Bilimsel Araştırma Yöntemleri

Transkript

1 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Genel Çerçeve Araştırma Yöntemleri; l Araştırma yöntemlerindeki farklı anlayışları, l Yaygın olarak kullanılan araştırma tekniklerini, l Araştırma basamaklarını, l Veri toplama yöntemlerini, l Verilerin analizini, l Analiz sonuçlarının yorumunu, l Rapor yazma esaslarını, l Kaynakça ve dipnot gösterme tekniklerini kapsamaktadır. 1

2 Temel Amaç Araştırma sürecini; incelemek, belli başlı bilimsel araştırma yöntemlerini gözden geçirmek ve belirli bir konu hakkında araştırma yapabilmek için gereken kaynakları bulma, veri toplama, verileri değerlendirme ve rapor yazma tekniklerini anlatmaktır. Kaynak Taraması 1. Konuyla ilgili kaynak eser ve kişileri beirleme 2. Kaynak taraması için uygun bir plân hazırlama 3. Kütüphane çalışmalarında katalog kullanma 4. Yararlandığı kaynak ve kişilerden elde ettiği bilgileri not ve fişlere yazma 5. Basın yayın organlarını takip ederek konuya ilişkin bilgileri toplama 6- Internet ten araştırma yapma 2

3 Araştırmanın Amacı, Önemi, Varsayımları, Tanımları ve Sınırlılıkları 1. Araştırma konusuna uygun olarak araştırmanın amacını yazma 2. Araştırma konusuna göre araştırmanın önemini yazma 3. Araştırmanın dayandığı temelleri yazma 4. Araştırma konusunun sınırlılıklarını yazma 5. Araştırma konusuna uygun tanımları yazma Verileri Kullanarak İstatistiksel Analizler Yapmak 1. Elde ettiği verileri amacına uygun olarak sınıflayıp yazma 2.Sınıflandırdığı veriler üzerinde gerekli olan istatistiksel işlemleri yapma 3. Verileri tablo halinde gösterme 4. Sonuçları kontrol etme 3

4 Analiz Bulgularının Yorumlanması l Araştırmada elde ettiği bulguları yorumlayabilmek 1. İstatistiksel tekniklerle elde edilen bulguların yazılması 2. Yorumlamada dikkat edilmesi gereken özellikler 3. Yapılan yorumları doğruluğunun kontrol edilmesi Öneriler ve Özet Yazılması l Araştırma sonucuna göre öneriler geliştirebilmek 1.Araştırma sonuçlarına dayalı olarak gerçekleştirilebilecek öneriler yazma 2. Bu önerileri önemine göre sıralayıp yazma l Yaptığı araştırmayla ilgili özet yazabilmek 1. Araştırmanın tüm aşamalarını özetleyerek yazma 2. Yazdığı özeti, araştırmanın ilgili bölümüne yerleştirme 4

5 Bir Araştırma İki Evreden Oluşur. 1. Araştırma Teknikleri (Araştırmanın Amacı ve Önemi, Veri Toplama Teknikleri) 2. Yazım Teknikleri (Rapor Yazma Teknikleri) Bilgi Nedir? Bilgi, özne ile nesne arasındaki ilişkiden doğan her türlü üründür. Halihazırda bildiğimiz şey Halihazırda bildiğimizi sandığımız şey 5

6 Temel Kavramlar l Bilim l Sav (Tez) l Kuram (Teori) l Varsayım l Yasa (Kanun) l Hipotez l Kural 11 Bilgi Edinme Yolları Araştırma, Bilim Alternatifler -Otorite -Gelenekler -Sağduyu -Medya araçları -Kişisel deneyimler 6

7 Bilgi Edinme Yolları Otorite Kaynaktan alınan bilgileri doğru kabul ettiğinizde bilgi kaynağı otorite olur. Karar vermede bilgi kaynağı olarak «otorite»yi kullanmanın; Avantajları Dezavantajları - Çabuk - Doğruluk? - Basit - Otorite? - Ucuz - Yanlış yönlendirme Gelenekler Bilgi edinme yolları Gelenekler mesleki güçlükler, kararlar için yararlı mıdır? Önyargılar içerir, zamanla geçerliklerini yitirebilir 7

