SENDÝKALARIN ÜCRETLER VE ÝSTÝHDAM ÜZERÝNE ETKÝLERÝ

Transkript

1 SENDÝKALARIN ÜCRETLER VE ÝSTÝHDAM ÜZERÝNE ETKÝLERÝ Yard. Doç. Dr. Güngör TURAN Uluslararasý Türkmen Türk Üniversitesi, ÝÝBF, Öðretim Üyesi 1988 yýlýnda Dokuz Eylül Üniversitesi Ýktisadi ve Ýdari Bilimleri Fakültesinden mezun olan TURAN, ayný fakültenin Çalýþma Ekonomisi ve Endüstri Ýliþkileri Bölümünde araþtýrma görevlisi olarak akademik hayata baþlamýþtýr yýlýnda "Türkiye'de Ýþgücü Verimliliðini Ölçüm Kriterleri Üzerine Bir Araþtýrma" konulu tezi ile yüksek lisans, 1996 yýlýnda "Türkiye'de Toplu Pazarlýk Sisteminin Ekonomik Analizi" konulu tezi ile de doktora çalýþmalarýný tamamlayarak bilim doktoru unvanýný almýþtýr. TURAN, 1996 yýlýndan itibaren Uluslararasý Türkmen Türk Üniversitesi'nde öðretim üyesi olarak çalýþmalarýný sürdürmektedir. 1.GÝRÝÞ Sendikalar günümüzün belli baþlý iþçi kuruluþlarýndan birisidir. Toplu pazarlýk sistemi yoluyla, genellikle, üyelerine ekonomik kazanýmlar saðlayan sendikalar, piyasa dalgalanmalarý ya da iþverenlerin kararlarý sonucunda ortaya çýkan tehditlere karþý da üyelerinin istihdam güvencesini garanti altýna almaya çalýþýrlar. Ücret ve istihdam pazarlýklarýyla sendikalar, ürün ve emek piyasasý üzerinde ekonomik etkilerde bulunurlar. Sendikalarýn ekonomik etkilerini inceleyen ekonomistler, sendikalý ve sendikasýz iþçilere ödenen ücretlerdeki farklýlýklar üzerinde analizler yaparak, özellikle sendikalarýn monopolist ücret etkileri üzerinde durmuþlardýr. Çünkü, monopolist ücret artýþlarý sosyal ve ekonomik bakýmdan hem ekonomik etkinliði azaltacaðý hem de eþitsizliðe neden olacaðýndan dolayý zararlýdýr. Pek çok ekonomik analiz kapalý veya açýkça sendikalarýn toplumda olumsuz bir güç olduðu fikrine varmýþlardýr. Ne var ki, yapýlan araþtýrmalar ve tarihsel deneyim sendikalarýn belirli koþullar altýnda birtakým etkilerinin bulunabileceðini, ancak bu tür korkularýn yersiz olduðunu göstermiþtir. 2.TEORÝK ÇERÇEVE Sendikalar üyelerinin ücretlerini, sendikasýz iþçi ücretlerinden ve rekabetçi piyasa koþullarý altýnda kazanacaklarý ücretlerden daha yüksek tutmaya çalýþarak genellikle baþarýlý olmuþlardýr. Sendikalarýn ücretler üzerindeki etkisi iki sektörlü bir ekonomi varsayýmý altýnda basitçe analiz edilebilir. 1 3

2 1 1a Sektör A Sektör B Þekil:1- Sendikalarýn ücret-istihdam etkisi 2 Sendikalarýn mevcut olmadýðý rekabetçi piyasa koþullarý varsayýmý altýnda her iki sektör de ayný ücreti ödeyecektir (Wa=Wb). Sendikalaþmanýn ücret etkisini basitçe ölçmek amacýyla A sektörünün sendikalaþtýðý varsayýldýðýnda, sendika daha yüksek bir ücret seviyesi olan W 1a 'dan ödeme yapmasý için iþverene baský yapacaktýr. Ýþverenler ise bu ücret seviyesinde yalnýzca E 1a iþçilerini istihdam etmeyi karlý bulacaklardýr. Böylece, sektörde daha önce istihdam edilen iþçilerin bir kýsmý (E 1a,E a ) iþsiz kalacaktýr. Ancak, A sektöründe iþten çýkarýlan iþçiler iþsiz kalmak yerine B sektöründe istihdam edilmeyi tercih edeceklerdir. Bu durumda B sektöründe emek arzý geniþleyerek S'den S 1 'e yükselecektir. B sektöründeki ücret seviyesi W 1b 'ye düþerken istihdam seviyesi ise E 1b 'ye yükselecektir. Bu artýþ A sektöründeki istihdam azalýþýna tam eþitdir ve bütün iþçiler yeniden istihdam edilmektedir. Sendikalarýn ücret etkisini ölçen analizler A sektöründe sendika öncesi ve sendika sonrasý ücretleri (W 1a -W a ) belirlemeye çalýþýr. Bu ücret farký sendika üyelerinin "ücret kazancý"dýr. Cari sendika ücreti W1a'yý ölçmek kolay olmasýna raðmen, sendika öncesi ücreti, diðer bir deyiþle Wa'yý ölçmek oldukça güçtür. Böylece, sendikalarýn ücret etkisini ölçen analizler her iki sektörde benzer iþlerde çalýþan sendikalý ve sendikasýz iþçiler arasýndaki "ücret farký" (W 1a -W 1b ) üzerinde yoðunlaþmaktadýr. A sektöründe sendikalaþma B sektöründe emek arzýný arttýrarak ücretleri azaltabilir. W 1a -W 1b ücret farký, A sektöründeki sendikalý iþçilerin ücret kazancýndan daha büyük olacaktýr. Dolayýsýyla çalýþma ekonomistleri, sendikalaþmanýn ücret kazancý üzerindeki etkisinden çok ücret farký üzerinde durmuþlardýr. Konuyu inceleyen amprik çalýþmalar da sendikalarýn sendikalý ücretler üzerindeki etkisinden çok sendikalý-sendikasýz ücret farklarýný tahminlemeye yöneliktir. Yukarýdaki analiz bir sektörün tamamen sendikalý diðer sektörün ise sendikasýz olduðu varsayýmýna dayanýr. Uygulamada yaygýn olan, kýsmen sendikalaþmýþ sektör koþullarý daha gerçekci sonuçlara ulaþýlmasýný saðlar. Kýsmen sendikalaþmýþ sektör analizi de sendikalaþmanýn sendikalý ücretleri, sendikasýz ücretleri ve dolayýsýyla sendikalýsendikasýz ücret farklarýný nasýl etkileyebileceðini inceler. Sektördeki bazý firmalarýn sendikalaþmasý bu firmalarýn göreli ücret seviyesini ve birim emek maliyetlerini yüksel- 4

