9.1 Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu

Transkript

1 9.1 Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu Uluslararası Bağcılık ve Şarap Örgütü nün (OIV Organisation Internationale de la Vigne et du Vin) tarafından Haziran 2008 de yapılan 6ıncı Genel Kurul toplantısında yayınlanan verilere göre, dünyada en yüksek miktarda bağ Avrupa da bulunmaktadır. Avrupa, zengin bağcılık ve şarapçılık tarihi ve gelişmiş üretim ile bağcılık ve şarapçılığın merkezi konumundadır. Ancak bununla birlikte Avrupa kıtasında bağ arazilerinin azaldığı görülmektedir. Özellikle İspanya (2007 yılı tahmini verilerine göre hektar) ve Fransa da (2007 yılı tahmini verilerine göre hektar) bağ alanları azalmaktadır (OIV, 2008) yılı tahmini verilerine göre İtalya hektar ve Türkiye hektar ile belirgin bir düşüş göstermeyerek, bağ alanlarında istikrarını korumaktadır yılı tahmini verilerine göre Çin hektar, ABD hektar, İran hektar, Portekiz hektar, Arjantin hektar ve Avustralya hektar bağ arazisi ile artış gösteren ülkelerdir (OIV, 2008). Tablo 9.1: Dünya Genelinde Bağların Dağılımı % Bölgeler Dönemi (tahmini) Avrupa Asya Amerika Afrika Okyanusya Kaynak: OIV, 2008 Dünya üzüm üretimi ise dönemi verileri karşılaştırıldığında İtalya, Fransa, ABD, Güney Afrika, Avustralya ve Mısır da azalırken, Çin, Türkiye, Arjantin, Şili, Hindistan, Almanya ve Brezilya da artış görülmektedir (OIV, 2008) Ancak taze kullanıma yönelik üzüm üretim verileri farklılık göstermektedir. Yaş üzüm kullanımında %55.1 ile Asya birinci iken Avrupa dünya genelinde %17.9, Amerika %15.6, Afrika %10.9 ve Okyanusya %0.5 oranında paya sahip olmaktadır. 1

2 Tablo 9.2: Dünya Genelinde Üzüm Üretimi Dağılımı % Bölgeler Dönemi (tahmini) Avrupa Asya Amerika Afrika Okyanusya Kaynak: OIV, Dünya genelinde şarapçılık sektörü son yıllarda uluslararası karakterini güçlendirmiş ve sayıları gün geçtikçe artan farklı bölgesel oyuncular ve piyasaya sürülen farklı ürünler ile zenginleşmiştir. Küresel şarapçılık pazarında hiçbir büyük firma %1 den daha büyük paya sahip değildir. Ancak piyasada büyük oyuncuların devralma ve satın alma yolu ile pazar paylarını yükseltme gayesinde oldukları da gözlemlenmektedir döneminde dünya şarap satışlarının %12 oranında yükseldiği gözlemlenmiştir. Ancak özellikle İtalya, Fransa, Portekiz ve İspanya gibi şarap tüketiminde belirleyici olan ülkelerde genç nüfusun geleneksel günlük şarap içme alışkanlıklarını değiştirme eğilimleri şarap tüketiminde farklılıklara neden olmuş ve özel günlere yönelik tüketimde artış kaydedilmiştir yılında Fransa ve İtalya nın dünya pazarındaki payı %50 civarında iken 2010 yılında bu oranın %25 olması beklenmektedir. Bu noktada dünyanın diğer ülkelerinde gelişen ve markalaşarak büyüme elde eden yeni bağcılık ve şarapçılık merkezlerinin etkisi de göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin ABD nin, Avustralya nın ve Güney Afrika nın, pazara sundukları yeni ürünler ve yenilikçi yaklaşımları ile dünya şarap pazarındaki payları yükselmektedir (Market Analysis, 2006) Tablo 9.3: Ülkeler ve Şarap Üretim Bölgeleri Alsas Bordo Bölge Fransa Özellik %90 oranında beyaz şarap üretilmektedir. En popüler olanlar Riesling ve Gewürztraminer dir. Ayrıca Pinot Blanc, Tokay Pinot Gris, Sylvaner ve köpüklü şarap olan Crémant d Alsace bu bölgede üretilmektedir. Fransa nın şarap üretiminde en tanınan bölgesidir ve bölgede 20 marka 2

