Hematolojik Malignansi ve Solid Tümör Tan s na Sahip Çocuk Hastalarda Hepatit B Afl lamas n n Etkinli i

Transkript

1 Hematolojik Malignansi ve Solid Tümör Tan s na Sahip Çocuk Hastalarda Hepatit B Afl lamas n n Etkinli i lgen fiafimaz, Emine KOCABAfi, Bülent ANTMEN, brahim BAYRAM, Derya ALABAZ, Atila TANYEL, Yurdanur KILINÇ Ayaktan Periton Diyalizi Uygulanan Hastalarda Hepatit B Virüsü Afl s na Karfl Yan t n De erlendirilmesi Tansu YAMAZHAN, Bilgin ARDA, Gülay AfiCI, Ercan OK, Sercan ULUSOY Hijyenik Koflullar n Hemodiyaliz Hastalar nda HEV Seroprevalans na Etkisi rfan fiencan, dris fiah N, fiükrü ÖKSÜZ, Mustafa YILDIRIM, O uz KARABAY, Davut ÖZDEM R Akut Viral Hepatit B li Olgular n Klinik ve Muhtemel Bulafl Yollar Aç s ndan De erlendirilmesi Serhat B RENGEL Yüksek Risk Grubunda Olan Sa l k Çal flanlar nda Viral Hepatit A, B, C Seroprevalans fiükran KÖSE, Aydan SARICA, Figen ÇA LAN ÇEV K, Mete CÜCE K r kkale de Yafla ve Cinsiyete Göre HAV, HBV ve HCV Seropozitiflik Sonuçlar Sedat KAYGUSUZ, Dilek KILIÇ, Ergin AYAfiLIO LU, Özlem ÖZLÜK, Levent CER T, Ayflenur YILDIRIM Erzurum ve Çevresinde Hepatit C Seroprevalans Servet KÖLGEL ER, Mustafa ERTEK, Serpil EROL, Mehmet A. TAfiYARAN Kan Donörlerinde Hepatit B ve Hepatit C Seroprevalans Tuba TURUNÇ, Nurzen SEZG N, Hikmet UNCU, Y. Ziya DEM RO LU, Hande ARSLAN Hepatit A ve Hepatit E Koinfeksiyonu Fatma SIRMATEL, Tekin KARSLIG L, Özgür DA LI Hepatit A ve Epstein-Barr Virüs Koinfeksiyonu Kenan HIZEL, Arzu ALTUNÇEK Ç, Özlem GÜZEL, Dilek ARMAN, Esin fienol, Fatma ULUTAN, Firdevs AKTAfi Akut Viral Hepatiti Taklit Eden Bir Bruselloz Olgusu Necati YEN CE, Alaattin AVCUL, Nevzat AKSOY, Nurten ARICAN Bölgemizde A ve E Hepatitlerinin Seroprevalans Tekin KARSLIG L, Fahriye EKfi, clal BALCI, Rag p BELG N

2 V RAL HEPAT T DERG S Cilt: 8 Say : 3 Y l: 2003 Ç NDEK LER Hematolojik Malignansi ve Solid Tümör Tan s na Sahip Çocuk Hastalarda Hepatit B Afl lamas n n Etkinli i lgen fiafimaz, Emine KOCABAfi, Bülent ANTMEN, brahim BAYRAM, Derya ALABAZ, Atila TANYEL, Yurdanur KILINÇ Ayaktan Periton Diyalizi Uygulanan Hastalarda Hepatit B Virüsü Afl s na Karfl Yan t n De erlendirilmesi Tansu YAMAZHAN, Bilgin ARDA, Gülay AfiCI, Ercan OK, Sercan ULUSOY Hijyenik Koflullar n Hemodiyaliz Hastalar nda HEV Seroprevalans na Etkisi rfan fiencan, dris fiah N, fiükrü ÖKSÜZ, Mustafa YILDIRIM, O uz KARABAY, Davut ÖZDEM R Akut Viral Hepatit B li Olgular n Klinik ve Muhtemel Bulafl Yollar Aç s ndan De erlendirilmesi Serhat B RENGEL Yüksek Risk Grubunda Olan Sa l k Çal flanlar nda Viral Hepatit A, B, C Seroprevalans fiükran KÖSE, Aydan SARICA, Figen ÇA LAN ÇEV K, Mete CÜCE Bölgemizde A ve E Hepatitlerinin Seroprevalans Tekin KARSLIG L, Fahriye EKfi, clal BALCI, Rag p BELG N K r kkale de Yafla ve Cinsiyete Göre HAV, HBV ve HCV Seropozitiflik Sonuçlar Sedat KAYGUSUZ, Dilek KILIÇ, Ergin AYAfiLIO LU, Özlem ÖZLÜK, Levent CER T, Ayflenur YILDIRIM Erzurum ve Çevresinde Hepatit C Seroprevalans Servet KÖLGEL ER, Mustafa ERTEK, Serpil EROL, Mehmet A. TAfiYARAN Kan Donörlerinde Hepatit B ve Hepatit C Seroprevalans Tuba TURUNÇ, Nurzen SEZG N, Hikmet UNCU, Y. Ziya DEM RO LU, Hande ARSLAN Hepatit A ve Hepatit E Koinfeksiyonu Fatma SIRMATEL, Tekin KARSLIG L, Özgür DA LI Hepatit A ve Epstein-Barr Virüs Koinfeksiyonu Kenan HIZEL, Arzu ALTUNÇEK Ç, Özlem GÜZEL, Dilek ARMAN, Esin fienol, Fatma ULUTAN, Firdevs AKTAfi Akut Viral Hepatiti Taklit Eden Bir Bruselloz Olgusu Necati YEN CE, Alaattin AVCUL, Nevzat AKSOY, Nurten ARICAN

3 V RAL HEPAT T DERG S Yaz flma Adresi Ankara Üniversitesi T p Fakültesi bn-i Sina Hastanesi Klinik Bakteriyoloji ve nfeksiyon Hastal klar Anabilim Dal ANKARA Viral Hepatitle Savafl m Derne i Baflkan Emin TEKEL kinci Baflkan Fehmi TABAK Genel Sekreter smail BALIK Muhasip Üye Hürrem BODUR Üyeler Neriman BALABAN Nefle SALTO LU Necati ÖRMEC Hesap Numaras Türkiye fl Bankas Samanpazar fiubesi/ankara VHSD Tasar m, Dizgi ve Bask B L MSEL TIP YAYINEV Bükrefl Sokak No: 3/20 Kavakl dere - ANKARA Tel: Faks: Genel Koordinatör: Ecz. brahim ÇEV K Viral Hepatit Dergisi nde yay nlanan yaz lar, resim, flekil ve tablolar editör ve yay n kurulunun izni olmadan k smen veya tamamen ço alt lamaz. Bilimsel amaçlarla kaynak gösterilmek flart ile özetleme ve al nt yap labilir. Viral Hepatit Dergisi Viral Hepatitle Savafl m Derne i taraf ndan yay nlanmakta ve üyelerine ücretsiz olarak da t lmaktad r. Bu derginin bas m ve da t m ndaki katk lar ndan dolay Roche Müstahzarlar A.fi. ye teflekkür ederiz.

4 V RAL HEPAT T DERG S Cilt: 8 Say : 3 Y l: 2003 Editör: Emin TEKEL Yay n Kurulu: Neriman BALABAN smail BALIK Hürrem BODUR Necati ÖRMEC Nefle SALTO LU Fehmi TABAK Yay n Sekreteryas : Hürrem BODUR Arzu ALTINYOLLAR Hakan ABACIO LU Canan A ALAR Ulus AKARCA Ayhan AKBULUT Hasan SZ AKSU Filiz AKfi T Firdevs AKTAfi Mustafa ALTIND fi Celal AYAZ Bilgehan AYGEN Selim BADUR Sait BA CI Neriman BALABAN smail BALIK Yücel BATUR brahim BAYDAR Bülent BAYSAL Ahmet BEKTAfi Fatih BEfiIfiIK Ali Reflit BEYLER Alt nay B LG Ç Hürrem BODUR Vedat BULUT A. Tevfik CENG Z Mehmet C NDORUK Y lmaz ÇAKALO LU Nedim ÇAKIR Mustafa Ayd n ÇEV K Hasan ÇOLAK Halil DE ERTEK N Ali DEM R fiükrü DUMLU Abdülkadir DÖKMEC lyas DÖKMETAfi smail Hakk DÜNDAR Haluk ERAKSOY Selda ERENSOY Yaz nceleme Kurulu Ekin ERTEM Can Polat EY GÜN Mustafa GÜLfiEN Murat GÜNAYDIN Ali GÖREN Levent GÖRENEK Salih HOfiO LU Abdurrahman KADAYIFÇI Ayhan Gazi KALAYCI Ali KAYA Sabahattin KAYMAKO LU Hüseyin KILIÇ S rr KILIÇ Fatih KÖKSAL ftihar KÖKSAL Halil KURT Semra KUfiT MUR Hakan LEBLEB C O LU Latife MAMIKO LU Faruk MEM K Ali MERT Reflit MISTIK Özcan NAZLICAN Nihat OKÇU M. Derya ONUK Metin OTKUN Atilla ÖKTEN Necati ÖRMEC Hatice ÖZENC Yusuf ÖZBAL Serdar ÖZER Hasan ÖZKAN Recep ÖZTÜRK Halit ÖZSÜT Alaattin PAHSA Murat PALABIYIKO LU Mehmet PARLAK Ömer POYRAZ Nefle SALTO LU Macit U. SANDIKÇI Adnan SEYREK Fatma SIRMATEL Ayfle S VREL ARISOY Bülent S VR Mehmet SOKMAEN Nedim SULTAN Mustafa SÜNBÜL Halis fi MfiEK Fehmi TABAK Yeflim TAfiOVA Mehmet TAfiYARAN Emin TEKEL Okan TÖRE Nurdan TÖZÜN Hüseyin TURGUT Necla TÜLEK Emel TÜRK ARIBAfi Salih TÜRKO LU Rüçhan TÜRKYILMAZ Fatma ULUTAN Sercan ULUSOY Gaye USLUER fiemsettin USTAÇELEB Ahmet UYGUN Özden UZUNAL MO LU Selahattin ÜNAL Ata Nevzat YALÇIN M. Hadi YAfiA O. fiadi YENEN Necati YEN CE Taner YILDIRMAK Arif YILMAZ Ayfle YÜCE Haluk VAHABO LU Ayfle W LLKE TOPÇU

