EKONOMİK FAALİYET 9. BÖLÜM TÜRLERİ

Transkript

1 EKONOMİK FAALİYET TÜRLERİ - Geçmişten Günümüze Geçim Kaynakları - Ekonomik Faaliyetlerin Sınıflandırılması - Gelişmiş Ülkelerin Özellikleri - Gelişmemiş Ülkelerin Özellikleri 9. BÖLÜM

2 G E Ç M İ Ş T E N G Ü N Ü M ÜZE GEÇİM K AYNAKLARI PALEOLİTİK (KABA TAŞ) ÇAĞI Bu çağda Buzul Çağı nın yaşanması nedeniyle soğuklardan vahşi hayvanlardan korunmak için insanlar mağara ağaç kovuklarında yaşamışlardır. İnsan elinden çıkan ilk ürünler olan taş aletler ya pılmıştır. Bu taş aletler, en eski teknolojiyi temsil eder. İnsanlar, avcılık toplayıcılık ile geçimlerini sağlamışlardır. Küçük gruplar halinde göçebe bir hayat sürmüşlerdir. Mağara duvarlarına yapılan resimler, insanoğlunun ilk sanat etkinlikleri olarak kabul edilmiştir. Tarihte bilinen ilk nüfus sıçraması bu dönemde yaşanmıştır. MEZOLİTİK (YONTMA TAŞ) ÇAĞI İnsanlar göç etmeden yaşamaya başlayarak yerleşik yaşama geçmeye başlamışlardır. Dönemin sonuna doğru tarıma geçiş aşamasına gelinmiş olup tarımla ilgili ilk denemeler yapılmıştır. Köpek evcilleştirilmiştir. NEOLİTİK (CİLALI TAŞ) ÇAĞI Tarım başlamış hayvanla r evcilleştirilmiştir. Göçebe hayat yerini yerleşik hayata bırakmıştır. Bu dönemin en önemli özelliklerinden biri, insan tüketicilikten üreticiliğe geçmiştir. Çanak çömlek yapımına başlanmıştır. Bu durum zanatkârların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Kerpiçten evler yapılmış, nüfus hızlı bir şekilde artarak köy yerleşmeleri ortaya çıkmıştır. Köy hayatının başlamasıyla da ilk mesleki iş bölümü ortaya çıkmıştır. Tarım hayvancılıkla uğraşanlar ile zanatkârlar arasında ilk defa ticaret başlamıştır. Tarihte bilinen ikinci nüfus sıçraması yaşanmıştır. KALKOLİTİK (MADEN) ÇAĞI En önemli özelliği, nüfus artışına bağlı olarak köylerin büyüyerek kentlere dönüşmesidir. Kent devletleri ortaya çıkmıştır. Devletler arasında ticari ilişkiler gelişmiştir. Madenlerin işlenmesi beraberinde tarım, el aletleri silah yapımını geliştirmiştir. Kent devletleri birleşerek büyük güçlü imparatorluklar kurulmuştur. Devletler arası siyasi ticari ilişkiler gelişince toplumsal yapıda değişmeler meydana gelmiştir. Değişik meslek grupları (asker, din adamı, yönetici, çiftçi, tüccar, zanaatkâr) ortaya çıkmıştır.

3 EKONOMİK İN SINIFLANDIRILMASI BİRİNCİL EKONOMİK Avcılık Tarım Hayvancılık Toplayıcılık Geçim kaynaklarının doğrudan doğruya ya da dolaylı biçimde doğal ortamdan almaya dayanan faaliyetlerdir. Birincil faaliyetlerin, ekonomisindeki payı fazla olan ülkeler gelişmemiş iken bu faaliyetlerin payının az olduğu ülkeler gelişmiş ülkelerdir. İKİNCİL EKONOMİK Gıda Tekstil Çimento Metalurji Taş ocakçılığı Madencilik Kimya Kağıt Balıkçılık Beyaz eşya Ormancılık Otomotiv İkincil faaliyetler üretim imâlat gibi işleri kapsar. Ham maddenin işlenerek bir ürüne dönüştürülmesi ya yeni ham madde elde edilmesine dayalı sanayi faaliyetlerini kapsar. Bu faaliyetlerin çoğunda insanın yapacağı işi makineler yapmaktadır. İkincil faaliyetlerin geliştiği ülkeler gelişmiş ülkelerdir. Turizm Hukuk Sağlık Ulaşım Bankacılık Sigorta Eğitim Ticaret ÜÇÜNCÜL EKONOMİK Hizmete dayanan faaliyetlerdir. Bu faaliyetlerde çalışanların sayısı İnsanların, sosyal, kültürel, eğitim, sağlık günlük yaşamıyla ilgili ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak yapılan çoğunlukla kentlerde yürütülen faaliyetleri kapsar. Ülkelerin gelişmişlikleri arttıkça üçüncül faaliyetlerin ülke ekonomisindeki oranı da artmaktadır. Online Hizmetler Reklam Yayıncılığı DÖRDÜNCÜL EKONOMİK Bu sektör genellikle, bilgi üretimi paylaşımı, bilgi teknolojileri, danışmanlık, eğitim, araştırma geliştirme, finansal planlama diğer bilgi tabanlı hizmetleri içerir. Bu sektör de gelişmiş ülkelerde görülür yüksek eğitimli işgücü gerektirir. BEŞİNCİL EKONOMİK Dördüncül faaliyetlerden elde edilen bilginin temeline dayanan karar rme faaliyetleri olarak tanımlanabilir. Kamu özel sektör yöneticiliği icra kurulu başkanlığı (CEO) bu faaliyet grubunu oluşturur. Cumhurbaşkanı Bakan Kütüphanecilik Grafik Tasatım Genel Müdür CEO