3 bulunmaktadır. Burgundy Fransa nın en beğenilen iki şarabı Beaujolais ve Chablis bu bölgede üretilmektedir. Champagne Chardonnay, Pinot Noir ve Pinot Meunier üzümlerinden köpüklü, dünyaca ünlü olan ve bölgesel markaya sahip meşhur şarap üretilmektedir. Côtes du Rhône Grenache ve Clairette üzümleri yetişmektedir. Languedoc Roussillon Dünyanın en büyük şarap bölgesidir. Akdeniz den Pirene dağlarına uzanmaktadır. Daha çok kırmızı şarap üretilmektedir. Yılda 2 milyar şişe şarap üretilmektedir. Loire Valley Beyaz şarapları ile ünlüdür. Provence Côtes de Provence, Bandol ve Bellet markaları ile ünlüdür. Korsika Güzel Ada olarak adlandırılır, taze, genç rose ve beyaz şarap üretimi yapılmaktadır. Güney Batı Bordo ve Pireneler arasındadır. Cabernet, Merlot ve Tannat üzümleri ile beyaz kategorisinde Semillon, Sauvignon ve Ugni Blanc kullanılmaktadır. İspanya Bölge Özellik Rioja Tarihi şarap bölgesi. Navarra Zengin şarap bölgesi. Modern ve geleneksel şarap üretimi bulunmaktadır. Firma yapıları gelişmiştir. Penedes Barselona nın güneyinde tarihi şarap üretim bölgesi. Ribera del Duero İspanya nın en ünlü şarabı Vega Sicilia bu bölgede üretilmektedir. Priorato Yüksek kalite kırmızı şarap üretilmektedir. Rias Baxias Beyaz şarap üretilmektedir. Somontano Genç şarap üreticilerinin merkezi konumundadır. Ribeiro Portekiz sınırında kırmızı şarap üretim bölgesi. Valencia Kırmızı sofra şarabı ve tatlı yanında verilen beyaz şarap üretimi yapılmaktadır. Jerez Bu bölge Sherry şarabı ile ünlüdür. Valdepeñas Sıcak nemli yazları ve soğuk kışları bölgede Reserva ve Gran Rserva şarapları üretilmektedir. Rueda Beyaz şarap üretilmektedir. La Mancha Bu bölgede iklimsel derece farkları üretimde etkili olmaktadır. İtalya Bölge Özellik 3

4 Abruzzo Aosta Vadisi Apulia Basilicata Calabria Campania Emilia-Romagna Friuli-Venezia-Giulia Latium Liguria Lombardia Marches Molise Piemonte Sardunya Sicilya Trantino-Alto Adige Toskana Umbria Veneto Bölge hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Bölge üretimi Avusturya, Şili, Macaristan ve Yunanista ın toplam üretiminden fazladır. 635 hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Tarihi şarap üretim merkezidir hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Güney İtalya nın antik Yunan dan kalma şarap merkezi hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Antik Roma dan bu yana şarap üreticisi bölge hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Kolay içilebilen, makul fiyatlı, yemeklik şarap üretimi hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Beyaz şarap üretimi %90 paya sahiptir hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Beyaz şarap üretimi yaygındır hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi 360,000 hektolitre hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Beyaz şarap bölgesi hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Floransa ve çevresi modern kırmızı şarap üretimi yapmaktadır hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Orvieto şarapları çok ünlüdür hektar bağ alanı. Yıllık şarap üretimi hektolitre. Bardolino, Soave ve Valpolicella yılda yüz milyon şişenin üzerinde şarap üretmektedir. ABD - Kaliforniya Özellik 4

5 Kuzey Kaliforniya Sahili Merkezi Kaliforniya Sahili Güney Kaliforniya Sierra Nevada Central Valley Bölge New South Wales Güney Avustralya Tazmanya Mendocino, Lake County, Sonoma, Napa ve Carneros şarap bölgeleri buradadır. 800 şarap üreticisi bulunmaktadır ve bunun dışında sayısız bağcı vardır. Napa Valley en önemli ve meşhur şarap üretim merkezidir. Yüksek kalite şarap üretilmektedir. Çok önemli bir turizm cazibe merkezi olup gün geçtikçe, turizm açısından da uluslararası popülerliği artmaktadır. 300 şarap üreticisi firma bulunmaktadır. Livermore Valley, Santa Cruz Mountains, Monterey County, Paso Robles, San Luis Obispo County ve Santa Barbara County şarap bölgeleri buradadır. Küçük Temecula şarap bölgesi buradadır ve 20 şarap üreticisi bulunmaktadır. Turizm merkezidir ayrıca Amador, Calaveras ve El Dorado da 70 şarap üreticisi bulunmaktadır. Kaliforniya nın tarım merkezidir. 50 şarap üreticisi ve 750 bağ bulunmaktadır. Lodi ve San Joaquin Valley iki önemli şarap üretim merkezidir. Avustralya Özellik Avrupalılar tarafından kolonileştirilen ilk alan ve ilk şarapçılık merkezidir. Canberra District, Cowra, Gundagai, Hastings River, Hilltops, Hunter, Mudgee, Orange, Perricoota, Riverina, Shoalhaven Coast, Southern Highlands ve Tumbarumba bölgeleri bu alan içerisindedir. Avustralya nın en iyi şarap üretimi burada yapılmaktadır. Dünyanın en eski şarap üretim merkezlerinden biridir. Ülkenin şarap üretiminin büyük bir kısmı burada yapılmaktadır. Bu bölgedeki şarap üretim alanları Adelaide Hills, Adelaide Plains, Barossa Valley, Clare Valley, Coonawarra, Currency Creek, Eden Valley, Kangaroo Island, Langhorne Creek, McLaren Vale, Mount Benson, Padthaway, Riverland, Southern Fleurieu, Southern Flinders Ranges ve Wrattonbully dir. Hava daha soğuktur. Bölgede kaliteli köpüklü şarap üretimi vardır. Bölgedeki şarap alanları Alpine Valleys, Beechworth, Bendigo, Geelong, Gippsland, Glenrowan, Goulburn Valley, Grampians, Heathcote, Henty, King Valley, Macedon Ranges, Murray Darling, Pyrenees, Rutherglen, Strathbogie Ranges, Sanbury, Swan Hill, Upper Goulburn ve Yarra Valley dir. 5