3 terek istihdam seviyesinin azalmasýna ve iþ hacminde sendikasýz firmalara doðru kaymalara yol açacaktýr. Sendikalý iþyerlerindeki maliyet ve fiyat artýþlarý mamul talebini ve dolayýsýyla emek talebini sendikasýz iþyerleri lehine deðiþtirecektir. Emek talebindeki bu artýþ sendikasýz ücretleri yükseltme eðiliminde alacaktýr. Öte yandan, sendikasýz ücretlerde meydana gelebilecek yükselmeler sendikasýz firmalarýn maliyet ve fiyat avantajlarýný ortadan kaldýracaðý için sendikasýz firmalara olan mamul talebinde azalmalar olacaktýr. Böylece, sendikalý firmalarýn mamul talebi ve dolayýsýyla emek talebi önceki pozisyonundan daha az esnek olacaktýr. Sektörde sendikalaþmanýn güçlü olmasý sendikalý ücretlerin yukarýya çekilmesinde baþlýca etkendir. 3. AMPRÝK ÇALIÞMALAR VE BULGULAR Sendikalý-sendikasýz ücret farkýný tahminleyen pek çok amprik araþtýrma bulunmaktadýr. Sendikalarýn ücret etkilerine iliþkin ilk çalýþmalar Lewis tarafýndan yapýlmýþtýr 3. Lewis, dönemini kapsayan çalýþmalarýnda, sendikalý-sendikasýz ücret farkýný ortalama olarak %10-15 hesaplamýþtýr. Bu çalýþmalarda Lewis, dönemsel olarak ücret farklarýný 'da %15-20, 'de %25'ten büyük, 'de %10-20, 'da %0-5, 'de ise %10-15 olarak hesaplamýþtýr. Çalýþmalarýn çoðu sektörlerel bazda yapýlmýþ, sonuçlar ortalama olarak gösterilmiþtir. Sonuçlar ücretlere, sendikalara ve zamana göre farklýlýk göstermiþtir. Örneðin, 1939 yýlýnda inþaat sektöründe sendikalý nitelikli iþçiler ile sendikasýz nitelikli iþçiler arasýnda %25 ücret farký olduðunu belirlemiþtir. Lewis, ayný çalýþmada, sendikalý niteliksiz iþçiler ile sendikasýz niteliksiz iþçiler arasýnda %5 ücret farký olduðunu belirlemiþtir. Bu çalýþmalarda dikkati çeken bir geliþme, sendika ücret etkisinin genellikle enflasyonist dönemlerde azalmasý, durgunluk dönemlerinde ise artmasýdýr. Sendika ücret etkisi pilotlar, madenciler ve nitelikli inþaat iþçileri için yüksek; niteliksiz çiftçiler ve hazýr giyim sektöründe çalýþan iþçiler için düþük çýkmýþtýr. Sendika ücret etkisine iliþkin yakýn dönemi içeren bir dizi çalýþma yapýlmýþtýr. Bu çalýþmalardan ortaya çýkan ilk sonuç, Lewis'in önceki çalýþmalarýnda elde ettiði sonuçlara benzerlik göstermesidir 4. Kahn, 1960'daki sektörel çalýþmasýnda, %22-38'lik bir ücret etkisi elde etmiþtir 5. Hammermesh, döneminde, imalat sanayinde mavi ve beyaz yakalý iþçiler için ücret etkisini içeren çalýþmasýnda, sendika ücret etkisini mavi yakalýlar için %20, beyaz yakalýlar için %5 olarak belirlemiþtir 6. Block ve Kuskin, 1973 yýlýndaki çalýþmasýnda, sendika ücret etkisini bütün meslekler için %16, imalat sanayi için %5 olarak hesaplamýþtýr 7. Ashenfelter, bireysel bazdaki çalýþmalarýnda, sendika ücret etkisini 1967'de %12, 1973'de %15, 1975'de %17 olarak hesaplamýþtýr 8. Mitchell, 1975 yýlýnda sektörel bazda yaptýðý çalýþmada %20-30; 1976 yýlýnda bireysel bazda yaptýðý çalýþmada ise beyaz erkekler için %13-22, beyaz kadýnlar için %16-31, siyah erkekler için %22-54, siyah kadýnlar için %20-41 oranlarýnda sendika ücret etkisi belirlemiþtir 9. Bu çalýþmalardan elde edilen ikinci sonuç, sendika ücret etkisinin 1970'li yýllarda 1950'li yýllara göre daha fazla olduðudur. Mitchellin elde ettiði sonuçlar Lewis'in %10-15'lik ortalama 5

4 ücret etkileriyle karþýlaþtýrýldýðýnda, 1970'lerde ortalama %20-30'luk bir sendika ücret etkisinin olduðu sonucuna varýlmýþtýr. Ýngiltere'de de ayný dönemde sendika ücret etkisi %25'tir 10. Üçüncü olarak, sonuçlar arasýnda çok büyük farklýlýklar bulunmamaktadýr. Farklýlýk sektörler ve mesleklere baðlý olarak ortaya çýkmýþtýr. Son olarak, bireysel araþtýrmalar sektörel araþtýrmalardan daha iyi konumdadýr. Bireysel çalýþmalardan elde edilen sonuçlar, sendika ücret etkisinin azaldýðýný göstermiþtir. Sendika ücret etkisi bireysel çalýþmalarda ortalama %5-17 olarak hesaplanmýþtýr. Lewis, dönemini kapsayan çalýþmasýnda ise sendikalý-sendikasýz ücret farkýný %15 olarak tahminlemiþtir 11. Freeman-Medoff, bir dizi çalýþmada, döneminde ücret farkýný %20-30 olarak belirlemiþlerdir 12. Demografik özelliklere, mesleklere, sektörler ve bölgelere göre sendika ücret etkisi. Benzer iþlerde çalýþan demografik gruplar üzerinde sendika ücret etkisini belirleyen temel faktör, sendikalarýn standart ücret politikalarýdýr. Bu politika, yönetimin bireysel ücret sistemleri kurmalarýný engelleyerek, firmada ve firmalararasýnda iþçilere "eþit iþe eþit ücret" verilmesini gerektirir. Piyasa sýnýrlarý içinde iþçiler arasýnda ücretleri eþitlemek suretiyle, sendikalar standart ücret politikasý aracýlýðýyla düþük ücretli iþçilerin ücretlerini yüksek ücretli iþçi ücretlerine nisbeten daha fazla yükseltmektedirler. Böylece, düþük ücretli demografik gruplar arasýnda sendikalýsendikasýz ücret farklarý geniþlemektedir. Çeþitli demografik özelliklerine göre gruplandýrýldýðýnda, sendikalý-sendikasýz ücret farkýna iliþkin olarak þu sonuçlara ulaþýlmýþtýr 13 : Yaþa göre: Sendika ücret farkýnýn en büyük olduðu demografik grup, düþük ücretle çalýþan genç iþçilerdir. Sendika ücret farkýnýn en az hissedildiði grup ise yüksek ücretli çalýþan iþçilerdir. Bu fark, yaþ grubu için %21, yaþ grubu için %17, yaþ grubu için %13, yaþ grubu için %19 olarak hesaplanmýþtýr. Kýdeme göre: Sendikalý-sendikasýz ücret farký düþük ücretle çalýþan iþçiler için büyük olduðundan yukarýdaki duruma benzer bir sonuç ortaya çýkmýþtýr. Bu fark, 0-3 yýl kýdem grubunda %27, 4-10 yýl kýdem grubunda %17, yýl kýdem grubunda %8, 16+ yýl kýdem grubunda ise %9 olarak hesaplanmýþtýr. Irklara göre: Sendika ücret farký beyazlara göre, beyaz olmayanlarda daha fazladýr. Bu yalnýzca bazý dönemler için geçerlidir. Çeþitli araþtýrmalarda elde edilen farklý sonuçlar, sendikalarýn siyahlarýn ücretlerini beyazlar kadar yükselttiðini göstermektedir. Bu fark beyazlar için %17, beyaz olmayanlar için %25'dir. Cinsiyete göre: Cinsiyete göre elde edilen sonuçlar farklý bir örnek oluþturmaktadýr. Genellikle erkek iþçi ücretleri yüksek olmasýna karþýn, 1979 yýlýnda sendikalar, erkek iþçi ücretlerini kadýn iþçi ücretlerinden bir dereceye kadar daha fazla yükseltmiþlerdir. Bu fark, erkekler için %19, kadýnlar için %15 olarak belirlenmiþtir. Mesleklere göre: Sendikalar mavi yakalý iþçiler için beyaz yakalý iþçilere göre, çok daha fazla ücret kazanýmý saðlamýþtýr. Bu kazaným mavi yakalý iþçiler için ortalama %19 olurken, beyaz yakalý iþçiler için ortalama %4'tür. Mavi yakalý iþçiler arasýnda sendika kazanýmlarýnýn en fazla olduðu meslekler ulaþtýr- 6