5 Hematolojik Malignansi ve Solid Tümör Tan s na Sahip Çocuk Hastalarda Hepatit B Afl lamas n n Etkinli i lgen fiafimaz 1, Emine KOCABAfi 2, Bülent ANTMEN 1, brahim BAYRAM 1, Derya ALABAZ 2, Atila TANYEL 1, Yurdanur KILINÇ 1 1 Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi, Pediatrik Hematoloji Bilim Dal, 2 Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi, Pediatrik nfeksiyon Bilim Dal, ADANA ÖZET Bu çal flmada, hematolojik malignansi ve solid tümör tan s na sahip çocuk hastalarda hepatit B afl lamas na serolojik yan t de erlendirmek amac yla 9 ay-16 yafl aras 35 çocuk hasta [23 akut lenfoblastik lösemili (ALL), alt lenfomal ve alt solid tümörlü] incelendi. Hepatit B infeksiyonu aç s ndan seronegatif olan bu hastalara rekombinant hepatit B afl s (H-B-Vax II, 40 µg, Merck & Co Inc, West Point) 0, 1, 2. aylarda uyguland. Antikor yan t geliflmeyen hastalara dördüncü ve beflinci doz afl uygulamas na devam edildi. Serokonversiyon geliflen tüm hastalara ilk doz afl dan bir y l sonra rapel doz uyguland. Remisyon indüksiyon tedavisi alan ALL li hastalara afl ile ayn zamanda, farkl enjeksiyon bölgelerine 0 ve 1. ayda ml/kg hepatit B immünglobulini (HBIG) (Hepuman Berna, 200 IU) intramusküler (IM) yap ld. Anti-HBs düzeyi 10 miu/ml nin üzerindeki serokonversiyon oranlar ; kemoterapi protokolünün remisyon indüksiyon faz ndaki ALL li hastalarda (n= 8) %12.5, idame faz ndaki ALL li hastalarda (n= 15) %80, lenfoma ve solid tümör grubundaki hastalarda (n= 12) ise %100 olarak bulundu. Bu çal flman n sonuçlar, kemoterapinin remisyon indüksiyonu faz ndaki ALL li hastalarda hepatit B afl lamas n n etkinli inin düflük oldu unu ve bu özellikteki ALL li hastalar n HBIG ile pasif olarak korunmas n n gereklili ini göstermektedir. Buna karfl n kemoterapinin idame faz ndaki ALL li hastalar ile lenfoma ve solid tümörlü hastalar hepatit B infeksiyonundan korumada, kemoterapi protokolünün tüm fazlar nda afl lanmalar n n yeterli olaca n düflündürmektedir. Anahtar Kelimeler: Hepatit B, afl, akut lenfoblastik lösemi, lenfoma, solid tümör. SUMMARY The Efficacy of Hepatitis B Vaccination in Children with Hematologic Malignancy and Solid Tumor The aim of this study was to interpret the serologic response to hepatitis B vaccination in 35 patients with hematologic malignancies and solid tumors. The patients, ages 9 months to 16 years, comprised 23 with acute lymphoblastic leukemia (ALL), six with lenfomas, and six solid tumors. All patients with no serological evidence of hepatitis B virus infection were immunized with recombinant hepatitis B vaccine (H-B-Vax II, 40 µg, Merck & Co Inc, West Point) 0, 1 and 2 months. The patients with no response of seroconversion were immunized with 4 th and 5 th doses. A booster was given to patients with seroconversion response one year after the first vaccine. Hepatitis B immu- Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

6 fiaflmaz ve ark. noglobulin (HBIG) (Hepuman Berna, 200 IU) was given in dose ml/kg IM at 0, 1 months for ALL patients received induction phase of chemotherapy. Seroconversion rates with protective level antibody (> 10 miu/ml) were 12.5% received induction phase and 80% received maintenance phase of chemotherapy protocol in ALL patients, 100% in patients with lymphomas and solid tumors. We suggest that patients with lymphoma and solid tumor and ALL who received maintanence phase should be vaccinated with hepatitis B vaccine. Nevertheless, hepatitis B immunoglobulin may be given for passive prophylaxis in patients with ALL during remission induction phase because of the low anti-hbs seroconversion. Key Words: Hepatitis B, vaccination, acute lymphoblastic leukemia, lymphoma, solid tumor. G R fi Pediatrik hematoloji-onkoloji ünitelerindeki hastalarda uygulanan çok say da giriflim, kan ve kan ürünlerinin transfüzyonu gibi nedenler kan yolu ile bulaflan infeksiyonlar n riskini artt rmaktad r. Bu hastalarda en s k rastlanan infeksiyöz ajanlar sitomegalovirüs (CMV), hepatit B virüsü (HBV), hepatit C virüsü (HCV) ve insan immünyetmezlik virüsü (HIV) dür. Kemoterapi alan immünsüpresif çocuk hastalarda, hepatit B infeksiyonu kronik tafl y c l ve kronik karaci er hastal geliflim riski yüksektir. Bu hastalarda kronik karaci er hastal n n varl karaci erden metabolize edilen antineoplastik ilaçlar n farmakokineti inin de iflimine ve kemoterapide gecikmeye yol açarak relaps olas l n artt rmakta ve refrakter olgulara yol açarak önemli ölçüde morbiditeye neden olmaktad r (1-3). Oysa günümüzde hepatit B infeksiyonu, afl ile önlenebilir bir infeksiyon hastal - d r. Bu çal flma, hepatit B infeksiyonu aç s ndan seronegatif olan, hematolojik malignansi ve solid tümör tan s na sahip çocuk hastalarda hepatit B afl - s n n etkinli ini araflt rmak amac ile yap lm flt r. MATERYAL ve METOD Bu çal flmada, Mart 2000-Mart 2001 tarihleri aras nda Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi Pediatrik Hematoloji-Onkoloji Klini i nde izlenen toplam 35 hasta incelenmifltir. Hastalar çal flmaya al nmadan önce hasta aileleri çal flma hakk nda bilgilendirilmifl ve yaz l onaylar al nm flt r. Hasta ailelerine hepatit B afl s n n yan etkilerini içeren formlar verilmifltir. Akut lenfoblastik lösemili (ALL) remisyon indüksiyon tedavisi alan hastalar hariç, afl lamadan befl ay öncesine kadar intravenöz immünglobulin, tam kan ve plazma alan hastalar çal flma d fl b rak lm flt r. Çal flmaya hepatit B infeksiyonu aç s ndan seronegatif olan 23 ALL li, alt solid tümörlü (üç nöroblastom, iki teratom, bir wilms tümörü) ve alt lenfomal (üç hodgkin lenfoma, idame tedavisinde üç nonhodgkin lenfoma) hasta al nm flt r. Bir nöroblastomlu, bir wilms tümörlü ve bir lenfomal olmak üzere toplam üç hasta hariç, tüm hastalar kemoterapi almakta idi. Hastalardan afl öncesi, hepatit B yüzey antijeni (HBsAg), hepatit B yüzey antijenine karfl antikor (anti-hbs) ve hepatit B core antijenine karfl antikor (anti-hbc) mikropartikül enzim immünassay (Microparticle capture Enzyme Immuno Assay) yöntemi ile ticari EIA kitleri (Axsym system, Abbott, USA) kullan larak araflt r ld ve HBsAg, anti-hbs ve anti-hbc yönünden negatif olan hastalar çal flma grubuna al nd (4). Seronegatif saptanan tüm hastalara rekombinant hepatit B afl s (H-B-Vax II 40 µg, Merck & Co, Inc, West Point) 0, 1, 2. aylarda deltoid kas içine uyguland. Üç doz afl lamadan sonra serokonversiyon geliflmeyen hastalara dördüncü ve beflinci doz afl yap ld (5). Befl doz afl uygulamas sonras nda antikor yan t oluflmam flsa afl ya yan ts z olarak de- erlendirildi. Serokonversiyon geliflen tüm hastalara ilk doz afl dan bir y l sonra rapel doz uyguland. Anti-HBs titresi 10 miu/ml üzerinde olan de erler koruyucu antikor düzeyi olarak kabul edildi (5-9). Yo un remisyon indüksiyon kemoterapisi alan ALL li sekiz hastaya, afl ile ayn zamanda 0 ve 1. aylarda ml/kg hepatit B immünglobulini farkl bölgelere intramusküler (IM) olarak yap ld. Bir y l boyunca, tüm hastalarda, ilk doz afl lamadan itibaren her ay anti-hbs titresi bak ld. Hepatit B afl s na koruyucu düzeyde yan t veren hastalar, rapel doz afl lamadan sonra en az iki y l süreyle hepatit B infeksiyonu geliflimi aç s ndan izlendiler. zlem sürecinde anti-hbs titreleri üçalt ayl k aral klarla kontrol edildi. Çal flman n verileri SPSS 11.0 for Windows paket program kullan larak istatistiksel olarak de er- 134 Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