8 Bilgi Edinme Yolları Sağduyu Herkesin inandığı ve anlamlı (mantıklı) gelen bir şeye inanmak karar vermede sağduyudan yararlanmaktır. Günlük yaşamda yararlı ama genelde; Çelişkili fikirler, Hatalar, Yanlış bilgiler, Önyargılar, içerir. Medya Araçları Bilgi edinme yolları Toplum ve dünyadan bilgi alma Olaylar ve kişileri tanıma Manipüle edilebilir / güvenmek zor 8

9 Bilgi Edinme Yolları Kişisel Deneyimler Görmek inanmaktır, yaşadıklarımız, deneyimlerimizdir. Yanlış sonuçlar doğurabilir; Gereğinden fazla genelleştirme Seçici gözlem Gözlemi erken sonlandırma Bilim Gözleme dayalı akıl yürütme yoluyla dünyaya ilişkin olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır. Bertrand Russell 9

10 Bilimsel Bilgi Bir yönteme dayalı Objektif (nesnel veriye dayalı), sistemli, tutarlı ve eleştiriye açık olan her türlü bilgi bilimsel bilgidir. Bilimsel Bilgi (Devam) Bilimsel bilgiyi büyü, fal, edebiyat ya da sanat gibi bilgi türlerinden ayıran temel özellik bilimsel bilginin konusunun ampirik (görgül) ve nesnel gerçeklik olmasıdır. Görgüllük bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin gözlemlenebilir olması anlamına gelir. 10

11 Bilimsel Yöntem l Bilimsel bilgi üretme yolu Araştırma Bilimsel yöntemi kullanarak, bilimsel bilgi üretme 11

12 Araştırmanın Amaçları l Olayların tanımlanması, sınıflanması l Olaylar arasındaki ilişkileri bulmak l Olayları anlamak ve açıklamak l Olayların önceden tahmin edilmesi l Olayların kontrolü l İlişkilerin içindeki sebepleri incelemek Araştırmanın Özellikleri l Araştırma problem çözmeyi amaçlar l Problemlere güvenilir çözümler bulmalıdır l Gözlenebilir, ölçülebilir verilere dayalı olmalıdır l Yapılan gözlem ve tanımlar doğru olmalıdır l Yapılan araştırmada kişisel yanlılık yok edilmelidir. l Araştırmalar kayıt altına alınmalıdır. 12

13 İyi Bir Araştırma Konusunun Özellikleri 1.Araştırılabilir olmak (Somut): Konu hakkında veri toplanabilmeli ve toplanan veriler analiz edilebilmelidir. İşyerinde uyuşturucu kullanımı ya da işletmelerin stratejileri, finansal durumları, üst yönetimin kararları, özel hayat ve aile içi ilişkiler vb gibi konularda araştırılabilirlik sıkıntısı olduğundan iyi bir konu değildir. 2.Uygulama veya kuramsal anlamlılık: Ya gerçek hayattaki sorunlara çözüm olacak ya da bir teorideki boşluğu doldurmaya yarayacak olmalıdır. 3.Özgünlük: Yeni bir şey ortaya koyan çalışmalardır. 4.Kişisel yetenek ve imkanlara uygundur. 5.Değerlendirme heyetinin beklentileriyle uyum: Eğer araştırma üniversite gibi bir eğitimin parçası ise değerlendiricilerin ya da jüri nin beklentilerini karşılamalıdır. Araştırmacıyı Güdüleyen Motifler l Merak l Problem l Eldeki veriler l Teknik olanaklar: ekipman, malzeme l Ekonomik kaynak l Güncel yaklaşımlar 13

14 Bilimsel Araştırmada Etik Bir araştırma projesinin; hazırlanması, önerilmesi, yürütülmesi, sonuçlandırılması, sonuçların yayımlanması aşamalarında görülen etiğe aykırı kabul edilecek bazı davranışlar vardır: l l l l Uydurmak Çarpıkmak (Saptırmak) Aşırmak Yanıltmak (Yalancılık) Başlıca İki Araştırma Metodolojisi (Yöntem bilimi) vardır l Niceliksel araştırma Kantitatif (quantitative research) l Niteliksel araştırma Kalitatif (qualitative research) 14