5 ma ve çiftçilerdir. Sendika ücret kazanýmlarýnýn en az olduðu meslekler ise hizmet sektöründe ulaþtýrma dýþýndaki mesleklerdir. Bu fark, çiftçiler için %28, ulaþtýrma iþlerinde %27, esnaflar için %19, hizmet iþlerinde %12'dir. Bölgelere göre: Sendika farký nisbeten sendikalaþmamýþ güney ve batý bölgelerinde daha fazla iken, kuzeydoðu ve merkez bölgelerde daha ýlýmlýdýr. Bu fark, batýda %22, güneyde %22, merkezde %18, kuzeydoðuda %10 olarak belirlenmiþtir. Sektörlere göre: Sektörel çalýþmalarda sendika ücret etkisinde önemli farklýlýklar ortaya çýkmýþtýr döneminde 62 sektörü kapsayan çalýþmalarda, 13 sektörde %5'den daha küçük bir fark, 17 sektörde %5-15 ýlýmlý bir fark, 24 sektörde %15-35 büyük bir fark, kalan 8 sektörde ise %35 ve daha fazla bir fark belirlenmiþtir. Sendikalý emek talebi esnekliðine baðlý ücret etkisi Ücret farkýnýn büyüklüðünü belirleyen temel faktör sendikanýn monopolist gücüdür. Bu güç, sendikalý iþçi talebinin ücret esnekliðine baðlýdýr. Bu, ücretlerdeki deðiþikliðin istihdamda yarattýðý deðiþikliktir. Ýstihdamýn ücretlere tepkisi ne denli düþük ise, sendikalarýn önemli istihdam kayýplarýna yol açmadan ücretleri yükseltme gücü o kadar büyük olacaktýr. Bu durumda sendika ücret kazanýmý büyük olacaktýr. Ýstihdamýn ücret deðiþikliklerine tepkisinin nisbeten düþük olduðu sektörlerde, örneðin hava ulaþtýrma sektöründe çalýþan pilotlar için, sendika ücret kazanýmýnýn yüksek olmasý beklenir. Oysa, istihdamýn ücret deðiþikliklerine tepkisinin nisbeten yüksek olduðu sektörlerde, örneðin ayakkabý sektöründe, sendika ücret kazanýmlarýnýn en iyimser tahminle ýlýmlý olmasý beklenir 14. Türetilmiþ bir talep olan emek talebinin esnekliði çeþitli faktörlere baðlý olarak deðiþir 15. Birinci faktör, nihai mamulün talep esnekliðidir. Mamul talebi ne kadar esnek olursa emek talebi o kadar esnek olacaktýr. Piyasaya bir yada birkaç firmanýn hakim olduðu, yeni firmalarýn piyasaya giriþte birtakým engellerle karþýlaþtýklarý, rekabetçi olmayan monopolist ya da oligapolist sektörlerde talep ve dolayýsýyla emeðin inelastik olmasý ücretlerin fiyatlara yansýtýlmasýna imkan vereceðinden yüksek ücret kazanýmlarý saðlanabilecektir. Aksine, çok sayýda küçük iþletmelerin bulunduðu ve piyasaya giriþin kolay olduðu rekabetçi sektörlerde talep esnekliði yüksek olduðundan, bu sektörlerde ücret artýþlarýný fiyatlara yansýtmak ve dolayýsýyla yüksek ücret kazanýmlarý saðlamak firmalarýn satýþlarýnda ve piyasa paylarýnda önemli kayýplara yol açacaðýndan mümkün deðildir. Ýkinci faktör, emek maliyetinin toplam üretim maliyeti içindeki oranýdýr. Emek maliyetinin toplam maliyetler içindeki oraný yalnýzca %20 ise, %10 oranýnda bir ücret artýþý birim üretim maliyeti üzerinde %2'lik bir etki yapacaktýr. Ancak, emek maliyetleri toplam maliyetlerin %80'ini teþkil ediyorsa, ücret artýþý birim maliyetleri %8 yükseltecektir. Ücret artýþýnýn fiyat ve istihdam etkisi daha büyük olacaktýr. Üçüncü faktör ise, üretim sürecinde sermaye/emek ikamesinin güçlüðü ya da kolaylýðýdýr. Ýkame imkanlarýnýn geniþ olmasý, emek talebini daha esnek yapacaktýr. Böylece, ücret artýþlarý istihdam seviyesinde daha önemli düþüþlerle dengelenecektir. Özetle, mamul talebinin inelastik, emek 7

6 maliyetlerinin toplam maliyetlerinin küçük bir oranýný teþkil ettiði, sermaye ve diðer faktörlerin emek yerine ikame imkanlarýnýn sýnýrlý olduðu ve sendikasýz iþgücü arzýnýn inelastik olduðu durumlarda emek talebi inelastik olacaktýr. Dolayýsýyla, ücret artýþlarý istihdamda daha az düþüþlerle dengelenecektir 16. Sendikalaþmaya baðlý ücret etkisi Sendikalaþma ile emek talebi arasýnda iki yönlü bir iliþki bulunmaktadýr. Sendikalar genellikle emek talebinin esnekliðinin düþük olduðu sektörlerde organize olmakta ve hedeflerine ulaþmaya çalýþmaktadýrlar. Oswald ve Lasear, rekabetçi bir sektörde sendikalaþma ihtimalinin mamul talebinin fiyat esnekliði, nihai ürünün göreli emek maliyeti ve sermaye/emek ikamesinin kolaylýðý ile ters orantýlý olduðu sonucuna varmýþtýr 17. Freeman-Medoff'a göre, emeðin diðer girdilerle ikamesinin düþük olduðu ve böylece emek talebi eðrisinin daha inelastik olduðu sektörlerde sendikalaþma daha yaygýndýr 18. Ýkame kolaylýðýnýn sendikalý iþyerlerinde sendikasýz iþyerlerinden yaklaþýk 1/3 oranýnda daha az olduðunu tesbit etmiþlerdir. Böylece, sendikalar emek talebinin inelastik olduðu sektörlerde kurulmayý tercih edecekler ve bu sektörlerde talebin inelastik olmasý ücretleri yükseltme güçlerini arttýracaktýr. Bir sektörde sendikalaþma yoðunluðunun sendikalý ücretler ve sendikalýsendikasýz ücret farký üzerine etkisini ölçen çalýþmalarýnda Freeman-Medoff, sendikalaþmanýn sendikalý ücretler üzerinde önemli olumlu etkide bulunduðunu test etmiþlerdir 19. Ýmalat sektöründe, sendikalaþma oranýnýn %20'den %80'e yükselmesi sendikalý ücretleri ortalama %10 arttýrmýþtýr. Ýnþaat sektöründe ise sendikalaþma oranýndaki küçük bir artýþ sendikalý ücretleri %16 yükseltmiþtir. Diðer yandan, sendikasýz iþçiler için sendikalaþma ile sendikasýz ücretler arasýnda önemli bir iliþki bulunmamamýþtýr. Böylece, sendikalaþmanýn hem sendikalý ücret kazanýmlarýný hem de sendikalý-sendikasýz ücret farkýný arttýrdýðý belirlenmiþtir. Piyasa yapýlarý arasýndaki iliþkileri inceleyen analizlerde, sendikalarýn monopolist güçlerinin etkisinin önemli ölçüde sendikalý iþçi yoðunluðuna baðlý olduðu belirtilmiþtir 20. Sendika belli bir sektördeki iþçilerin büyük kýsmýný örgütlerse ücretler üzerinde daha büyük bir etkide bulunacaktýr. Yüksek bir sendikalaþma yoðunluðunun bulunduðu sektörlerde, sendikalý firmalar sendikasýz firmalardan gelecek rekabet konusunda daha az endiþelidirler. Örneðin, imalat sektöründe mavi yakalý iþçiler arasýnda sendikalý iþçi oranýnda %10'luk bir artýþýn ilgili sektörde ortalama sendikalý ücretleri %1-1,5 yükselttiði tahminlenmiþtir. Aksine, sendikasýz iþçi ücretlerinin sendikalaþma yoðunluðunun artýþýndan etkilenmediði görülmüþtür. Bu durum sendikalý/sendikasýz ücret farkýnýn sendikalaþma ile arttýðýný gösterir. Ýnþaat sektöründe yapýlan bir çalýþmada da sendikalaþma ile sendikalý iþçi ücretleri arasýnda benzer bir iliþki gözlenmiþtir. Sektörde sendikalaþma oranýndaki artýþýn sendikalý ücretleri etkilediði belirlenmiþtir. Sendikalarýn monopolist güçlerinin diðer önemli bir belirleyicisi, tüm sektördeki iþyerlerini kapsayan bir toplu pazarlýk yapýsýnýn bulunmasýdýr. Ýþyeri düzeyindeki sözleþmeler sendika ücret farklýlýklarýný önemli ölçüde azaltmaktadýr. Çünkü iþyerindeki iþçiler ve yöneticiler, sendikalaþmanýn yoðun olduðu sektörlerde bile, iþyerindeki 8