7 Hematolojik Malignansi ve Solid Tümör Tan s na Sahip Çocuk Hastalarda Hepatit B Afl lamas n n Etkinli i lendirildi. Analizlerde nonparametrik testlerden Mann-Whitney U testi kullan ld ve bütün analizler için p< 0.05 de eri anlaml olarak kabul edildi. BULGULAR Bu çal flmaya sekizi indüksiyon, 15 i idame tedavisi alan 23 ALL li, alt solid tümörlü ve alt lenfomal olmak üzere toplam 35 hasta [ortalama yafl (y l): 8.5 ± 3.9, E/K: 15/20] al nd. Hastalar n demografik özellikleri Tablo 1 de verilmifltir. Remisyon indüksiyon tedavisi alan ALL li sekiz hastan n 1 (%12.5) inde befl doz afl lama sonras nda; idame tedavisi alan ALL li 15 hastan n 7 (%46.6) sinde üç doz afl lama sonras nda, 4 (%26.6) ünde dört doz afl lama sonras nda, 1 (%6.6) inde befl doz afl lama sonras nda serokonversiyon geliflti. Üç doz afl lama ile solid tümörlü alt hastan n tümünde (%100) serokonversiyon geliflirken, lenfomal alt hastadan 1 (%17) inde befl doz afl lama sonras nda, 5 (%83) inde ise üç doz afl lama sonras nda serokonversiyon geliflti. Serokonversiyon geliflen hastalara ilk doz afl dan bir y l sonra rapel doz uyguland. Hepatit B afl s n takiben geliflen serokonversiyon oranlar ile afl dozuna ba l serokonversiyon oranlar Tablo 2 ve Tablo 3 te gösterilmifltir. Lösemili hasta grubu ile solid tümör ve lenfomal hasta grubu serokonversiyon oranlar aç s ndan karfl laflt r ld nda; tedavinin idame faz ndaki ALL li hastalarla, solid tümör ve lenfomal hasta grubu aras nda serokonversiyon oranlar aç s ndan istatistiksel olarak anlaml bir farkl l k bulunamazken, tüm ALL li hastalara göre, solid tümör ve lenfomal hasta grubunda serokonversiyon oran n istatistiksel aç dan anlaml olarak yüksek bulduk (p< 0.01, z: ) (Tablo 4). Çal flma grubundaki hastalar n hiçbirinde hepatit B afl s na ba l yan etki gözlenmedi. Rapel doz afl lamadan sonraki izlem sürecinde, serokonversiyon geliflen ALL tan s na sahip 13 hastadan 1 (%7.6) inde tedavi sürecinde relaps geliflimi nedeniyle anti-hbs de erleri negatifleflti. Hasta hepatit B infeksiyonuna ba l akut karaci er yetmezli i nedeniyle kaybedildi. Solid tümör ve lenfoma tan s na sahip serokonversiyon geliflen 12 hastan n hiçbirinde hepatit B infeksiyonu geliflmedi. TARTIfiMA Hepatit B infeksiyonu, endüstrileflmifl ülkelerde çocukluk ça nda uygulanan etkin afl lama programlar na ba l olarak giderek azalan bir infeksiyon hastal iken, geliflmekte olan ülkelerde çocukluk ça nda önemli bir mortalite ve morbidite nedenidir (6). Ülkemiz hepatit B infeksiyonu aç - s ndan orta endemisite bölgesidir. Sa l kl çocuklarda (0-16 yafl) HBsAg prevalans % aras nda de iflirken, hematolojik malignansi ve solid tümörlü çocuklarda bu oran % aras ndad r (10). Klini imizde hematolojik malignansi ve solid tümör tan s na sahip 137 hastada yapt m z araflt rmada, HBsAg pozitifli ini %47.4 olarak saptad k (11). Bu oranlar ülkemizde çocuk hematoloji-onkoloji hastalar n n hepatit B infeksiyonu aç - s ndan büyük bir risk alt nda oldu unu göstermektedir. Hepatit B infeksiyonundan korunmada üç doz hepatit B afl s n takiben yetiflkinlerin %90 nda, infant ve çocuklar n %95 inde yeterli antikor yan t oluflur (5). Afl ya yan tta yafl önemli bir faktördür. Yenido anlarda daha yüksek yan t al nmaktad r. leri yafl, fliflmanl k, afl r sigara kullan m ve immünsüpresyon afl ya yan t olumsuz olarak etkilemektedir (7-9). Kemoterapi alan immünsüpresif hastalarda hepatit B afl lamas ile ilgili çok say da çal flma yap lm flt r. Goyal ve arkadafllar n n yapt klar çal flmada, yeni tan alm fl 162 ALL li hastada 0, 1, 2. aylarda çift doz (40 µg) afl lamay takiben, bir y l sonra rapel dozla afl lama sonras nda %19.7 oran nda serokonversiyon geliflmifl olup, koruyucu düzeyde antikorlar ise sadece %10.5 oran nda saptan- Tablo 1. Hepatit B afl s ile afl lanan hastalar n demografik özellikleri. Yaş (yıl) Hastalar n Ortalama ± SD Yaş aralığı Cinsiyet (erkek/kız) ALL (indüksiyon) ± /4 ALL (idame) ± /9 Lenfoma ± /5 Solid tümör ± /2 Toplam ± /20 ALL: Akut lenfoblastik lösemi. Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

8 Hovi ve arkadafllar yapt klar çal flmada, 1-21 yafl aras 66 solid tümörlü, 101 hematolojik malignansili ve 30 benign tümörlü olan, 51 i kemoterapi alan 197 hastay 20 µg hepatit B afl s ile 0, 1, 6. aylarda üç doz afl lam fllar, koruyucu antikor düzeyine kemoterapi alanlarda %67, kemoterapi almayanlarda %97 oran nda ulaflt klar n bildirmifllerdir (15). Çal flmam zda, hepatit B afl s uygulanan ALL li toplam 23 hastan n 13 (%56.5) ünde, idame tedavisi alan ALL li 15 hastan n 12 (%80) sinde, lenfoma ve solid tümör grubundaki 12 hastan n tümünde (%100) serokonversiyon ve koruyucu düzeyde antikor geliflti. Bu çal flmada idame tedavisi alan ALL li hastalar ile lenfoma ve solid tümör grubundaki hastalarda yüksek serokonversiyon oran elde etmemizin nedeni; seçilen solid tümörlü hastalardan ikisinin tedavisini tamamlam fl olmas ve tedavinin idame faz ndaki ALL li hastalar n ald klar kemoterapi protokolleri nedeniyle yo un immünsüpresyon alt nda bulunmamalar olabilir. Ayn zamanda afl yan t al namamas durumunda yap lm fl olan dördüncü ve beflinci doz afl uygulamalar ile yüksek dozda (40 µg) afl uygulamas - n n afl yan t n artt ran bir faktör oldu unu düflünmekteyiz. Rapel doz afl uygulamas ndan sonraki izlem sürecinde hepatit B infeksiyonu geliflimi ise; afl yan t pozitif olan ALL li hasta grubunfiaflmaz ve ark. Tablo 2. Hepatit B afl s n takiben oluflan serokonversiyon oranlar. Serokonversiyon Hastalar n % ALL (indüksiyon) ALL (idame) Lenfoma Solid tümör Toplam ALL: Akut lenfoblastik lösemi. m flt r (12). Bu hastalar n %43 ünde hepatit B infeksiyonu geliflmifltir. Somjee ve arkadafllar n n yapt çift (40 µg) ve ekstra dozlu afl çal flmas nda ise 162 yeni tan l ALL li hastaya 0, 1, 2, 3, 4. ay ve ilk dozdan bir y l sonra rapel doz hepatit B afl s yap lm flt r (13). Hastalar n %30 unda serokonversiyon geliflti i, %19 unda da koruyucu düzeyde antikor geliflti ini bildirilmifltir. Yetgin ve arkadafllar, ALL li idame tedavisinde olan hastalar standart doz (20 µg) ve standart takvime ilave bir ekstra rapel doz ile afl lam fllar ve %35 oran nda serokonversiyon ve koruyucu antikor yan t na ulaflm fllard r (14). Tablo 3. Hepatit B afl s ile afl lanan hastalarda afl dozlar na ba l serokonversiyon oranlar. ALL (indüksiyon) ALL (idame) Solid tümör Lenfoma (n= 8) (n= 15) (n= 6) (n= 6) Aşı dozu n % n % n % n % Üç doz Dört doz Beş doz Toplam ALL: Akut lenfoblastik lösemi. Tablo 4. Hematolojik malignansi ve solid tümörlü hastalar n afl lama sonras serokonversiyon oranlar. ALL (toplam)* ALL (idame) Solid tümör ve lenfoma (n= 23) (n= 15) (n= 12) Yaş (yıl) (ortalama ± SD) 7.8 ± ± ± 4.5 Cinsiyet (erkek/kız) 10/13 6/9 5/7 Anti-HBs pozitif (n) 13 (%56.5)** 12 (%80) 12 (%100) ALL: Akut lenfoblastik lösemi. * ALL (toplam) grubu ile solid tümör ve lenfoma grubu karşılaştırımı. ** p< Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

