ENTELEKTÜEL SERMAYE VE ÖLÇÜLMESİ 1. GİRİŞ ENTELEKTÜEL SERMAYE KAVRAMI Entelektüel Sermayenin Doğuşu... 1

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ENTELEKTÜEL SERMAYE VE ÖLÇÜLMESİ 1. GİRİŞ... 1 2. ENTELEKTÜEL SERMAYE KAVRAMI... 1. 2.1. Entelektüel Sermayenin Doğuşu... 1"

Transkript

1 ENTELEKTÜEL SERMAYE VE ÖLÇÜLMESİ 1. GİRİŞ ENTELEKTÜEL SERMAYE KAVRAMI Entelektüel Sermayenin Doğuşu Entelektüel Sermayenin Tanımı Entelektüel Sermayenin Önemi Ve Özellikleri Entelektüel Sermayenin Unsurları İnsan Sermayesi Yapısal Sermaye Müşteri Sermayesi ENTELEKTÜEL SERMAYENİN ÖLÇÜLMESİ Entelektüel Sermayenin Ölçülme Gerekliliği Entelektüel Sermayenin Ölçülmesinde Karşılaşılan Güçlükler Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi Entelektüel Sermayenin İşletme Düzeyinde Ölçülmesi Entelektüel Sermayenin Unsurlarına Göre Ölçülmesi SONUÇ YARARLANILAN YAYINLAR... 27

2 ENTELEKTÜEL SERMAYE VE ÖLÇÜLMESİ Prof.Dr.Vasfi Haftacı Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 1. GİRİŞ Bilgi toplumuna geçiş süreci, beraberinde birçok kavramın da ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu kavramlardan birisi, bir işletmenin gerçek değerinin bulunmasında yol gösterici olan ve bu konuda önemli bilgiler sunan entelektüel sermaye kavramıdır. Entelektüel sermaye 1990 lı yıllardan sonra önem kazanan bir kavram olarak henüz bir şablona oturtulamamıştır. Her ne kadar entelektüel varlıklar ve entelektüel sermaye unsurları birçok bilim adamı tarafından farklı şekillerde dile getirilmiş olsa da temel olarak aynı düşünceleri ifade etmektedir. Entelektüel sermaye kavramı ile birlikte yönetim anlayışında da bazı değişiklikler ortaya çıkmıştır. İnsan herşeyin merkezinde ve çok önemli bir unsur olarak hakettiği yeri almaya başlamıştır. İnsan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesi, işletmelerin değer ve ömürlerini belirlemede üç temel unsur olarak yerini almıştır. Bu çalışmada entelektüel sermaye kavramı ve entelektüel sermayenin ölçümüne ilişkin temel konulara değinilmiş, önemli görülen kimi noktalarda kısa bilgiler verilmiştir. 2. ENTELEKTÜEL SERMAYE KAVRAMI 1960 lı yıllarda kullanılmaya başlanan, ancak bugünkü anlamını 1990 lı yıllarda bulan entelektüel sermaye kavramıyla ilgili olarak aşağıda, bilginin artan önemine ve dolayısıyla entelektüel sermayenin doğuşuna, ilk sözedildiği günden bugüne kadar çeşitli çalışmalarda yer alan tanımlarına, özelliklerine ve unsurlarına ilişkin bilgilere yer verilmiştir Entelektüel Sermayenin Doğuşu Günümüzde değişimi başkalarından önce yakalayabilmenin önemi gözardı edilemeyecek kadar büyüktür. Bu ise ancak bilgiye ve bilgi kaynağına sahip olmakla sağlanabilir. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişin yaşandığı günümüzde bilgi de diğer üretim faktörleriyle birlikte üretime sokularak, stratejik bir rekabet unsuru olarak kullanılmaktadır. Peter Drucker'a göre, kişisel bilgisayarlar aracılığıyla bilgi işleme ve bu bilginin analizinin yapılması, ondokuzuncu yüzyılın sonu ve yirminci yüzyılın başında başka alanlarda yaşananlar kadar önemli ve köklü bir değişimdir. 1 Drucker 20. yüzyılın ortalarına kadar kolay ulaşılabilir üretim faktörleri olarak büyük önem taşıyan, emek, sermaye ve doğal kaynakların artık ikinci planda kaldıklarını, bununla birlikte bilginin günümüzde üretim faktörü anlamında tek anlamlı kaynak Kocaeli Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Muhasebe Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesidir. Kocaeli Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Muhasebe Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesidir. 1 Peter Drucker, Fırtınalı Dönemlerde Yönetim, Çev: Bülent Toksöz, İnkılap Kitabevi, Yönetim Dizisi, İstanbul, 1998, s.65. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 1

3 olduğunu ifade etmektedir. 1 Nonaka ise, kesin olan tek şeyin belirsizlik olduğu bir ekonomide sürekli rekabet üstünlüğünün tek güvenilir kaynağı bilgidir demektedir. 2 Steward, Bilgi; ürettiğimiz, yaptığımız, sattığımız ve satın aldığımız şeylerin asıl bileşeni haline gelmiş bulunuyor ifadesiyle bilginin önemini vurgulamaktadır. 3 Alvin Toffler Üçüncü Dalga isimli eserinde toplumsal gelişmeleri açıklarken üçüncü dalganın en önemli özelliğini; bilginin tüm alanlarda kullanılması, bilgisayarların ve iletişim sistemlerinin bir enformasyon devrimi yaratması şeklinde ifade etmektedir. 4 Bilginin sürekli yenilenmesi, yeni bilgilerin devrim niteliğinde değişimler yaratacak özelliklere sahip olması, öğrenmenin sürekli bir süreç haline getirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bilginin üretimin asıl bileşeni haline gelmesi, bilgi yönetimini de işletmelerin asıl görevi haline getirmiştir. Niteliksiz işgücü, sermaye ve doğal kaynaklar şeklindeki bütün girdiler için azalan verim kanunu işlerliğini gösterirken, bilgi, bir girdi olarak üretimde daha yoğun bir şekilde kullanıldığı taktirde verimlilik artan bir seyir içinde gelişme gösterecektir. Günlük mal ve hizmetlerin değerinin kaynağını bilgi oluşturmaktadır. 5 Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişle birlikte işletme çevresinde yaşanan hızlı değişim ve bu değişimin işletmeler üzerindeki büyük etkisi, yöneticileri yeni yönetim ilkeleri bulmaya ve bu ilkeleri uygulamaya zorlamıştır. Değişimi yaratan pek çok unsur içinde en önemlisi insan kaynaklarıdır. İnsan unsuru, faaliyetleri ve son çıktıyı belirleyen dış müşteriler ile üretimi gerçekleştiren ve onu sürekli geliştiren olarak insan unsuru odak noktasına oturmuştur. İnsan işletme içinde bilgi toplama ve işleme kapasitesine sahip, yaratıcılığı ortaya çıkartabilecek olan tek unsurdur. İşletme yönetimi alanında çalışmaları büyük ilgi toplayan Peter Drucker'a göre; bütün işletmelerde müşteri ilişkilerini oluşturan iki temel işlev, pazarlama ve yaratıcılıktır. 6 Kjell Nordströn ye göre; bugün artık birkaç hafta içinde taklit edilemeyen hiçbir ürün, hizmet veya teknoloji kalmamıştır. Bu nedenle hızlı hareket edecek birimler oluşturmak gerekir. Zaman ve yetenek, işletmelerin rekabet avantajı yaratmadaki en önemli unsurları haline gelmiştir. 7 Bugün bile muhasebe açısından çok önemli olan çift yanlı işleme yönteminin, bilgiye dönük değerleri ölçme konusunda çok yetersiz kalması, örgütleri bilgi, beceri, örgütün öğrenme kapasitesi ve enformasyon teknolojisi gibi bilançoda görülmeyen varlıkları 1 Peter F. Drucker, Kapitalist Ötesi Toplum, Çev: Belkıs Çorakçı, İnkılap Kitabevi, Yönetim Dizisi, İstanbul, 1994, s Ikujiro Nonaka, Bilgi Yaratan Şirket, Bilgi Yönetimi, Çev: Gündüz Bulut, Mess Yayınları, Yayın No:293, İstanbul, 1999, s Thomas A. Steward, Entelektüel Sermaye, Çev: Nurettin Elhüseyni, Mess Yayınları, İstanbul, 1997, s Alvin Toffler, Üçüncü Dalga, Çev: Ali Seden, 3. Baskı, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1999, s Rıza Kandiller, İktisadi Faaliyetlerde Bilginin Değeri ve Önemi, /ead/dtdergi/nisan2000/ktsad.htm , s David Matheson, Jim Matheson, Akıllı Örgüt, Çev: Meral Tüzel, Boyner Holding Yayınları, İstanbul, 1999, s Meral Tamer, Karl Marx Nasıl Haklı Çıktı?, Milliyet Gazetesi, 25 Eylül 1997, s.6. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 2

4 somutlaştırmaya ve tanımlamaya parasal değer vererek veya indeks bazında ölçmeye yarayacak metotları aramaya itmiştir. 1 Yaşanan değişim ve gelişimle birlikte, sanayi ekonomisinde yatırımların önemli bir bölümü fabrika binası, makine, teçhizat gibi unsurlara ayrılırken, günümüzde yatırımların büyük bölümü bilginin artırılmasına ayrılmakta, yatırımlar beşeri sermayeyi sağlamak için yeterlilik ve uzmanlık geliştirmeye yönelik olmaktadır. 2 Maddi olmayan varlıklar, şirketlerin bilanço ve gelir tablolarında görülmezler. Ekonominin globalleşmesi, üretimde ayırt edici bir faktör olarak, şirkete ait özel bilgilerin değerini artırmış ve bu değişimi de iletişim ağlarının ucuz bir şekilde elde edilmesi sağlamıştır. 3 Bu bağlamda, şirketlere asıl rekabet avantajı sağlayan, müşteri için değer yaratan, rakiplerin sahip olmadığı, taklit edilemeyen ve seçeneği olmayan entelektüel sermaye gündeme gelmekte, bilgi toplumuna dönüşüm sürecinin yaşandığı günümüzde, sanayi toplumunun odak noktasında yer alan finansal sermaye, yerini bilgi toplumunun en önemli dinamiklerinden birisi olarak ortaya çıkan patent, lisans hakkı, marka, know-how, işletme adı ve müşteri sadakati gibi kavramlarla somutlaşan entelektüel sermayeye bırakmaktadır. 4 Entelektüel sermaye kavramı ilk olarak John Kenneth Galbraith tarafından 1969 yılında daha sonra da 1975 yılında Michael Kalecki tarafından kullanılmıştır. Kalecki makalesinde Acaba kaçımız son on yılda elde ettiğimiz entelektüel sermayenin farkındayız 5 ifadesini kullanmıştır. Özellikle 1990'lı yılların başından itibaren, entelektüel sermaye kavramının popülaritesi ve bu yöndeki çalışmaların sayısı giderek artmış ve bugünkü anlamıyla entelektüel sermaye kavramı Thomas Stewart ın 1991 yılında kaleme aldığı Beyin Gücü adlı makalesi ile gündeme taşınmıştır. Yapılan ilk çalışmaların temel amacı entelektüel sermaye kavramının tanımlanması, sınıflandırılması ve ölçülmesi iken, daha sonraki çalışmalarda entelektüel sermaye unsurları, entelektüel varlıklar ve bunların işletme başarısısı üzerindeki etkileri ön plana çıkarılmıştır Entelektüel Sermayenin Tanımı Entelektüel kelimesinin kökeni interlectio'dur ve Latince'den gelmedir. İnter, arasında anlamına gelir ve ilişkiyi içerir, lectio ise, okuma, elde edinilen, ulaşılan, toplanan bilgi demektir. 7 Entelektüel kelimesi bilim, sanat ve kültür alanlarında yüksek derecede eğitim görmüş kimse ya da aydın kesimini ifade etmede kullanılan bir kavramdır. 8 1 Tamer Çavuşgil, Entelektüel Sermaye ve Entelektüel Örgüt, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Dergisi, C.2, Sayı:2, 1992, s Nevzat Tetik, Entelektüel Sermaye:Kapsamı, Ölçülmesi ve Raporlanması, Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog, Sayı:184, Ağustos 2003, s Taner Acuner ve Kader Tan Şahin, Entelektüel Sermayenin Ölçülebilirliği Üzerine Heuristic (sezgisel) Bir Araştırma, 10.Ulusal Yönetim Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı, Mayıs 2002, s Osman Öztürk, Entelektüel Sermaye, Tanımı, Unsurları ve Ölçülmesi, E-Yaklaşım, Sayı:20, Mart Inahi Pena, Intellectual Capital and Business Start-up Success Journal of Intellectual Capital, Vol.3 No.2, 2002, s Pena, a.g.m.,s Şebnem Arıkboğa, Entellektüel Sermaye, Derin Yayınları, Yayın No:30, İstanbul, 2003, s Halil Seyidoğlu, Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük, Güzem Yayınları, No:4, Ankara, 1992, s.230. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 3