6 Güney Afrika Bölge Özellik Cape Agulhas ve Elim Deniz kıyısındaki bu bağlarda Sauvignon Blanc, Semillon ve shiraz üretilmektedir. Cape Point, Cape Town ülkenin şarap merkezlerinden biridir. Constantia vadisinde Constantia, Durbanville 17inci yüzyıldan bu yana şarap üretimi yapılmaktadır Deniz ve Philadelphia seviyesinden 380 metre yüksekte bağlar bulmak mümkündür. Okyanusa yakınlık burada üzüm kalitesinde etkili olmaktadır. Sauvignon Blanc ve Semillon üretilmektedir. Citrusdal Valley Kumlu toprağı ve güneydeki Table Mountain dağlık bölgesi yüksek su kalitesi sağlamaktadır. Darling, Groenekloof Geleneksel olarak tahıl üretimi yapılmaktadır. Yüksek kaliteli Sauvignon ve Swartland Blanc üretilmektedir. Franschhoek Valley ve Elma ve armut bahçeleri arasında bağlar bulunmaktadır. Villiersdorp Calitzdorp, Montagu ve Upper Langkloof Muscat üzümleri yetişmektedir. Bölge tatlı şarapları ile ünlüdür. Bölgede kırmızı şarap üretimi yükselmektedir. Ayrıca Klein Karoo brendileri ile uluslararası üne sahiptir. Elgin ve Wanormaler Bay Esasen Elma üretim merkezidir ancak Sauvignon Blanc, Pinot Noir ve Shiraz da üretilmektedir. Bu bölgede yeni şarap üreticilerinin yatırım yaptığı görülmektedir. Paarl, Franschhoek Uzun ılık yazları ve çok çeşitli üzümleri ile tanınmaktadır. Valley, Simonsberg ve Wellington Stellenbosch, Bu bölgede şarap üreticilerinin sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Banghoek, Bottelary, Stellenbosch bölgesi Jonkershoek, Papegaaiberg, Simonsberg ve Jonkershoek ve Stellenbosch & Bottelary şarap merkezlerini içermektedir ve çok Papegaaiberg popüler bir turizm varış noktasıdır. Tulbagh Buğday tarlaları arasında bulunan bağlarda Shiraz yetiştirilmektedir. Worcester Ülkenin en geniş şarapçılık merkezidir hektar bağ alanı ile ülkenin toplam bağlarının %25 i buradadır. Ayrıca ülkenin toplam şarap üretiminin %35 i burada yapılmaktadır. Kaynak: verilerinden derlenmiştir. 6

7 Günümüzde dünyanın belli başlı şarap üreticilerine bakıldığında Fransa ilk sıradadır. Fransa da 10 şarap bölgesi bulunmaktadır. İspanya, toplamda 1.2 milyon hektar bağ alanı, şarap üreticisi ve 33 hektolitre yıllık şarap üretimi ile Fransa nın ardından dünyanın ikinci büyük şarap üreticisidir. İtalya 20 şarap bölgesi ile dünyanın en eski ve üçüncü büyük şarap üreticisi konumundadır. Tablo 9.4: Dünya Genelinde Şarap Üretimi Dağılımı % Bölgeler Dönemi (tahmini) Avrupa Asya Amerika Afrika Okyanusya Kaynak: OIV, OIV tarafından yayınlanan 2007 tahmini verilerine göre şarap üretimi azalan ülkeler Fransa, İtalya, İspanya, ABD, Arjantin ve Portekiz iken şarap üretimi artan ülkeler Almanya, Güney Afrika, Şili ve Rusya Federasyonu dur. Fransa da şarap tüketimi azalmakta ve Fransız üreticiler yeni pazarların taleplerine cevap verememektedirler. Eğer Fransa daki bu düşüş eğilimi devam ederse, 2015 yılında Fransa nın yerini İspanya ya bırakacağı tahmin edilmektedir. İspanya nın şarap sektörüne yönelik yenilikçi stratejiler ile bu süreci daha iyi yönettiği düşünülmektedir (Credoc, 2008). Tablo 9.5: Dünya Genelinde Şarap Tüketimi Dağılımı % Bölgeler Dönemi (tahmini) Avrupa Asya Amerika Afrika Okyanusya Kaynak: OIV, Dünyanın en büyük şarap ihracatını Avrupa kıtası gerçekleştirmektedir. Dünya pazarının %60 ının beş ihracatçı ülkenin (Fransa, İspanya, İtalya, ABD, Avustralya) kontrolünde 7