7 ücret artýþlarýnýn mamul talebinin ve böylece iþ hacminin diðer sektörlere kaymasýndan endiþelenmektedirler 21. Diðer yandan, iþverenin piyasa gücü de sendika ücret farkýný etkileyebilecektir. Sendikalar daha az rekabetçi ya da monopolist piyasalarda faaliyet gösteren firmalarýn monopolist karlarýndan pay almayý hedeflerken, iþverenler ise bu monopolist karlarýný uzun grevlere karþý koyacak þekilde kullanma yoluyla ücretlerin yükselmesini engelleyebileceklerdir 22. Sendikalý ücretlerin yayýlma ve tehdit etkileri Sendikasýz iþyerlerinde ücretleri dengeleyici ya da telafi edici eðilimlerden dolayý sendikalý ücretlerin sendikasýz ücretler üzerindeki etkisini belirlemek oldukça güçtür. Sendikalý ücretlerin sendikasýz ücretler üzerindeki etkisi "yayýlma etkisi" ve "tehdit etkisi" ile açýklanmaktadýr 23. Sendikalý sektörde ücretlerin yükselmesi ve böylece sektörde çalýþan iþçi sayýsýndaki azalma yoluyla sendikalar sendikasýz sektörde iþgücü arzýný arttýrýrlar. Bu iþgücü arzýndaki artýþ sendikasýz sektördeki ücretleri azaltma eðiliminde olacaktýr. Sendikasýz sektördeki bu ücret azalmalarý "yayýlma etkisi" olarak tanýmlanýr. Öte yandan, sendikasýz iþverenler iþyerlerinde sendikalaþmayý önlemek amacýyla enazýndan nitelikli iþçilere sendika ücret oranýnda ya da bu orana yakýn bir ücret ödeyebilirler. En azýndan bazý iþçiler için sendikasýz ücret oranlarýnda meydana gelecek bu yükselme "tehdit etkisi" olarak açýklanýr 24. Tehdit etkisi büyük firmalar ya da monopolist karlar elde eden firmalar için daha büyük olacaktýr. Çünkü, sendikalar öncelikle bu tür firmalarýn faaliyet gösterdikleri rekabetçi olmayan sektörlerde organize olarak monopolist karlardan ücret kazanýmlarý yoluyla pay almayý hedeflerler 25. Yayýlma ve tehdit etkisine iliþkin amprik çalýþmalar, emek piyasasýnda sendikasýz ücretler ile piyasadaki sendikalaþma oraný arasýndaki iliþkiye dayandýrýlmaktadýr 26. Bu iliþkinin olumsuz olmasý, yani sendikalaþmanýn yüksek olduðu emek piyasalarýnda sendikasýz ücretlerin düþüklüðü yayýlma etkisini gösterir. Ýliþki olumlu ise tehdit etkisi sözkonusudur. Araþtýrmalar sendikalarýn sendikasýz ücretler üzerinde hem tehdit hem de yayýlma etkisinin varlýðýný göstermektedir. Örneðin, sendikalaþmanýn yüksek olduðu bölgelerde sendikasýz iþçi ücretlerinin düþüklüðü yayýlma etkisinin varlýðýný gösterir. Ne var ki ayný zamanda, sendikasýz polis ücretlerinin güçlü bir polis sendikasýnýn bulunduðu metropolitan alanlarda daha yüksek olmasý tehdit etkisini gösterir. Yapýlan araþtýrmalarda, büyük ve monopolist karlar saðlayan firmalarda sendikasýz ücretlerin yüksek olmasý tehdit etkilerine iliþkin birtakým deliller ortaya kaymaktadýr.tehdit ve yayýlma etkilerinin göreli önemini incelemek amacýyla sendikalaþma ile birlikte sendikasýz ücretlerin yükselme ya da düþme eðilimi gözlenmeye çalýþýlmýþtýr. Freeman-Medoff, Holzer, Kahn bu yaklaþýmý kullanarak gerçekleþtirdikleri araþtýrmalarda, sendikalý ücretlerin sendikasýz ücretler üzerindeki etkilerini belirlemeye çalýþmýþlardýr 27. Bu çalýþmalarda, sendikalaþmanýn yüksek olduðu sektörlerde sendikasýz ücretlerin yüksek olduðu belirlenmiþtir. Ne var ki, amprik çalýþmalarda yayýlma etkisini destekleyici birtakým sonuçlar da elde edilmiþtir. Sendikalaþma oraný yükseldiðinde istihdam düþmekte iþsizlik yükselmektedir 28. 9

8 Freeman-Medoff çalýþmalarýnda, döneminde sendikasýz iþçilerin yüksek sendikalaþmanýn olduðu bölgelerde, sendikalaþmanýn düþük bulunduðu bölgelere göre, daha yüksek ücret aldýklarýný belirlemiþtir 29. Ne var ki, ayný çalýþmada yüksek sendikalaþma oranýnýn bulunduðu bölgelerde, sendikasýz iþçilerin iþsizlikten etkilendiklerini gösteren veriler de elde etmiþlerdir. Sendikalaþma oranýnýn daha yüksek olduðu bölgelerde iþsizlik oranlarý daha yüksek çýkmýþtýr. Ayrýca, Freeman-Medoff, sendikasýz büyük firmalarda ve sendikalaþma tehlikesine karþý 'olumlu endüstri iliþkileri' geliþtiren firmalarda sendikasýz iþçilerin sendikalaþmadan yarar saðlayabileceklerini, aksine niteliði düþük iþçilerin ise sendikalaþmadan zarar görebileceklerini belirtmiþtir. Holzer ve Kahn ise iþgücünün yapýsý ve niteliklerine dayandýrdýklarý çalýþmalarda, bir kýsým sendikasýz iþçilerin sendikalaþmadan olumlu birkýsmýnýn ise olumsuz olarak etkilendiklerine iliþkin veriler elde etmiþlerdir. Holzer'in analizi, yüksek sendikalaþmanýn bulunduðu bölgelerde, genç-siyah sendikasýz iþçilerin ücret ve istihdam seviyelerinin daha az sendikalaþmýþ bölgelere göre daha düþük olduðunu ve beyaz gençlerin ücretlerinin ise sendikalaþmanýn yüksek olduðu bölgelerde olumlu etkilendiðini belirlemiþtir 30. Kahn, sendikalaþmanýn yüksek olduðu bölgelerde sendikasýz beyazlarýn olumlu, sendikasýz kadýn ve zenci erkeklerin ise olumsuz etkilendiklerini tesbit etmiþtir 31. Corneo ve Lucifora, sendikal faaliyetlerin tehdit etkisi vasýtasýyla sendikasýz sektörde ücretler üzerinde etkisi olduðunu belirlemiþlerdir. Buna göre, sendikalaþma oranýnýn yüksek olduðu alanlarda sendika tehdit etkisi sözkonusudur ve ücretler yüksektir 32. Diðer yandan Montgomery, sendikalaþmayla birlikte istihdamýn azaldýðýný ve iþsizliðin yükseldiðini gözlemleyen çalýþmalarla yayýlma etkisi için birtakým deliller elde etmiþtir 33. Wooden ve Hawke, Avusturalya'da sendikalarýn istihdam üzerinde yýlda %2.5 oranýnda olumsuz bir etkide bulunduðunu belirlemiþlerdir 34. Sendikalý ücret avantajýnda dönemsel farklýlýklar Dönemsel olarak incelendiðinde, dönemini kapsayan çalýþmalarda, sendikalý-sendikasýz ücret farklýlýklarý bazý dönemlerde önemli, bazý dönemlerde ise önemsiz bir geliþme göstermiþtir. 1930'lý yýllarýn baþýnda, sendikalý ücret kazanýmlarý (avantajlarý) sendikasýz ücretlerden yaklaþýk %39 daha fazladýr. 1970'li ve 1980'li yýllarýn sonlarýnda ise sendikalý-sendikasýz ücret farkýnýn yaklaþýk %15 olduðu belirtilmektedir. Buna göre, sendikalý-sendikasýz ücret farký konjonktürel bir özelliðe sahiptir. Yüksek issizlik dönemlerinde, yani ekonomik durgunluk dönemlerinde ücret farký açýlmakta, geliþme dönemlerinde ise fark kapanmaktadýr 'li yýllarda sendikalý-sendikasýz ücret farkýný tahminleyen az sayýda çalýþma yapýlmýþtýr sonrasý resesyon döneminde sendikasýz iþçilerin ücretleri sendikalý iþçilere göre daha hýzlý yükselmesine raðmen, sendika ücret avantajýnýn devam ettiði görülmektedir 36. Bu avantajýn büyüklüðünü, BLS Current Population Survey, Industry Wage Survey ve Employment Cost Index istatistiki veri analizlerine baðlý olarak tahminleyen çalýþmalarýnda, Anderson, Doyle ve Schwenk aþaðýdaki sonuçlara ulaþmýþtýr 37 : döneminde, sendikalýsendikasýz ücret farklýlýklarý %34 ile %39 10