5 Entelektüel sermayenin doğru ve tam olarak tanımlanması, bu kavramın yönetimini, stratejik kullanımını ve doğal olarak ölçümünü kolaylaştırır. Bugüne kadar üzerinde fikirbirliği oluşmuş tek bir entelektüel sermaye tanımı yoktur. Bu nedenle, farklı tanımları gözden geçirmek yararlı olur. Webster's Sözlüğü entelektüel kelimesini rasyonel veya akıllıca düşünce, sermaye kelimesini ise toplanmış mal stoku olarak ifade etmektedir. Buradan yola çıkılarak, konuşma dilinde entelektüel sermaye düşünce birikim kapasitesi olarak ifade edilebilir. En basit şekliyle entelektüel sermaye, bir organizasyonun bilgi değeri 1 veya duyumsanmayan ve görünmeyen varlıklar olarak bir işletmenin sahip olduğu kayıtlı bilgiler ve işletmedeki çalışanların bilgi, beceri ve deneyimleri 2 şeklinde tanımlanmaktadır. Günümüzde özellikle hizmet sektöründeki işletmelere bakıldığında bilançolarındaki varlıkları ile piyasadaki değerleri arasında önemli bir fark görülmektedir. Buradan yola çıkılarak, entelektüel sermaye, bir işletmenin sahip olduğu maddi olmayan varlıklardır ve entelektüel sermaye bir işletmenin defter değeri ile piyasa değeri arasındaki farktır, şeklinde tanımlamalar yapılmaktadır. 3 OECD, entelektüel sermaye kavramını, "işletmelerin sahip olduğu maddi olmayan varlıkların, daha açık bir ifadeyle örgütsel sermayenin ve insan sermayesinin ekonomik değeri" 4 olarak tanımlamaktadır. Bu tanımlamada yer alan örgütsel sermaye, işletmenin faydalandığı yazılım sistemlerini, dağıtım kanallarını ve tedarik zincirlerini içine alırken; insan sermayesi ise işletme çalışanlarının tamamını kapsamaktadır. İçerisinde sermaye kelimesi geçse de entelektüel sermaye, başlı başına klasik bir muhasebe ölçütü ya da ekonomik bir terim değildir. Napahiet ve Ghoshal, entelektüel sermayeyi, "örgüt, entelektüel topluluk ya da profesyonel işletmeler gibi sosyal grupların sahip olduğu bilgi ve öğrenme yeteneği" 5 olarak tanımlamaktadır. Boudreau, Ramstad, Davenport ve Prusck gibi yazarlar ise, özellikle insan kaynakları ve bilgi teknolojileri yönetimi konularına odaklanarak, entelektüel sermayeyi yönetim faaliyetlerinin geneli ile ilişkilendirmektedirler. Burada entelektüel sermayenin, hem insan kaynakları yönetimi hem de bilgi teknolojileri konularını içine alan işlevsel bir kavram olduğu ön plana çıkarılmakta ve insan kaynakları ile bilgi teknolojileri departmanlarının yönetimsel problemlerine dikkat çekilmektedir. Boudreau ve Ramstad'ın tanımlamalarında, entelektüel sermaye yalnızca işletmenin insan kaynakları ve bilgi teknolojileri departmanlarında bulunmaktadır. Bu açıdan ele alındığında entelektüel sermaye, işbirliği sonucunda oluşan bir etki değil, yalnızca 1 Ali Talip Akpınar, Entellektüel Sermaye Kavramı, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:1, Kocaeli, 2000, s Gülçin Büyüközkan, Entellektüel Sermaye Yönetimi, KalDer Forum, Nisan-Mayıs-Haziran 2002, s Nick Bontis, There s A Price On Your Head: Managing Intellectual Capital Strategically, Business Quarterly, Summer, 1996, s.3. 4 Lars Nerdrum, Intellectual Capital, Journal of Intellectual Capital,Vol.2,2001,s Janine Napahiet, Social and Intellectual Capital, Academy of Management Proceedings, 2002, s.245. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 4

6 işletmenin insan kaynakları ve bilgi teknolojileri departmanlarının karşılıklı etkileşimi sonucunda ortaya çıkan bir olgudur. 1 Entelektüel sermaye kavramı ile yakından ilgilenen yöneticiler ise, entelektüel sermayenin finansal tablolara ve hissedar değerine yönelik etkileri üzerinde daha fazla durarak, bu kavramın tanımlanmasından ziyade ölçülmesine ve yönetilmesine odaklanmaktadırlar. Entelektüel sermaye gruplarından Thomas Stewart, entelektüel sermayeyi değer yaratmada kullanılabilecek bilgi, entelektüel mülkiyet ve deneyim gibi her türlü entelektüel malzeme olarak tanımlamaktadır. Stewart'ın bu alana yönelik en önemli katkısı, entelektüel sermaye kavramının tanımlanmasında ve ölçülmesinde karşılaşılan güçlüklere dikkat çekmiş olmasıdır 2. Skandia AFS Şirketi'nin entelektüel sermaye yöneticisi Leif Edvinsson ve Intellectual Capital isimli eserin yazarı Michael Malone ise entelektüel sermayeyi; insan sermayesi, yapısal sermaye ile müşteri sermayesi unsurlarından oluşan bir bileşen olarak ele almakta ve entelektüel sermaye değerinin, işletmenin piyasa değerinden defter değerinin çıkartılmasıyla hesaplanabileceğine vurgu yapmaktadır 3. Böylece entelektüel sermaye; yatırımcılar tarafından sıkça kullanılan piyasa değeri/defter değeri oranının, piyasa değeri eksi defter değeri ile elde edilen parasal tutarı olarak ifade edilmektedir. Ancak, bu tanımlamada kullanılan parasal ifade, entelektüel sermayeyi oluşturan unsurların entelektüel sermayenin parasal değeri üzerindeki etkilerini vurgulamada yetersiz kalmaktadır. Hugh McDonald, entelektüel sermayeyi bir işletmede bulunan farklılaştırıcı avantaj yaratmada kullanılabilecek bilgi, şeklinde tanımlamaktadır. 4 Bu tanımda işletme çalışanları tarafından bilinen ve rekabet avantajı yaratabilecek olan bilgiler entelektüel sermaye olarak ele alınmakta ve entelektüel sermayenin ne olduğundan daha çok hangi işe yaradığı anlatılmaktadır. Steward'a göre; entelektüel sermaye zenginlik yaratmak üzere kullanıma sokulabilecek entelektüel malzemedir, yani bilgi, entelektüel mülkiyet ve deneyimdir. 5 Steward, entelektüel sermayenin işletme çalışanları tarafından bilinen ve işletmeye rekabet üstünlüğü sağlayan her türlü faktörün toplamından oluştuğunu, patent, telif hakları, know-how gibi unsurların ötesinde pek çok şeyi kapsadığını ifade etmiştir. Grafström ve Leif Edvinsson, entelektüel sermayeyi insan perspektifinden ele almakta, geleceğin değerlerini oluşturmada yardımcı olabilecek kazanılmış anlayışların toplamıyla birlikte ilişkileri de kapsayan bir kavram olarak tanımlamaktadırlar. 6 Grafström ve Leif Edvinsson'a göre, entelektüel sermaye değer yaratıcı potansiyel ve bunun gelişimi ile birlikte bilgidir. Bugün ile gelecek arasındaki eşiktir. Klein ve Prusak ise, entelektüel sermayeyi, daha yüksek değerlere sahip varlıkları oluşturmada onları şekillendirecek, ele geçirecek ve harekete geçirecek entelektüel malzeme 7 şeklinde tanımlamıştır. Klein ve Prusak'ın tanımında önemli olan bir unsur, entelektüel malzeme ile sermaye arasında ayırım yapılmasıdır. Kayıt altına 1 Jan Mouritsen, Economical Value Added Versus Intellectual Capital, Management Accounting Research, Vol.9, 2002,s Nick Bontis, Intellectual Capital,Journal Management Rewiew,Vol.3, 1998,s Mark McElroy, Social Innovation Capital, Journal of Intellectual Capital,Vol.3, 2002,s Steward, a.g.e., s Steward, a.g.e., s Gottfried Grafström, Leif Edvinsson, Accounting for Minds, Larsherberts Offset, Sweden, s David A. Klein, Laurence Prusak, Characterizing Intellectual Capital, March 1994, s.2 Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 5

7 alınmamış bir fikir, dosyalar altında kalmış bir rapor, iş arkadaşları ile yapılan informal bir beyin fırtınası, ulaşılamayan bir satış temsilcisinin öğrendiği acil haber entelektüel malzemedir, ancak entelektüel sermaye değildir. 1 Galbraith, entelektüel sermayenin yalnızca insan zekasından kaynaklanan bir unsur olmadığını aksine, entelektüel faaliyetlerin bütünü olduğunu savunmaktadır. 2 Bu çerçevede, entelektüel sermaye yalnızca durağan bir maddi olmayan varlık değil, işletmede belirlenen amaçlara ulaşılmasını kolaylaştıran hedef bir süreç olmaktadır. 3 Bir başka tanımda entelektüel sermaye, işletmenin fikirlerinin, yeniliklerinin, teknolojilerinin, genel bilgilerinin, bilgisayar programlarının, dizaynlarının, veri kullanma yeteneklerinin, ilişkilerinin, süreçlerinin, yaratıcılıklarının ve yayınlarının bütünü kapsayan kâra dönüştürülebilen bilgi 4 şeklinde ifade edilmiştir. Entelektüel sermayenin tanımlanması ve bileşenlerine ayrılması konusunda oldukça ayrıntılı çalışmalar yapan diğer bir araştırmacı da Annie Brooking'dir. Brooking, entelektüel sermayeyi işletmeye işlevsellik kazandıran ve birbirleriyle iç içe geçmiş maddi olmayan varlıklar olarak tanımlarken, Brooking işletmeyi maddi varlıklar ile entelektüel varlıklardan oluşan bir bütün olarak görüp, işletmenin sahip olduğu entelektüel varlıkların, piyasa varlıkları, entelektüel mülkiyet varlıkları, insan-merkezli varlıklar ve altyapı varlıkları olmak üzere dört grupta ele alınabileceğini söyler 5. Yapılan tüm bu tanımlamalara karşın entelektüel sermayenin genel kabul görmüş kesin bir tanımı bulunmamakta ve sık sık entelektüel mülkiyet, entelektüel varlıklar, maddi olmayan varlıklar ve bilgi varlıkları terimleri ile entelektüel sermaye eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Entelektüel sermaye bu kavramların tümünden daha kapsamlıdır. Entelektüel sermaye durağan bir varlıktan çok, işletmenin gereksinimlerine uygulandığında katma değer yaratan dinamik bir unsurdur. 6 Entelektüel sermaye için yukarıdaki tanımlamaların, ortak noktalarını içeren şöyle bir tanım verilebilir: 7 Entelektüel sermaye; mayasını bilgi, beceri, deneyim ve enformasyonun oluşturduğu, işletmenin mevcut ve gelecekteki başarısını doğrudan etkileyen ve rakip işletmelerle kıyaslamada konumunu ortaya koyan sahip olduğu bilgi, bilgi sistemleri, patent, telif hakları ve lisans anlaşmaları gibi maddi olmayan soyut varlıkların bütünüdür. Özetlemek gerekirse, entelektüel sermayenin konusunu bir işletmenin sahip olduğu entelektüel boyutun yanısıra işletme kaynaklarının yeni pazarlarda değer yaratıcı amaçlar doğrultusunda kullanılması, diğer bir ifadeyle işletmenin sahip olduğu yeni fikirlerin ürünlere ve hizmetlere dönüştürülebilme yeteneği oluşturur. 1 Steward, a.g.e., s Pena, a.g.m., Metin Kamil Ercan, M.Başaran Öztürk ve Kartal Demirgüneş, Değere Dayalı Yönetim ve Entellektüel Sermaye, Gazi Kitabevi, Ankara, 2003, s Fatma Ayanoğlu Şişman ve Bülent Şişman, Entelektüel Sermayenin Unsurları, Ölçülmesi ve Muhasebeleştirilmesi, Yaklaşım Dergisi, Sayı:136, Nisan Annie Brooking, Intellectual Capital, International Thomson Business Press,s Murat Ertuğrul, Bilgi Çağında İşletmelerin Yeni Kaynağı: Entelektüel Sermaye, Active Yönetim, Ekim-Kasım 2000, s Mustafa Çıkrıkçı ve Abdülkerim Daştan, Entelektüel Sermayenin Temel Finansal Tablolar Aracılığıyla Sunulması, Bankacılar Dergisi, Sayı:43, Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 6

8 2.3.Entelektüel Sermayenin Önemi Ve Özellikleri Bugünün dünyasında zenginlik oluşturmada gerek duyulan sermaye varlıkları olarak makine teçhizat, arazi, emek ve fabrikaların yerini bilgi varlıkları almıştır. Dolayısıyla geleneksel yöntemlerle çalışan uygun tasarlanmamış işletmeler bilgiyi iyi yönetemezler. Bilgi başlı başına üretimin en önemli girdisi haline geldiğinden entelektüel varlıkları yönetme, işletmelerin en önemli görevi haline gelmiştir. Entelektüel varlıklar her zaman önem taşımışlar fakat hiçbir zaman bugünün dünyasında olduğu ölçüde ön plana çıkmamışlardır. Bilgiyi değere dönüştürerek finansal sonuçlar ortaya koyan işletmelere bilgi şirketleri ismi verilmektedir. Bilgi şirketleri oldukça hafif yükle dolaşırlar, onların kilit varlıkları maddi olmayan bir nitelik taşır ve varlık sahibi olmaya da aldırış etmezler. Şirket, elinde entelektüel sermaye bulunduğu sürece diğer varlıkları yönetme ile bu varlıklara para ödemenin getirdiği yük ve maliyet söz konusu olmaksızın gelir elde eder. Yani bilgi şirketleri varlık istemeyen karakterdedirler. 1 Entelektüel sermayenin özellikleri şöyle sıralanabilir: 2 1- Entelektüel sermaye, işletme bilançosundan tam olarak elde edilemeyen maddi olmayan varlıkların toplamıdır. 2- Entelektüel sermaye, işletmelerin kalıcı rekabet üstünlüğü sağlamasının temel kaynağıdır. 3- Entelektüel sermayenin yönetimi önemli bir yönetsel sorumluluk gerektirir. 4- Entelektüel sermayedeki artış veya azalışlar, entelektüel performans olarak adlandırılabilir;ölçülebilir ve görünür hale getirilebilir. 5- Entelektüel sermayeyi ölçmek ve görünür hale getirmek için sistematik bir yaklaşım, işletmelerin türüne, büyüklüğüne, yapısına, sahiplerine ve coğrafi yerleşimine bağlı olmaksızın artan bir şekilde önemli hale gelmektedir. 2.4.Entelektüel Sermayenin Unsurları Entelektüel sermayenin ölçülebilmesi aynı zamanda da yönetilebilmesi için öncelikle unsurlarının belirlenmesi gerekir. Entelektüel sermaye unsurları her bir bilim adamınca farklı bakış açısıyla değerlendirilse de sınıflandırmalar temelde aynıdır. Her bir tanımlama, diğerlerinden bağımsız olarak, muhatabın bakış açısını, yönelimini ve eğilimini yansıtır. Buna göre, entelektüel sermaye; insan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesi unsurlarının sinerjik etkileşiminin bir bileşimi olup, bu unsurlara ilişkin açıklamalar aşağıda verilmiştir İnsan Sermayesi Teknolojideki ilerleme ne kadar hızlı olursa olsun, kas gücüne gereksinim ne kadar azalırsa azalsın, eğitimli, işletme ile özdeşleşebilen, öğrenebilen ve öğrendiklerini 1 Serdar Öge, Entelektüel Sermaye, İşletmeler İçin Yeni Bir Değer, Atatürk Üniversitesi İİBF Yayını, C.16, Sayı:5-6, 2002, s Arzum Eken Çelik ve Selçuk Perçin, Entelektüel Sermayenin İşletme Bazında Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi, Muhasebe ve Denetime Bakış, Sayı:2, Ekim 2000, s.113. Daha fazla bilgi için bkz. Arıkboğa, a.g.e.,s ; Ercan, Öztürk ve Demirgüneş, a.g.e., s ; Fatma Ayanoğlu Şişman ve Bülent Şişman, a.g.m.; Mustafa Çıkrıkçı ve Abdülkerim Daştan, a.g.m.; Barış Sipahi, Entelektüel Sermayenin Finansal Tablolarda Raporlanmasına İlişkin Yaklaşımlar, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:24, İstanbul, Ekim 2004, s ; Feriştah Sönmez, Entelektüel Sermaye Yönetimi, E-Yaklaşım Dergisi, Sayı:10, Mayıs Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 7