8 olduğu görülmektedir. Ancak Avrupa şaraplarının ihracatında görülen belirgin düşüşün en büyük nedeninin Avrupa şarap sektörünün küresel yenilikçi şarap pazarına uyumda karşılaştığı sorunlardan kaynaklandığı görülmektedir. Özellikle ABD, Güney Afrika ve Avustralya menşeli ürünlerin dünya piyasalarında çoğalması ve bu bölgelerden kaliteli şarap üretimi ve markalaşma sürecini başarı ile tamamlamış firmaların çıkması rekabeti artırmaktadır. Tablo 9.6: Dünya Genelinde Şarap İhracatı Dağılımı % Bölgeler Avrupa Asya Amerika Afrika Okyanusya Kaynak: OIV, (tahmini) Tablo 9.7: Dünya Genelinde Şarap İthalatı Dağılımı % Bölgeler Avrupa Asya Amerika Afrika Okyanusya Kaynak: OIV, (tahmini) 9.2 Avrupa Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu Uluslararası Bağcılık ve Şarap Örgütü (OIV Organisation Internationale de la Vigne et du Vin) tarafından Mart 2008 de yayınlanan Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Kültürü Raporu na göre Avrupa Birliği nde (AB) son yıllarda gözlemlenen bağların yeniden yapılanması ve bölgelere göre üretilen şarapların ayrıştırılması çalışmaları sonucunda AB genelinde bağ arazilerinde ve şarap üretiminde bir düşüş yaşanmaktadır yılı üretimi AB de (hem 15 üyeli hem de 27 üyeli set içerisinde) son 15 yılın en düşük oranındadır yılı üretimi 15 li üye setinde milyon hektolitre, 27 li üye setinde milyon hektolitre olarak kaydedilmiştir (OIV, 2008a). 8

9 Tablo 9.8: AB de (15 Üye) Şarap Üretimi (milyon hektolitre) Almanya Avusturya Yunanistan İspanya Fransa İtalya Portekiz AB (tahmini) fark Kaynak: OIV, 2008a. Tablo 9.9: AB de (27 Üye) Şarap Üretimi (milyon hektolitre) 8 Yeni Üye Macaristan Romanya Bulgaristan AB (tahmini) fark Kaynak: OIV, 2008a. OIV Dünya Bağcılık ve Şarapçılık Kültürü Raporu nda 2007 yılında şarap fiyatlarının yükselme eğilimi gösterdiği de ifade edilmiştir. Özellikle coğrafi işarete sahip olmayan sofra şaraplarında Fransa, İspanya ve İtalya da üretimin azalması ve stoklarda görülen düşüş nedeniyle fiyatların yükseldiği gözlemlenmiştir. Şekil 9.1: AB de Coğrafi İşareti Olmayan Kırmızı Sofra Şarabı Fiyatı (Avro/hektolitre) İtalya Fransa İspanya Kaynak: OIV, 2008a. 9

10 Şekil 9.2: AB de Coğrafi İşareti Olmayan Beyaz Sofra Şarabı Fiyatı (Avro/hektolitre) İtalya Fransa İspanya Kaynak: OIV, 2008a. AB de Şarap Sektörüne Yönelik Yeni Düzenleme AB de şarapçılık sektörüne yönelik mevzuat Ortak Pazar düzenlemeleri içerisinde yer almakta olup, 1999 yılından bu yana uygulanmakta olan rejim, 29 Nisan 2008 tarihli ve 479/2008 tarihli Konsey Yönetmeliği ile yeniden düzenlenmiştir (Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, 2008). Yapılan yeni düzenlemenin esas amacı sektörün sahip olduğu uluslararası rekabet gücünü korumak ve artırmaktır. Bu doğrultuda yeni düzenlemenin AB şarap pazarına denge getirmesi ve ayrılan bütçenin daha etkin olarak kullanılması sonuçlarını doğurması beklenmektedir. AB şarap pazarının yeniden yapılanması ve rekabet gücü düşük işletmelere üç yıl süre ile destek verilmesi öngörülmektedir. Özellikle çevrenin korunması, inovasyon, bağların modernizasyonu konuları üzerinde durulmakla birlikte, AB şarap sektörünün kalbini oluşturan geleneksel, kaliteli şarap üretiminin güvence altına alınması ve etiketleme kurallarının basitleştirilerek üreticileri yüksek kaliteli şarap üretmeye sevk eden bir uygulamaya geçilmesi istenilmektedir. 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren kısıtlayıcı ve oldukça sıkı bir denetime dayanan ekim hakları yürürlükten kalkacaktır. Yeni düzenlemenin 1 Ağustos 2008 tarihinde yürürlüğe gireceği ifade edilmiştir. Yeni düzenlemedeki ana hususlar aşağıda verilmektedir: Ulusal Finansal Zarflar: Üye Ülkelerin karar alma alanlarını genişletmekte ve üçüncü ülkeler dahil olmak üzere Üye Ülkelere, gerekli gördükleri yerlerde, bağ yeniden yapılandırması, bağ dönüşümü, üretim modernizasyonu, inovasyon, yeşil 10