9 arasýnda sýralanmýþtýr. Veriler ýrk, cinsiyet, meslek ve sektör gibi farklý iþçi özelliklerine göre gruplandýrýldýðýnda, sendikalý-sendikasýz ücret farký gruplara göre deðiþmektedir. Ücret farký kadýnlarda erkeklere göre daha büyük olma eðilimindedir. Ayný zamanda, beyazlara göre azýnlýklarda fark daha yüksektir. Bu durumlarýn herbirinde, iþçilerin mesleki ve sektörel özellikleri ücret farklýlýðýna katkýda bulunmaktadýr. Sendika ücret avantajý kimya sektöründe %2 ile en az, tekstil sektöründe %7, hazýr gýda ürünleri sektöründe % 49 ile enfazladýr. Ne var ki, dokuz sektörde ücret farký %15 ile %30 arasýnda sýralanmýþtýr. Demir-çelik sektöründe, 1988 yýlýnda sendikalý-sendikasýz ücret farký %10'dur. Sendikalaþma oraný en az yüzde %12 ile tekstil sektöründe en fazla %89 ile demir-çelik sektöründedir. Sektörlerin dokuzunda iþçilerin yarýdan fazlasý sendika üyesidir. Ýþçilerin yarýdan fazlasýnýn örgütlenmiþ olduðu bu sektörlerde sendikalýsendikasýz ücret farký tipik olarak daha yüksektir. Bu dokuz sektörden altýsýnda, iþçilerin yarýdan azýnýn sendikalý olduðu diðer altý sektörden yalnýzca birine göre, sendikalý kazanç farký %20'dir. Ne var ki, önemli istisnalar kaydedilmiþtir. Örneðin, kimya sektörü sendikalaþma oraný yüzde 61 olduðu halde ücret farkýnýn % 2 olarak en düþük kaydedildiði sektör olmuþtur. Benzer þekilde, onbeþ sektör arasýnda en yüksek sendikalaþma oraný yüzde 89 ile demir-çelik sektöründe olmasýna raðmen, ücret farký %10 ile en az üçüncü sektör olmuþtur. Yukarýdaki araþtýrma sonuçlarý döneminde ayný veri tabanýna dayalý çalýþma ile kýyaslandýðýnda, sendikalý ücret avantajýnýn farklý bir geliþme gösterdiði belirlenmiþtir. Onbeþ sektörün altýsýnda zaman zaman önemli rakamlara varacak þekilde, sendikalýsendikasýz ücret farký artmýþtýr. Örneðin tekstil boyasý sektöründe 1985 yýlýnda sendikalý iþçi ücreti sendikasýz ücretlere göre %19 daha yüksektir. Bu oran 1980'de %10 olan farkýn yaklaþýk iki katýdýr. Erkek giyimi sektöründe ücret farký 1981 yýlýnda %12'den 1987'de %17'ye yükselmiþtir. Sendika ücret avantajýnýn azaldýðý dokuz sektör arasýnda deðiþiklikler daha da önemlidir. En büyük azalmanýn kaydedildiði demir-çelik sektöründe 1983 yýlýndaki %24 ücret farký ile karþýlaþtýrýldýðýnda, 1988 yýlýnda sendikalý-sendikasýz ücret farký %10'a düþmüþtür. Ýki araþtýrma döneminde on beþ sektörün onbirinde istihdam azalarak yaklaþýk %25'den %10'a düþmüþtür. Diðer dört sektörde kaydedilen istihdam artýþý ise %2 ile %18 arasýndadýr. Yedi sektörün dördünde kaydedilen istihdam düþüþü %20'den daha yüksek, sendikalý-sendikasýz ücret farký fazladýr. Aksine, istihdam artýþýnýn kaydedildiði dört sektörden yalnýzca birinde ücret farkýnda artýþ gözlenmiþtir. Ýki araþtýrma döneminde yalnýzca üç sektörde 1 ya da 2 puan olmak üzere sendikalaþma oranýnda artýþ olmuþtur. Bu sektörlerden ikisinde sendika ücret avantajý artarken diðerinde önemli bir azalma kaydedilmiþtir. Sendikalaþma oranýnýn azaldýðý on iki sektörden sekizinde sendika ücret avantajýnda azalma kaydedilmiþtir. 1980'li yýllarýn baþýndaki resesyon döneminin etkisiyle sendika ücret avantajýnýn önemli ölçüde azalmasýndan sonra sendikalý-sendikasýz ücret açýðýnýn 1990'lý yýllarýn baþýndan itibaren yeniden artmaya baþladýðý gözlenmiþtir yýlýnda sendika ücret avantajý yüzde 35'dir. Ayný verilere göre, sektörel bazda 11

