Teşkilatı Gayrimüslimlerde üye olabilirdi. bulunurdu. Ahilik teşkilatı Hristiyan esnaf ve zanaatlar karşısında Müslüman esnaf ve zanaatkârların gücünü koruyabilmesi için kurulmuştur. Anadolu Selçukluları ticareti geliştirmek için yollar, köprüler, hanlar, bedesten ve kervansaraylar yaptırdılar, Tüccarın malını sigortaladılar ve Deniz ticaretine önem vermişlerdir. İran, Gürcistan, Bizans, Venedik, Floransa ve Arap ülkeleriyle ticaret yapmışlardır. Canlı hayvan, hayvan ürünleri, yün, tiftik, deri, dokuma ürünleri, ipek, demir, bakır, kereste ve şap sattıkları en önemli ihraç ürünleri arasında yer almaktadır. c. Maliye Türkiye Selçuklu Devletinde Mali işlere Divan-ı İstifa bakardı. Bu kurumun başkanına Müstevfi denirdi. Hazine-i Amire (Devlet hazinesi) ve Hazine-i Hassa (Sultanın şahsına ait hazine) olarak iki hazine bulunurdu. Devletin Başlıca gelir kaynakları: Savaş ganimetleri, gümrük vergileri, halktan alınan vergiler, bağlı beylik ve devletlerden alınan vergiler, maden tuzla ve orman gelirleridir. İlk madeni parayı l. Mesut, ilk altın parayı II. Kılıçaslan bastırmıştır. Bakır, gümüş ve altın paralar bastırmışlardır. Paralarda sultanların resimleri bulunurdu. Selçuklu paralarına dirhem ve dinar denmiştir. yüzyılın ikinci yarısında devletin yazışma dili Farsça olmuştur. Zamanla Arapçanın bilim, Farsçanın edebiyat dili olarak kullanılmasına Aşık Paşa Garipname adlı eserinde tepkisini dile getiren şiirler yazmıştır. Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde Türk edebiyatı şu üç tarzda gelişmiştir. Edebiyat Halk şairlerine Ozan denilmiştir. Kopuz veya Çöğür adı verilen sazlarıyla seçtikleri şiirleri söylerlerdi. Türk - Bizans mücadelelerini anlatan Battal Gazi Destanı en önemli halk edebiyatı eseridir. Oğuzların Rumlarla, Gürcülerle ve diğer boylarla mücadelesini anlatan Dede Korkut Hikâyeleri 14. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. Aşık Paşa Garipname adlı eserini Türkçe yazarak milli edebiyatın oluşmasına öncülük etmiştir. Tasavvuf edebiyatının en büyük temsilcilerinden biri Mevlana Celaleddin-i Rumi dir. Eserleri: Mesnevi, Divan-ı Kebir, fihi Mafih ve Mektubat dır. Tasavvuf edebiyatının en büyük temsilcilerinden biri de Yunus Emre dir. Eserleri; Divan ve Risalet ün Nushiyye dir. Hacı Bektaş Veli nin Makalat adlı eseri önemlidir. Anadolu da ilk divan şairi Hoca Dehhani dir. Hoca Dehhani tasavvuf edebiyatı dışında kaside ve gazeller yazmıştır. En önemli eseri: Selçuklu Şehnamesi dir. Germiyanlı Ahmedi nin Divan, İskendername ve Cemşid ül Hurşid adlı eserleri önemlidir. Anadolu da yaşayan insanların çoğu Türk olduğundan Türkçe en çok konuşulan dildir. Beylikler döneminde beyler, Türkçenin yayılmasını ve resmi dil olarak kullanılmasını sağladılar. Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçeyi resmi dil ilan etti. VIII. Dil ve Edebiyat Anadolu Selçukluları zamanında yazışma ve bilim dili Arapça, edebiyat dili ise Farsça idi. İran asıllı kişilerin yüksek devlet makamlarına gelmesiyle 13. IX. Bilim ve Sanat a. Bilim