11 hasatın desteklenmesi ve kriz yönetimi önlemleri gibi farklı alanlarda ihtiyaç önlemleri alma yetkisi vermektedir. Kırsal Kalkınma Önlemleri: Bu kapsamda ar-ge çalışmaları amacıyla bölgelere belli oranlarda finansman aktarımında bulunulacaktır. Özellikle genç çiftçilerin ve girişimcilerin pazarlama ve yönetim yeteneklerin artırılması, meslek içi eğitim, üretici birliklerine yönelik destekler, erken emeklilik ve kültürel dokuya yönelik destek programları bu kapsamda fonlanacaktır. Dikim Hakları: 2015 yılı sonunda bu haklar yürürlükten kalkacaktır ancak dileyen Üye Ülkelerin 2018 yılına kadar bu hakları uygulamada bırakma seçenekleri bulunmaktadır. Bu noktada AB de azalan bağ alanlarının yeni girişimciler tarafından yapılan kaliteli bağ yatırımları ile artırılması önem kazanmaktadır. Distilasyon Şemalarının Sona Ermesi: 2011/2012 yılları sonuna kadar kriz distilasyonu olarak anılan ve AB pazarında görülen aşırı fiyat hareketleri, üretimde kalitenin belirgin olarak düşmesi gibi kriz dönemlerinde üreticilere yardım edilmesini öngören mekanizma kapsamında yer alan harcamalar Üye Ülkelerin kararına bağlı olmakla birlikte, ulusal finansal zarfın ancak %20 si oranında geçekleşebilecektir. Tek Çiftlik Ödemelerine Geçiş: Üreticilere yapılan ödemeler, şaraplarını gruplamış olan üreticilere verilecektir. Bağ Sökme Toplamda hektarlık bir alan için üç yıllık gönüllü bir bağ sökümü şeması yapmak mümkünüdür ancak primler ilk yıldan itibaren düşmektedir. Bir Üye Ülke bağ sökümünü eğer arazi o Üye Ülkenin toplam bağlarının %8 inden daha fazla veya o bölgenin toplamının %10 undan daha fazla ise durdurma hakkına sahiptir. Ayrıca dağlık ve eğimli bölgelerin Üye Ülkeler tarafından bağ sökümünden muaf tutulması da mümkündür. Şarap Yapım Teknikleri: Yeni veya modifiye edilmiş tekniklerin onaylanmasına ait sorumluluk Komisyon a verilmektedir. Ayrıca OIV tarafından kabul edilen teknikler de AB tarafından kabul edilen teknik listesinde yer alacaktır. Daha İyi Etiketleme Kuralları: Bu noktada amaçlanan kaliteli AB şarapları için coğrafi işaretleme korumaları sağlamak ve çok iyi yapılandırılmış ulusal kalite politikaların hayata geçirilmesidir. Bununla birlikte AB şaraplarının küresel rekabet 11

12 güçlerini artırmak amacıyla coğrafi işaret taşımayan şaraplara da üretildikleri bölge adına ve özelliğine etiketlerinde yer verme hakkı tanımaktadır. Zenginleştirme: İzin verilmekle birlikte, zenginleştirmenin azami değerleri (şeker) düşürülecektir. Bazı mevsimsel koşullarda Üye Ülkelerin Komisyon dan zenginleştirme seviyesini yükseltme talebinde bulunmaları mümkün kılınmıştır. Yeni düzenlemede üçüncü ülkelere yönelik bazı hükümler yer almaktadır. Bunlardan ilki Madde 10 da yer alan AB şarap üreticilerinin ürünlerinin üçüncü ülke pazarlarında rekabet güçlerini yükseltmek amacıyla tanıtım ve pazarlamasına yönelik çalışmaların azami %50 sinin finansmanını öngören destekleme hükmüdür. Bu kapsamda desteklenecek olan faaliyetler halkla ilişkiler, AB ürünlerinin kalitesini, çevre dostu kimliğini ve gıda güvenliğini öne çıkartan reklam çalışmaları, coğrafi işaretlendirmeye ve organik tarıma yönelik bilgilendirme kampanyaları, uluslararası fuar, sergi katılımları, yeni pazarlara ilişkin çalışmalar, bilgilendirme ve promosyon çalışmalarını değerlendiren ve etkilerini ölçen çalışmalardır. Üçüncü ülke menşeli şarapların Topluluk menşeli bir şarapla kupajı yasaktır. Aynı şekilde üçüncü ülke menşeli bazı tip üzümler için, üzüm suyunun ve taze üzümlerin AB içerisinde şaraba dönüştürülmesi veya karıştırılması yasaklanmıştır. Üçüncü ülkelere yönelik en belirleyici kurallar ticaret hükümlerinde yer almaktadır. Konsey Yönetmeliğinin 5inci başlığında Üçüncü Ülkeler ile Ticaret altında bu hükümler ile açıklık getirilmektedir. Buna göre; üçüncü ülke menşeli şaraplar Ortak Gümrük Tarifesine tabidirler. GTİP kodu , ve 2204 olan ürünlerde AB ye ithal veya ihraç eden kişi ve kurumların gerekli izin ve lisanslara sahip olmaları gerekmektedir. Bu lisansları Üye Ülkeler vermektedir ve lisanslar tüm AB pazarında geçerlidir. 9.3 Türkiye Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu Türkiye İstatistik Kurumu 2004 yılı verilerine göre Türkiye de işlenen tarım alanlarının %1,96 sında bağcılık yapılmaktadır. FAO 2005 yılı istatistiklerinde ise, Türkiye nin yaklaşık 550 bin hektar bağ alanına ve yaklaşık 4 milyon ton üzüm üretimine sahip olduğu yer almaktadır. Türkiye bağcılık sektöründe dünyada bağ alanlarında 4üncü, üretimde ise 6ıncı sırada bulunmaktadır. Türkiye de bağ alanlarının %57,7 sinde sofralık, %13,5 inde şıralık-şaraplık ve %28,8 inde kurutmalık üzüm yetiştirilmektedir. Elde edilen üzüm 12