9 sistemli bir şekilde paylaşabilen insan gücüne her zaman gerek duyulur. Özellikle bilgi toplumunda bu gereklilik artan oranlıdır. Bu kapsamda işletmeler için insan sermayesi, çalışanların sahip olduğu bilgi, beceri, yetenek, eğitim, tecrübe, motivasyon gibi beşeri unsurların toplamını ifade etmektedir. 1 İnsan sermayesi, yeni ürün ve fikirlerin üretilmesi ve bilginin yaratılmasında başrol oynayan, işletmeye rekabet üstünlüğü sağlayan bir unsur olarak entelektüel sermaye içinde yerini almıştır. Özellikle, 1980 sonrası işletme yönetimine ilişkin çalışmalarda, insan kaynaklarına ilişkin yeni yaklaşımlar ağırlıklı olmaya başlamıştır. Edvinsson, entelektüel sermayeyi bir ağaca benzeterek insan sermayesinin ağacın gelişmesini sağlayan özsu olduğunu ifade eder. 2 Hubert Saint-Onge ise insan sermayesini müşterilere çözümler üretmek için çalışanların gerek duyduğu yetenekler 3 şeklinde tanımlar. İnsan sermayesi; bireysel olarak kişinin kalıtsal özellikleri, eğitimi, deneyimi ile hayat ve işletme hakkındaki tutumlarının bileşiminden oluşur. 4 Geniş anlamda bir tanım verilmek istenirse insan sermayesi, müşteri gereksinmelerini karşılayacak çözümler üretebilme kabiliyeti, çalışanların yetenekleri ve fikir yapılarıdır. 5 İnsan sermayesi yeniliklerin kaynağı olduğu için son derece önemlidir ve işletmelerin sınırsız yenilenme potansiyelini ifade eder. Akıllı işletmeler küresel perspektifte stratejik öğrenme ve yenilikçi değer dönüşümü ile ifade edilirler ve bu, yapısal sermayenin desteğiyle artar. Entelektüel sermaye çalışanların yeteneklerinin toplandığı bir havuz olarak görülebilir. 6 Ancak, birbirinden bağımsız, birbiriyle ilişki kurmayan, bilgi ve yeteneklerini paylaşmayan kişilerin bu kapasiteyi yarattığı söylenemez. Kişilerin her türlü becerisinin insan sermayesini oluşturmayacağı açıktır. Örneğin: rutin işler çok rahatlıkla otomasyon yoluyla çözülebilir, işletmeler için insan sermayesi oluşturma ve kullanma yolu, çalışanlarının zamanlarının ve yeteneklerinin büyük bir bölümünü yenilik getirici faaliyetlere yöneltmesidir. İnsan sermayesini geliştirebilmek için öncelikli olarak işletmeler, insanların bildiği şeyleri daha fazla kullanmalı, daha çok insan, işletme için yararlı daha fazla şey öğrenmelidir. 7 Bünyesinde bulunan insanların sahip oldukları bilgilerden en iyi biçimde yararlanmada işletmenin kollektif yeteneği olarak da belirtilen insan sermayesinin bileşenleri - Teknik bilgi (know how), - Eğitim, - Mesleki yeterlilik, 1 Büyükozan, a.g.m., s Grafström, Edvinsson, a.g.e., s Hubert Saint-Onge, Human, Structural and Customer Capital, Measuring & Valuing Intellectual Capital Conference June 1998, London, s Nick Bontis,, There s A Price On Your Head: Managing Intellectual Capital Strategically, s.3. 5 Wendi Burkowitz, Steven Acosta, Benchmarking Intellectual Capital Measurement Practices, Measuring & Valuing Intellectual Capital Conference June 1998, London, s , Human Capital in Transformation, Intellectual Capital Prototype Report, Scandia, 1998, s.6. 7 Tamer Koçel, İşletme Yöneticiliği, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul, 1998, s.423. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 8

10 - Bilgi üretimine yönelik çalışmalar, - Yetenek/beceri oluşturmaya yönelik çalışmalar, - Girişimcilik coşkusu, mucitlik, kabullenici ve reddedici yetenekler, değişimcilik. şeklinde sıralanabilir: Yapısal Sermaye Yöneticilerin görevlerinden biri bilgiyi işletmenin içine alıp bilginin şirketin malı haline gelmesini sağlamaktır. Ancak bu şekilde bilginin devamlılığı ve sürekli olarak geliştirilmesi sağlanabilir. İşletmelerde bilginin işletmeye ait olması sağlanabilirse yapısal sermaye de oluşturulmuş demektir. Steward, yapısal sermayeyi kısaca geceleri eve gitmeyen bilgi olarak tanımlamaktadır. 2 Saint-Onge'ye göre yapısal sermaye işletmenin piyasa beklentilerini karşılama yeteneğidir. 3 Bontis ise, yapısal sermayeyi, çalışanları optimum entelektüel performans göstermeleri için destekleyen ve buna bağlı olarak işletmenin optimum performansı göstermesini sağlayan yapıdır, şeklinde tanımlamaktadır. 4 Çalışanların yüksek potansiyele sahip olması yeterli değildir. Eğer çalışanlar güçlü bir yapı ile desteklenmezlerse asla potansiyellerinin tamamını ortaya çıkaramazlar. Bu açıdan ele alındığında yapısal sermayenin insan sermayesinden daha önemli olduğu ifade edilebilir. Bilgi yönetimi alanındaki çalışmalar da göstermektedir ki işletmelerde örgütsel yapı ve iklim, gelişmeyi etkileyen yapısal sermayeyi oluşturan en önemli etmenlerdir. Yapısal sermaye işletmeye aittir, bu paylaşılabilir, yeniden üretilebilir. Yapısal sermayeyi oluşturan unsurlara bakıldığında bunların bir bölümü patentler ve telif haklarıyla güvence altına alınabilecek olan teknolojiler, buluşlar vb.'leri, bir diğer bölümü ise, strateji, kültür, yapı ve sistemler, örgütsel rutin iş ve prosedürlerden oluşur. 5 Yapısal sermaye oluşturulmayan bir işletmede entelektüel sermaye sadece insan sermayesinden ibaret hale gelir. Yapısal sermaye; etkinlik unsurları, işin yapılma süresi, süreç olarak yenilikçilik ve bilgiyi kodlayabilme gibi yapıları kapsar. 6 Bu yapı, aynı zamanda çalışan başına düşen maliyetleri en aza indirger, kâr maksimizasyonunu sağlar. 7 Yapısal sermaye işletmeden işletmeye farklılık göstermekle birlikte örgüt içerisinde yapısal sermayeyi oluşturan unsurlar, entelektüel mülkiyete konu olan unsurlar ve altyapı varlıkları şeklinde bir ayırımla aşağıdaki gibi sıralanabilir 8 1 James Guthrie, The Management, Measurement and The Reporting of Intellectual Capital, Journal of Intellectual Capital, Cilt.2, Sayı:1, 2001, s Steward, a.g.e., s Saint-Onge, a.g.e., s Nick Bontis, Intellectual Capital: An Exploratory Study That Develops Measures and Models, Management Decision, 36/2, 1998, s Steward, a.g.e., s Bontis, Intellectual Capital: An Exploratory Study That Develops Measures and Models, s Bontis, Intellectual Capital: An Exploratory Study That Develops Measures and Models, s.66 8 Saime Önce, Muhasebe Bakış Açısı İle Entellektüel Sermaye, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1100, Eskişehir, 1999, s.29.; Çıkrıkçı ve Daştan, a.g.m., s.21. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 9

11 Entelektüel Mülkiyete Konu Unsurlar Altyapı Varlıkları - Patentler, - Yönetim felsefesi, - Telif hakları, - Örgüt kültürü, - Dizayn hakları, - Yönetim süreçleri, - Ticari sırlar, - Bilgi sistemleri, - Ticari amblemler, - Ağ sistemleri, - Hizmetle ilgili amblemler. - Finansal ilişkiler Müşteri Sermayesi Bugün işletmelerin faaliyetlerine yön veren önemli unsurlardan birisi müşterilerdir. Doğal olarak işletme faaliyetlerini yönlendiren bu unsurun işletmenin öz değerleri içine katılması faydalı olur. Pazarlama alanında yapılan araştırmalarda görülen önemli bir gerçek; yeni müşteri bulmanın mevcut müşteriyi elde tutmak tan daha pahalı olduğudur. 1 Yeni müşteri bulmanın yüksek maliyeti yanında yeni müşterilerin belirli bir süre için işletmenin eski müşterilerinden daha az alım yaptıkları ve dolayısıyla daha düşük kâr yarattıkları görülmektedir. 2 Müşteri bağlılığı yaratmanın avantajları sadece yeni müşteri kazanmanın yüksek maliyetinden kaynaklanmaz. Eski müşterilerin mal veya hizmeti tanımasının yanısıra işletmenin müşteri hakkındaki bilgilere sahip olması problemlerin azalmasına neden olurken diğer taraftan mal veya hizmetten memnun olan müşteriler aynı hizmetlerden yararlanabilmek için daha yüksek bedeller ödemeye razı olurlar ve uzun vadede bedava reklam yapılmış olur. Bu reklam bizzat müşterilerin kendi çevrelerine verdikleri bilgiyi içerdiğinden diğerlerinden daha inandırıcıdır. 3 Bu gerçekten hareketle, birçok işletme müşteri bağlılığı yaratmak için faaliyetlerini yeniden gözden geçirip düzenlemektedir. Entelektüel sermaye uygulamalarında öncü işletme olan Skandia tarafından müşteri sermayesi, müşteri ilişkilerinin bugünkü değeri olarak ifade edilmektedir. Bu değer, bireysel araçlarla değil ancak dinamik bir ilişki ile yükselebilir. Ana temasını pazarlama kanalları bilgisi ve müşteri ilişkilerinin oluşturduğu müşteri sermayesi, işletmenin geçmişteki maddi olmayan varlıklarından kaynaklanan potansiyeli ifade eder. Bu varlıklar; müşteriler, tedarikçiler, devlet veya ilgili sanayi kuruluşlarının içine yerleşmiş olan bilgiyi içerir. Bu sermayede, pazarlama kanalları bilgisi, müşteri bilgisi, tedarikçilerle ilişkiler kadar, sanayi birlikleri ve devletin etkisinin de anlaşılması gerekmektedir 4. 1 İsmet Mucuk, Pazarlama İlkeleri, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2001, s Frederick F. Reichheld, W. Earl Sasser, Jr. Zero Defections: Quality Comes to Services, Harvard Business Review, September-October, 1990, s Reichheld, Sasser, a.g.m., s Reichheld, Sasser, a.g.m., s.107. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 10

12 Steward'a göre müşterisi olan her işletmenin müşteri sermayesi vardır ve entelektüel sermaye içinde değeri en belirgin olan şey müşterilerdir. Müşteri sermayesini yansıtan piyasa payı, müşteri tutma ve kaçırma oranları, müşteri başına kârlılık oranları gibi oranları izlemek daha kolaydır. Hubert Saint-Onge müşteri sermayesinin, işletmenin faaliyetlerinin derinliği, genişliği ve kârlılığıyla birlikte işletmenin ünvan değerini ifade ettiğini söyler. 1 Ekonomik işlemlerin değerindeki en önemli bileşen bilgidir. Alınıp satılan her şey bilgiye dönüşmüştür. Bu nedenle, müşteri sermayesinin başlıca unsuru bilgidir. Bilginin güç haline geldiği günümüz koşullarında bu gücün mal akışları yönünde müşteriye doğru kayması entelektüel sermayeyi yönetmenin de bir ilkesi haline gelmiştir. Entelektüel sermaye çalışmalarının yapıldığı işletmelerde, müşteriye olan yaklaşım geleneksel işletmelerden daha farklı bir görünüm kazanmıştır. Örneğin, Skandia'da müşteri geçici olarak ilişki kurulan kişi ya da kuruluşlar değil, karşılıklı ilişkilerle değer yaratılabilecek bir yatırım olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle, müşteri ilişkileri işletmenin potansiyel kazançları, başarısı ve değerlendirilmesinde değer yaratıcı bir bölüm olarak görülmektedir 2. Müşteri sermayesinin unsurları aşağıdaki gibi sıralanabilir: 3 - Markalar - İşle İlgili İşbirliği - Müşteriler - Lisans Anlaşmaları - Müşteri Sadakati - İstenen Nitelikteki Sözleşmeler - İşletme Adı - Franchising Anlaşmalar - Dağıtım Kanalları 1 Hubert Saint-Onge,a.g.e., s Hubert Saint-Onge,a.g.e., s Guthrie, a.g.m.,s.35. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 11

13 3. ENTELEKTÜEL SERMAYENİN ÖLÇÜLMESİ Entelektüel sermaye konusunda yapılan çalışmaların önemli bir bölümü, entelektüel sermayenin ölçümü üzerine odaklanmış durumdadır. Bir şeyi yönetebilmenin ilk koşulu onu etkin bir şekilde ölçmeyi sağlayacak sistemlerin kurulmasıdır. Bu nedenle, entelektüel sermayenin yönetilebilmesi için entelektüel sermayenin önce görülebilir sonra ölçülebilir hale getirilmesi gerekir. Eğer ölçülebilirse sürekli iyileştirme ve gelişme için entelektüel sermayenin yönetilmesi mümkün hale gelebilir. 1 Ölçümün gerçekleştirilmesi ile birlikte, işletmedeki süreçlerin çıktılarla olan bağlantısını daha açık olarak görebilme ve bunu etkinleştirebilmek için gereken yönetim araçlarını geliştirebilme şansı ortaya çıkar Entelektüel Sermayenin Ölçülme Gerekliliği İşletmelerin değerini belirlerken kullanılan defter değeri kavramı son yıllarda ciddi aşınmaya uğramıştır. Yapılan araştırmalar göstermektedir ki, yaklaşık son otuz yıl içinde birçok işletmenin defter değeri ile piyasa değeri arasındaki fark gittikçe artmaktadır. Bu fark bilgi yoğun işletmelerde geleneksel üretim işletmelerine göre daha yüksektir. 3 Gerçekte yönetim sisteminin temelini oluşturan sermaye getirisi ve hisse başına kâr gibi geleneksel finansal ölçütler işletmelerin gerçek performanslarını göstermekten uzaktır. Bu tür muhasebe temelli yaklaşımlar, entelektüel sermayenin değer yaratma ve performans değerlendirme sistemi içerisindeki önemini vurgulamakta yetersiz kalmaktadır. İşletme yöneticilerinin çoğu, kullanabilecekleri entelektüel sermayenin değerini tam olarak ölçemediklerinden, işletmelerinin kaynak yapılarını yanlış algılayabilmekte, bu nedenle entelektüel varlıklar etkin olarak yönetilememekte ve değer yaratma süreci bundan zarar görmektedir 4. Entelektüel sermayeyi ölçmenin başlıca nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilirler; 5 Yöneticilerin işletmelerin değer yaratan unsurlarını anlamalarını kolaylaştırmak, İşletme performansının değerlendirilmesinde kullanılacak güvenilir bir değerlendirme aracı elde etmek, Finansal kaynak bulma süreci içerisinde, işletmelerin ödeme güçlerinin belirlenmesinde kullanılacak güvenilir bir ölçüt elde etmek. Entelektüel sermayeyi oluşturan unsurların değerinin hesaplanmaması aşağıdaki sorunları ortaya çıkarmaktadır: 6 Özellikle ileri teknoloji endüstrilerinde sermaye pazarlarında ortaya çıkan hatalar, 1 Gordon Petrash, Managing Intellectual Capital for Profit, Measuring and Valuing Intellectual Capital Conference, June, London, 1998, s.6 2 Burkowitz, Acosta, a.g.m., s.4. 3 Keith Bradley, Financial Reporting and Intellectual Capital, Measuring and Valuing Intellectual Capital Conference, 4-5 November, New York, 1998, s.1 4 Brooking,a.g.e.,s Brooking,a.g.e.,s Clark Eustace, Jorgen Mortensen, Managing and Accounting for Intellectual Assets, Measuring and Valuing Intellectual Capital Conference, 4-5 November, New York, 1998, s.2-4. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 12