10 Anadolu Selçukluları bilime önem verdiler ve bilim adamlarını korudular. Konya, Sivas, Kayseri, Amasya, Mardin, Erzurum ve Erzincan gibi şehirlerde birçok medrese ve kütüphaneler yaptırdılar. Selçuklu medreselerinde dini ilimlerin yanında Matematik, astronomi, Tıp ve Fen bilimleri de okutuldu. Muhyiddin Arabî, Necmettin Dâye, Mevlana Celaleddin-i Rumi ve babası Bahaeddin Veled en ünlü düşünürlerdir. İbn-i Bibi Alaaddin Keykubat dönemi Selçuklu Tarihini yazdı. Muvaffakuddin Abdüllatif Tıp, fizik ve felsefe alanında eserler verdi. Aydınoğlu İsa Bey ise o dönemin en ünlü bilim adamlarındandır. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan bilim adamlarını korudu ve çalışmalarına destek verdi. İdrisi Bitlisi (Tarihçi) ve Ali Kuşçu (Matematik, Astronomi) Uzun Hasan ın yanında çalışmalar yapmışlardır. Mengücekler Yağıbasan Medresesi Anadolu daki ilk medresedir (1157) Divriği ulu cami ve şifahanesi (Turan Melik), Kayıtbay Cami, Divriği Külliyesi, Divriği Sitte Melik Kümbeti (Sivas) Saltuklular Divriği Külliyesi Anadolu nun en eski külliyesi Erzurum Ulu Cami, Kale Cami Emir Sultan ve Mama Hatun Kümbeti Artuklular Alaaddin Keykubat zamanında Moğol istilasından kaçan birçok bilim adamı Anadolu ya geldi. Muhiyyiddin Arabi Anadolu da tasavvufun gelişmesinde ve Sadreddin Konevi nin yetişmesinde büyük rol oynardı. Necmettin Dâye l. Alâeddin Keykubat adına Siyasetname yazdı. Darüşşifa denilen hastanelerde Tıp eğitimi ve hastaların tedavisi yapılıyordu. Mardin Ulu Cami, Diyarbakır Ulu Cami, Malabadi Köprüsü, Artuklu Sarayı, Diyarbakır surları geliştirildi. b. Sanat Topluma hizmet amaçlı dini, sosyal ve ticari nitelikte Kervansaray, imaret ve cami gibi birçok mimari eser Anadolu da yapılmıştır. Mimari eserlerde taş işlemeciliği, yazılar ve geometrik şekiller ile süslemeler ön plandadır. ANADOLUDAKİ MİMARİ ESERLER aa. İlk Beyliklere Ait Eserler Danişmentler Kayseri Ulu Cami, Tokat Yağıbasan Medresesi, Kayseri Danişment Gazi Kümbeti bb. Anadolu Selçuklu Eserleri Camiler Konya Alaaddin Cami, Malatya Ulu Cami, Konya Sahip ata Cami, Niğde Alaaddin Cami, Kayseri Hacı Kılıç Cami, Kayseri Hunat Hatun Cami ve Külliyesi, Amasra Burmalı Minare Cami, Amasya Gök medrese Cami, Afyon Ulu Cami, Ankara Aslanhane Cami, Beyşehir Eşrefoğlu Cami, Sivrihisar Ulu Cami Mescitler

11 Konya Küçük Karatay Mescidi, Konya Erdemşah Mescidi, Konya Taş Mescit, Akşehir Güdük Minareli Mescit, Harput Alaca Mescit, Konya sırçalı Mescit, Çankırı Taş Mescit Saray ve Köşkler Konya II. Kılıçaslan Köşkü, Beyşehir Kubbealtı Sarayı (Kubadabat), Kayseri Kudabiye Sarayı, Alanya Alaiye Sarayı Darüşşifalar (Bimarhane) Kayseri Gevheri Nesibe Hatun Darüşşifası, Amasya Darüşşifası, Sivas Keykavus Darüşşifası, Kayseri Gıyasiye Darüşşifası Alay Han Kervansarayı Anadolu daki ilk