4 Birincil Ekonomik Faaliyet İkincil Ekonomik Faaliyet Üçüncül Ekonomik Faaliyet % 68 % 1 % 31 % 68 % 5 % 27 % 75 % 3 % 22 % 63 % 4 % 33 % 65 % 10 % 25 Almanya Japonya Kanada Belçika Portekiz Nüfus artış hızı Doğum ölüm oranları Ortalama yaşam süresi uzundur. İhracatta sanayi ürünlerinin payı Demografik yatırımlar Dördüncül beşincil faaliyetler gelişmiştir. Dış göç alımı, ülke dışına göç rme oranından çok daha Gelişmiş ülkelerin nüfus piramidi çan eğrisine benzer. Eğitim, sağlık, altyapı, barınma hizmetleri oldukça gelişmiştir. GELİŞMİŞ ÜLKELERİN ÖZELLİKLERİ Nüfusları aldıkları göçlerle artar. Birincil faaliyetler modern yöntemlerle yapılır. Kadın nüfusun istihdam oranı Enerji üretimi tüketimi Kentleşme oranı Tarımsal rim Gelişmiş ülkelere örnek; ABD, Kanada, Japonya, İngiltere, Almanya, Fransa, İtalya, Norç, Hollanda, İspanya, Rusya, Belçika, Danimarka, İsç, Avustralya, İsviçre, Avusturya, Portekiz, Çin, İsrail, İrlanda vb. rilebilir. İç dış göç hareketliliği İkincil üçüncül faaliyetlerde çalışanlar Nüfusun dağılışında beşeri faktörler etkilidir. Okur-yazar oranı Nüfusunu ikiye katlama süresi uzundur. Genç bağımlı nüfus Bebek çocuk ölümü çok Toplam Nüfus Nür. nüfusunun önemli artış hızı bir bölümünü orta yaş yaşlı nüfus grubu oluşturur. Ham madde alımları

5 Birincil Ekonomik Faaliyet İkincil Ekonomik Faaliyet Üçüncül Ekonomik Faaliyet % 10 % 25 % 65 % 21 % 11 % 68 % 12 % 27 % 61 % 20 % 25 % 9 % 71 % 18 % 57 Somali Senegal Nijerya Bangladeş Pakistan Nüfus artış hızı Doğum ölüm oranları Ortalama yaşam süresi kısadır. İhracatta sanayi ürünlerinin payı Demografik yatırımlar Dördüncül beşincil faaliyetler gelişmemiştir. Ülke dışına göç rme dış göç alma oranından çok daha Gelişmemiş ülkelerin nüfus piramidi çan geniş tabanlıdır. Eğitim, sağlık, altyapı, barınma hizmetleri gelişmemiştir. GELİŞMEMİŞ ÜLKELERİN ÖZELLİKLERİ Nüfusları doğumlarla artar. Birincil faaliyetler modern olmayan yöntemlerle yapılır. Kadın nüfusun istihdam oranı Enerji üretimi tüketimi Kentleşme oranı Tarımsal rim Gelişmemiş ülkelere örnek; Somali, Bangladeş, Moğolistan, Afganistan, Tanzanya, Senegal, Kenya, Gana, Kamerun, Yemen, Madagaskar, Nepal, Papua Yeni Gine, Uganda, Angola, Nijer, Zambiya, Sudan, Çad, Mozambik, Kongo, Pakistan, Zimbabwe, Togo, Gine, vb. rilebilir. İç dış göç hareketliliği Nüfusun büyük bölümü birincil faaliyetlerde çalışır. Nüfusun dağılışında fiziki (doğal) faktörler etkilidir. Okur-yazar oranı Nüfusunu ikiye katlama süresi kısadır. Genç bağımlı nüfus Bebek çocuk ölümü çok Toplam nüfusunun Nüfus Nür. önemli artış hızı bir bölümünü genç nüfus grubu oluşturur. Ham madde satımları