14 Sermaye pazarlarında düşük değerleme ve kayıplar, Şirket enformasyon yetersizlikleri, Makro ekonomik raporlamada yanlışlıklar. 3.2.Entelektüel Sermayenin Ölçülmesinde Karşılaşılan Güçlükler Entelektüel sermaye unsurları arasındaki ilişkinin henüz tam olarak anlaşılamaması, işletmenin sahip olduğu entelektüel sermayenin artırılması için kullanılan yöntemlerin sürekli olarak değişkenlik göstermesi ve entelektüel sermaye ile finansal performans arasındaki ilişkinin tam olarak kurulamaması, entelektüel sermayenin ölçülmesinde zorluklar oluşturur 1. Entelektüel sermayenin ölçülmesinde karşılaşılan en önemli sorun, hesaplamalarda hem nicel hem de nitel ölçütlerin bir arada kullanılması sonucunda ortaya çıkar. Maddi değerlerin niceliksel olarak ölçülmesi, genel kabul görmüş standartları olduğundan maddi olmayan değerlere nazaran daha kolaydır. Çünkü maddi olmayan değerlerin ölçülmesinde pek çok zorluk vardır. Nitel ölçütler, varsayımlara ve kabullere dayalı olup, genellikle ölçümü yapılacak unsurun ya da davranış biçiminin kesin ya da sayısal olarak ifade edilemediği durumlarda kullanılmaktadır. Nicel ölçütler ise, sayılarla ifade edilebilen, üzerinde tartışmaya gerek olmayan ve kesinliği herkes tarafından kabul edilen somut göstergelerdir. Nicel ölçütlerin nitel ölçütlere göre daha kesin sonuçlar ortaya koyması nedeniyle, entelektüel sermayenin ölçülmesinde nicel ölçütlerin kullanılmasına çaba gösterilmekte, nicel ölçütler, yalnızca işletmenin cari ve geçmiş performansını gözler önüne sermekle kalmamakta, aynı zamanda da geleceğe yönelik tahminlerin daha sağlıklı bir şekilde yapılmasına olanak sağlamaktadır. Tatmin dereceleri, entelektüel varlıkların kalitesi, pazar payı tahminleri, kapsamlılık, vizyon-strateji uyumu ve değer kategorisi nitel ölçütlere; yatırım miktarı, getiri miktarı, maliyetler, çalışanların yaşı ve cinsiyeti nicel entelektüel sermaye ölçütlerine örnek olarak gösterilebilir. 3.3.Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi İşletmeler için çok değerli bir varlık ve rekabet avantajı sağlamada vazgeçilmez bir araç haline gelen entelektüel sermayenin değerinin bilinmesi ve etkin bir şekilde kullanılması büyük önem taşır. Bu aşamada entelektüel sermayenin ortaya çıkarılması, ölçülerek rakamlara aktarılması gerekir. Özellikle 1990'lı yıllardan itibaren yoğun bir biçimde entelektüel sermayeyi ölçmek için modeller ve yöntemler oluşturulmaya çalışılmaktadır. Entelektüel sermayeyi ölçmeye yönelik olarak geliştirilen, çeşitli işletmeler tarafından kullanılan değişik yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu yaklaşımlardan bir bölümü entelektüel sermayenin işletme düzeyinde belirlenmesine, bir bölümü ise entelektüel sermayenin unsurlarına göre saptanmasına yöneliktir. 2 Henüz bu alanda tek ve kesin bir yöntemden söz edilemez. Diğer yandan entelektüel sermaye, yapısı gereği değişik işletmelerde değişik biçimlerde ele alınabilmekte, bu nedenle, işletmelerin farklı uygulamaları inceleyerek kendilerine özgü bir model geliştirmeleri uygun olabilmektedir. 1 Patrick Sullivan,Value-Driven Intellectual Capital, JohnWiley&Sons Press, 2002, s Çıkrıkçı, Daştan, a.g.m., s.22. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 13

15 Entelektüel Sermayenin İşletme Düzeyinde Ölçülmesi Entelektüel sermayeyi işletme düzeyinde ölçen yöntemler, işletme performansı içinde entelektüel sermayenin payını kabaca ortaya koyarlar. Ancak entelektüel sermaye unsurlarını ve bu unsurlarda oluşan gelişmeleri göstermezler. Bu yöntemler arasında; - Piyasa Değeri / Defter Değeri Oranı, - Piyasa Değeri İle Defter Değeri Arasındaki Fark, - Tobin in Q Oranı, - Maddi Olmayan Varlık Değerlerinin Hesaplanması. şeklinde önerilen yöntemler bulunur. İşletmenin bütününe yönelik olan bu yöntemlerin özü, sahip olunan entelektüel sermaye değerini, piyasada hisse senetleri aracılığıyla işletmeye biçilen değerin işletmenin denetlenmiş finansal tablolarındaki değeri ile karşılaştırarak belirlemektir. 1 Piyasa Değeri / Defter Değeri Oranı Entelektüel sermayenin ölçülmesinde en yaygın olarak kullanılan model, piyasa değeri/defter değeri oranıdır. Bir işletmenin öz sermayesinin hisse senedi sayısına bölünmesi yoluyla hesaplanan defter değeri, işletmenin tasfiye edilmesi durumunda bir hisse senedinin en düşük değerini gösterir. İşletmelerin piyasa değeri de, dolaşımda bulunan hisse senetlerine, belirli bir tarihte, yatırımcılar tarafından ödenmeye hazır olunan değeri ifade eder. İşletmenin dolaşımdaki hisse senetlerinin belirli bir tarihte işlem gördüğü piyasa fiyatının aynı tarihteki defter değerine bölünmesi sonucunda piyasa değeri/defter değeri oranına ulaşılmakta ve işletmenin piyasa değerinin defter değerini aşan bölümü entelektüel sermaye olarak tanımlanmaktadır. Piyasa Değeri İle Defter Değeri Arasındaki Fark Entelektüel sermaye ölçümündeki en basit yöntem işletmenin piyasa değeri ile defter değeri arasındaki farktır. Bazı yazarlar, Entelektüel sermaye tanımını bu farkla özdeşleştirmişlerdir. Steward'a göre, 'bir şeyin değeri başkalarının onun için ödemeye hazır oldukları bedel kadardır. 2 Borsa değeri (piyasa değeri) bir bütün olarak işletmenin değeridir. Borsa Değeri = Hisse Senedi Fiyatı Hisse senedi Sayısı Entelektüel Sermaye = Borsa Değeri - Defter Değeri Burada, piyasa değerinden sabit varlıklar çıkarıldıktan sonra geriye kalan her şeyin maddi olmayan varlık olacağı varsayılmaktadır. Piyasa değeri ile defter değeri arasında ortaya çıkan farkın yarattığı bazı sonuçlar da bulunmaktadır. Bradley bunları aşağıdaki gibi özetlemektedir 3 : - Geleneksel finansal raporlar, yatırımlar ve yönetimsel kararlar için bilgi sağlar. 1 Murat Ertuğrul, Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi ve Raporlanması, /cm/ pages/mkl ; Çıkrıkçı, Daştan, a.g.m., s Steward, a.g.e., s Bradley, a.g.m., s.5 Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 14

16 - Raporlanan bilgiler (defter değeri) maddi olmayan varlıkların riskini de alan yatırımcıların kararlarını etkiler. - Bu tür kararlar, sermaye maliyetini etkileyerek sonuçta işletmenin ve yönetimin kararları ile büyüme üzerinde değişimler oluşturmaktadır. Sözgelimi; ESB A.Ş nin tarihinde piyasada işlem gören hisse senetlerinin toplam değeri YTL ve aynı tarihte defter değerinin YTL olması durumunda, ESB A.Ş. nin sahip olduğu entelektüel sermaye tutarı ( ) YTL olur. Diğer yandan bu işletmenin entelektüel sermaye performansı (20.000/15.000) 1,33 olarak hesaplanır. Bu ise söz konusu işletmenin, varlıklarının yüzde 33 ü oranında entelektüel sermayeye sahip olduğunu gösterir. Gerek Piyasa Değeri/Defter Değeri Oranı ve gerekse Piyasa Değeri-Defter Değeri yaklaşımlarının anlamlılığı büyük ölçüde işletmelerin hisse senetlerinin işlem gördüğü piyasanın derinliği ve sağlıklı olmasına bağlıdır. Bu yöntemlerin en önemli avantajı, farkın ve oranın hesaplanması için gerekli olan verilerin hesaplanmasının ve karşılaştırılmasının diğer yöntemlere göre daha kolay olmasıdır. Ancak entelektüel sermayeyi piyasa değeri ile defter değeri arasındaki fark ya da oran olarak tanımlamak beraberinde kimi sorunları da getirir. 1 Bu yöntemler, hisse senetleri borsada işlem gören işletmelere uygulanabilmektedir. Hisse senedi borsaları oynaktır ve işletme yönetiminin denetimi dışında olan pek çok unsurdan kolayca ve büyük oranda etkilenebilir. Sözgelimi, faiz oranlarının yükselmesi, aniden ortaya çıkan savaşlar veya hükümet bunalımları, yasal düzenlemeler, politik etkiler, arz koşulları hisse senedi piyasalarında değişiklikler oluşturabilir. Bu durumda borsada oluşan değişimler, işletmenin piyasa değerini farklılaştırarak entelektüel sermaye değerini değiştirir. Defter değeri kavramı son yıllarda ciddi aşınmaya uğramıştır. İşletmelerin bazen hem defter değerini hem de piyasa değerini düşük gösterdiği durumlar da bulunmaktadır. Ayrıca defter değeri, işletmenin seçtiği ve uygulamak zorunda olduğu muhasebe değerleme yöntemlerinden de etkilenir. Sözgelimi; işletmede kullanılan amortisman yöntemi, işletmenin kârlılık durumunu doğrudan ve dolaylı olarak olumlu veya olumsuz yönde etkileyebilir. Diğer taraftan özellikle blok halinde satın alma veya birleşme işlemleri sırasında aniden piyasa değerinin yükseldiği görülür ve piyasa değeri ile defter değeri arasındaki makas açılır yılları arasında ABD'deki birleşme ve satın alma işlemlerinde işletmelerin defter değerlerinin 2 ila 9 kat fazla fiyatla değerlendirildikleri saptanmıştır. 2 Yine bu işlemler sonucunda işletmenin entelektüel sermayesi değişim gösterir. Piyasa değeri ile defter değeri arasındaki fark sadece bir rakam olarak kaldığında hiçbir şey ifade etmez. Bir yönetici ya da yatırımcı bu bilgiyle hiçbir şey yapamaz. Piyasa ve defter değeri arasındaki fark bir işletmeyi benzer bir işletmeyle ya da faaliyet gösterilen sektör ortalaması ile karşılaştırmak için kullanıldığında daha anlamlı sonuçlar elde edilebilir. Tobin in Q Oranı Nobel Ödülü sahibi ünlü iktisatçı James Tobin tarafından geliştirilen ve kendi adıyla anılan Q Oranı, işletmenin piyasa değeri ile yerine koyma değeri (varlıkları yerine 1 Çelik, Perçin, a.g.m., s.115. ; Öztürk, a.g.m.; Steward, a.g.e., s ; Çıkrıkçı ve Daştan, a.g.m. 2 Leif Edvinsson, Developing Intellectual Capital at Skandia, Long Range Planning, Vol:30.,No:3. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 15