13 üretiminin %54,3 ü sofralık, %35,1 i kurutmalık ve %10,6 sı şıralık-şaraplık çeşitlerden oluşmaktadır. Türkiye alan ve üretim miktarları bakımından AB Üye Ülkelere dikkate alındığında 4üncü sırada gelmektedir (Kiracı ve diğerleri, 2008). Tablo 9.10: Türkiye, AB ve Dünya Bağcılığı( Yılları) YILLAR Bağ Alanı (ha) Üzüm Üretimi (ton) TÜRKİYE Verim Bağ Alanı (ha) Üzüm Üretimi (ton) AB 27 + Verim Bağ Alanı (ha) Üzüm Üretimi (ton) DÜNYA Verim Kaynak: Kiracı ve diğerleri, [FAO verileri.] Türkiye kuru üzümde net ihracatçı ülke konumundadır. Ancak şarap ihracatında Türkiye nin var olan üzüm üretimine rağmen uluslararası pazarlarda belirleyici bir konumu bulunmamaktadır. ÜLKELER DÜNYA + AB 27 + Tablo 9.11: Üzüm ve Ürünleri Dış Ticaretinde Türkiye ve AB'nin Dünyada Yeri(2005) SOFRALIK YAŞ ÜZÜM KURU ÜZÜM ÜZÜM SUYU ŞARAP TOPLAM DIŞ TİCARETTE PAYI Üzüm Ürünleri Toplam İhracat Payı(%) 13,1 3,5 2,1 81,3 100,0 Üzüm Ürünleri Toplam İhracatında Ürün Payı(%) 9,5 0,6 1,6 88,2 100,0 Ürüne Ait Dünya İhracatında Payı(%) 48,8 11,4 51,6 72,8 67,1 Üzüm Ürünleri Toplam TÜRKİYE İhracatında Ürün Payı(%) 26,9 70,5 0,1 2,5 100,0 Ürüne Ait Dünya İhracatında Payı(%) 2,80 27,30 0,08 0,04 1,30 DÜNYA Üzüm Ürünleri Toplam İthalat Payı(%) 17,0 3,4 2,0 77,6 100,0 Üzüm Ürünleri Toplam İthalatta Ürün Payı(%) 15,8 3,3 1,4 79,4 100,0 AB 27 + Ürüne Ait Dünya İthalatında Payı(%) 50,5 52,5 37,8 55,4 54,1 Üzüm Ürünleri Toplam İthalatta Ürün Payı(%) 2,8 47,5 5,6 44,1 100,0 TÜRKİYE Ürüne Ait Dünya İthalatında Payı(%) 0,00 0,31 0,06 0,01 0,02 Kaynak: Kiracı ve diğerleri, [FAO verileri.] 13

14 Türkiye iklim ve toprak koşulları açısından bağcılığa ve şaraplık üzüm yetiştirmeye çok uygundur. Bağcılık ve şarap üretimin Hititler den beri yapıldığı bilinmektedir. Şaraplık üzüm çeşitlerinin bol ve kaliteli olması şarap üretimi açısından büyük önem taşımaktadır. Türkiye de şaraplık üzüm yetiştirilen iller; Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Çanakkale, Bilecik, Balıkesir, Ankara, Yozgat, Çorum, Amasya, Tokat, Nevşehir, Kırşehir, Aksaray, Niğde, Konya, Mersin, İzmir, Manisa, Denizli, Burdur, Isparta, Erzincan, Tunceli, Elazığ, Malatya, Gaziantep, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin dir (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Türkiye de yetiştirilen kırmızı şaraplık üzüm türleri adakarası, cinsaut, gamay, karalahana, papazkarası, pinotnoir, kalecik karası, alicante bouschet, öküzgözü, dimrit, sergi karası, cabarnet sauvginon, carignan, çalkarası, syrah, granache, horozkarası, merlot ve cabernet franc tır (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Türkiye de yetiştirilen beyaz şaraplık üzüm türleri; beylerce, clairette, chardonay, riesling, semillon, Anadolu yapıncağı, yapıncak, narince, dökülgen, kabarcık, rumi, emir, Bornova misketi, hasandede, maccaben, sultaniye çekirdeksiz, sauvignon blanc, ugni blanc, colombard ve sungurludur (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Tablo 9.12: Türkiye de Şarap Üretimi (bin litre) Yıllar Üretim (tahmini) Kaynak. Karabayır, 2007 [TUİK verileri] Türkiye de şarap sektörünün toplam kapasitesinin 120 milyon litre olduğu tahmin edilmektedir. Şarapta markalaşma ve kaliteli üretim sektörün ve iç piyasanın gelişiminde önemli rol oynamaktadır. Ancak bununla birlikte henüz Türkiye nin şarap ihracatında dünyada belirgin bir konuma sahip olmadığı görülmektedir yılında Türkiye nin şarap ihracatının 8.5 milyon ABD doları olduğu görülmektedir. Birçok şarabın uluslararası ödüller almasına rağmen henüz Türkiye nin şarapta marka bir ülke olmadığı görülmektedir. Büyük miktardaki üzüm üretimine rağmen şarapta görülen yavaş ilerlemenin sektördeki oyuncuların uluslararası rekabet güçlerinin yükseltilmesi ile 14