6 1. İlk insanın ortaya çıkışından günümüze kadar geçen sürede faaliyetlerin oldukça değişim gösterdiği çeşitlendiği görülür. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) İnsanların yeni kültürlerle ilişkiye girmesi B) İnsan ihtiyaçlarının artması çeşitlenmesi C) İnsanların değişimlere uyum sağlamaya çalışması D) Sanayi Devrimi nin yaşanması E) İnsanların dünyaya hâkim olma arzularının artması 4. Aşağıda Tarih öncesi çağlarda gerçekleşen bazı olaylar rilmiştir. I. Hayvanların evcilleştirilmesi II. Ateşten ısınma amacıyla yararlanılması III. Doğal kaynaklarından yiyecek elde edilmeye başlanması Yukarıda rilen olaylarının kronolojik sırası aşağıdakilerden hangisidir? A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III D) II - III - I E) III - II - I 2. Besin ihtiyaçlarını avcılık yaparak sağlayan, kaya oyuklarını mağaraları barınak olarak kullanan göçebe olan ilk insanlar hangi çağda yaşamışlardır? A) Neolitik Çağ B) Yontma Taş Çağı C) Kalkolitik Çağ D) Paleolitik Çağ E) Mezolitik Çağ 5. Aşağıda tarih öncesi çağların yapılarıyla ilgili bazı özellikler rilmiştir. I. Kaba Taş Çağı - Önce toplayıcık-avcılık sonra avcılıktoplayıcılık II. Yontma Taş Çağı - Göçebe tarım III. Yeni Taş Çağı - Çiftçilik hayvancılık IV. Maden Çağı - Ticaret Buna göre, Tarih öncesi çağlardan hangisi ya da hangilerinde yapıları yanlış rilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I II D) II IV E) III IV 3. Aşağıdakilerden hangisi Paleolitik Çağ ın özelliklerinden değildir? A) İnsanlar mağara ya da ağaç kovuklarında yaşıyordu. B) İnsanlar köpek at gibi hayvanları evcilleştirmiştir. C) İnsanların yaşam tarzı göçebe avcılık toplayıcılık şeklindeydi. D) İnsanoğlunun yaşadığı en ilkel en uzun dönemdir. E) Bu dönemde insan doğadaki uzun sivri taşları silah olarak kullanmıştır. 6. Yerleşik hayatın benimsendiği insan hayatında köklü değişikliklerin başladığı dönemdir. Bu dönemin en önemli özelliği insanın tüketicilikten üreticiliğe geçmesidir. Göçebeliğin sona ererek yerleşik hayatın başladığı çağ aşağıdakilerden hangisidir? A) Paleolitik Çağ B) Yontma Taş Çağı C) Kalkolitik Çağ D) Neolitik Çağ E) Mezolitik Çağ 1. B 2. D 3. B 4. E 5. B 6. D