17 koyma maliyeti) arasındaki ilişkiyi ölçer. 1 Tobin bu oranı, yatırım kararlarını makro ekonomik faktörlerden bağımsız olarak öngörebilmek amacıyla geliştirmiştir. 2 Daha çok yatırım kararlarının tahmin edilmesi için kullanılan bu yöntemde Q Oranı, işletmenin borç ve öz kaynaklarının piyasa değerinin, işletmenin mevcut varlıklarının yerine koyma maliyetine oranlanması yolu ile hesaplanmaktadır. 3 Yatırım kararlarının tahmin edilmesinde kullanılmak amacıyla geliştirilmiş olmakla birlikte Tobin in Q oranı yaklaşımı işletmenin sahip olduğu entelektüel sermayenin hesaplanmasında da kullanılmaktadır. Tobin in Q su işletmenin sahip olduğu fakat diğer işletmelerin sahip olmadığı maddi olmayan varlıklar, diğer bir ifadeyle entelektüel varlıklar nedeniyle yüksek kârlar sağlama üstünlüğünü ifade eder. 4 Nitekim elde edilen bu oranın işletmelerde teknolojiye ve insan sermayesine yapılan yatırımların değerini yansıttığı ifade edilmektedir. 5 Yöntem, piyasa değeri / defter değeri yaklaşımına benzemekle birlikte, ondan farklı olarak varlıkların defter değeri yerine yerine koyma değerini kullanır. Diğer bir ifadeyle Q, işletmenin piyasa değerinin, mevcut varlıkların yerine koyma maliyetine oranıdır. Sözgelimi; ESB A.Ş nin tarihinde piyasada işlem gören hisse senetlerinin toplam değeri YTL ve aynı tarihte işletmenin tarihi maliyet değerinin YTL, yerine koyma değerinin ise YTL olması durumunda, ESB A.Ş. için Q değeri şu şekilde hesaplanacaktır. Q = İşletmenin Piyasa Değeri / İşletmeVarlıklarının Yerine Koyma Değeri Q = / Q = 1,54 Q değeri 1 e eşit, 1 den küçük veya örnekte olduğu gibi 1 den yüksek çıkabilir. Oranın 1 den yüksek çıkması, işletmenin yüksek değerde entelektüel varlıklara sahip olduğunu ve bu varlıklardan yüksek getiriler elde ettiği anlamına gelir. Q değerinin 1 den küçük çıkması ise, işletmenin varlık bazında entelektüel sermayeye sahip olmadığını ve varlıkların getiri düzeylerinin yerine koyma değerini karşılayamadığı sonucunu ortaya koyar. Q değerinin 1'den küçük olması halinde işletme yeni yatırım yapmayabilir. Ancak, Q değeri 1'den büyükse işletmelerin yatırım eğilimi artar. 6 Yapılan ampirik çalışmalara göre Tobin'in Q'su yazılım endüstrisindeki işletmelerde 7 veya daha yüksek olma eğilimi içinde iken, sermaye yoğun, büyük fiziksel varlıklara sahip işletmelerde 1'e yakın olma eğilimindedir. 7 Bu oran çok yüksek olduğu zaman, işletme bu varlık türünden büyük getiri elde etmekte ve azalan getiri kanunundan fazlaca etkilenmemektedir. Bu anlamda Q oranı, iktisatçıların tekel rantı olarak adlandırdığı bir işletmenin kimsenin elinde olmayan bir şeye sahip olması nedeniyle olağanüstü 1 Bontis, There s A Price On Your Head: Managing Intellectual Capital Strategically, s.2 2 Steward, a.g.e., s G.Sevil, M.Şen, Hisse Senetlerinin Piyasa Değeri ve Finansal Kararlar Arasındaki İlişkilerin Tobin-Q Oranı İle Belirlenmesine Yönelik Bir Uygulama, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, Mart Önce, a.g.e., s Steward, a.g.e., s Steward, a.g.e., s Bontis, There s A Price On Your Head: Managing Intellectual Capital Strategically, s.2 Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 16

18 yüksek kârlar elde etme gücünün ölçümüdür. Steward bu durumu entelektüel sermayenin görünen gücünün tanımı olarak ifade eder. 1 Tobin in Q Oranı ile piyasa değeri / defter değeri oranı düşme eğiliminde iseler, bu durum işletmenin entelektüel varlıklarının iyi yönetilemediğini gösterir. Gerek Tobin in Q oranı yöntemi gerekse daha önce ele alınan piyasa değeri / defter değeri oranı yöntemi, aynı sektörde faaliyette bulunan, aynı piyasalara hizmet veren ve benzer türde maddi varlıklara sahip olan işletmelerin maddi olmayan varlıklarının karşılaştırılması ve işletmenin entelektüel sermayesinin değerinde yıllar itibariyle gerçekleşen değişikliklerin karşılaştırılması için uygun görülmekle birlikte piyasa değeri/ defter değeri oranı yönteminde belirtilen işletmenin borsada oluşan değerinin spekülatif ataklar gibi dış faktörlerden etkilenmesi yöntemin doğru sonuçlar vermesini olumsuz anlamda etkileyebilir. 2 Maddi Olmayan Varlık Değerlerinin Hesaplanması Kuzeybatı Üniversitesi, Kellog iş idaresi Okulu NCI Research isimli kuruluştaki proje ekibi bir şirketin piyasa değerinin maddi fiziksel varlıkların yanında maddi olmayan varlıklarına atfedilebilecek bir bileşeni de yansıttığı varsayımından hareket ederek, marka hakkını değerlemede kullanılan bir yöntem aracılığıyla maddi olmayan varlıkların değerini hesaplamaya çalışmıştır. Buna göre; maddi olmayan varlıkların değeri, bir şirketin benzer maddi varlıklara sahip ortalama bir rakipten daha iyi performans gösterme gücüne eşittir. 3 Maddi olmayan varlıkların değerlerinin hesaplanması çalışmaları birbirini izleyen basamaklardan oluşmuştur ve işletmenin geçmiş yıllarına ait kimi finansal verileri de kullanmak gerekir. Hesaplanmış maddi olmayan değerin bulunması için kullanılacak olan bilgiler aşağıdaki gibidir: 4 - İşletmenin üç yıllık ortalama maddi varlıkları, - Endüstride varlıkların ortalama getirisi, -Standart vergi öncesi kazanç: Üç yıllık maddi varlıklar x endüstrideki varlıkların ortalama getirisi, - İşletmenin üç yıllık ortalama vergiden önceki kazancı, - Ek Getiri: İşletmenin üç yıllık vergiden önceki kârı, -Standart Vergi öncesi Kâr (Bu aynı zamanda bilgi kazancı olarak düşünülebilir). - Endüstri ortalama gelir vergi oranı - Vergi Sonrası Ek Getiri: Ek Getiri x Vergi Oranı (Vergi sonrası bilgi kazancını ifade eder). - İskonto Oranı: işletmenin sermaye maliyetinin ağırlıklı ortalaması buna örnek olabilir. - Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer: Vergi sonrası ek getiri / iskonto oranı. Bu aynı zamanda bilgi kazancının bugünkü değeridir. 1 Steward, a.g.e., s Ertuğrul, Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi ve Raporlanması,; Öztürk, a.g.m., ; Çıkrıkçı ve Daştan, a.g.m. 3 Steward, a.g.e., s , Knowledge Management, Ernst & Young Center for Business Innovation, 1996, s.28. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 17

19 Hesaplamanın yapılışı, sırasıyla aşağıdaki gibi açıklanabilir: 1 1. İşletmenin üç yıl için vergi öncesi ortalama kazançları hesaplanır. 2. Bilançodan üç yıl için ortalama maddi varlıklar bulunur. 3. Kazançlar varlıklara bölünerek varlıklardan sağlanan getiri hesaplanır. 4. Hesaplara temel oluşturan üç yıl için sektörün ortalama getiri oranı belirlenir. 5. Sektörün ortalama getiri oranı ile şirketin maddi varlıkları çarpılarak ek getiri hesaplanır. 6. Üç yıllık ortalama gelir vergisi oranı ek getiriyle çarpılarak vergi tutarı bulunur. Vergiden sonraki ek getiriyi hesaplayabilmek için bulunan vergi tutarı ek getiriden çıkartılır. Böylece maddi olmayan varlıkların yarattığı prim ortaya çıkar. 7. Primin net bugünkü değeri bulunarak hesaplanmış maddi olmayan değer'e ulaşılır. Net bugünkü değeri bulmak için prim, şirketin sermaye maliyetine bölünebilir. Bu hesaplama sonucunda ulaşılan rakam bir şirketin faaliyet gösterilen sektördeki diğer işletmelerden daha yüksek performansa sahip olmak için maddi olmayan varlıklardan yararlanabilme gücünü ifade etmektedir. Bu çalışmada işletmenin faaliyet raporlarındaki bilgiler kullanıldığı için başka işletmelerle kıyaslama yapabilme şansı vardır. Hesaplanmış maddi olmayan değer ile işletmenin hisse senetlerinin de değerlendirme ve yatırım kararlarını yönlendirebilme şansı ortaya çıkmaktadır. 2 Diğer taraftan, bu yöntem kullanılarak belirli bir maddi olmayan varlığın değerini hesaplanamaz. 3 1 Steward, a.g.e., s Steward, a.g.e., s Steward, a.g.e., s.256. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 18

20 Tablo 1. Maddi Olmayan Varlıkların Değerlerinin Hesaplanması Adımlar Yapılacak İşlem ESB A.Ş. Örneği 1. Adım Üç yıl için ortalama vergi öncesi kâr hesaplanır YTL 2. Adım Dönem Sonu bilançosunda ortalama maddi varlık değerleri alınır ve üç yılın ortalaması hesaplanır. 3. Adım Kâr ortalaması, maddi varlıkların ortalama değerine bölünerek maddi varlıkların getirisi hesaplanır. 4. Adım Söz konusu üç yıl için sektörün maddi varlıklarının getiri oranı bulunur. Eğer işletmenin getiri oranı sektör ortalamasının altında ise bu yöntem uygulanamayacaktır. Hesaplamanın bırakılması gerekir. 5. Adım Getiri fazlası hesaplanır. Sektörün maddi varlık getiri oranı ortalaması ile işletmenin ortalama maddi varlıkları çarpılır. Bu büyüklük, sektördeki ortalama bir işletmenin maddi duran varlıklardan kazanabileceği tutarı göstermektedir. Daha sonra bu büyüklük, işletmenin birinci adımdaki vergi öncesi karından çıkartılır. Bu değer işletmenin ortalama bir işletmeden ne kadar fazla kâr elde ettiğini gösterir. 6. Adım Üç yıl için ortalama vergi oranı hesaplanır ve bu fazla kısımla çarpılır. Vergi sonrası büyüklüğe ulaşmak için getiri tutarından düşülür. Bu, maddi olmayan varlıklara ait primdir. 7. Adım Primin net bugünkü değeri hesaplanır. Bunun için işletmenin sermaye maliyeti esas alınarak bu orana bölünebilir. Bu, o işletmenin maddi olmayan varlıklarının hesaplanmış değeridir. Kaynak : Stewart, 1997, s Önce, 1999, s Çelik-Perçin, 2000, s YTL % / Sektör ortalamasının % 15 olduğu varsayılmıştır YTL x%15= = YTL YTL x % 30 = = YTL YTL X. A.Ş. nin sermaye maliyetinin % 10 olduğu varsayılmıştır. Bilgilerin finansal tablolar yardımıyla kolay elde edilmesi ve gerek sektör içinde gerekse sektörler arasında diğer iki yönteme göre daha gerçekçi ve karşılaştırılabilir sonuçlar vermesi yöntemin olumlu yönlerini oluşturmaktadır. Yöntemin dezavantajı ise, diğerlerine nazaran karmaşık oluşu ve daha çok zaman alıcı olmasıdır. 1 Yöntem, getiri fazlalığının ölçülmesinde kullanılan sektör ortalamasının uç değerlerden alınması nedeniyle oldukça yüksek veya düşük değerlerin hesaplanmasına neden olabileceği ve maddi olmayan varlıkların net bugünkü değerinin sermaye maliyetince belirlenmesinin gerçeği yansıtmayacağı bunun yerine yine uç değerler sakıncasını taşımakla birlikte sektör ortalamasının alınmasının daha doğru olacağı belirtilerek, eleştirilmektedir Entelektüel Sermayenin Unsurlarına Göre Ölçülmesi Entelektüel sermayenin unsurlarını raporlamaya dayalı ve entelektüel sermayeyi oluşturan unsurlardan insan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesinin her birinin alt unsurları ile birlikte teker teker finansal açıdan ölçülmesini ifade eden bu yaklaşımlar, daha önce açıklanan ve finansal verilerin kullanıldığı yaklaşımların aksine, entelektüel sermayeye nitel ve nicel bir fiyat etiketi koymak yerine, işletmenin entelektüel sermayesini oluşturan unsurları bulmayı ve bu unsurlarda zaman içinde 1 Çıkrıkçı, Daştan, a.g.m., s Önce, a.g.e., s.41. Prof.Dr.Vasfi Haftacı & Yrd.Doç.Dr.Sami Karacan 19

ENTELEKTÜEL SERMAYE. Entelektüel Sermaye Kavramı

ENTELEKTÜEL SERMAYE. Entelektüel Sermaye Kavramı ENTELEKTÜEL SERMAYE Entelektüel Sermaye Kavramı Yeni çağ, bilgi çağıdır. Bu koşullar altında eski çağın zenginlik kaynakları fiziksel varlıklarken, bilgi çağının zenginlikleri ise soyut, maddi olmayan

Detaylı

ENTELEKTÜEL SERMAYE VE YÖNETİMİ 1. GİRİŞ... 1 2. ENTELEKTÜEL SERMAYE KAVRAMI... 1 3. ENTELEKTÜEL SERMAYE YÖNETİMİ... 13 4. SONUÇ...

ENTELEKTÜEL SERMAYE VE YÖNETİMİ 1. GİRİŞ... 1 2. ENTELEKTÜEL SERMAYE KAVRAMI... 1 3. ENTELEKTÜEL SERMAYE YÖNETİMİ... 13 4. SONUÇ... ENTELEKTÜEL SERMAYE VE YÖNETİMİ 1. GİRİŞ... 1 2. ENTELEKTÜEL SERMAYE KAVRAMI... 1 2.1. Bilginin Artan Önemi Ve Entelektüel Sermayenin Doğuşu... 1 2.2. Entelektüel Sermayenin Tanımı... 3 2.3. Entelektüel

Detaylı

Stratejik Performans Yönetimi ve Dengeli Sonuç Kartı (Balanced Scorecard-BSC)

Stratejik Performans Yönetimi ve Dengeli Sonuç Kartı (Balanced Scorecard-BSC) Stratejik Performans Yönetimi ve Dengeli Sonuç Kartı (Balanced Scorecard-BSC) Kontrol Fonksiyonu Gerçekleştirilmek istenen amaçlara ne ölçüde ulaşıldığını belirlemek, planlanan amaçlar (standartlar), ile

Detaylı

Bölüm 4. İşletme Analizi, İşletmenin içinde bulunduğu mevcut durumu, sahip olduğu varlıkları ve yetenekleri belirleme sürecidir.