15 Nitel/Nicel Araştırma l Nitel araştırma Niçin? Nasıl? Ne şekilde sorularına yanıt arar. l Nicel araştırma Ne kadar? Ne miktarda? Ne kadar sık, Ne kadar yaygın? sorularına yanıt arar. Yöntem: Tümdengelim - Tümevarım l. Tekil olaylardan yola çıkarak bir genellemeye ulaşma yaklaşımına TÜMEVARIM yaklaşımı denir. l Doğru kabul edilen bir genellemeden (teoriden) yola çıkarak tekil olayların alacağı şeklin kararlaştırıldığı yaklaşım TÜMEVARIM yaklaşımıdır. 15

16 Anakitle-Örnek-Birim l Anakitle: Araştırma kapsamı içerisinde yer alan ortak özelliklere sahip birimler bütünü Ana Kitle-Populasyon- Evren-Yığın olarak tanımlanabilir. l Örnek: Araştırma anakitlesi içinde amaca uygun herhangi bir yöntemle seçilen ve anakitleyi temsil yeteneğine sahip belirli miktardaki birimler veya elemanlar kümesine örnek. l Birim: Araştırma ve gözlem konusu olarak alınan kollektif olaylardan her birine birim denir. Diğer bir ifade ile Anakitlenin her bir üyesine eleman (birim) denir. Bir olayın birim olması için ölçülmeye veya sayılmaya elverişli olması gerekir. Değişken Değişken : Gözlemden gözleme farklı değerler alabilen objelere, niteliklere ya da durumlara değişken denir. İstatistik birimlerinin sahip oldukları özellikler birer değişken olarak görülebilir. l Sürekli değişken : Matematiksel olarak herhangi iki değeri arasında daima bir başka değeri bulunabilen değişken. (Örneğin: Uzunluk, ağırlık, yaş) l Süreksiz değişken : Ölçüm birimleri daha küçük bölümlere bölünemediğinden ölçek üzerinde ayrı ayrı noktalar halinde yer alan değişken. (Örneğin Pekiyi 5, İyi 4 Orta 3 gibi) l Bağımsız değişken : Başka bir değişkene bağlı olmadan değerler alabilen değiş-ken. l Bağımlı değişken : Başka bir değişkene bağlı olarak değerler olabilen değişken. 16

17 Araştırma Probleminin Değişken ve Ölçek Analizi l Değişkenler ölçülebilir olmalıdır l Ölçme: Önceden tespit edilen belirli kurallara göre nesnelerin ve kişilerin özelliklerine sayılar veya semboller atamak Bir büyüklüğü kendi cinsinde standart kabul edilen bir büyüklükle karşılaştırmak l Ölçek: Deneklerin belli veriler baz alınarak sınıflandırıldıkları araç veya mekanizmalar Ölçme ve Ölçek Düzeyleri Ölçüm Düzeyi Temel Karşılaştırma Tipik Örnekler Ölçülen Değer Nominal/isimsel: Alınan cevapların veya ölçümlerin kategorik veya kalitatfif olamsı Kimlik Cinsiyet Göz/Saç Rengi Meslekler Araba plakaları Sporcu forma numaraları Mod -Medyan Ordinal/Sıralı: İsimsel ölçeğin belirli biçimde belirli kritere göre sıralanmasıdır. Sıralandırma iyiden kötüye veya kötüden iyiye doğru olabilir. Seçenekler arasında büyüklük-küçüklük ilişkisi vardır, fakat seçenekler arasındaki farkların rakamsal bir anlamı yoktur. Sıra/Sıralama Marka tercihi Toplumsal sınıf Bölüm tercihi 500 büyük firma İş becerisi Medyan İnterval/Aralıklı: Hem Ölçümler sıralanabilir hem de iki ölçüm arasındaki aralık. Aralıklı ölçekte birimler arası aralık eşit olmasına rağmen, ölçüler arasında oransallık yoktur. Seçenekler arasında hem büyüklük-küçüklük ilişkisi vardır hem de seçenekler arasındaki farkın rakamsal anlamı vardır. Aralıklar Sıcaklık ölçeği Başarı puanı Markaya karşı tutum Aritmetik Ortalama Rasyo/Oranlı: Sıfır noktası gerçek bir değer olup bir şeyin olmadığını gösrerir.ayrıca ölçümler arasında oransallık vardı. Mutlak Büyüklükler Satış miktarı Müşterilerin sayısı Ağırlık Zaman Bütün İşlemler 17