9 Hematolojik Malignansi ve Solid Tümör Tan s na Sahip Çocuk Hastalarda Hepatit B Afl lamas n n Etkinli i da %7.6 (1/13) iken, bu oran lenfoma ve solid tümör grubunda %0 idi. zlem periyodunda, hasta gruplar m zda literatüre göre oldukça düflük oranda hepatit B infeksiyonu geliflimi, afl etkinli- inin destekleyici yönde oldu unu düflündürmektedir (12). Hovi ve arkadafllar n n yapt klar çal flmada, hematolojik malignansili hastalarda solid tümörlü hastalara göre afl yan t oran n n daha yüksek oldu u saptanm flt r (15). Bizim çal flmam zda, tedavinin idame faz ndaki ALL li hastalarla, solid tümör ve lenfomal hasta grubu karfl laflt r ld nda afl yan t oranlar aç s ndan istatistiksel olarak anlaml bir farkl l k bulunamazken, tüm ALL li hastalara göre, solid tümör ve lenfomal hasta grubunda afl yan t oran n istatistiksel aç dan anlaml olarak yüksek bulduk. Bu sonuçta afl lanan hasta say s, hasta gruplar n n primer hastal klar, uygulanan kemoterapi protokolleri ve buna ba l olarak geliflen immün yan t, afl dozu ve afl takviminin önemli bir faktör olabilece ini düflünmekteyiz. Kanserli hastalarda primer hastal a ve kemoterapiye ba l geliflen immünsüpresyon hepatit B afl s na yan t azaltmaktad r. Ekstra ve çift doz afl - lamaya ra men HBV infeksiyonuna karfl yeterli korunma sa lanamam fl olmas pasif ve aktif immünprofilaksiyi gündeme getirmifltir. Pilecki ve arkadafllar yapt klar çal flmada, pasif ve aktif immünizasyon kullanarak, kendi merkezlerinde HBV infeksiyonunun %43.3 ten, %2.6 ya düflmesini sa lam fllard r (16). Styczynski ve arkadafllar, 353 malignansili hastada pasif ve aktif profilaksi kullanarak %62 antikor yan t na ulaflm fllard r (17). En iyi antikor yan t n (%100) ise kemoterapisini tamamlam fl hastalarda alm fllard r. Kavakl ve arkadafllar, 22 ALL li hastada pasif ve aktif immünizasyonu birlikte uygulam fllar ve bir y l n sonunda %85 antikor yan t na ulaflm fllard r (18). Bizim çal flmam zda idame tedavisi alan ALL li hastalarda %80 oran nda serokonversiyon geliflmesine karfl n, remisyon indüksiyon tedavisi alan, pasif ve aktif immünizasyon uygulanan sekiz ALL li hastadan yaln zca 1 (%12.5) inde serokonversiyon geliflmifltir. Bu oran yo un kemoterapi alt ndaki hastalarda oluflan immünsüpresyonu destekleyici niteliktedir. Bu çal flman n sonuçlar, yeni tan konulmufl ve yo un kemoterapi alan ALL li hastalarda hepatit B afl lamas na yan t n düflük olmas nedeniyle tedavinin bu aflamas nda HBIG ile koruman n, idame tedavisi alan ALL li hastalar ile solid tümör ve lenfomal hastalar n tedavinin tüm aflamalar nda yüksek doz hepatit B afl s ile afl lanmalar n n ve standart afl takvimi ile afl yan t al namayan hastalarda afl lamaya devam edilmesinin gereklili ini düflündürmektedir. KAYNAKLAR 1. Alexander SW, Walsh TJ, Freifeld AG, Pizzo PA. Infectious complications in pediatric cancer patients. In: Pizzo PA, Poplack DG (eds). Principles and Practice of Pediatric Oncology. 4 th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2001: Kevy SV. Red cell transfusion. In: Nathan DG, Oski FA (eds). Hematology of Infancy and Childhood. 4 th ed. Philadelphia: WB Saunders Company, 1993: Nugent DJ. Platelet transfusion. In: Nathan DG, Oski FA (eds). Hematology of Infancy and Childhood. 4 th ed. Philadelphia: WB Saunders Company, 1993: Fiore M, Mitchell J, Doan T, et al. The Abbott IMx automated benchtop immunochemistry analyzer system. Clin Chem 1988; 34: American Academy of Pediatrics. Hepatitis B. In: Pickering LK (ed) Red Book: Report of the Committee on Infectious Diseases. 25 th ed. Elk Grove Village, IL: American Academy of Pediatrics, 2000: Robinson WS. Hepatitis B virus and hepatitis D virus. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 4 th ed. New York: Churchill Livingstone, 2000: Szmuness W, Stevens CE, Harley EJ. Hepatitis B vaccine: Demonstration of efficacy in a controlled clinical trial in a high-risk population in the United States. N Engl J Med 1980; 303: Szmuness W, Stevens CE, Zang FA, Harley EJ, Kellner A. A controlled trial on the efficacy of the hepatitis B vaccine: A final report. Hepatology 1982; 1: Kanra G, Kara A. Hepatit B aş lar. Katk Pediatri Dergisi 1998; 19: M st k R, Bal k İ. Türkiye de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. Tekeli E, Bal k İ (editörler). Viral Hepatit Ankara: Viral Hepatitle Savaş m Derneği, 2003: Kocabaş E, Aksaray N, Alhan E, et al. Hepatitis B and C virus infections in Turkish children with cancer. European J Epidemiol 1997; 13: Goyal S, Pai S, Kelkar R, Advani S. Hepatitis B vaccination in acute lymphoblastic leukemia. Leuk Res 1998; 22: Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

10 fiaflmaz ve ark. 13. Somjee S, Pai S, Kelkar R, Advani S. Hepatitis B vaccination in children with acute lymphoblastic leukemia: Results of an intensified immunization schedule. Leuk Res 1999; 23: Yetgin S, Tunc B, Koc A, Toksoy HB, Ceyhan M, Kanra G. Two booster dose hepatitis B virus vaccination in patients with leukemia. Leuk Res 2001; 25: Hovi L, Valle M, Siimes AM, et al. Impaired response to hepatitis B vaccine in children receiving anticancer chemotherapy. Pediatr Infect Dis J 1995; 14: Pilecki O, Wysocki M, Styczynski J, et al. Efficacy of passive and active immunization against HBV infection in children with neoplastic diseases. Pediatr Pol 1995; 70: Styczynski J, Wysocki M, Koltan A, Kurylak A. A nine experience of immunoprophlaxis against hepatitis B virus infection in children with cancer: Results from a single institution in Poland. J Hosp Infect 2001; 48: Kavakl K, Çetingül N, Öztop S. Combined administration of hepatitis B immunoglobulin in children with cancer. Paediatr Hematol Oncol 1996; 13: YAZIfiMA ADRES Dr. lgen fiafimaz Çukurova Üniversitesi T p Fakültesi Pediatrik Hematoloji Bilim Dal 01330, Balcal, ADANA ilgen@cu.edu.tr 138 Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

11 Ayaktan Periton Diyalizi Uygulanan Hastalarda Hepatit B Virüsü Afl s na Karfl Yan t n De erlendirilmesi # Tansu YAMAZHAN 1, Bilgin ARDA 1, Gülay AfiCI 2, Ercan OK 2, Sercan ULUSOY 1 1 Ege Üniversitesi T p Fakültesi, nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal, 2 Ege Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar Anabilim Dal, Nefroloji Bilim Dal, ZM R ÖZET y llar aras nda Ege Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar Anabilim Dal Nefroloji Bilim Dal Hemodiyaliz Ünitesi nde kronik böbrek yetmezli i nedeniyle sürekli ayaktan periton diyalizi uygulanan 46 hasta, hepatit B virüsü (HBV) immünizasyonu program na al nm flt r. Hastalara 0, 1, 2, 6. aylarda çift doz (40 µg) olmak üzere toplam dört doz rekombinant HBV afl s (Engerix-B, Smith Kline and French SA, Madrid, Spain) deltoid kas içine intramusküler yol ile uygulanm flt r. Afl lama sonras 7. ve 12. aylarda anti-hbs titresinin > 10 IU/mL nin üzerinde olmas afl yan t olarak kabul edilmifltir. Afl uygulanan 46 hastan n 34 (%73.9) ünde dördüncü dozdan bir ay sonra koruyucu düzeyin üzerinde (10 IU/mL) antikor yan t elde edilebilmifltir. Bu hastalar n 23 ünde yüksek titrede antikor yan t (> 100 IU/mL), 11 inde koruyucu düzeyin üzerinde ancak düflük titrede (> IU/mL) antikor yan t sa lanm flt r. Birinci y l n sonunda düflük antikor titreli gruptan dokuz hastan n anti-hbs düzeylerinin, koruyucu de erin (< 10 IU/mL) alt na düflmesi ile 12. ay n sonunda HBV afl lamas na yan t oran %54.3 olarak belirlenmifltir. Afl lama sonras 12. ayda afl ya yan t veren grup (n= 25) ile yan t vermeyen grup (n= 21) yafl, cinsiyet, anti-hcv pozitifli i ve afl flemas na baflland s radaki kreatinin düzeyleri yönünden istatistiksel olarak karfl laflt r lm flt r. Yafl ve kreatinin düzeyleri (t-test p= ve p= ) aç s ndan gruplar aras nda fark saptanm flt r. Cinsiyet ve anti-hcv pozitifli i aç s ndan ise, iki grup aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki kurulamam flt r (Fisher-exact p= 0.545, ki-kare p= 0.507). Ayaktan sürekli periton diyalizi uygulanan hastalarda HBV infeksiyonundan efektif korunma sa lanabilmesi için, antikor yan t 100 IU/mL nin üzerinde oluncaya kadar afl - lamaya devam edilmelidir. Anahtar Kelimeler: Periton diyalizi, HBV immünizasyonu. SUMMARY Evaluation of the Response to Hepatitis B Virus Vaccine in Ambulatory Peritoneal Dialysis Patients Forty-six (17 female, 29 male) patients with end-stage renal failure who received a full course of hepatitis B vaccination schedule before the continuous ambulatory peritonel dialysis (CAPD) treatment in the Department of Nephrology in Ege University Medical School during were analyzed. An anti-hbs titer of 10 IU/mL at 7 and 12 months postvaccination was considered as an adequate response to HBV vaccination. The correlation of the patients age, gender, anti-hcv positivity and creatinine levels before vaccination, with the response to vaccination was analyzed statistically. Protective antibody titers ( 10 IU/mL) were obtained in 34 out of 46 patients in the 7 th month (73.9%). Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