10 sendika ücret avantajý inþaatta %67, imalatta %14, ulaþtýrma ve kamu hizmetlerinde %20, toptan ve perakende ticarette %31, hizmetlerde %9 olarak gerçekleþmiþtir 39. Son yýllara iliþkin veriler sendika ücret avantajýnýn önemini sürdürdüðünü göstermektedir. BLS Current Population Survey verilerine göre, 1998 yýlýnda sendika ücret avantajý %32'dir. Sektörel bazda bakýldýðýnda, bu avantaj madencilikte %8, inþaatta %59, imalatta %13, ulaþtýrma ve kamu hizmetlerinde %24, toptan ve perakende ticarette %18 ve hizmet sektöründe %9'dur. Finans ve sigortacýlýk sektöründe ise %5 oranýnda bir sendika ücret dezavantajý sözkonusudur. Sendika ücret avantajý erkeklerde %21, kadýnlarda %38, beyazlarda %33, siyahlarda %45, Ýspanyol kökenlilerde ise %54'tür. Ayný veriler 1999 yýlýnda sendika ücret avantajýnýn %30 olduðunu göstermektedir. Sektörel bazda sendika ücret etkisi ise inþaatta %52, imalatta %9, ulaþtýrma ve kamu hizmetlerinde %22, toptan ve perakende ticarette %19 ve hizmet sektöründe %7 olarak gerçekleþmiþtir. Ancak, madencilikte %3 ve finans-sigortacýlýk sektöründe %2 oranýnda bir sendika ücret dezavantajý sözkonusudur 40. Grafik yýlýnda sektörlere göre sendika ücret farklarý 41. Grafik 1'den de açýkça görüleceði üzere, sektörler arasýnda oldukça önemli sendika kazanç farklýlýklarý bulunmaktadýr. En büyük sendika ücret farký inþaat sektöründe çalýþan sendikalý sendikasýz iþçiler arasýndadýr. Sektörde sendikalý iþçiler sendikasýz iþçilerin aldýðý ücretin yarýsýndan fazlasýný almýþtýr. Ulaþtýrma ve ticaret sektöründe ise senidikalý iþçiler sendikasýzlara göre yaklaþýk 1/5 oranýnda daha fazla ücret almýþtýr. Madencilik ve finans sektöründe sendikasýz iþçiler sendikalýlara göre önemsiz sayýlabilecek derecede daha fazla ücret alýrken, imalat ve hizmetler sektöründe sendika avantajý da önemsiz denecek kadar azdýr. Sendika ücret avantajý erkeklerde %18 kadýnlarda %35, beyazlarda %29, siyahlarda %38, Ýspanyol kökenlilerde ise %54'tür. Grafik dönemine iliþkin sendikalý-sendikasýz ücret farklarý 42. Kamu kesiminde sendika ücret avantajý Kamu sendikalarýna üye iþçiler önemli bir kesimi oluþtururlar. Kamu kesimi sendikalarýnýn ücret etkilerini saðlýklý bir biçimde analiz edebilmek için öncelikle sendikalarýn örgütlenmediði kamu kesimi iþyerlerinde ücretlerin nasýl belirlendiðinin bilinmesi gerekir. Kamu kesiminde ücretler genellikle özel kesim ücretleri emsal alýnmak suretiyle belirlenir. Ne var ki, uzmanlar kamu kesimindeki ücret sisteminin kamu iþçileri için 12

11 daha yüksek bir ücret seviyesi getirdiðine iliþkin iddialarý tartýþmaktadýrlar 43. Kamu kesimi ücret prosedürünün oluþturulmasýnda ilk adým, herhangi bir meslek için özel kesim ücret oranlarýnýn emsal alýnmasýdýr. Emsal ücretin belirlenmesinde kullanýlan piyasa ücret anketleri nisbeten düþük ücret ödeyen küçük iþyerlerini dikkate almama eðilimindedir. Ýkinci olarak, sendikalarýn faaliyette bulunduðu mesleklere iliþkin emsal ücretler hemen hemen hiç deðiþmez. Üçüncü olarak, ücretlerin belirlenmesinde eþit iþe eþit ücret ilkesi geçerli olduðundan, kamu istihdamýna iliþkin diðer önemli özellikler dikkate alýnmaz 44. Özel kesim ücretleri ile karþýlaþtýðýnda kamu kesiminde ücret seviyesi daha yüksek midir? Kamu kesiminde benzer iþler için özel kesime göre daha yüksek ücret ödendiðini destekleyen istatistiki veriler bulunmaktadýr. Eðitim, deneyim ve diðer özellikler dikkate alýndýktan sonra aþaðýdaki sonuçlara ulaþýlmýþtýr 45 : 1. Kamu kesiminde çalýþan iþçiler özel kesimdekilere göre daha fazla ücret almaktadýrlar. Ücret farký kadýn iþçilerde daha fazla çýkmýþtýr. Ortalama olarak, kamu kesiminde çalýþan kadýn iþçiler özel kesimde çalýþan kadýnlara göre daha fazla ücret almaktadýrlar. Ancak erkekler için önemli bir ücret farký görülmemiþtir. 2. Kamu iþçilerine yönelik yasal düzenlemelerin getirdiði avantajlardan dolayý kamu iþçileri lehine olan kazanç farklýlýklarý ücret farklýlýðýndan oldukça büyük çýkmýþtýr. Yan ödemeler de kamu kesiminde daya yüksek bulunmuþtur. Özetle, genelde kamu kesimi iþçileri özel kesim iþçilerinden daha fazla ücret almaktadýrlar. Yýllýk kazanç ve yan ödemeler þeklinde toplam kazançlar dikkate alýndýðýnda, kamu kesiminde önemli bir ücret avantajý ortaya çýkmaktadýr. Kamu kesimi ücretlerinin yüksek olmasýnda sendikalarýn etkisi nedir? Sendikalý kamu iþçi ücretleri sendikasýz kamu iþçilerinin ücretlerinden daha fazla mýdýr? Belirtmek gerekir ki kamu kesimi sendikalarý sendikasýz iþçilerden gelecek rekabetten fazla etkilenmezler. Ancak grev konusundaki hareket serbestiliði kýsýtlýdýr 46. Emek talebinin kamu sektöründe özel sektöre göre daha az esnek olduðuna iliþkin deliller 47 nedeniyle ikame imkanlarýnýn kýsýtlý olmasý, kamu sektöründe potansiyel olarak sendikalý-sendikasýz ücretler arasýnda farklýlýklar bulunduðunu göstermektedir 48. Kamu kesimi sendikalarýnýn ücret farký üzerine etkisi özel kesime göre bir dereceye kadar daha azdýr. Amprik çalýþmalarda %10'dan daha az bir sendika ücret etkisi hesaplanmýþtýr 49. Sendikalarýn kamu kesiminde ücretler üzerinde daha az etkide bulunduðu sonucuna varmadan önce bir takým özellikleri dikkate almak gerekir. Öncelikle, sendikasýz ücret oranlarý emsal ücretlerden oldukça etkileneceðinden özel sektör sendikalarýna kýyasla kamu kesimi sendikalarý muhtemelen sendikasýz ücretler üzerinde daha fazla etkili olacaktýr. Böylece, ücret açýðý az dahi olsa, sendikalý ücret kazancý daha yüksek olacaktýr. Ýkinci olarak, kamu kesimi sendikalarýnýn ücret etkilerine iliþkin tahminlerin çoðu kamu sendikalarýnýn yeni yeni örgütlendiði 1970'li yýllara iliþkindir. Sendikal deneyim zamanla ücretler üzerinde daha fazla etkili olabilir. Nitekim, BLS Current Population Survey 13

12 verilerine göre, kamu kesiminde sendika ücret avantajý 1998 yýlýnda %24, 1999 yýlýnda ise %22 olarak gerçekleþmiþtir 50. Türkiye üzerine bir deðerlendirme Türkiye'de sendikalarýn ekonomik etkileri konusunda yapýlmýþ araþtýrmalar oldukça azdýr. Ülkemizde sendikalarýn ekonomik analizini güçleþtiren sýnýrlamalarýn baþýnda, veri kaynaklarýnýn yetersizliði ve güvenilir olmamasý gelmektedir. Genel olarak, çalýþma ekonomisine dahil olan tüm kategoriler için geçerli olan bu sýnýrlama, ekonometrik modeller yerine, mevcut verilerin trendine dayanan kaba gözlemlerle yetinmeyi zorunlu hale getirmektedir 51. Sendikalarýn iþgücü gelirleri üzerine etkilerini ölçen Biçerli, sendikalaþmanýn çýplak ücretler, yan ödemeler ve toplam iþgücü gelirleri üzerindeki etkilerine iliþkin olarak anlamlý sonuçlar bulmuþtur. Araþtýrmanýn bulgularýna göre, üç gelir unsuru arasýndan en fazla çýplak ücretler sendikalaþmadan olumlu yönde etkilenmektedir. Buna göre, 1990 yýlýnda, sendikalaþma oranýnda %10'luk bir artýþ çýplak ücretleri %11 oranýnda arttýrmýþtýr. Yan ödemler üzerinde pozitif fakat istatistiki açýdan anlamlý olmayan sonuçlar bulunurken, toplam iþgücü gelirleri üzerindeki sendika etkisi anlamlý fakat daha önemsiz olarak hesaplanmýþtýr 52. Aþaðýda, sendikalarýn ücret etkilerine iliþkin olarak kamu kesiminde sendikalýsendikasýz ücret farklarý deðerlendirilmiþtir. Toplu iþ sözleþmesi kapsamýndaki kamu iþçi ücretleri ile toplu sözleþme yetkisi bulunmayan memur maaþlarýndaki ücret farklarý sendikalýsendikasýz ücret farký açýsýndan Türkiye'de sendikalarýn ücret etkileri konusunda fikir vermektedir. Sendikalý-sendikasýz ücret farký kamu kesiminde iþçi ve memur statüsünde çalýþan iki gurubun ücretleri karþýlaþtýrýlmak suretiyle hesaplanmýþtýr. Tablo 1 ve Tablo 2'deki veriler dikkate alýnarak kamu kesiminde ücret farklarý Grafik 3'te gösterilmiþtir. Buna göre kamu kesiminde sendikalý-sendikasýz ücret farklarý döneminde %53'ten yüksektir. Ayný dönemde ücret farklarý %53 - %152 arasýnda deðiþmektedir. Grafik 4'ten görüleceði üzere, 1993 yýlýnda %100'e yakýn olan ücret farký, 1994 ve 1995 yýllarýnda kamu iþçi ücretlerindeki reel yükselmelerle önemli ölçüde açýlmýþtýr yýlýndan itibaren memur maaþlarýndaki reel artýþlar 1997 ve 1998 yýllarýnda ücret farkýný %58'e kadar düþürmüþtür. Tablo. 1. Toplu Ýþ Sözleþmesi Kapsamýndaki Kamu Ýþçi Ücretlerinde Geliþmeler 53 (Bin TL/Ay) Tablo:2- Memur Maaþlarýnda Geliþmeler 54 (Bin TL/Ay) 14