15 mümkün olacağı düşünülmektedir. Türkiye nin şarap ihracatı öncelikle Almanya ve Belçika odaklı olarak gelişme göstermiştir. Belçika ya yapılan ihracat %27.6 paya sahip iken, Almanya ya yapılan ihracat %20.4 oranında gerçekleşmektedir. Türkiye nin şarap ihraç ettiği diğer ülkeler Kuzey Kıbrıs, Rusya Federasyonu, İngiltere, ABD, Fransa ve Japonya dır (Karabayır, 2007) Tablo 9.12: Türkiye nin Şarap İhracatı (2006) Ülke Miktar (1.000 litre) Değer (1.000 ABD doları) Belçika Almanya Kuzey Kıbrıs T. C İngiltere Rusya Federasyonu ABD Fransa Japonya Toplam (diğerleri dahil) Kaynak. Karabayır, 2007 [Dış Ticaret Müsteşarlığı verileri] 9.4 Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Genel Durumu Şekil 9.3: Trakya Bölgesi Önemli Bağ Alanları Edirne Edirne K.eli Kırklareli U.Köprü Tekirdağ U.Köprü Malkara Malkar Şarköy T.dağ Şarkö Kaynak: Kiracı,

16 Tekirdağ da ekonomik yaşamı içerisinde bağcılık ve şarapçılık sektörü özel bir konuma sahiptir. Öncelikle bölge bağcılık açısından dünyanın üzüm ve şarap üretimine en elverişli coğrafi ve iklimsel şartları barındırmaktadır. Tekirdağ bölgesinde bağcılık ve şarapçılık kültürü, tarihi ve ekonomik yapı içerisindeki etkin konumu ile önemli bir rekabet gücüne sahiptir. Tekirdağ da bağcılık ve şarapçılık sektörü ile ilgili yerel bilgi ve veriler Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü bünyesinde Sayın Mehmet Ali KİRACI tarafından yürütülen çalışmalara ait olup, bölgenin detaylı ve güncel panoramasını sunmaktadır. * Trakya bağ alanları Türkiye bağ alanlarının yaklaşık %1,7 sini oluşturmaktadır. İllerin bağ alanlarının işlenen tarım arazileri içindeki payı ise %0,2-%1,6 arasında değişmektedir. Bölge Tarım İl Müdürlükleri 2006 yılı kayıtlarına göre yaklaşık hektar bağ alanı ve yine yaklaşık bin ton yaş üzüm üretimi bulunmaktadır. Tekirdağ diğer iki ile oranla daha fazla bağ alanına sahip olmaktadır. Bölge bağ alanlarının yaklaşık %69 u Tekirdağ da bulunmaktadır. Şarköy de 2005 Yılı itibariyle Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı üreticinin adedi, yaklaşık %76 sı bağcılık faaliyetlerinde bulunmaktadır (Kiracı, 2008). Tablo 9.13: Trakya Bağ Alanlarının Gelişimi(dekar) YILLAR Tekirdağ Edirne Kırklareli Toplam Kaynak: Kiracı, [1995 yılına kadar DİE Tar.Yapı ve Ür., yılı Bölge Tarım İl Müdürlükleri Kayıtları.] * Bilimsel çalışmalar sektörün rekabet gücüne yönelik tespitler için büyük önem taşımaktadır. Sayın Mehmet Ali KİRACI ya ve Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ne çalışmamıza gösterdikleri bilimsel destek ve paylaşımcı yaklaşımları için teşekkür ederiz. 16

17 Tablo 9.14: Tekirdağ Bölgesinde İlçelere Göre Bağ Alanları (dekar) MERKEZ ÇERKEZKÖY 230 ÇORLU 350 HAYRABOLU 14 MALKARA MARMARA ER. 50 MURATLI 300 SARAY 300 ŞARKÖY TOPLAM Tüm Trakya İlleri Toplamı Kaynak: Kiracı, [Tarım İl Müdürlükleri ve TBAE Kayıtları (2006)] Tablo 9.15: Tekirdağ Bölgesinde Yerleşim Birimlerine Göre Bağ Alanları (dekar) İlçesi Yerleşim Birimi Bağ Alanı(da) Merkez Merkez " Barbaros " Naip 750 " Işıklar 550 " Dağyenice 520 " Kumbağ 315 " Karaevli 300 " Yeniköy 250 " Semetli 250 " Yazır 180 " Çanakçı 150 Şarköy Merkez " Mürefte " Hoşköy " Eriklice " Çınarlı " İğdebağları " Kirazlı " Tepeköy " Mursallı " Gaziköy " Yayaköy " Güzelköy " Yukarıkalamış " Çengelli 930 " Aşağıkalamış 600 " Yörgüç 510 Malkara Ballı 150 " Yürük 150 " Hereke