12 Yamazhan T ve ark. The antibody titers in 23 of these patients were high (> 100 IU/mL) and in 11 cases, although lower, were above the protective level ( IU/mL). The antibody level dropped to < 10 IU/mL by the end of the first year following vaccination in nine patients in the low response group and the positive response rate declined to 54.3%. While the age and serum creatinine levels significantly correlated with the antibody response (t-test p= and p= ), no correlation of gender and anti-hcv positivity could be detected (Fisher-exact test p= 0.545, chi-square test p= respectively). To provide an efficacious protection in CAPD patients, HBV vaccination should be maintained until an antibody titer above 100 IU/mL is obtained. Key Words: Peritoneal dialysis, HBV immunization. # Bu çal flma, VI. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu (31 Ekim-2 Kas m 2002, Ankara) nda poster bildirisi olarak sunulmufltur. G R fi Hastane ortamlar nda uzun süre kalma, kan ve kan ürünleri nakli ile perkütan giriflimlerin s k uygulanmas gibi faktörlerden dolay hepatit B virüsü (HBV) infeksiyonu ile karfl laflma oran yüksek olan hemodiyaliz hastalar, hepatit B afl - s n n önerildi i risk gruplar ndan birisidir (1). Bu grup hastalarda 0, 1, 2, 6. aylarda çift doz (40 µg) afl uygulanmas na ra men HBV afl s na yan t %50-60 oranlar nda, genellikle düflük antikor titreli ve k sa süreli olmaktad r (2-4). Hemodiyaliz hastalar nda HBV afl s na karfl yan t etkileyen temel faktörün üremiye ba l immünsüpresyon oldu u bilinmektedir. Bunun d fl nda ileri yafl, erkek cinsiyet, malnütrisyon ve antihepatit C virüsü (anti-hcv) pozitifli inin, afl yan t n düflüren di- er faktörler olabilece i bildirilmektedir (5). Bu çal flmada, sürekli ayaktan periton diyalizi uygulanan hastalarda HBV afl s na karfl yan t n de- erlendirilmesi ve yan t n yafl, cinsiyet, kreatinin düzeyi ve anti-hcv pozitifli i ile iliflkisinin belirlenmesi amaçlanm flt r. MATERYAL ve METOD y llar aras nda Ege Üniversitesi T p Fakültesi, ç Hastal klar Anabilim Dal Nefroloji Bilim Dal Hemodiyaliz Ünitesi nde kronik böbrek yetmezli i nedeniyle sürekli ayaktan periton diyalizi uygulanan 118 hastan n HBV ve HCV ye ait virolojik göstergeleri incelenmifltir. K rkbir hastada geçirilmifl HBV infeksiyonu (HBsAg negatif, anti-hbc total ve anti-hbs pozitif), befl hastada salt anti-hbc pozitifli i, dört hastada ise inaktif HBV tafl y c l [HBsAg, anti-hbe, anti-hbc total pozitif, anti-hbs ve HBV-DNA (hibridizasyon yöntemi) negatif, karaci- er fonksiyon testleri normal] saptanm flt r. Hastalar n 17 sinin anti-hcv si pozitif olarak bulunmufltur. Anti-HCV pozitifli i, HCV-RNA (Cobas Amplicor, Roche) testi ile do rulanm flt r. HBV ye ait virolojik göstergeleri negatif olan (HBsAg, anti-hbc total ve anti-hbs) ve daha önce afl uygulanmam fl 46 hasta (29 u erkek, 17 si kad n, yafl ortalamas ; kad nlarda 43.4, erkeklerde 45.9) immünizasyon program na al nm flt r. Hastalara 0, 1, 2, 6. aylarda çift doz (40 µg) olmak üzere toplam dört doz rekombinant HBV afl s (Engerix-B, Smith Kline and French SA, Madrid, Spain) deltoid kas içine intramusküler yol ile uygulanm flt r. Afl ya yan t olarak 7. ve 12. aylarda anti-hbs düzeyleri incelenmifltir. Anti-HBs titresinin 10 IU/mL nin üzerinde olmas, koruyucu düzeyde antikor varl olarak kabul edilmifltir. Hastalar n, afl flemas na baflland s radaki yafllar, anti-hcv pozitiflikleri ve kreatinin düzeyleri, afl yan - t ile olas iliflkisi yönünden incelenmifl, sonuçlar SPSS 7.0 paket program ile de erlendirilmifl, istatistiksel olarak Ki-kare, Fisher-exact ve t-test ile analiz edilmifltir. BULGULAR Afl uygulanan 46 hastan n 34 (%73.9) ünde dördüncü dozdan bir ay sonra koruyucu düzeyin üzerinde (10 IU/mL) antikor yan t elde edilebilmifltir. Bu hastalar n 23 ünde yüksek titrede antikor yan - t (> 100 IU/mL), 11 inde koruyucu düzeyin üzerinde ancak düflük titrede (> IU/mL) antikor yan t sa lanm flt r (Tablo 1). Birinci y l n sonunda düflük antikor titreli gruptan dokuz hastan n anti- HBs düzeylerinin, koruyucu de erin (< 10 IU/mL) alt na düflmesi ile 12. ay n sonunda HBV afl lamas na yan t oran %54.3 olarak belirlenmifltir. Afl lama sonras 12. ayda afl ya yan t veren grup (n= 25) ile yan t vermeyen grup (n= 21) yafl, cinsiyet, anti- HCV pozitifli i ve afl flemas na baflland s radaki kreatinin düzeyleri yönünden istatistiksel olarak karfl laflt r lm flt r. Yafl ve kreatinin düzeyleri (t-test p= ve p= ) aç s ndan gruplar aras nda fark saptanm flt r. Cinsiyet ve anti-hcv pozitifli i aç s ndan ise, iki grup aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki kurulamam flt r (Fisher-exact p= 0.545, ki-kare p= 0.507) (Tablo 2). 140 Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

13 Ayaktan Periton Diyalizi Uygulanan Hastalarda Hepatit B Virüsü Afl s na Karfl Yan t n De erlendirilmesi Tablo 1. Afl lama sonras 7. ve 12. aylarda anti-hbs titrelerinin da l m. Anti-HBs 0-10 IU/mL Anti-HBs > IU/mL Anti-HBs > 100 IU/mL Sayı Sayı Sayı Aşı sonrası 7. ay Aşı sonrası 12. ay Tablo 2. Hepatit B afl lamas na yan t ile hemodiyaliz parametrelerinin karfl laflt r lmas. Anti-HBs 10 IU/mL Anti-HBs < 10 IU/mL Yanıt pozitif Yanıt negatif Aşılama sonrası 12. ay (n= 25) (n= 21) p Yaş (ortalama ± SD) 40.8 (± 11.8) 49.9 (± 12.8) Kadın (%) Erkek (%) Anti-HCV pozitifliği (%) Kreatinin değeri (ortalama ± SD)* 5.86 (± 2.6) 7.76 (± 2) * Aşı şemasına başlandığı sıradaki değer. TARTIfiMA HBV infeksiyonu, uzun süreli hemodiyaliz uygulanan hastalarda s k karfl lafl lan bir komplikasyondur (5). Yap lan çal flmalar bu grup hastalar n ortalama %40 nda HBV nin en az bir serolojik göstergesinin, %10-15 inde ise HBsAg nin pozitif oldu unu ortaya koymufltur (6,7). Evde diyalize giren hastalarda ise HBV serolojik göstergeleri prevalans %1.5-6 bulunmufltur (7). Bu, hemodiyaliz hastalar n n daha s k transfüzyon ihtiyac n n yan s ra, bulaflmada hastane ortam n n önemini de yans tmaktad r. Hemodiyaliz hasta grubunda afl yan t n n sa l kl bireylere göre düflük olmas ve oluflan antikor yan t n n her zaman infeksiyondan koruyamamas da önemli bir problemdir. Günümüzde hemodiyaliz hasta grubunda prediyaliz döneminde 0, 1, 6. aylarda tek doz (20 µg), diyalize ba ml dönemde ise 0, 1, 2, 6. aylarda intramusküler yol ile çift doz (40 µg) rekombinant afl uygulamas önerilmektedir (8). Hemodiyaliz uygulanan hasta grubunda dört doz afl lama sonras HBV immünizasyonuna yan t oran ortalama %86 (%40-98 aras nda de iflmekte) olarak bildirilmektedir (9-11). Bu çal flmada dört doz afl dan bir ay sonra serokonversiyon oran %73.9, flema tamamland ktan bir y l sonra serokonversiyon oran ise %54.3 olarak bulunmufltur. Serokonversiyon oran, di er çal flmalarla karfl laflt r ld nda düflüktür. Bunun, afl - lamaya ald m z hasta grubunun orta düzey ve ciddi renal yetmezli i olan hastalardan (kreatinin ortalamas 6.8 mg/dl) oluflmas ile ilgili oldu unu düflünmekteyiz. Çal flmam zda afl yan t n etkileyen en önemli faktörün kreatinin düzeyi oldu unu belirledik. Bu bulgu, literatürle uyumlu olarak bulunmufltur. Fraser ve arkadafllar, prediyaliz hastalar nda dört doz (20 µg) rekombinant afl uygulamas sonras kreatinin düzeyi 4.0 mg/dl (ortalama 2.0 mg/dl) nin alt nda olanlarda %86; kretinin düzeyi 4.0 mg/dl (ortalama 9.5 mg/dl) nin üzerinde olanlarda ise %37 oran nda koruyucu antikor yan t elde edildi ini bildirmifllerdir (12). Birçok yay nda ileri yafl ve erkek cinsiyetin, hemodiyaliz hasta grubunda afl yan t n düflüren faktörler oldu u bildirilmektedir (5,13,14). Peces ve arkadafllar, hemodiyaliz hasta grubunda 0, 1, 2, 6. aylarda çift doz afl lama sonras 40 yafl grubunda %100, yafl grubunda %75, 60 yafl n üzerinde ise %74 oranlar nda serokonversiyon elde etmifllerdir (5). Baz çal flmalarda, kad nlar n erkeklere göre daha yüksek düzeyde koruyucu antikor yan - t oluflturduklar bildirilmektedir (13). Ancak bunun nedeni net olarak aç klanamamaktad r. Çal flmam zda literatüre uyumlu olarak ileri yafllarda afl yan t n n azald bulunmufltur. Ancak afl yan - t ile cinsiyet aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki saptanamam flt r. Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