13 Grafik yýllarý kamu kesimi sendikalý-sendikasýz ücret farklarý Grafik yýllarý kamu kesimi sendikalý-sendikasýz reel ücretlerin geliþimi SONUÇ Sendikalarýn ekonomik etkilerini inceleyen araþtýrmalarýn büyük bir kýsmý sendikalý-sendikasýz sektörlerdeki ücret farklýlýklarý ya da ücret kazanýmlarý (avantajlarý) üzerinde yoðunlaþmýþtýr. Yapýlan araþtýrmalarda elde edilen sonuçlar sendikalarýn ücretleri en fazla %39 yükselttiðini göstermektedir. Sendikalar üyelerinin tümü için ücretleri ayný oranda yükseltmezler. Araþtýrmacýlar çalýþmalarýnda sendikalarýn ücretleri kimler için ne kadar yükselttikleri sorusuna cevap aramýþlardýr. Sendikalarýn göreli ücret etkilerini inceleyen araþtýrmalarda sendikalýsendikasýz ücret farký ya da sendikalý ücret kazancý ortalama olarak hesaplanmýþtýr. Araþtýrmacýlarýn tüm çabalarýna raðmen amprik çalýþmalar sonucu ulaþýlan bu tahminler birtakým varsayýmlara dayandýrýlmýþtýr. Sendikalar ücretleri yükselttiklerinde iþverenler daha verimli ya da nitelikli iþgücü kullanma yolunu tercih edebilirler. Amprik analizlerde iþçilerin öðrenim ve deneyim durumu test edilebileceðinden bu etkinin bir kýsmý ölçülebilir. Ancak iþverenin iþçilerden yüksek bir performans göstermelerini istemesi halinde iþçilerin iþi býrakma yerine daha çok çalýþma isteði gibi verimliliðin diðer yönlerini belirlemek oldukça güçtür. Buna ilave olarak, sendikalý-sendikasýz ücret farkýný tahminleyen araþtýrmalarda kullanýlan yöntemlerin ve metodolojik tercihlerin de önemli etkisinin bulunduðu ifade edilmektedir 57. Dolayýsýyla, sendika ücret farkýna iliþkin tahminler oldukça farklý çýkabilir. Öte yandan, ücretler, eðitim, yaþ, cinsiyet, kýdem, ýrk gibi demografik özelliklere, meslekler, sektörler, bölgeler ve zamana göre farklýlýklar gösterir. Ayrýca, sendika ücret artýþlarý iþçilerin sendikalaþma talebini arttýrarak, sendikalaþma yoðunluðunu pozitif olarak etkileyebileceði gibi iþverenlerin sendikalaþmayý önleyici giriþimlerini arttýrarak olumsuz olarak da etkileyebilecektir. Ancak belirtmek gerekir ki, farklý önyargýlarýn ya da varsayýmlarýn etkisinin ücret farkýný olduðundan daha büyük gösterdiði düþüncesi kesin deðildir. DÝPNOTLAR: 1 Reynolds G. Lloyd, Masters H. Stanley, Moser H. Colletta, Labor Economics and Labor Relations, Prentice Hall, New Jersey, s Reynolds, Masters, Moser, s Lewis H. Gregg, Unionism and Relative Wages in the United States, Chicago, 1963, s Moore A. Gary, Elkin D. Randyl, Labor and the Economy: An Introduction to Analysis, Issues and Institutions, South-Western Pub., Ohio, 1983, s Kahn M. Lawrance, "Union Impact: A Reduced Form Approach," The Review of Economics and Statistics, Vol.59, No.4, November, 1977, s Hammermesh Daniel, "White Collar Unions, Blue- 15

14 Collar Unions, and Wages in Manufacturing", Industrial and Labor Relations Review, June 1971, s Block Farrell, Kuskin Mark, "Wage Determination in Union and Nonunion Sectors," Industiral and Labor Relations Review, Vol.31, No.2, January 1978, s Ashenfelter Orley, "Union Relative Wage Effects: New Evidence and a Survey of Their Implications for Wage Inflation," Stone Richard, Peterson William (ed.), Econometic Contributions to Public Policy içinde, St.Martin's Press, New York, Mitchell J.B. Daniel, Unions, Wages, and Inflation, The Brooking Inst., Washington, 1980, s Mulvey Charles, Abowd M. John, "Estimating the Union/Nonunion Wage Differantial: A Statistical Issue", Economica, February 1980, s Lewis H.Gregg, Union Relative Wage Effects: A Survey, Chicago, 1986, s Freeman B. Richard, Medoff L. James, What Do Unions Do?, Basic Books, Inc., New York 1984, s Freeman, Medoff, s Freeman, Medoff, s Bellante Don, Jackson Mark, Labor Economics: Choice in Labor Markets, McGraw-Hill, Inc., Singapore, 1987, s Reynolds, Masters, Moser, s Oswald A.J., 'The Microeconomic Theory of the Trade Unions', Economic Journal, November 1982, s ; Lazear P. Edward, "A Competitive Theory of Monopoly Unionism", American Economic Review, November 1983, s Freeman B. Richard, Medoff L James, "Substitution between Production Labor and Other Inputs in Unionized and Nonunionized Manufacturing", Review of Economics and Statistics, May 1982, s Freeman B. Richard, Medoff L. James, "The Impact of the Percantage Organized on Union and Nonunion Wages", Review of Economics and Statistics, December 1981, s Freeman, Medoff, s Freeman, Medoff, What Do Unions Do?, s Kwaka E. John Jr., "Monopoly, Plant and Uniun Effects on Workers Wages", Industrial and Labor Relations Review, January 1983, s Reynolds, Masters, Moser, s "Tehdit etkisi" "emsal ücret etkisi" olarak ifade edilebilir. 25 Hirsh T. Barry, Connolly A. Robert, "Do Unions Capture Monopoly Profits?", Industrial and Labor Relations Review, October 1987, s Freeman, Medoff, "The Impact of the Percentage Organized on Union and Nonunion Wages", s ; Kahn Lrawrance, "The Effect of Unions on the Earnings of Nonunion Workers", Industrial and Labor Relations Review, January 1978, s ; Ichniowski Casey, Freeman B. Richard, Lauer Harrison, "Collective Bargaining Laws, Threat Effects and the Determinants of Police Compensation", Journal of Labor Economics, April 1989, s Kahn M. Lawrance, "The Effect of Unions on the Earnings of Nonunion Workers", Industrial and Labor Relations Review, January 1978, s ; "Union Spillver Effects on Unorganized Labor Markets", Journal of Human Resources, Winter 1980, s.87-98; Holzer J. Harry, "Unions and the Labor Market Status of White and Minority Youth", Industrial and Labor Relations Review, April 1982, s ; Freeman, Medoff, What Do Unions Do?, s ; 28 Montgomery Edward, "Employment and Unemployment Effects of Unions", Journal of Labor Economics, April 1989, s Freeman-Medoff, What Do Unions Do?, s Holzer J. Harry, "Unions and the Labor Market Status of White and Minority Youth", Industrial and Labor Relations Review, April 1982, s Kahn M. Lawrance, s ; "Union Spillover Effects on Unorganized Labor Markets", s Corneo Giacomo, Lucifora Claudio, "Wage Formation under Union Threat Effects: Theory and Emprical Evidence", Labour Economics, September 1997, s Montgomery Edward, 'Employment and Unemployment Effects of Unions', Journal of Labor Economics,April 1989, s Wooden Mark, Hawke Anne, "Unions and the Employment Growth: Panel Data Evidence", Industrial Relations, January 2000, s Pencavel John, Hartsog E. Catherine, "A Reconsideration of the Effects of Unionism on Relative Wages and Employment in the United States, ", Journal of Labor Economics, April 1984: ; Lewis H. Gregg, Union Relative Wage Effects: A Survey, Chicago, 1986; Lenneman D. Peter, Wachter L. Michael, Carter H. William, "Evaluating the Evidence on Union Employment and Wages", Indurstrial and Labor Relations Review, October 1990, s Ryscavage Paul, Peter Henle, "Earnings and Inequality in the 1980's", Monthly Labor Review, December 1990, s Anderson E. Kay, Doyle M. Philip, Schwenk E. Albert, "Measuring Union-Nonunion Earnings Differences", Monthly Labor Review, June 1990, s Anderson, Doyle, Schwenk, s