18 Veri Araştırma sürecinde anlam çıkarmak veya amaca ulaşmak için kullanılan l Olaylar, l Kayıtlar, l Sayılar kümesi olarak ifade edilmektedir. Araştırmada Veri Toplama 1. Belgesel tarama (kütüphane) 2. Anket 3. Gözlem 4. Mülakat (Görüşme) 5. Yazışma 6. Internet 18

19 Veri Kaynakları Veri Kaynakları İkincil Veriler (Dokümanlar) Birincil Veriler İkincil Veriler l Önceden yazılan veya toplanan belge ve rakam gibi her tür bilginin araştırmacı tarafından bulunmasıdır. l Verilerin çoğu, ikincil veri olarak daha kolay bulunmaktadır. l Araştırmacı kendi verilerini oluşturmadan önce, ikincil verilere bakmalıdır. 19

20 Doküman İnceleme Araştırılması hedeflenen olgu ya da olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Diğer dokümanlar; Film Video Fotoğraf Doküman İnceleme Avantaj Kolay ulaşılamayacak özneler Tepkisellik olmaması Uzun süreli analiz Örneklem büyüklüğü Bireysellik ve özgünlük Görece düşük maliyet Nitelik Dezavantaj Olası yanlılık Seçilmişlik Eksiklik ulaşılabilirlik Örneklem yanlılığı Sınırlı sözel olmayan davranış Standart format yokluğu Kodlama zorluğu 20

21 Birincil Veriler l İkincil verilerin araştırmacının sorunlarını gideremediği durumlarda, araştırmacının ihtiyaç duyduğu verileri doğrudan kendisinin toplamasıdır. l Zaman alıcı ve yüksek maliyetlidir. Birincil Veri Toplamada Kullanılan Başlıca İstatistiksel Örnekleme Yöntemleri Basit Tesadüfi Örnekleme Yöntemi Örneği seçilecek anakütle birimlerinin her birine eşit seçilme şansı veren örnekleme yöntemine denir. Anakütle incelenen konu açısından HOMOJEN yapıda olduğunda iyi sonuç verir Tabakalı Örnekleme Yöntemi Belirlenen kritere göre, değerleri birbirine yakın birimler aynı tabakalara dahil edilerek tabakalar oluşturulduktan sonra her tabaka için ayrı ayrı basit tesadüfi örnekleme yöntemi uygulanarak bunların sonuçlarının birleştirilmesi yöntemine denir. 21

22 Başlıca Örnekleme Yöntemleri (Devam) l Kümeli Örnekleme Yöntemi Anakütle alt gruplara ayrılır. Alt grupların her birine küme adı verilerek, bu kümelerden bir veya birkaç tanesi tesadüfi olarak seçilir. Kümelerin tüm birimlerinin örneği oluşturması yöntemine denir. l Sistematik Örnekleme Anakütle ve örnek birim sayıları ile orantılı eşit aralıklarla birimlerin çekilerek örneğin düzenlendiği bir yöntemdir. Basit Tesadüfi (Rastgele) Örnekleme 22

23 Tabakalı Örnekleme Kümeli Örnekleme 23

24 Sistematik Örnekleme l N = 1200, ve n = 60 Örnekleme oranı = 1200/60 = 20 l 1 den 1200 e kadar tüm anakütledeki birimler numaralandırılır. l 1ile 20 arasında rasgele bir sayı seçilir (örn:8) seçilen 1. kişi = 8 numaralı kişidir. seçilen 2. kişi = = 28 numaralı kişidir. ( benzer şekilde devam eder...) Sistematik Örnekleme 24