14 Yamazhan T ve ark. HBV afl lamas na yan tta, HCV infeksiyonunun etkisi hakk nda net bir görüfl birli i yoktur. S n rl say da çal flmada HCV infeksiyonunun, antikor oluflumunu engellemedi i gösterilmifl olmakla birlikte, HCV pozitif hastalarda HCV negatiflere göre daha düflük düzeyde antikor yan t elde edildi i bildirilmektedir (14,15). Çal flmam zda birinci y l n sonunda yedi HCV li hastan n üçünde afl yan t elde edilmiflken, dört hastada koruyucu de- erin üzerinde antikor yan t sa lanamam flt r. Gruplar aras ndaki fark istatistiksel olarak anlaml bulunmam flt r (ki-kare p= 0.507). Ancak say n n az olmas yorumu güçlefltirmektedir. Sonuç olarak; günümüzde HBV infeksiyonundan efektif korunma sa lanabilmesi için afl lama sonras antikor yan t n n 100 IU/mL nin üzerinde olmas önerilmektedir (16). Çal flmam zda, yedinci ayda %73 olan afl yan t, 12. ayda %54 e düflmüfltür. Onikinci ayda antikor yan t < 10 IU/mL nin alt na inen hastalar n, yedinci ayda düflük antikor yan tl hasta grubundan (> IU/mL) olmas, hemodiyaliz ya da ayaktan periton diyalizi uygulanan hasta grubunda yüksek düzey antikor yan - t sa lanana kadar afl lamaya devam edilmesi gerekti ini göstermektedir. KAYNAKLAR 1. Hadler SC, Margolis HS. Hepatitis B immunization: Vaccine types, efficacy and indications for immunizations. In: Remington JS, Swartz MN (eds). Current Clinical Topics in Infectious Diseases. Boston, MA: Blackwell Scientific Publications, 1992: Kohler H, Arnold W, Renschin G, Dormeyer H, Meyer Zum Buschenfelde KH. Active hepatitis B vaccination of dialysis patients and medical staff. Kidney Int 1984; 25: Stevens CE, Alter HJ, Taylor PE, Harley EJ, Szmuness W. The Dialysis Vaccine Trail Study Group. Hepatitis B vaccine in patients receiving hemodialysis: Immunogenicity and efficacy. N Engl J Med 1984; 311: Seaworth B, Drucher J, Starling J, Drucher R, Stevens C, Hamilton JH. Hepatitis B vaccines in patients with chronic renal failure before dialysis. J Infect Dis 1988; 157: Peces R, de la Torre M, Alcazar R, Urra JM. Prospective analysis of the factors influencing the antibody responce to hepatitis B vaccine in hemodialysis patients. Am J Kidney Dis 1997; 29: Marmion BP, Tonkin RW. Control of hepatitis in dialysis units. Br Med Bull 1972; 28: Jadoul M, Van Y, Persele de Strihou C. Viral hepatitis in dialysis patients. Trends Exp Clin Med 1993; 4: CDC. Recommentations for reventing transmission of nfectious among choronic hemodialysis patients. MMWR 2001; 50 (No: RR-5): Van Geelen JA, Schalm SW, de Visser EM, Heijtink RA. Immune responce to hepatitis B vaccine in hemodialysis patients. Nephron 1987; 45: Chang PC, Schrander-van der Meer AM, van Dorp WT, van leer E. Intracutaneous versus intramuscular hepatitis B vaccination in primary non-responding hemodialysis patients. Nephrol Dial Transplant 1996; 11: Swan AM, DeVita MV. Higher responce rate to hepatitis B vaccination observed in chronic hemodialysis patients (Letter). Clin Nephrol 1997; 47: Fraser GM, Ochana N, Fenyves D, et al. Increasing serum creatinine and age reduce the responce to hepatitis B vaccine in renal failure patients. J Hepatol 1994; 21: Sezer S, Özdemir FN, Güz G, et al. Factors influencing responce to hepatitis Bvirus vaccination in hemodialysis patients. Transplantation Proceedings 2000; 32: Navarro JF, Teruel JL, Mateos ML, Marcen R, Ortuno J. Antibody level after hepatitis B vaccination in hemodialysis patients. Influence of hepatitis C infection. Am J Nephrol 1996; 16: Cheng CH, Huang CC, Leu ML, Chiang CYF, Wu MS, Lai PC. Hepatitis B vaccine in hemodialysis patients with hepatitis C viral infection. Vaccine 1997; 15: Hadler S, Francis D, Maynard J, et al. Long-term immunogenicity and efficacy of hepatitis B vaccine in homosexual men. N Engl J Med 1986; 315: YAZIfiMA ADRES Dr. Tansu YAMAZHAN Ege Üniversitesi T p Fakültesi nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal ZM R 142 Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

15 Hijyenik Koflullar n Hemodiyaliz Hastalar nda HEV Seroprevalans na Etkisi rfan fiencan 1, dris fiah N 2, fiükrü ÖKSÜZ 2, Mustafa YILDIRIM 1, O uz KARABAY 3, Davut ÖZDEM R 1 1 Abant zzet Baysal Üniversitesi Düzce T p Fakültesi, nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal, 2 Abant zzet Baysal Üniversitesi Düzce T p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal, DÜZCE 3 Abant zzet Baysal Üniversitesi zzet Baysal T p Fakültesi, nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal, BOLU ÖZET Hepatit E virüsü (HEV) enterik non-a, non-b hepatite neden olan bir ajand r. HEV geçifli fekal-oral yolla olur fakat kan yoluyla geçifli de mümkündür. Alt yap ve hijyenik koflullar n bozulmas na yol açan Düzce depremi sonras nda Düzce T p Fakültesi ve Düzce Devlet Hastanesi nin hemodiyaliz ünitelerine ba l 65 kronik hemodiyaliz hastas ndan ve 66 kiflilik sa l kl kontrol grubundan elde edilen serum örneklerinde anti-hev IgG antikorlar saptand. Hemodiyaliz hastalar n n 7 (%10.8) sinin ve kontrol grubunun 6 (%9.1) s n n serum örneklerinde HEV antikorlar tekrarlanan testlerde pozitif bulundu (p= 0.97). Hemodiyaliz hastalar nda HBsAg ve anti-hcv antikorlar n n s kl - s ras yla %4.6 ve %52.3 olarak bulundu. Anti-HEV antikorlar pozitif olan hastalarda karaci er hasar n gösteren yeni ya da geçmifle ait laboratuvar bulgusuna rastlanmad. Anti-HEV antikorlar n n pozitifli i ile yafl, cinsiyet, kan yoluyla bulaflan hepatit B ve hepatit C gibi hepatitler, transfüzyon say s ve hemodiyaliz say s aras nda anlaml bir iliflki yoktu. Anti-HEV antikor pozitifli i yönünden hemodiyaliz hastalar ile kontrol grubu aras nda anlaml bir fark yoktu. Sonuçlar m z düflük hijyenik koflullarda HEV infeksiyonu geçirmenin hemodiyaliz uygulamas ve di er kanla bulaflan hepatit virüs infeksiyonlar için ek bir risk faktörü olmad n göstermifltir. Hemodiyaliz hastalar ve sa l kl bireylerde HEV seroprevalans n n geliflmifl ülkelere göre daha yüksek olmas n n her iki grup için yetersiz hijyenik koflullar ile iliflkili olabilece i düflünüldü. Anahtar Kelimeler: Hepatit E virüsü, hemodiyaliz, HBV, HCV. SUMMARY Effects of Hygienic Conditions on HEV Seroprevalence in Hemodialysis Patients Hepatitis E virus (HEV) is the causative agent for enteric non-a, non-b hepatitis. HEV transmission is via fecal-oral route but the possibility of transmission by blood has been raised. Anti-HEV IgG (micro EIA) antibodies were determined in serum samples obtained from 65 chronic hemodialysis patients attending to dialysis units of Düzce State Hospital and Düzce Medical School, and 66 statistically selected healthy control subjects. Serum samples of 7 (10.8%) hemodialysis patients and 6 (9.1%) control subjects were found repeatedly positive for HEV antibodies (p= 0.97). The prevalence of HBsAg and anti-hcv antibodies were 4.6% and 52.3% respectively. No anti-hev antibodies positive patient showed past or current biochemical signs of liver damage. There was no significant association between anti-hev antibody reactivity and age, sexuality, blood-borne (HBV and HCV) infections, number of transfusion and time on hemodialysis. No significant differences were found between hemodialysis patients and Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