18 Kaynak: Kiracı, [Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü verileri] Tablo 9.16: Tekirdağ Bölgesindeki Bağ Alanlarının Ulusal ve Uluslararası Durumu Bağ Alanı Üzüm Üretimi Miktar (ha) % Miktar (ton) % Dünya AB Türkiye Tekirdağ (Türkiye deki payı) Kaynak: Kiracı, 2008 Tekirdağ da yetiştirilen kırmızı şaraplık üzüm türleri; cinsaut, gamay, karalahana, papazkarası, pinotnoir, cabarnet sauvginon, merlot ve cabernet franc tır. Tekirdağ da yetiştirilen beyaz şaraplık üzüm türleri; clairette, chardonay, riesling, semillon, yapıncak ve sauvignon blanc tır. (Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2007). Tekirdağ Ticaret ve Sanayi Odası verilerine göre 46 firma il sınırları içerisinde şarapçılık alanında faaliyet göstermektedir. Çalışan sayısı 524 olup sektörün kurulu kapasite oranı yıllık ton ve üretim miktarı yıllık tondur. 9.5 Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörünün Elmas (Diamond) Modeli Rekabetçilik Analizi Aşağıdaki şekilde Tekirdağ Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü nün uluslararası rekabetçilik analizinde kullanılan Elmas Modeli (Diamond Analysis) gösterilmektedir. Model de gösterilen ana ve bunların alt değişkenleri, konuyla ilgili literatürün incelenmesi ve saha çalışmaları neticelerinin değerlendirmesi sonucunda ortaya çıkarılmıştır. Bu değişkenlerin değerlendirilmesi sonucunda sektörün Tekirdağ ilinde yüksek düzey rekabetçilik özelliği gösterdiği belirlenmiştir. 18

19 Şekil 9.4: Tekirdağ İli Bağcılık ve Şarapçılık Sektörü Rekabetçilik Analizi (Yüksek/+1) DEVLET Devlet (Orta) (0) Sektörel Politika ve Düzenlemeler Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı (Yüksek) (+1) İç Piyasada Rekabet (0) Yatırım (+1) Ar-Ge / Yenilikçilik Kabiliyeti Girdi Koşulları (Yüksek) (1) Hammadde (1) Nitelikli İşgücü (1) Fiziki Altyap ı (0) Bilimsel ve Teknolojik Altyap ı G İRDİ KOŞULLARI FİRMA STRATEJ İSİ VE REKABET YAPISI TALEP KOŞULLARI Talep Koşulları (Orta/) (0) Yurtd ışı Talep (0) Yurtiçi Talep İLGİLİ VE DESTEKLEYİC İ KURULUŞLAR (+1) Araştırma ve Eğitim Kurumları İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar (Yüksek) 19

20 9.5.1 Girdi Koşulları (Yüksek/+1) Hammadde (Yüksek/+1) Tekirdağ bağcılık ve şarap üretiminde kullanılan üzüm üretimi açısından çok şanslı bir bölge olarak kabul edilmektedir. Bölge coğrafya, toprak ve iklim özellikleri ile ideal bir üretim merkezidir. Bağcılık ve şarapçılık birbirlerine bağımlı sektörlerdir. Ancak bölgede bağcılık ve şarapçılık odaklı bir tarım stratejisi ve planlamasının bulunmaması hammadde de istenilen kalitenin üretici tarafından sağlanmasını oldukça güç kılmaktadır. Hammadde başlığının bölgede faaliyet gösteren kaliteli ve markalaşmış şarap üretimine geçmiş firmalar açısından farklı değerlendirilmesi gerekmektedir. Tekirdağ da Türkiye nin en büyük şarap üreticilerinin tümü bulunmakta, gerek kendi bağları veya anlaşmalı bağcıları yolu ile hammadde temininde bulunmaktadırlar. Bu tip firmalar kendi ziraat mühendisleri ve ekipleri ile anlaşmalı oldukları üreticilerden hammadde teminini gerçekleşmekte ve böylece yenilikçi, kalitesi yüksek hammaddeye erişmektedirler. Bu işletmeler ile çalışan bağcıların, gerek üretim maliyetlerinin karşılanması gerekse avans mekanizması nedeniyle göreceli olarak daha iyi durumda oldukları görülmektedir. Sektörün öncü firmalarından biri bağcılarına bir sene öncesinden mahsul alınmadan %50 ödeme yaptığını ifade etmiştir. Anlaşmalı bağcılar ile çalışılması, üretim kalitesinin yükseltilmesini sağlamaktadır. İyi ve kaliteli üzüm üreten bağcının iyi kazandığı düşüncesi büyük firmalar da hakim bir görüş olarak karşımıza çıkmaktadır yılında Tekel in özelleştirilmesi bölgede ürün alımında yeni bir ortamın gelişmesine neden olmuştur. Tekel bir yerde üretimin devamını sağlamış ve küçük yerel üreticiler için bir garanti ortamı yaratmıştır. Sektörde özelleştirme ardından hammadde fiyatları genel olarak sektörün öncü firmaları tarafından açıklanan fiyatlar doğrultusunda gelişmekte ve ufak yerel firmalar bu fiyatları takip etmektedirler. Ufak yerel firmaların da devamlı çalıştıkları ve zaman içerisinde geliştirdikleri ilişkiler çerçevesinde alımlar yaptıkları bağcılar bulunmaktadır. Ancak iki yıl öncesinde kadar tıpkı büyük firmalar gibi yerel firmalar da bağcılara ihtiyaca bağlı ön ödeme veya avans verebilmekte iken günümüzde zorlaşan piyasa koşulları (artan vergi maliyeti, düşen şarap tüketimi vb) nedeniyle bu pek mümkün olamamaktadır. Küçük ve düşük fiyatlı şarap üreten yerel firmalar açısından hammaddeye erişim elbette ancak sahip oldukları mali güç ile orantılı olarak gerçekleşebilmektedir yılı hammadde temini açısından sorun yaşanan ilk yıl olmuştur. Bölgede yetiştirilen üzümlerde şaraplık 20