7 7. İnsanın ilk ortaya çıktığı zamanlarda doğa insanı yönlendiriyordu. Fakat zamanla bu durum tersine dönerek insan doğayı kontrolü altına almaya başlamıştır. Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin insanın doğayı kontrolü altına almaya başladığının ilk göstergesi olduğu söylenebilir? A) Toprağı işlemeye başlaması B) Hayvanları evcilleştirmeye başlaması C) Topraktan çanak çömlekler yapması D) Ateşi kontrolü altına alması E) Madenlerden araç gereçler yapması 10. Birincil faaliyetleri bundan elde ettiği ürünleri çok az olmasına rağmen ikincil, üçüncül diğer faaliyetleri çok fazla gelişmiş ülke aşağıdakilerden hangisidir? A) Hindistan B) Türkiye C) Almanya D) Çad E) Somali 8. İnsanların toplayıcılık avcılığı bırakıp tarımsal faaliyetlere başlaması aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? A) Doğal koşullar insan yaşantısına etki etmemiştir. B) Bilimsel çalışmalar yapılmıştır. C) Tarihi çağlar başlamıştır. D) Tüketici durumdan üretici duruma geçilmiştir. E) Göçebe hayat tarzı benimsenmiştir. 9. İlk Çağ ekonomilerindeki genişlemenin en önemli kaynağı aşağıdakilerden hangisidir? A) Bölgeler arası ticaret B) Nüfus artışı C) Uzun mesafeli ticaret D) Tarımda gerçekleştirilen yeni teknolojiler E) İklimdeki değişmeler 11. Aşağıda rilenlerden hangisi ikincil faaliyetlerin özellikleri arasında gösterilemez? A) Bu tür faaliyetlerde rim düşüklüğü görülür. B) Ham maddenin ya yarı işlenmiş maddelerin işlenip yeni ürünlere, insanların kullanabileceği şekle dönüştürüldüğü faaliyetlerdir. C) Sanayi faaliyetleri ikincil faaliyetler grubundadır. D) İkincil faaliyetlerin geliştiği ülkeler gelişmiş olan ülkelerdir. E) Nitelikli iş gücü isteği fazla olan faaliyetlerden oluşur. 12. Birincil faaliyetlerin modern olmayan yöntemlerle yapıldığı bir ülkede aşağıdakilerden hangisinin oluşması beklenmez? A) Tarımsal ürün üretiminde dalgalanmaların görülmesi B) Tarım alanlarının giderek rimsiz hale gelmesi C) Tarımsal üretimin rimin düşmesi D) Nöbetleşe tarımın her geçen yıl gelişmesi E) Tarımsal ürünlerde ithalata ihtiyaç duyulması 7. D 8. D 9. A 10. C 11. A 12. D

8 13. Aşağıdakilerden hangisi bir ülke ekonomisinde ikincil faaliyetlerin büyük önem taşıdığına kanıt olarak gösterilemez? A) Sanayinin birçok dalının kurulmuş olması B) Sanayinin milli gelir içindeki payının yüksek olması C) Sanayinin gelişmiş olması, jeopolitik önemini arttırması D) Tarımda çalışan nüfusun genel nüfus içindeki oranının yüksek olması 16. Aşağıdakilerden hangisi az gelişmiş ülkeler ile gelişmiş ülkeleri birbirlerinden ayıran bir ölçüt değildir? A) Ülkede kilometrekareye düşen insan sayısı B) Bir yıl içinde ülke genelinde doğan çocuk sayısı C) İnsani gelişme indeksi D) Çalışan nüfus içinde nitelikli iş gücünün oranı E) Çalışan nüfusun faaliyet kollarına göre dağılımı E) Sanayi ürünlerinin ihracatının fazla olması 14. Bir ülkenin ihracatında ham madde yarı işlenmiş maddeler ilk sırayı alırken ithalatında ise sanayi ürünleri ilk sırayı alıyorsa bu ülke için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Kişi başına düşen milli gelir B) Doğal nüfus artış hızı yavaştır. C) Enerji tüketimi D) Ulaşımı olanakları gelişmemiştir. E) Tarımsal faaliyetlerde modern yöntemler uygulanmamaktadır. 17. Biyoteknoloji, insan, hayvan bitki hücrelerinin fonksiyonlarını anlamak değiştirmek amacıyla uygulanan çeşitli teknikleri işlemleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Canlıların iyileştirilmesi ya da endüstriyel kullanımına yönelik ürünler geliştirilmesini, modern teknolojinin doğa bilimlerine uygulanmasını kapsar. Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri göz önüne alındığında aşağıdaki ülkelerden hangisinin biyoteknoloji alanında diğerlerinden daha ileri olduğu söylenebilir? A) Mısır B) Brezilya C) ABD D) Sudan E) Afganistan 15. Herhangi bir ülkenin gelişmişlik düzeyi hakkında aşağıdakilerden hangisi kesin bir bilgi rmez? A) Nüfusunun eğitim seviyesi B) Tarımsal faaliyetlerde birim alandan alınan rim C) Aritmetik nüfus yoğunluğu D) Çalışan nüfusun sektörlere dağılımı E) İhracatının ithalatını karşılama oranı 18. Aşağıdakilerden hangisi gelişmiş ülkelerin özelliklerinden biri değildir? A) Kişi başına düşen gelirin yüksek olması B) Nüfusun büyük bir bölümünün birincil faaliyetler dışında çalışması C) Yerleşme ulaşımın yer şekillerinden önemli ölçüde bağımsız olması D) Nüfus yoğunluğunun az olması E) Ham madde ithal ederek işlenmiş madde ihraç etmesi 13. D 14. B 15. C 16. A 17. C 18. D