16 fiencan ve ark. control group according to anti-hev antibody reactivity. Our results suggested that it was thought that HEV infections was not associated with hemodialysis applications in bad hygienic conditions, and other blood-borne hepatitis virus seroprevalence. HEV seroprevalence in hemodialysis patients and healthy subjects were found high according to developed countries. These results may be related to insufficient sanitary conditions in the two groups. Key Words: Hepatitis E virus, hemodialysis, HBV, HCV. G R fi Hepatit E virüsü (HEV) zarfs z, Calcivirus benzeri bir RNA virüsüdür ve enterik olarak geçen non-a, non-b hepatitinin bafll ca etyolojik ajan oldu u gösterilmifltir (1). HEV birçok ülkede meydana gelen sporadik hepatit E olgular ndan ve su kaynakl salg nlardan büyük ölçüde sorumludur. Asya, Afrika ve Latin Amerika da büyük çapl epidemiler bildirilmifltir (2-4). HEV genellikle akut, ikterik ve kronik sekellerin oluflmad kendi kendini s n rlayan bir hastal a neden olur. E tipi hepatit genellikle genç eriflkinlerde meydana gelir ve hamileli in son üç ay nda infekte olan hamile kad nlarda yüksek bir mortalite h z na (%20) sahip oldu u gösterilmifltir. HEV bulafl s kl kla d flk ile kontamine olan içme sular yla veya yetersiz hijyen koflullar yla iliflkilidir (5). Hemodiyaliz hastalar özellikle kan transfüzyonu, tekrarlayan ekstrakorporeal hemosirkülasyon ve üremi ile iliflkili k smi immün defekte ba l olarak hepatit B ve hepatit C gibi parenteral viral hepatitler için yüksek risk alt ndad r. HEV geçifli için bafll ca fekal-oral yolun yan s ra transplasental geçifli ve s k kan transfüzyonu olan hastalarda transfüzyonel bulafl nda oldu u bildirilmifltir. Bunun aksine baz araflt rmac lar hemodiyaliz hastalar nda anti-hev antikorlar n n daha düflük oranda pozitif oldu unu göstermifltir (6). Hemodiyaliz hastalar özellikle hepatit B, hepatit C ve di er transfüzyona ba l birçok bakteriyel ve viral infeksiyon için risk alt ndad r (7). Üremik hastalar n infeksiyona duyarl l artm flt r, bu muhtemelen lökosit fonksiyonlar n n bozuklu una ba l d r. Kronik böbrek yetmezlikli hastalar n de iflik derecelerde humoral yetmezli- i vard r. Viral etkenlere karfl antikor yan t azalabilir. Dahas diyaliz hastalar nda hem T-hücre ba ml hem de T-hücre ba ms z B hücrelerin proliferasyonu azalm flt r (8,9). Deprem, 12 Kas m 1999 tarihinde Kaynafll ve Düzce de 845 kiflinin ölmesine, 4948 kiflinin yaralanmas na, evin çökmesine, bölgede alt yap ve kanalizasyon sisteminin harap olmas na yol açm flt r (10). Deprem sonras nda Düzce de HEV seroprevalans oranlar sa l k koflullar yetersiz olan alanlarda yaflayan sa l kl çocuklarda daha yüksek bulundu (%4.7 ye karfl l k %17.2) (11). Bu çal flman n amac ; kronik hemodiyalizin HEV geçifli için ek bir risk faktörü olup olmad n n de erlendirilmesi ve hemodiyaliz hastalar nda HEV geçifli ile transfüzyon, hemodiyaliz say s, HBV ve HCV seropozitifli i iliflkisinin araflt r lmas idi. HASTALAR ve YÖNTEM Bu çal flmada, y llar aras nda iki hemodiyaliz ünitesine ba l hastalarda anti-hev antikorlar belirlendi. Düzce Devlet Hastanesi ve Düzce T p Fakültesi Hastanesi diyaliz ünitelerinden toplam 65 hemodiyaliz hastas na ait kan örnekleri al nd. Hemodiyaliz hastalar ndan 41 i erkek, 24 ü kad nd ve ortalama yafl 50 (19-80) idi. Yafl, cinsiyet, toplam hemodiyaliz süresi, haftal k diyaliz say s, transfüzyon uygulamas hemodiyaliz ünitelerinin kay tlar ndan elde edildi. Kontrol grubu 50 erkek, 16 sa l kl kad ndan oluflturuldu. Kontrol grubunun yafl ortalamas 48 (20-66) idi. Hemodiyaliz hastalar n n ve kontrol grubunun serum örnekleri spesifik anti-hev antikorlar (Giuliana Diagnostica S.r.l., Italy) yönünden mikro enzim immünassay (EIA) ile test edildi. Bu test sonucu cut-off de erinin iki kat ndan büyük ya da eflit oldu unda pozitif, cut-off de erinin alt nda oldu unda negatif kabul edildi. Cut-off de eri ile cut-off de erinin iki kat na kadar olan de erler flüpheli olarak kabul edilerek test tekrarland. Hemodiyaliz hastalar n n serum örnekleri anti- HCV, HBsAg, anti-hbc IgG ve anti-hbs antikorlar için EIA testi kullan ld (Axsym-Abbott). Hastalar n serum alanin aminotransferaz (ALT) seviyeleri ölçüldü. ALT nin üst limiti 40 U/L olarak kabul edildi. statistiksel De erlendirme Gruplar aras farklar ki-kare testi kullan larak belirlendi ve p< 0.05 anlaml kabul edildi. BULGULAR Anti-HEV antikorlar hemodiyaliz hastalar n n 7 (%10.8) sinde, kontrol grubunun 6 (%9.1) s nda 144 Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

17 Hijyenik Koflullar n Hemodiyaliz Hastalar nda HEV Seroprevalans na Etkisi pozitif bulundu. Hemodiyaliz hastalar n n serumlar nda HBsAg ve anti-hbs antikorlar s ras yla %4.6 ve %63.1 olarak bulundu. Otuzyedi (%56.9) hastaya rekombinant hepatit B afl s uygulanm flt. Anti-HCV antikorlar 34 (%52.3) hastan n serumunda pozitif bulundu. Hemodiyaliz hastalar ve kontrol grubuna ait baz parametreler Tablo 1 de gösterilmifltir. HEV seropozitifli i ile yafl, cinsiyet, hemodiyaliz süresi, transfüzyon say s, kanla bulaflan hepatitler (HBV ve HCV) aras nda iliflki bulunmad. Anti- HEV pozitif ve negatif hastalar n sonuçlar Tablo 2 de gösterilmifltir. TARTIfiMA Tablo 1. Hemodiyaliz hastalar ve kontrol grubunun epidemiyolojik özellikleri. Hemodiyaliz Kontrol Parametre hastaları grubu Sayı Yaş (ortanca) 50 (19-80) 48 (20-66) Cinsiyet (K/E) 24/41 16/50 HEV (P/N) 7/58 6/60 K/E: Kadın/erkek, P/N: Pozitif/negatif. Bu çal flman n amac ; depremden etkilenmifl ve yetersiz hijyen koflullar nda yaflayan hemodiyaliz hastalar nda HEV seroprevalans n de erlendirmektir. Hemodiyaliz hastalar nda HEV geçifli için immünyetmezli in bir risk faktörü olup olmad bilinmemektedir. Bu çal flmada, hemodiyaliz hastalar n n 7 (%10.8) sinde, kontrol grubunun 6 (%9.1) s nda HEV antikorlar pozitif olarak bulundu. HBsAg ve anti-hcv antikorlar s ras yla %4.6 ve %52.3 olarak bulundu. Anti-HEV pozitif olanlarda geçmiflte ya da halen karaci er hasar na ait biyokimyasal bulgu saptanmad. HEV seropozitifli i ile yafl, cinsiyet, hemodiyaliz süresi, transfüzyon say s, kanla bulaflan hepatitler ( HBV ve HCV) aras nda iliflki bulunmad. Hemodiyaliz hastalar ve kontrol grubunda anti-hev pozitifli i bak m ndan anlaml fark yoktu. HEV genellikle fekaloral yolla geçer ve kronik tafl y c l k durumu oluflturmad ndan kan yolu HEV geçifli için önemli kabul edilmez. Fakat klinik semptomlar n bafllang c nda geçici olarak vireminin oldu u dönemde deneysel olarak geçti i gösterilmifl ve baz hastalarda uzam fl viremi bildirilmifltir (12-14). Bu yüzden teorik olarak endemik alanlarda parenteral yolla geçebilece i düflünülmektedir. Ayoola ve arkadafllar, anti-hev IgM pozitifli ini hemodiyaliz hastalar ve sa l kl kontrol grubunda s ras yla %4.8 ve %0.3 olarak bulmufllard r (15). Ayn grupta anti-hev IgG pozitifli ini %7.2 ve %10.8 olarak bulmufllar ve hemodiyaliz hastalar n n endemik bölgelerde risk alt nda oldu unu ve koruyucu önlemlerin al nmas gerekti ini bildirmifllerdir. Kanalizasyon örneklerinin laboratuvar incelemesinde, tespit edilebilir HEV içerdi i ve primatlarda infeksiyona yol açabilece i gösterilmifltir (16,17). HEV geçifli esas olarak fekal-oral yolla olsa da kan ile bulaflma olas l da vard r (6,7). fiencan ve arkadafllar, Düzce depremi sonras yetersiz alt yap koflullar oluflan bölgede çocuklarda HEV seroprevalans n n (%17.2) di er bölgelerde yaflayanlara göre (%4.7) istatistiksel olarak anlaml derecede yüksek oldu unu bildirmifllerdir (11). Bu sonuçlar hijyeni yetersiz olan bölgede HEV dolafl m n n artt n düflündürmektedir. Bu çal flmada, deprem etkisiyle alt yap n n tahrip olmas ndan kaynaklanan yetersiz sanitasyon koflullar n n, hemodiyaliz hastalar nda HEV seroprevalans na etkisini incelemek amaçlanm flt r. Anti-HEV IgG oranlar nda hemodiyaliz hastalar (%10.8) ve sa l kl kontrol grubu (%9.1) aras nda istatistiksel olarak anlaml fark bulunmad (p= 0.97). Hemodiyaliz hastalar nda HEV geçifli Tablo 2. Anti-HEV pozitif ve anti-hev negatif hemodiyaliz hastalar n n özellikleri. Parametre Anti-HEV pozitif Anti-HEV negatif p Hasta sayısı 7 58 Cinsiyet (K/E) 2/5 22/ Yaş (ortanca) 52 (19-76) 50 (21-80) 0.47 Hemodiyaliz süresi (ay) (ortalama ± SD) 48.3 ± ± Transfüzyon uygulaması (E/H) 4/3 46/ K/E: Kadın/erkek, E/H: Evet/hayır. Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