25 Örnek Büyüklüğünün Saptanması %95 güven aralığında %3, %5, %10 örnekleme hataları için karşılık gelen örnek büyüklükleri yanda verilmiştir. Örneklemede Hata Kaynakları l Kapsam hatası Listeden dışlananlar l Tepki hatası Cevaplamayanları takip l Örnekleme hatası l Ölçme hatası Tesadüfilik var Kötü veya yönlendirici soru 25

26 Birincil Veri Toplama Yolları l Anket l Gözlem l Mülakat Anket Verilerin önceden belirlenmiş insanlara, bir dizi soru sorularak elde edilmesi 26

27 Anket Türleri l Geleneksel Cevaplayıcının yönettiği Postayla, faksla, elden bırakıp alma yolu ile Araştırmacının yönettiği Yüz yüze, telefonla l Modern E-Posta anketi İnternet anketi Uygun Soru Formatının Belirlenmesi Bazı temel kurallar: l Soruların amacınızı karşıladığından emin olun. l Bir soruda yalnız bir konu sorun. l Soruların tüm cevaplayıcılar tarafından aynı şekilde anlaşıldığından emin olun. l Soruların kısa ve basit olmasına özen gösterin. l Soruların tutarlı olmasını sağlayın. İstediğiniz cevabın sınırlarını cevaplayıcıya açık ve anlaşılır biçimde iletin. l Cevaplayıcıların bilgi düzeyini zorlamayın. l Aynı soruda birden fazla olumsuz ifade kullanmayın. l Varsayıma dayalı soru sormayın. l Yönlendirici ifadeler kullanmayın. l Karmaşık ve birden fazla anlama gelen sorulardan kaçının. l Sosyal tercihlerin etkisini göz önüne alın. 27

28 Anket (Devam) Avantajlar l Çok sayıda kişiye ulaşmak l Kısa sürede, çok sayıda veri toplamak l Görüşülen kişiyi sorulara açıkça ve serbestçe cevap vermeye yönlendirebilmek l Her birey için soruları yeniden organize edebilmek l Araştırmacıya, beden dilini anlamaya olanağı sağlamak l Kolay analiz edilebilir. Dezavantaj l Az detaylı veri sağlar. l Çok zaman alabilir. l Anketin başarısı, büyük ölçüde araştırmacının insanî ilişkiler kurma becerisine bağlıdır. l Aynı deneğe tekrar ulaşmak çok zordur. Anket Formu l Anket Adı l Anket ile İlgili Açıklanması -Anketin Amacı, -Gerekiyorsa anketin nasıl doldurulacağı, -Anket ile toplanan verilerin amaç dışı kullanılmayacağı, -Varsa referanslar, -Peşinen teşekkür, -Gönderilmesi istenen en geç zaman ve adres. l Sorular l Teşekkür 28

29 Anket (Devam) Pilot Çalışma l Araştırma tasarım hatası eliminasyonu, l İfade hatası eliminasyonu, l En az 10 kişilik denek üzerinde uygulama. Anket Sonuçlarının Özetlenmesi YÜZDELER: Tablolar Grafikler Pasta diyagramlar DİĞER İSTATİSTİKSEL YÖNTEMLER: T testi, F testi (ANOVA), Korelasyon, Regresyon, vb. 29

30 Görüşme Önceden belirlenmiş, ciddi bir amaç için yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim sürecidir. Görüşme (Devam) Yapılandırılmış Herkese önceden belirlenen aynı sorular Yapılandırılmamış Sorular serbest, istenilen konuda derinleşilir, yanıtlar yönlendiricidir. 30

31 Görüşme (Devam) Avantaj Esneklik Yanıt oranı Sözel olmayan davranış Ortam üzerindeki kontrol Soruların sırası Anlık tepki Veri kaynağının onaylanması Tamlık Derinlemesine bilgi Dezavantaj Maliyet Zaman Olası yanlılık Kayıtlı ve yazılı bilgileri kullanamama Zaman ayırma güçlüğü Gizliliğin kaybı Soru standardının olmayışı Bireylere ulaşmada güçlük Gözlem Herhangi bir ortam ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir Ayrıntılı Kapsamlı Zamana yayılmış 31