Bölüm 4. İşletme Analizi, İşletmenin içinde bulunduğu mevcut durumu, sahip olduğu varlıkları ve yetenekleri belirleme sürecidir. Bölüm 4 İşletme Analizi İşletme Analizi, İşletmenin içinde bulunduğu mevcut durumu, sahip olduğu varlıkları ve yetenekleri belirleme sürecidir. İşletmenin ne durumda olduğu ve nelere sahip olduğu bu analizde

Detaylı

Bölüm 6 - İşletme Performansı

Bölüm 6 - İşletme Performansı Bölüm 6 - İşletme Performansı Performans Kavramı Performans, genel anlamda amaçlı ve planlanmış bir etkinlik sonucunda elde edileni, nicel ya da nitel olarak belirleyen bir kavramdır. Performans Kavramı

Detaylı

İşletme Analizi. Ülgen&Mirze 2004

İşletme Analizi. Ülgen&Mirze 2004 İşletme Analizi Baraz, 2010 İşletme Analizi, İşletmenin içinde bulunduğu mevcut durumu, sahip olduğu varlıkları ve yetenekleri belirleme sürecidir. İşletmenin ne durumda olduğu ve nelere sahip olduğu bu

Detaylı

DSK nın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

DSK nın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Balanced Scorecard DSK nın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Bu yöntemin ortaya çıkışı 1990 yılında Nolan Norton Enstitüsü sponsorluğunda gerçekleştirilen, bir yıl süren ve birçok şirketi kapsayan Measuring performance

Detaylı

MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı

MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı Kârlılık Durumu Oranları İşletmenin değişik ölçütlere göre kârlılık düzeylerini

Detaylı

Örgütsel Yenilik Süreci

Örgütsel Yenilik Süreci Örgütsel Yenilik Süreci TEKNOLOJİ VE İNOVASYON YÖNETİMİ -Hafta 5 Örgütsel Yenilikçilik Süreci-Planlaması Dr. Hakan ÇERÇİOĞLU 1 2 1 Örgütsel Yeniliğin Özellikleri Örgütsel bağlamda yenilik, örgütü ve üyelerini

Detaylı

MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ YÖNETİMİ (PZL208U)

MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ YÖNETİMİ (PZL208U) DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ YÖNETİMİ (PZL208U)

Detaylı

01.01.2013. İşlevsel veya Bölümsel Stratejiler. İş Yönetim Stratejileri : İşlevsel Stratejiler. Pazarlama: İşlevsel/Bölümsel Stratejiler

01.01.2013. İşlevsel veya Bölümsel Stratejiler. İş Yönetim Stratejileri : İşlevsel Stratejiler. Pazarlama: İşlevsel/Bölümsel Stratejiler İşlevsel Stratejiler İşletmedeki yönetim düzeylerine göre yapılan strateji sınıflamasında orta veya alt yönetim düzeylerinde hazırlanmakta ve uygulanmakta olan stratejilerdir. KURUMSAL STRATEJİLER İş Yönetim

Detaylı

Bölüm 1. İnsan Kaynakları Yönetimine Kavramsal Bakış

Bölüm 1. İnsan Kaynakları Yönetimine Kavramsal Bakış Bölüm 1 İnsan Kaynakları Yönetimine Kavramsal Bakış İnsan Kaynakları Yönetimi İnsan nedir? Kaynak nedir? Yönetim nedir? İnsan Nedir? İnsanı Tanımlamanın Zorluğu Filozofların insan tanımları Diderot un

Detaylı

Bölüm 10. İşlevsel Stratejiler (Fonksiyonel/Bölümsel Stratejiler) İşlevsel veya Bölümsel Stratejiler. İşlevsel Stratejiler KURUMSAL STRATEJİLER

Bölüm 10. İşlevsel Stratejiler (Fonksiyonel/Bölümsel Stratejiler) İşlevsel veya Bölümsel Stratejiler. İşlevsel Stratejiler KURUMSAL STRATEJİLER Bölüm 10 İşlevsel Stratejiler (Fonksiyonel/Bölümsel Stratejiler) İşlevsel Stratejiler İşletmedeki yönetim düzeylerine göre yapılan strateji sınıflamasında orta veya alt yönetim düzeylerinde hazırlanmakta

Detaylı

Bölüm 4. İşletme Analizi. İşletme Analizi, Etkili bir işletme analizinin beş önemli konuda ele alınması gereklidir:

Bölüm 4. İşletme Analizi. İşletme Analizi, Etkili bir işletme analizinin beş önemli konuda ele alınması gereklidir: Bölüm 4 İşletme Analizi 1 2 Etkili bir işletme analizinin beş önemli konuda ele alınması gereklidir: İşletme Analizi, İşletmenin içinde bulunduğu mevcut durumu, sahip olduğu varlıkları ve yetenekleri belirleme

Detaylı

Tedarik Zinciri Performans Ölçümü

Tedarik Zinciri Performans Ölçümü Tedarik Zinciri Performans Ölçümü Arş.Gör. Duran GÜLER Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Tedarik Zinciri Yönetim Etkinliğinin Artırılmasında Kullanılan Performans Ölçüleri 1. Maliyet

Detaylı

ŞEREFİYE-ENTELEKTÜEL SERMAYE İLİŞKİSİ HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER

ŞEREFİYE-ENTELEKTÜEL SERMAYE İLİŞKİSİ HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER ŞEREFİYE-ENTELEKTÜEL SERMAYE İLİŞKİSİ HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER I.GİRİŞ Ülkemizde şerefiye, halk arasında daha çok kiracının gayrimenkulü boşaltması ve devretmesi karşılığında yeni kiracıdan veya mülk

Detaylı

Bursa Yenileşim Ödülü Başvuru Raporu

Bursa Yenileşim Ödülü Başvuru Raporu 1- YENİLEŞİM YÖNETİMİ / LİDERLİK Liderler, yenilikçi bir kurum için gerekli olan ihtiyaçlar doğrultusunda; Yenileşim doğrultusunda vizyonu oluştururlar, Strateji ve politikaları tanımlarlar, Farkındalık

Detaylı

DEĞERE DAYALI YÖNETİM ve FİRMA DEĞERİNİN TESPİTİ. Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ

DEĞERE DAYALI YÖNETİM ve FİRMA DEĞERİNİN TESPİTİ. Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ DEĞERE DAYALI YÖNETİM ve FİRMA DEĞERİNİN TESPİTİ Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ İçerik Değer Kavramı Nominal değer Defter değeri Tasfiye değeri İşleyen teşebbüs değeri Piyasa (borsa) değeri ve Teorik ya da İçsel

Detaylı

ORAN ANALİZİ 8. VE 9. HAFTA

ORAN ANALİZİ 8. VE 9. HAFTA ORAN ANALİZİ 8. VE 9. HAFTA Genel Olarak Oran Analizi p Oran analizi tekniğinin amacı, finansal tablo kalemlerinin aralarındaki anlamlı ve yararlı ilişkilerden yola çıkarak bir işletmenin cari finansal

Detaylı

MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı

MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı Oran Analizi Tekniği Oran analizi tekniği, finansal tablolarda yer alan ve aralarında

Detaylı

DENEME SINAVI A GRUBU / İŞLETME

DENEME SINAVI A GRUBU / İŞLETME DENEME SINAVI A GRUBU / İŞLETME 2 1. Bütünün kendisini oluşturan parçaların tek başlarına yaratabilecekleri değerlerin toplamından daha fazla bir değer yaratması durumuna sinerji denir. Sinerji ile işletmelerin

Detaylı

YÖNETİCİ YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME EĞİTİM PROGRAMI İÇERİĞİ

YÖNETİCİ YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME EĞİTİM PROGRAMI İÇERİĞİ YÖNETİCİ YETİŞTİRME VE GELİŞTİRME EĞİTİM PROGRAMI İÇERİĞİ 2017 HEDEF KİTLE: Yöneticilik görevine yeni başlayanlar Yönetim pozisyonunda bulunanlar Şirket içi potansiyel yönetici adayları YÖNETİM DAVRANIŞI

Detaylı

OPERASYONEL ÜSTÜNLÜK VE TÜKETİCİ YAKINLAŞMASINI SAĞLAMAK ve KURUMSAL UYGULAMALAR

OPERASYONEL ÜSTÜNLÜK VE TÜKETİCİ YAKINLAŞMASINI SAĞLAMAK ve KURUMSAL UYGULAMALAR OPERASYONEL ÜSTÜNLÜK VE TÜKETİCİ YAKINLAŞMASINI SAĞLAMAK ve KURUMSAL UYGULAMALAR Dünya üzerinde işletmeler giderek artan şekilde daha fazla hem içerideki şirketlere hem de diğer şirketlerle bağlanmaktadır.

Detaylı

YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ YATIRIMLARI ĠLE ĠġTĠGAL EDEN FĠRMALARIN DEVRALMA VE BĠRLEġME ĠLE ĠLGĠLĠ YAġADIĞI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ

YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ YATIRIMLARI ĠLE ĠġTĠGAL EDEN FĠRMALARIN DEVRALMA VE BĠRLEġME ĠLE ĠLGĠLĠ YAġADIĞI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ YENĠLENEBĠLĠR ENERJĠ YATIRIMLARI ĠLE ĠġTĠGAL EDEN FĠRMALARIN DEVRALMA VE BĠRLEġME ĠLE ĠLGĠLĠ YAġADIĞI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ M. Aykut KELECĠOĞLU, Ankara 2011. Ülkemizde atıl durumda olan YEK potansiyeli

Detaylı

FİRMA DEĞERLEMESİ. Prof.Dr. NURGÜL CHAMBERS. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Öğretim Üyesi.

FİRMA DEĞERLEMESİ. Prof.Dr. NURGÜL CHAMBERS. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Öğretim Üyesi. i FİRMA DEĞERLEMESİ Prof.Dr. NURGÜL CHAMBERS Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Öğretim Üyesi İstanbul, 2009 ii Yay n No : 2240 flletme - Ekonomi : 351 2. Bas Ekim

Detaylı

DERS BİLGİLERİ. Ders Adı Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS. Sağlık Kurumlarında Yönetim ve Organizasyon HST

DERS BİLGİLERİ. Ders Adı Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS. Sağlık Kurumlarında Yönetim ve Organizasyon HST DERS BİLGİLERİ Sağlık Kurumlarında Yönetim ve Organizasyon HST901 3+0 6.0 6.0 Öğrencilerin yönetim ve organizasyon kavramlarını anlamaları, sağlık hizmetleri ve sağlık kurumlarının değerlendirmeleri, sağlık

Detaylı

Bölüm 1 Firma, Finans Yöneticisi, Finansal Piyasalar ve Kurumlar

Bölüm 1 Firma, Finans Yöneticisi, Finansal Piyasalar ve Kurumlar Bölüm 1 Firma, Finans Yöneticisi, Finansal Piyasalar ve Kurumlar Yatırım (Sermaye Bütçelemesi) ve Finanslama Kararları Şirket Nedir? Finansal Yönetici Kimdir? Şirketin Amaçları Finansal piyasalar ve kurumların

Detaylı

ÇALIŞMA RAPORU KONU: TURİZM YÖNETİMİ PROGRAM: TURİZM YÖNETİMİ VE PLANLAMA TÜRÜ/SÜRESİ: LİSANSÜSTÜ DİPLOMA, 04/10/2010 01/10/2011

ÇALIŞMA RAPORU KONU: TURİZM YÖNETİMİ PROGRAM: TURİZM YÖNETİMİ VE PLANLAMA TÜRÜ/SÜRESİ: LİSANSÜSTÜ DİPLOMA, 04/10/2010 01/10/2011 ÇALIŞMA RAPORU KONU: TURİZM YÖNETİMİ PROGRAM: TURİZM YÖNETİMİ VE PLANLAMA TÜRÜ/SÜRESİ: LİSANSÜSTÜ DİPLOMA, 04/10/2010 01/10/2011 HAZIRLAYAN: MURAT KOÇAK Müfettiş KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Teftiş Kurulu

Detaylı

ENTELEKTÜEL SERMAYENİN ÖLÇÜLMESİNDE MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİNİN KATKISI

ENTELEKTÜEL SERMAYENİN ÖLÇÜLMESİNDE MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİNİN KATKISI ENTELEKTÜEL SERMAYENİN ÖLÇÜLMESİNDE MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİNİN KATKISI ÖZET Doç. Dr. Durmuş ACAR* Öğr. Gör. Hüseyin DALĞAR** Sermaye yoğun üretimin yerini bilgi yoğun üretim sistemlerinin alması ile bilgi

Detaylı

YÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I

YÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I YÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I İŞLETME BİRİMİ VE İŞLETMEYİ TANIYALIM YONT 101- İŞLETMEYE GİRİŞ I 1 İŞLETME VE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR ÖRGÜT KAVRAMI: Örgüt bir grup insanın faaliyetlerini bilinçli bir şekilde, ortak

Detaylı

KAZAN KAZAN FELSEFESİ CRM

KAZAN KAZAN FELSEFESİ CRM KAZAN KAZAN FELSEFESİ CRM SÜHEYLA ŞENOĞLU Müşteri İlişkileri Yöneticisi 1 21. yüzyılı yaşamaya başladığımız, şaşırtıcı ve hızlı değişimlerin yaşandığı dünyada geleneksel pazarlama anlayışını değiştirmek

Detaylı

Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi FİNANSMANI İŞLETME Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Finans Nedir? Finans veya finansman, işletme faaliyetleri

Detaylı

GENEL İŞLETME. Dr. Öğr.Üyesi Lokman KANTAR

GENEL İŞLETME. Dr. Öğr.Üyesi Lokman KANTAR GENEL İŞLETME Dr. Öğr.Üyesi Lokman KANTAR 18.12.2018 1 MUHASEBE YÖNETİMİ Girişimcilerin veya yöneticilerin aldığı kararlar doğrultusunda gerçekleştirilen faaliyetler sonucu, işletmenin sahip olduğu varlıklarla

Detaylı

Tedarik Zinciri Yönetimi

Tedarik Zinciri Yönetimi Tedarik Zinciri Yönetimi Arş.Gör. Duran GÜLER Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Tedarik Zinciri Yönetimi Tedarik zinciri boyunca tedarik ve zinciri içinde müşteri tatmin düzeyini

Detaylı

İşletmenin temel özellikleri

İşletmenin temel özellikleri 5. Hafta İşletmenin Tanımı İşletme, üretim faktörlerini planlı ve sistematik bir biçimde bir araya getirerek mal ya da hizmet üretmek amacı güden üretim birimine denir. İşletmelerin temel özellikleri ve

Detaylı

Şirket Birleşmeleri ve Satın Almalar

Şirket Birleşmeleri ve Satın Almalar Şirket Birleşmeleri ve Satın Almalar InvestCo M & A Halka Arz Değerleme Şirket Birleşmeleri ve Satın Almalar Halka Açılma Öncesi Danışmanlık Özel Amaçlı Şirket Değerlemeleri Özel Amaçlı Şirket ve Sektör

Detaylı

Değeri Yönetemeyenler. Toysrus Lehman Brothers WordCom Refco Delta Airlines Teba Vanet KTHY Aria ve Aycell

Değeri Yönetemeyenler. Toysrus Lehman Brothers WordCom Refco Delta Airlines Teba Vanet KTHY Aria ve Aycell Değer OLUŞTURMA Değeri Yönetemeyenler Toysrus Lehman Brothers WordCom Refco Delta Airlines Teba Vanet KTHY Aria ve Aycell Ne oluyor? İmalat Global olmak zorunda, dünya/kıta/bölge/ülke boyunca dağıtık imalat->

Detaylı

Bu dersin önkoşulu yada eş koşulu bulunmamaktadır.