15 39 Mills, s Labor Force Statistics from the Current Population Survey 1999, The Bureau of Labor Statistics, U.S. Department of Labor, "Union Members in 1999, Table 2. Median weekly earnings of full-time wage and salary workers by union affiliation and selected characteristics, Table 4. Median weekly earnings of full-time wage and salary workers by union affiliation, occupation, and industry " deki sendikalý-sendikasýz ücret serilerine iliþkin verilerinden hesaplanarak elde edilmiþtir. Sendika ücret farkýna iliþkin hesaplama Borjas, s.385'deki D = W U - W N W N formül (11-5)'e göre yapýlmýþtýr. Förmülde D sendika ücret farkýný, WU sendikalý ücreti, WN ise sendikasýz ücreti göstermektedir. 41 Labor Force Statistics from the Current Population Survey 1999, The Bureau of Labor Statistics, U.S. Department of Labor "Union Members in 1999, Table 4. Median weekly earnings of full-time wage and salary workers by union affiliation, occupation, and industry " deki sendikalý-sendikasýz ücret serilerine iliþkin verilerin yukarýdaki formüle göre hesaplanmasý sureytiyle elde edilmiþtir dönemi verileri Borjas, s.386'dan ( dönemi verileri Pencavel John, Hartsog E. Catherine, "Areconsideration of the Effects of Unionism on Relative Wages and Employment in the United States, ", Journal of Labor Economics, April 1984, s 'den; 1970'li yýllara iliþkin veriler Lewis H. Gregg, Union Relative Wage Effects: A Survey, Chicago: University of Chicago Press, 1986'dan; 1980'li yýllara iliþkin veriler Linneman D. Peter, Wachter L. Michael, Carter H. William, "Evaluating the Evidence on Union Employment and Wages", Industrial and Labor Relations Review, October 1990, s.34-53) alýnmýþtýr. 1990'lý yýllara iliþkin veriler 1992, 1998, 1999 Bureau of Labor Statistics Current Population Survey verilerine iliþkin ortalama dikkate alýnarak grafik üzerinde gösterilmiþtir. 43 Fogel Walter, Lewin David, "Wage Determination in the Public Sector", Industrial and Labor Relations Review, April 1974, s Reynolds, Masters, Moser, s Smith P. Sharon, "Government Wage Differantials by Sex", Journal of Human Resources, Spring 1976, s ; "Pay Differantials between Federal Government and Private Sector Workers", Industrial and Labor Relations Review, January 1976, s ; Equal Pay in the Public Sector: Fact or Fantasy?, Princeton N.J.: Industiral Relations Section, Princeton University, 1977; "Are State and Local Workers Overpaid?", The Economics of Municipal Labor Market içinde Werner Hirsch, Anthony Rufulo editors, Los Angeles: UCLA Press, 1983, s.59-89; Freeman B. Richard, "Unionsm Comes to the Public Sector," Journal of Economic Literature, March 1986, s.41-86; 46 Reynolds, Masters, Moser, s Ehrenberg G. Ronald, "The Demand for State and Local Government Employees", American Economic Review, June 1973, s Bellante Don, Jackson Mark, Labor Economics: Choice in Labor Markets, McGnaw-Hill, Inc., Singapore, 1987, s Mitchell J. B. Daniel, "The Impact of Collective Bargaining on Compensation in the Public Sector", Public Sector Bargaining içinde, Ed., Aaron Benjamin, Grodin R. Joseph, Stern L. James, Industrial Relations Research Association Series, Wisconsin, 1979, s ; Lewin David, "Public Sector Labor Relations", Labor History, Winter 1977, s ; Fottler D. Myron, "The Union Impact on Hospital Wages" Industrial and Labor Relations Review, April 1977, s ; Freeman, "Unionism", s.41-86; Reynolds, Masters, Moser, s Labor Force Statistics from the Current Population Survey 1999, The Bureau of Labor Statistics, U.S. Department of Labor "Union Members in 1999, Table 4. Median weekly earnings of full-time wage and salary workers by union affiliation, occupation, and industry " deki sendikalý-sendikasýz ücret serilerine iliþkin verilerin yukarýdaki formüle göre hesaplanmasý sureytiyle elde edilmiþtir. 51 Özkaplan Nurcan, Sendikalar ve Ekonomik Etkileri: Türkiye Üzerine Bir Deneme, Kavram Yayýnlarý 52, Ýstanbul 1994, s Biçerli M. Kemal, Sendikalarýn Ekonomik Analizi ve Ýþgücü Gelirleri Üzerindeki Etkileri: Türkiye Uygulamasý, Anadolu Üniversitesi Yayýnlarý No. 707, Eskiþehir 1992, s DPT, Ekonomik ve Sosyal Sektörlerdeki Geliþmeler, Yedinci Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý ( ) 1999 Yýlý Programý Destek Çalýþmalarý, Ankara 1999, s.227, Tablo.38'den alýnmýþtýr. 54 DPT, Ekonomik ve Sosyal Sektörlerdeki Geliþmeler, s.227, Tablo 39'dan alýnmýþtýr. 55 Tablo 1 ve Tablo 2'deki kamu iþçisi-memur, diðer bir deyiþle, sendikalý-sendikasýz ücret verilerinden hesaplanarak elde edilmiþtir. Sendika ücret farkýna iliþkin hesaplama Borjas, s.385'deki D = W U - W N W N formül (11-5)'e göre yapýlmýþtýr. Förmülde D sendika ücret farkýný, WU sendikalý ücreti, WN ise sendikasýz ücreti göstermektedir. 56 Tablo 1 ve Tablo 2'deki kamu iþçisi-memur, diðer bir deyiþle, sendikalý-sendikasýz ücretlere iliþkin verilerden hesaplanarak elde edilmiþtir. 57 Andrews J. Martyn, Stewart B. Mark, Swaffeld K. Joanna, Upward Richard, "The Estimation of Union Wage Differantials and the Impatc of Methodological Choices", Labour Economics, December 1998, s