kervansaraydır. Medreseler Konya Karatay Medresesi, Konya İnce Minareli Medrese, Konya Sırçalı Medrese, Sivas Gök Medrese, Erzurum Çifte Minareli Medrese, Kayseri Çifte Medrese, Kırşehir Cacabey Medresesi Külliyeler Kayseri Hunat Hatun Külliyesi (ilk Selçuklu Külliyesidir.), Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi, Konya Sahipata Külliyesi Türbe ve Kümbetler (Mezar anıtları) Kayseri Döner Kümbet, Konya II. Kılıçaslan Kümbeti, Konya Gömeç Hatun Türbesi, Kırşehir Cacabey Kümbeti Kaleler ve Surlar Anadolu ya gelen Türkler şehirlerin etrafındaki kaleleri ve surları onardılar Surlar üzerine kuleler inşa ettiler. Konya, Alanya, Tokat ve Amasya ya kaleler inşa ettiler. Surların içinde bir iç kale bulunurdu. İç kale sığınak görevini görür, içinde ev, cami, su kuyusu ve tahıl ambarları bulunurdu. Resim ve Heykel Kale surlarını, saray kapılarını, insan ve hayvan kabartmalarıyla süslediler. Dini yapılarında çift başlı kartal, at üstünde avcılık yapan insan kabartmaları görülür. ll. Keyhüsrev, insan tasvirli paralar bastırmıştır. Müzik Hükümdarlık alametlerinden Nevbet saray önünde her gün belirli vakitlerde çalınırdı. Mevlevi ve ahi zaviyelerinde musiki tasavvuf müziğinin temelini oluşturmuştur. Kervansaraylar Alay Han (Aksaray - Kayseri), Evdir Han (Alanya - Isparta), Sultan Han (Kayseri - Sivas), Şerefza Han (Antalya - Alanya), Altunapa Han (Beyşehir - Konya) Çay Han (Afyon - Çay), İncir ve Karagöz Hanları (Antalya - Isparta) Anadolu Selçuklularında Süsleme Sanatları Ana malzeme taştır (Taş oymacılığı). Portallerde (anıtsal giriş kapısı) birbirine geçme, daire, sekiz ve on iki uçlu yıldız ve geometrik motifler. Simetrik yerleştirilmiş prizmatik öğeler İnsan ve ejder motifleri (Susuz Han da) Melek kabartmaları, tek ve çift başlı kartal tasvirleri Sivas Gök Medresede yer alan hayvan figürleri Orta Asya Hayvan takviminin uygulandığı bir tasvirdir. Karatay medresesinde, sekiz köşeli çini panolarda kadın, erkek figürleri yer almaktadır.

12 Sırlı tuğla, çini mozaik, süslemelerde geometrik desenler, bitki motifleri ve yazı şeritleri kullanılmıştır. Taş işçiliği yanında ahşapta süsleme malzemesi olarak kullanılmıştır. Kumaş, halı, kilim dokumacılığı, hat sanatı, tezhip, ciltçilik, oymacılık, kakmacılık ve maden işlemeciliği de gelişmiştir. cc. Anadolu Beylikleri Eserleri Camiler Antalya Yivli minare Cami - Hamitoğulları Selçuk İsa Bey Cami - Aydınoğulları Milas füruz Bey Cami - Menteşeoğulları Balat İlyas Bey Cami - Menteşeoğulları Adana Ulu Cami - Ramazanoğulları Birgi Ulu Cami - Aydınoğulları Mezar Anıtları Ahlat Emir Bayındır Kümbeti Kayseri Sırçalı Kümbeti Konya Hüdavend Hatun Kümbeti Hasankeyf Zeynel Mirza Türbesi Sivas Günlük Minare Kümbeti Kırşehir Aşık Paşa Türbesi Medreseler Karaman Hatuniye Medresesi Niğde Ak Medrese (müze) Milas - Beçin Ahmet Gazi Medresesi Manisa İshak Bey Medresesi Kütahya Vacidiye Medresesi Erzurum Yakutiye Medresesi