Bu dersin önkoşulu yada eş koşulu bulunmamaktadır. Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : ŞİRKETLER MUHASEBESİ Ders No : 0020050029 Teorik : 3 Pratik : 0 Kredi : 3 ECTS : 4 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim Dili

Detaylı

Bilgi Toplumunda Sürekli Eğitim ve Yenilikçi Eğitimci Eğitimi

Bilgi Toplumunda Sürekli Eğitim ve Yenilikçi Eğitimci Eğitimi Bilgi Toplumunda Sürekli Eğitim ve Yenilikçi Eğitimci Eğitimi Bilgi toplumunda, bilgi ve iletişim teknolojilerinin yarattığı hız ve etkileşim ağı içinde, rekabet ve kalite anlayışının değiştiği bir kültür

Detaylı

Finansal Sistem, Sermaye Piyasaları ve Sermaye Piyasası Mevzuatı

Finansal Sistem, Sermaye Piyasaları ve Sermaye Piyasası Mevzuatı Finansal Sistem, Sermaye Piyasaları ve Sermaye Piyasası Mevzuatı A Kitapçığı 10. Soru Soru Hatalı Değil. I- Birleşme sözleşmesi genel kurullarca onaylanmadan önce Sermaye Piyasası Kuruluna başvurularak

Detaylı

MALİTÜRK DENETİM VE SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK A.Ş.

MALİTÜRK DENETİM VE SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK A.Ş. Misyon ve Vizyonumuz Müşterilerine en yüksek standartlarda kişisel hizmetler sağlamaya adanmış profesyonel kadro ile küresel bir iş ağı oluşturmaktır. Türkiye nin, yakın gelecekte AB ile üyeliğe varabilecek

Detaylı

İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ

İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ T.C. Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi vturker@marmara.edu.tr 2.DERS İnsan Kaynakları Yönetiminin günümüz organizasyonları için önemi 21. YÜZYILDA REKABETİN DİNAMİKLERİ KÜRESELLEŞME

Detaylı

EFQM Mükemmellik Modeli 2010

EFQM Mükemmellik Modeli 2010 EFQM Mükemmellik Modeli 2010 Genel Bilgiler-KalDer Misyonumuz Mükemmellik kültürünü yaşam biçimine dönüştürerek, ülkemizin rekabet gücünün ve refah düzeyinin yükseltilmesine katkıda bulunmak. Vizyonumuz

Detaylı

İŞL 203U YENİLİK YÖNETİMİ

İŞL 203U YENİLİK YÖNETİMİ İŞL 203U YENİLİK YÖNETİMİ KISA ÖZET WWW.KOLAYAOF.COM 1 İÇİNDEKİLER ÜNİTE 1 : Temel Kavramlar..3 ÜNİTE 2:Yenilik Çeşitleri ve Yeniliğin Yayılması..4 ÜNİTE 3:Yeniliğin Teorik Altyapısı, Modern Anlayış ve

Detaylı

KAPASİTE PLANLAMASI ve ÖLÇME KRİTERLERİ

KAPASİTE PLANLAMASI ve ÖLÇME KRİTERLERİ KAPASİTE PLANLAMASI ve ÖLÇME KRİTERLERİ Kuruluş yeri belirlenen bir üretim biriminin üretim miktarı açısından hangi büyüklükte veya kapasitede olması gerektiği işletme literatüründe kapasite planlaması

Detaylı

TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ

TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ 4.Ders Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER Kalite Planlaması Kalite Felsefesi KALİTE PLANLAMASI Planlama, bireylerin sınırsız isteklerini en üst düzeyde karşılamak amacıyla kaynakların en uygun

Detaylı

Kısaca. Müşteri İlişkileri Yönetimi. Nedir? İçerik. Elde tutma. Doğru müşteri 01.06.2011. Genel Tanıtım

Kısaca. Müşteri İlişkileri Yönetimi. Nedir? İçerik. Elde tutma. Doğru müşteri 01.06.2011. Genel Tanıtım Kısaca Müşteri İlişkileri Yönetimi Genel Tanıtım Başar Öztayşi Öğr. Gör. Dr. oztaysib@itu.edu.tr 1 MİY Genel Tanıtım 2 MİY Genel Tanıtım İçerik Müşteri İlişkileri Yönetimi Nedir? Neden? Tipleri Nelerdir?

Detaylı

GT Türkiye İşletme Risk Yönetimi Hizmetleri. Sezer Bozkuş Kahyaoğlu İşletme Risk Yönetimi, Ortak CIA, CFE, CFSA, CRMA, CPA sezer.bozkus@gtturkey.

GT Türkiye İşletme Risk Yönetimi Hizmetleri. Sezer Bozkuş Kahyaoğlu İşletme Risk Yönetimi, Ortak CIA, CFE, CFSA, CRMA, CPA sezer.bozkus@gtturkey. GT Türkiye İşletme Risk Hizmetleri Sezer Bozkuş Kahyaoğlu İşletme Risk, Ortak CIA, CFE, CFSA, CRMA, CPA sezer.bozkus@gtturkey.com İşletme Risk Hakkında Risk, iş yaşamının ayrılmaz bir parçasıdır ve kaçınılmazdır.

Detaylı

G.M.K. Bulvarı No: 71 Maltepe / Ankara

G.M.K. Bulvarı No: 71 Maltepe / Ankara 2015 / 3. DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVI FİNANSAL TABLOLAR VE ANALİZİ SINAVI SORULARI 29 Kasım 2015 Pazar 13:30 15:00 SORU 1: Ek te yer alan (A) Anonim Şirketi nin 2010-2014 dönemine ilişkin

Detaylı

Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi FİNANSMANI İŞLETME Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi KALDIRAÇ DERECELERİ 2 Faaliyet Riski İşletmeler

Detaylı

FİNANSAL YÖNETİME İLİŞKİN GENEL İLKELER. Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ

FİNANSAL YÖNETİME İLİŞKİN GENEL İLKELER. Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ FİNANSAL YÖNETİME İLİŞKİN GENEL İLKELER Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ 1 İçerik Finansal Yönetim, Amaç ve İşlevleri Piyasalar, Yatırımlar ve Finansal Yönetim Arasındaki İlişkiler İşletmelerde Vekalet Sorunu (Asil

Detaylı

İÇ DENETİM NEDİR? Ali Kamil UZUN, CPA, CFE

İÇ DENETİM NEDİR? Ali Kamil UZUN, CPA, CFE İÇ DENETİM NEDİR? Ali Kamil UZUN, CPA, CFE İçinde bulunduğumuz mayıs ayı Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (IIA) tarafından tüm dünyada Uluslararası İç Denetim Farkındalık Ayı olarak ilan edilmiştir.

Detaylı

FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ (FİN402U)

FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ (FİN402U) DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ (FİN402U)

Detaylı

- Kâr payı (temettü) adı altında hisse senedi sahiplerine (şirket ortaklarına) aktarır. - Kâr ortaklara dağıtılmayarak firma bünyesinde tutulur.

- Kâr payı (temettü) adı altında hisse senedi sahiplerine (şirket ortaklarına) aktarır. - Kâr ortaklara dağıtılmayarak firma bünyesinde tutulur. HĐSSE SENEDĐ DEĞERLEMESĐ Hisse (Ortaklık) senetleri, firmanın belli bir bölümüne ait mülkiyet ifade eder. Ortaklık senedini elinde bulunduran kişi, bu senedi ihraç eden kuruluşun gelecekteki kazancı (karı)

Detaylı

1. İŞLETMELERDE KAYNAK BULMANIN ÖNEM NEMİ VE KAYNAK SAĞLAMA SİSTEM STEMİ OLARAK FİNANSMAN 1.1. İşletmelerde Kaynak Bulmanın Önemi ve Likidite Kavramı Bütün işletmeler amaçlarını gerçekleştirmek için temel

Detaylı

ENTELEKTÜEL SERMAYENİN İŞLETME BAZINDA ÖLÇÜLMESİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER VE SİGORTA SEKTÖRÜNDE BİR ARAŞTIRMA

ENTELEKTÜEL SERMAYENİN İŞLETME BAZINDA ÖLÇÜLMESİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER VE SİGORTA SEKTÖRÜNDE BİR ARAŞTIRMA Marmara Üniversitesi İ.İ.B. Dergisi YIL 2014, CİLT XXXVI, SAYI I, S. 425-447 Doi No: 10.14780/iibdergi.201417555 ENTELEKTÜEL SERMAYENİN İŞLETME BAZINDA ÖLÇÜLMESİNDE KULLANILAN YÖNTEMLER VE SİGORTA SEKTÖRÜNDE

Detaylı

YÖNETİCİ GELİŞTİRME PLUS. Programın Amacı: Yönetici Geliştirme Eğitimi. Yönetici Geliştirme Uzmanlığı Eğitim Konu Başlıkları. Kariyerinize Katkıları

YÖNETİCİ GELİŞTİRME PLUS. Programın Amacı: Yönetici Geliştirme Eğitimi. Yönetici Geliştirme Uzmanlığı Eğitim Konu Başlıkları. Kariyerinize Katkıları YÖNETİCİ GELİŞTİRME 360 Yönetici Geliştirme Eğitimi İşletmelerde kalıcı başarının sağlanması, kurumun stratejik hedefleri ile uyumlu, yüksek performans göstermeye odaklanmış; motive olmuş takımları oluşturmak

Detaylı

FİRMALARIN TERCİHLERİ... 2

FİRMALARIN TERCİHLERİ... 2 FİRMALARIN TERCİHLERİ... 2 1. ÜRETİM ORGANİZASYONU... 2 1.1. FIRMA VE EKONOMIK PROBLEM... 2 1.1.1. Firma nedir?... 2 1.1.2. Amir ve Vekil İlişkileri... 2 1.1.3. Firma Kararları... 3 1.1.4. İş Organizasyonu

Detaylı

SPORDA STRATEJİK YÖNETİM. Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER

SPORDA STRATEJİK YÖNETİM. Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER SPORDA STRATEJİK YÖNETİM Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER 1 STRATEJİK YÖNETİMLE İLGİLİ KAVRAMLAR Stratejik Yönetimi Öne Çıkartan Gelişmeler İşletmenin Temel Yetenekleri Stratejik Yönetimin Gelişimi Stratejik Düşünme

Detaylı

TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ

TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KISA ÖZET KOLAYAOF DİKKAT Burada ilk 4 sayfa gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz www.kolayaof.com 2 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 2 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE- TEDARİK

Detaylı

MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ YÖNETİMİ

MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ YÖNETİMİ MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ YÖNETİMİ 1 M.İ.Y. ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ Kitlesel pazarlamanın gittikçe pahalı bir müşteri kazanma yolu olması Pazar payının değil müşteri payının önemli hale gelmesi Müşteri memnuniyeti

Detaylı

SPORDA STRATEJİK YÖNETİM

SPORDA STRATEJİK YÖNETİM SPORDA STRATEJİK YÖNETİM 8.Ders Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER 1 STRATEJİK YÖNETİM 2 STRATEJİ DEĞERLENDİRME VE KONTROL Stratejik yönetim sürecinin son evresi seçilen stratejinin değerlendirilmesi, değerlendirme

Detaylı

1. Nominal faiz oranı %25, enflasyon oranı %5 olduğuna göre reel faiz oranı % kaçtır?

1. Nominal faiz oranı %25, enflasyon oranı %5 olduğuna göre reel faiz oranı % kaçtır? Temel Finans Matematiği ve Değerleme Yöntemleri 1. Nominal faiz oranı %25, enflasyon oranı %5 olduğuna göre reel faiz oranı % kaçtır? a. %18 b. %19 c. %20 d. %21 e. %22 5. Nominal faiz oranı %24 ve iki

Detaylı

Şirket Finansmanı ve Halka Açılmada Yeni Yol Haritası: Girişim Sermayesi ve Özel Sermaye Şirketleri Konferansı 21 Mart 2008-İstanbul

Şirket Finansmanı ve Halka Açılmada Yeni Yol Haritası: Girişim Sermayesi ve Özel Sermaye Şirketleri Konferansı 21 Mart 2008-İstanbul Holding A.Ş. ve Özel Sermaye Şirketleri Sedat Orbay İş Geliştirme ve Stratejik Planlama Direktörü Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası Finansal Yönetim Enstitüsü Şirket Finansmanı

Detaylı

HİZMETLERİMİZ HAKKINDA

HİZMETLERİMİZ HAKKINDA HİZMETLERİMİZ HAKKINDA Avraska İş Geliştirme ve Yönetim Danışmanlığı Ltd.Şti. İstanbul, Temmuz 2015 Yeni rekabet sadece firmaların fabrikalarda ürettikleri ürünler arasında değil; fabrika çıktılarına ambalaj,

Detaylı

DEFTER DEĞERİNİN HESAPLANMASI R A P O R 08/25-26-27-28 15 TEMMUZ 2008 13

DEFTER DEĞERİNİN HESAPLANMASI R A P O R 08/25-26-27-28 15 TEMMUZ 2008 13 DEFTER DEĞERİNİN HESAPLANMASI 13 DEFTER DEĞERİNİN HESAPLANMASI I - GİRİŞ Şirket değerlemesi çeşitli yöntemlerle şirketin gerçek değerinin belirlenmesini ifade etmektedir. Şirket değerlemelerinde esas alınan

Detaylı

15.433 YATIRIM. Ders 19: Menkul Kıymet Analizi. Bahar 2003

15.433 YATIRIM. Ders 19: Menkul Kıymet Analizi. Bahar 2003 15.433 YATIRIM Ders 19: Menkul Kıymet Analizi Bahar 2003 Giriş Piyasada gözlemlediğimiz fiyatlar nasıl açıklanır? Etkin bir piyasada, fiyat kamuya açık olan tüm bilgileri yansıtır. Piyasa bilgisini piyasa

Detaylı

İşletme Finansman BBA Prof.Dr. Abdulgaffar Ağaoğlu, Doç.Dr. Güner Gürsoy

İşletme Finansman BBA Prof.Dr. Abdulgaffar Ağaoğlu, Doç.Dr. Güner Gürsoy DERS BİLGİLERİ Ders Kodu Yarıyıl T+U+L Saat Kredi AKTS İşletme Finansman BBA 343 1 3+0+0 3 6 Ön Koşul Dersleri BBA 241, BBA 242 Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü İngilizce Lisans Zorunlu Dersin Koordinatörü

Detaylı

Rekabet Avantajının Kaynağı: Satış

Rekabet Avantajının Kaynağı: Satış Rekabet Avantajının Kaynağı: Satış Satıcılar Hizmetlerini Nasıl Farklılaştırırlar? Wilson Learning in beş farklı kuruluşla yaptığı araştırmanın amacı, satıcıların farklılık ve rekabet avantajı yaratmadaki

Detaylı

İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ

İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ T.C. Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi vturker@marmara.edu.tr 2.DERS İnsan Kaynakları Yönetiminin günümüz organizasyonları için önemi 21. YÜZYILDA REKABETİN DİNAMİKLERİ KÜRESELLEŞME