18 fiencan ve ark. için immünyetmezli in bir risk faktörü olup olmad bilinmemektedir. Düzce de yaflayanlarda HEV seroprevalans deprem sonras artm fl olmas na ra men hemodiyaliz hastalar nda sa l kl kontrol grubuna göre ayr ca bir art fl bulunmad. Bu durum hemodiyaliz hastalar nda parsiyel immünyetmezli in HEV geçifli için ek bir risk faktörü olmad n düflündürmektedir. Mateos ve arkadafllar, anti-hev antikoru pozitiflik oran n kan donörleri ve hemodiyaliz hastalar nda %2.8 ve %6.3 olarak bulmufllard r (16). Anti-HEV IgG pozitifli i ile transfüzyon say s, yafl ve hemodiyaliz süresi aras nda iliflki belirlememifllerdir. Zaaijer ve arkadafllar, HEV infeksiyonu seroprevalans n hemofili hastalar nda düflük bulmufllard r (18). Fabrizi ve arkadafllar, HEV infeksiyonu seroprevalans n hemodiyaliz hastalar nda %3 olarak ve HEV infeksiyonu ve di er kanla bulaflan infeksiyonlar aras nda iliflki olmad n bulmufllard r (6). Sylvan ve arkadafllar, anti-hev antikorlar n hemodiyaliz hastalar ve kontrol grubunda s ras yla %1.6 ve %5.2 olarak bulmufllard r (19). Bu sonuçlara dayanarak kronik hemodiyaliz uygulamas n n HEV infeksiyonu için bir risk faktörü olmad n bildirmifllerdir. Knodler ve arkadafllar, kan donörleri ve hemodiyaliz hastalar nda HEV seropozitifli ini s ras yla %2 ve %3.3 olarak bulmufllar ve hemodiyalizin HEV geçifli için risk faktörü olmad n bildirmifllerdir (20). Bu çal flmada anti-hev pozitifli i ile hemodiyaliz süresi (p= 0.28), kan transfüzyonu uygulamas ve transfüzyon say s (p= 0.19) aras nda anlaml iliflki bulunmam flt r. Ayn flekilde HEV ve HCV infeksiyonu aras nda da iliflki bulunmam flt r (p= 0.55). Ayn hijyenik flartlarda yaflayan hemodiyaliz hastalar ve kontrol grubu aras nda fark bulunmamakla beraber hemodiyaliz hastalar nda HEV antikorlar oran %10.8 olarak bulunmufltur. Geliflmifl ülkelerden bildirilen, hemodiyaliz hastalar nda HEV pozitifli i %1.6-3 aras ndad r (6,19-21). Hemodiyaliz hastalar ve kontrol grubundaki anti-hev pozitiflik oranlar n n geliflmifl ülkelere göre yüksek olmas muhtemelen kötü hijyenik koflullar ile ilgilidir. Sonuç olarak bu çal flmada, hemodiyaliz hastalar ve kontrol grubu aras nda HEV antikorlar bak - m ndan fark bulunmad. Hemodiyaliz hastalar ve sa l kl bireylerde HEV seroprevalans geliflmifl ülkelere göre daha yüksek bulunmufltur. Hijyenik koflullar hemodiyaliz hastalar nda HEV infeksiyonu için ek bir risk faktörü olmamakla beraber, bu yüksek oranlar her iki grup için yetersiz hijyenik koflullar ile iliflkili olabilir. Hemodiyaliz hastalar nda HEV ve kanla bulaflan hepatitler (HBV, HCV) aras nda iliflki bulunmam flt r. Bu bulgulara dayanarak HEV infeksiyonu bulaflma riski ile hemodiyaliz uygulamas ve kanla bulaflan hepatitlerin seroprevalans aras nda iliflki olmad düflünülmüfltür. KAYNAKLAR 1. Reyes GR, Purdy MA, Kim JP, et al. Isolation of a cdna from the virus responsible for enterically transmitted non-a, non-b hepatitis. Science 1990; 247: Bradley DW. Hepatitis E: Epidemiology, etiology and molecular biology. Rev Med Virol 1992; 2: Fields HA, Favorov MO, Margoli HS. The hepatitis E virus: A review. J Clin Immunol 1993; 16: Krawczynki K. Hepatitis E. Hepatology 1993; 17: Skidmore SJ. Hepatitis E. Br Med J 1995; 310: Fabrizi F, Lunghi G, Bacchini G, Corti M, Pagano A, Locatelli F. Hepatitis E virus infection in haemodialysis patients: A seroepidemiological survey. Nephrol Dial Transplant 1997; 12: Doebbeling BN, Wenzel RP. Nosocomial viral hepatitis and infections transmitted by blood and blood products. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 4 th ed. New York: Churchill Livingstone, 1995: Roberts LR, Stiehm ER. Antibody (B-cell) immunodeficiency disorders. In: Parslow TG, Stites DP, Terr AI, Imboden JB (eds). Lange Medical Immunology. 10 th ed. San Francisco: McGraw- Hill, 2001: Massry SG. Parathyroid hormone as a uremic toxin. In: Massry SG, Glassock RJ (eds). Massry and Glassock s Textbook of Nephrology. 4 th ed. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins, 2001: Rees-Gildea P, Eder B. Turkey: Earthquakes. Situation report no: 44, appeal no. 19/ Sencan I, Sahin I, Kaya D, Oksuz S, Y ld r m M. Assessment of HAV and HEV Seroprevalence in Children Living in Post-Earthquake Camps from Duzce, Turkey (Abstract). In: Doganc L, Basustaoglu A (eds). 30 th Turkish Microbiology Congress Abstract Books, 2002, Antalya, Turkish Mirobiology Society, 2002: Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

19 Hijyenik Koflullar n Hemodiyaliz Hastalar nda HEV Seroprevalans na Etkisi 12. Nanda SK, Ansari H, Acharya SK, Jameel S, Panda SK. Protracted viremia during acute sporadic hepatitis E virus infection. Gastroenterology 1995; 108: Schlauder GG, Dawson GJ, Mushahwar IK, et al. Viraemia in Egyptian children with hepatitis E virus infection. Lancet 1993; 341: Mannucci PM, Gringeri A, Santagostino E, Romano L, Zanetti A. Low-risk of transmission of hepatitis E virus by large-pool coagulation factor concentrates. Lancet 1994; 343: Ayoola EA, Want MA, Gadour MO, Al-Hazmi MH, Hamza MK. Hepatitis E virus infection in haemodialysis patients: A case-control study in Saudi Arabia. J Med Virol 2002; 66: Mateos ML, Camarero C, Lasa E, Teruel JL, Mir N, Baquero F. Hepatitis E virus: Relevance in blood donors and risk groups. Vox Sang 1998; 751: Krawczynski K, Aggarwal R, Kamili S. Hepatitis E. Infect Dis Clin North Am 2000; 14: Zaaijer HL, Mauser-Bunschoten EP, ten Veen JH, et al. Hepatitis E virus antibodies among patients with hemophilia, blood donors, and hepatitis patients. J Med Virol 1995; 46: Sylvan SP, Jacobson SH, Christenson B. Prevalence of antibodies to hepatitis E virus among hemodialysis patients in Sweden. J Med Virol 1998; 54: Knodler B, Hiller J, Loliger CC, Kuhnl L. Hepatitis E antibodies in blood donors, hemodialysis patients and in normal people. Beitr Infusionsther Transfusions med 1994; 32: Bernal W, Smith HM, Williams R. A community prevalence study of antibodies to hepatitis A and E in inner-city London. J Med Virol 1996; 49: YAZIfiMA ADRES Dr. rfan fiencan Abant zzet Baysal Üniversitesi Düzce T p Fakültesi nfeksiyon Hastal klar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal 81620, DÜZCE isencan@ibuduzce-tip.edu.tr isencanibu@yahoo.com Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):

20 Akut Viral Hepatit B li Olgular n Klinik ve Muhtemel Bulafl Yollar Aç s ndan De erlendirilmesi Serhat B RENGEL 1 1 Ankara Üniversitesi T p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve nfeksiyon Hastal klar Anabilim Dal, ANKARA ÖZET Bu çal flmada, klini imizde y llar aras nda yat r larak takip edilen 97 akut viral hepatit B li hasta, semptomlar ve fizik muayene bulgular ile hepatit B virüsü (HBV) nün epidemiyolojik olarak, muhtemel geçifl yollar aç s ndan irdelendi. Hastalar n, hastaneye baflvuru an nda en s k ifade ettikleri semptomlar; halsizlik (%84.5) ve bulant (%61.9) idi. Fizik muayenede en s k saptanan bulgular ise %92.8 oran nda hepatomegali, %90.7 oran nda göz aklar nda sararma idi. HBV nin muhtemel geçifl yollar aç s ndan araflt r ld nda, hastal k öyküsü al nabilen 60 (%61.9) hastan n 46 (%76.7) s nda difl tedavisi haricinde yap lan cerrahi giriflimler ve 14 (%23.3) ünde difl tedavileri (tüm hastalar n da s ras yla %17.5 ve %14.4 ünde) sorumlu bulundu. Anahtar Kelimeler: Akut viral hepatit B, klinik bulgular, geçifl yollar. SUMMARY Evaluation of Acute Viral Hepatitis B Cases According to Clinical Findings and Probable Routes of Transmission In this study, 97 patients with acute viral hepatitis B, hospitalized and monitored in our department between , were evaluated by their clinical symptoms, physical findings, and also epidemiological route of hepatitis B virus (HBV) transmission. The most common symptoms were fatigue (84.5%) and nausea (61.9%). Hepatomegaly (92.8%) and icteric sclera (90.7%) were the most common physical findings as well. The most common probable routes of HBV transmission, of the 60 patients history that had been taken from, were non-dental surgical procedures (76.7%, 46 patients), and dental treatments (23.3%, 14 patients); 17.5% and 14.4% in total, respectively. Key Words: Acute viral hepatitis B, clinical findings, transmission routes. G R fi Akut viral hepatit B nin bafllang ç belirtileri, halsizlik ve yorgunluk olup, bunu ifltahs zl k, bulant, kusma ve sa üst kadranda hafif künt a r izlemektedir. Çok spesifik olmayan bu prodromal belirtiler ço u kez akut bir hepatiti düflündürmemekte; bunun yan nda hasta veya hasta yak nlar, s kl kla sar l n bafllamas ve kiflinin koyu idrar 148 Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3):