Detaylı

11. HAFTA YÖNETİMİN FONKSİYONLARI ÖRGÜTLEME. SKY108 Yönetim Bilimi-Yasemin AKBULUT

11. HAFTA YÖNETİMİN FONKSİYONLARI ÖRGÜTLEME. SKY108 Yönetim Bilimi-Yasemin AKBULUT 11. HAFTA YÖNETİMİN FONKSİYONLARI ÖRGÜTLEME 1 2 DERS İÇERİĞİ Örgütleme tanımı Örgütleme modelleri ve ilkeleri Örgütleme-planlama ilişkisi Eşgüdümleme Örgütleme süreci 3 ÖRGÜTLEME Örgüt: İnsanların belirli

Detaylı

DENGELİ KURUMSAL KARNE

DENGELİ KURUMSAL KARNE DENGELİ KURUMSAL KARNE M. Görkem Erdoğan 13 Mayıs 2016 Bu sunuya ve konunun pdf dosyasına, adresinden erişilebilir. İÇİNDEKİLER Dengeli Kurumsal Karne Nedir? Dengeli Kurumsal Karnenin Tarihi BSC Dörtlüsü

Detaylı

Sağlık Kurumlarında Kaynak Planlaması DERS-1

Sağlık Kurumlarında Kaynak Planlaması DERS-1 Sağlık Kurumlarında Kaynak Planlaması DERS-1 Kurumsal Kaynak Planlamasına Giriş Kurumsal Kaynak Planlamasının Gelişimi Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP-KKP), işletmelerin fonksiyonları arasındaki karşılıklı

Detaylı

Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi FİNANSMANI İŞLETME Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ORTAKLARIN REFAHININ EN YÜKSEK DÜZEYE ÇIKARILMASI

Detaylı

Tedarik Zincirinde Satın Alma ve Örgütsel İlişkiler

Tedarik Zincirinde Satın Alma ve Örgütsel İlişkiler Tedarik Zincirinde Satın Alma ve Örgütsel İlişkiler Arş.Gör. Duran GÜLER Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Satın Alma ve Tedarik Satın Alma: Üretimde kullanılmak ya da yeniden satmak

Detaylı

değildir?

değildir? 1) Faiz oranı yıllık %35 olan 1 yıl vadeli finansman bonosunun, yıl sonunda, yıllık %20 enflasyon seviyesinin gerçekleştiği dikkate alındığında, reel faiz oranı yüzde kaçtır? A) 9,5 B) 11 C) 12 D) 12,5

Detaylı

ISL303 FİNANSAL YÖNETİM I

ISL303 FİNANSAL YÖNETİM I 3. HAFTA ISL303 FİNANSAL YÖNETİM I Yrd. Doç. Dr. Muhammet Belen mbelen@karabuk.edu.tr BÖLÜM 3 Finansal Tabloların Analizi FİNANSAL TABLOLARIN ANALİZİ ORAN ANALİZİ KARŞILAŞTIRMALI TABLOLAR ANALİZİ DİKEY

Detaylı

2015/2.DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARI FİNANSAL TABLOLAR VE ANALİZİ 26 Temmuz 2015-Pazar 13:30-15:00

2015/2.DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARI FİNANSAL TABLOLAR VE ANALİZİ 26 Temmuz 2015-Pazar 13:30-15:00 2015/2.DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARI FİNANSAL TABLOLAR VE ANALİZİ 26 Temmuz 2015-Pazar 13:30-15:00 SORULAR SORU 1: Yapılma amacına göre finansal tablolar analiz çeşitlerini açıklayınız

Detaylı

DERS BİLGİLERİ. Ders Kodu Yarıyıl T+U Kredi AKTS TİCARET HUKUKU Yrd. Doç. Dr. Orhan Aldanmaz

DERS BİLGİLERİ. Ders Kodu Yarıyıl T+U Kredi AKTS TİCARET HUKUKU Yrd. Doç. Dr. Orhan Aldanmaz DERS BİLGİLERİ Ders Kodu Yarıyıl T+U Kredi AKTS Saat TİCARET HUKUKU 0102401 4 3+0 3 5 Ön Koşul Dersleri YOK Dersin Dili Türkçe Dersin Seviyesi Lisans Dersin Türü Dersin Koordinatörü Dersi Verenler Zorunlu

Detaylı

TMS 29 YÜKSEK ENFLASYONLU EKONOMİLERDE FİNANSAL RAPORLAMA. GÜNCELLEMELER ve YÜRÜRLÜK TARİHLERİ

TMS 29 YÜKSEK ENFLASYONLU EKONOMİLERDE FİNANSAL RAPORLAMA. GÜNCELLEMELER ve YÜRÜRLÜK TARİHLERİ TMS 29 YÜKSEK ENFLASYONLU EKONOMİLERDE FİNANSAL RAPORLAMA GÜNCELLEMELER ve YÜRÜRLÜK TARİHLERİ TMS 29 Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama Standardı 31/12/2005 tarihinden sonra başlayan hesap

Detaylı

3- PROJENIN BAŞLATıLMASı: PROJE KAPSAM YÖNETIMI

3- PROJENIN BAŞLATıLMASı: PROJE KAPSAM YÖNETIMI 3- PROJENIN BAŞLATıLMASı: PROJE KAPSAM YÖNETIMI Y R D. D O Ç. D R. K E N A N G E N Ç O L PROJE BAŞLATMA BELGESININ OLUŞTURULMASı Proje başlatma belgesinin oluşturulması, projeyi resmi olarak onaylayan

Detaylı

FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI YÖNETİMİ

FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI YÖNETİMİ AR-GE MERKEZLERİ İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ PAYLAŞIM TOPLANTISI FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI YÖNETİMİ ARÇELİK A.Ş. SUNUM PLANI 1. UYGULAMANIN KISA AÇIKLAMASI 2. UYGULAMANIN

Detaylı

CAL 2302 ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ. 9. Hafta: Post-Endüstriyel Toplumlarda Emek

CAL 2302 ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ. 9. Hafta: Post-Endüstriyel Toplumlarda Emek CAL 2302 ENDÜSTRİ SOSYOLOJİSİ 9. Hafta: Post-Endüstriyel Toplumlarda Emek UYARI Bu bir dinleyici notudur ve lütfen ders notu olarak değerlendirmeyiniz. Bu slaytlar ilgili ders kitabındaki, 173-220arası

Detaylı

BÖLÜM 2. Bilişim Sistemleri, İş Süreçleri ve İşbirliği. Doç. Dr. Serkan ADA

BÖLÜM 2. Bilişim Sistemleri, İş Süreçleri ve İşbirliği. Doç. Dr. Serkan ADA BÖLÜM 2 Bilişim Sistemleri, İş Süreçleri ve İşbirliği Doç. Dr. Serkan ADA İş Süreçleri - 1 İş süreçleri, bir ürün yada hizmet üretmek için gerekli olan faaliyetlerin bir derlemesidir. İşletme performansı

Detaylı

1. BÖLÜM: FİNANSAL YÖNETİM VE FİNANS KESİMİ

1. BÖLÜM: FİNANSAL YÖNETİM VE FİNANS KESİMİ İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: FİNANSAL YÖNETİM VE FİNANS KESİMİ 1.Finansal Yönetim Olgusu... 1 1.1. Finans Bilimi... 1 1.2. Neden Finans Yöneticisine İhtiyaç Var?... 1 Karar Süreçleri) 1.3. Finans Yöneticisinin

Detaylı

Yeni Türk Ticaret Kanunu na Ait Kâr Payı Avansı Dağıtımı Hakkında Tebliğ

Yeni Türk Ticaret Kanunu na Ait Kâr Payı Avansı Dağıtımı Hakkında Tebliğ www.pwc.com/tr Yeni Türk Ticaret Kanunu na Ait Kâr Payı Avansı Dağıtımı Hakkında Tebliğ 9 Ağustos 2012 Perşembe Resmî Gazete Sayı : 28379 Tebliğ Birinci bölüm Amaç, kapsam, dayanak ve tanımlar Amaç Madde

Detaylı

Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi FİNANSMANI İŞLETME Prof. Dr. Güven SAYILGAN Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe-Finansman Anabilim Dalı Öğretim Üyesi PİYASA FAİZ ORANLARI 2 Faiz Faiz, başkasının parasını

Detaylı

Ders Adı : GENEL İŞLETME II Ders No : Teorik : 3 Pratik : 0 Kredi : 3 ECTS : 5. Ders Bilgileri. Ön Koşul Dersleri.

Ders Adı : GENEL İŞLETME II Ders No : Teorik : 3 Pratik : 0 Kredi : 3 ECTS : 5. Ders Bilgileri. Ön Koşul Dersleri. Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : GENEL İŞLETME II Ders No : 0020050009 Teorik : 3 Pratik : 0 Kredi : 3 ECTS : 5 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim Dili Öğretim

Detaylı

MALİ ANALİZ TÜRLERİ VE MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ 4. HAFTA

MALİ ANALİZ TÜRLERİ VE MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ 4. HAFTA MALİ ANALİZ TÜRLERİ VE MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ 4. HAFTA Mali Analiz Kavramı ve Mali Analiz Teknikleri Mali Analiz Kavramı p Mali tablolar analizi, bir işletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlarını

Detaylı

Bölüm 5. Çevre Unsurlarının Ölçülmesi ve Durum Belirleme Matrisleri Ülgen&Mirze Genel Çevre Ölçümleme Teknikleri

Bölüm 5. Çevre Unsurlarının Ölçülmesi ve Durum Belirleme Matrisleri Ülgen&Mirze Genel Çevre Ölçümleme Teknikleri Bölüm 5 Çevre Unsurlarının Ölçülmesi ve Durum Belirleme Matrisleri Genel Çevre Ölçümleme Teknikleri Çevresel Unsurun Olasılık Derecesi, Çevresel Unsurun İşletmeye Etki Derecesi, Çevresel Unsurun İşletme

Detaylı

İnsanların tek başına yeteneği, gücü, zamanı ve çabası kendi istek ve ihtiyaçlarını karşılama konusunda yetersiz kalmaktadır.

İnsanların tek başına yeteneği, gücü, zamanı ve çabası kendi istek ve ihtiyaçlarını karşılama konusunda yetersiz kalmaktadır. DR.HASAN ERİŞ İnsanların tek başına yeteneği, gücü, zamanı ve çabası kendi istek ve ihtiyaçlarını karşılama konusunda yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle yönetimin temel görevlerinden birisi, örgütü oluşturan

Detaylı

FİNANS FONKSİYONU VE FİNANSAL YÖNETİM

FİNANS FONKSİYONU VE FİNANSAL YÖNETİM FİNANS FONKSİYONU VE FİNANSAL YÖNETİM FİNANS YÖNETİCİSİNİN ROLÜNDEKİ DEĞİŞİM MUHASEBE Bugün FİNANS Geçmiş Destek Rolü ağırlıklı Defter Kayıtlarının tutulması Finansal Tabloların Raporlanması Finansal Anlaşmaların

Detaylı

Bu dersin önkoşulu yada eş koşulu bulunmamaktadır.

Bu dersin önkoşulu yada eş koşulu bulunmamaktadır. Image not found http://bologna.konya.edu.tr/panel/images/pdflogo.png Ders Adı : ENVANTER BİLANÇO Ders No : 0000500 : 3 Pratik : 0 Kredi : 3 ECTS : 4 Ders Bilgileri Ders Türü Öğretim Dili Öğretim Tipi Ön

Detaylı

DERS BİLGİLERİ. Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS İŞLETMEYE GİRİŞ SPRI 250 2 3 + 0 3 4

DERS BİLGİLERİ. Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS İŞLETMEYE GİRİŞ SPRI 250 2 3 + 0 3 4 DERS BİLGİLERİ Ders Kodu Yarıyıl T+U Saat Kredi AKTS İŞLETMEYE GİRİŞ SPRI 250 2 3 + 0 3 4 Ön Koşul Dersleri - Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Türkçe Lisans Zorunlu Dersin Koordinatörü Dersi Verenler

Detaylı

2. Gün: Stratejik Planlamanın Temel Kavramları

2. Gün: Stratejik Planlamanın Temel Kavramları 2. Gün: Stratejik Planlamanın Temel Kavramları Virpi Einola-Pekkinen 11.1.2011 1 Strateji Nedir? bir kağıt bir belge bir çalışma planı bir yol bir süreç bir ortak yorumlama ufku? 2 Stratejik Düşünme Nedir?

Detaylı

Tedarik Zinciri Yönetimi

Tedarik Zinciri Yönetimi Tedarik Zinciri Yönetimi -Tedarikçi Seçme Kararları- Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN Satın Alma Bir ișletme, dıșarıdan alacağı malzeme ya da hizmetlerle ilgili olarak satın alma (tedarik) fonksiyonunda beș

Detaylı

STRATEJİK AMAÇLARIN BELİRLENMESİ: STRATEJİK NİYET ANALİZİ

STRATEJİK AMAÇLARIN BELİRLENMESİ: STRATEJİK NİYET ANALİZİ STRATEJİK AMAÇLARIN BELİRLENMESİ: STRATEJİK NİYET ANALİZİ STRATEJİK NİYET HİYERARŞİSİ VİZYON-MİSYON AMAÇLAR-HEDEFLER STRATEJİLER, POLİTİKALAR, TAKTİKLER PLANLAR, PROGRAMLAR, BÜTÇELER VİZYON ve MİSYON VİZYON

Detaylı

Finansal Amaç, Finans Fonksiyonu, Finansal Çevre 3 38

Finansal Amaç, Finans Fonksiyonu, Finansal Çevre 3 38 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM Finansal Amaç, Finans Fonksiyonu, Finansal Çevre 3 38 I. Finansman Nedir?, 6 Finansal Yönetim, 7; Yatırımlar, 9; Finansal Pazarlar, 10; Finansal Kurumlar, 13; Finansal Araçlar

Detaylı

KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ (KRY) EĞİTİMİ KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ: KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVE

KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ (KRY) EĞİTİMİ KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ: KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVE KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ (KRY) EĞİTİMİ KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ: KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVE SUNUM PLANI 1. RİSK VE RİSK YÖNETİMİ: TANIMLAR 2. KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ 3. KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ DÖNÜŞÜM SÜRECİ

Detaylı

QNB FİNANS PORTFÖY BİRİNCİ HİSSE SENEDİ FONU FON (HİSSE SENEDİ YOĞUN FON)'NA AİT PERFORMANS SUNUM RAPORU. Fon'un Yatırım Amacı

QNB FİNANS PORTFÖY BİRİNCİ HİSSE SENEDİ FONU FON (HİSSE SENEDİ YOĞUN FON)'NA AİT PERFORMANS SUNUM RAPORU. Fon'un Yatırım Amacı A. TANITICI BİLGİLER QNB FİNANS PORTFÖY BİRİNCİ HİSSE SENEDİ FONU FON (HİSSE SENEDİ YOĞUN FON)'NA AİT PERFORMANS SUNUM RAPORU Fon Toplam Değeri Birim Pay Değeri (TRL) Yatırımcı Sayısı Paylar - Bankacılık

Detaylı