32 Gözlem (Devam) Gözlem Türleri Gözlem Ortamına Göre Doğal Yapay Gözlem (Devam) Gözlemle Veri Toplama Teknikleri Yazılı tasvirler Video kayıtları Fotoğraf ve malzemeler Yazılı kaynaklar 32

33 Gözlem (Devam) Avantaj Sözel olmayan davranış Doğal çevre Uzun süreli analiz Dezavantaj Kontrolün olmaması Sayısallaştırma güçlüğü Örneklem küçüklüğü Alana giriş güçlüğü Gizliliğin ortadan kalkması Hipotez (Denence) Değişkenler arasındaki ilişkileri belirten, test edilebilir önermelerdir (ifadelerdir). l Sıfır Hipotezi (H0): İki değişken arasında önemli bir ilişki bulunmadığını ya da gruplar arasında önemli bir farkın bulunmadığını belirten hipotezdir. (Birbirinden önemli derecede farklı değildir) H0: Adidas ve Nike marka ayakkabıların ortalama dayanma süreleri birbirine eşittir. l Alternatif Hipotez: İki değişken arasında önemli bir ilişki bulunduğunu ya da gruplar arasında önemli bir fark olduğunu belirten hipotezlerdir. H1: Adidas ve Nike marka ayakkabıların ortalama dayanma süreleri birbirinden farklıdır. H1: Adidas ayakkabının Nike marka ayakkabılara göre ortalama dayanma süreleri daha uzundur/kısadır. 33

34 Hipotez (Devam) l Eğerli Hipotez: Eğer çalışanlar sağlıklı ise daha az hasta olurlar l Yön belirten hipotez: İşte karşılaşılan stres yüksek olursa çalışanların iş tatmini daha düşük olur Kadınlar erkeklere göre daha kolay motive olurlar l Yön belirtmeyen hipotez: Çalışanların yaş düzeyleri il iş tatmin düzeyleri arasında önemli bir ilişki vardır Amerikalı ve Asyalı çalışanlar arasında iş etik değerleri bakımında bir farklılık vardır İyi Bir Hipotezin Özellikleri l Kuramsal bir temele dayanmalıdır l Bilinenlerle ciddi çelişkisinin olmaması gerekir l Değişkenler arasındaki ilişkiyi tanımlamalıdır l Test edilebilir olmalıdır 34

35 Değişken Herhangi bir olgu ya da şeye ait, birden çok değer alabilen bir özellik veya kavram demektir. Araştırma Sürecinin Aşamaları 35

36 ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: RAPOR YAZMA TEKNİKLERİ I- Araştırma Raporunun Yazılmasında Temel Kurallar 1-Bilimsel kurallar 2-İçerik ile ilgili kurallar a-alıntıların kullanılması b-dipnotların yazılması -Kaynak belirtme amaçlı dipnot -Ek bilgi verme amaçlı dipnot 36

37 II-Araştırma Raporunun Yazılması 1-Ön Bölüm l a-başlık sayfası l b-önsöz l c-içindekiler l d-listeler 2-Ana Bölüm/Metin l Özet l a-giriş -Problem -Amaç -Önem -Sınırlılıklar -Tanımlar l b-kaynak araştırması l c-materyal ve yöntem -Evren ve örneklem -Araştırma modeli -Veriler ve toplanması -Verilerin işlenmesi l d-araştırma sonuçları l e-tartışma l f-sonuç l g-öneriler 37

38 3-Arka Bölüm l a-ekler l b-kaynaklar listesi ARAŞTIRMALARDA KAYNAK GÖSTERME TEKNİKLERİ 38

39 l Alıntı Yapılırken Dikkat Edilecek Hususlar l Kaynak Göstermenin Zorunlu Olduğu/Olmadığı Durumlar l Metin İçerisinde Kaynak Gösterme l Kaynakça Listesini Sıralama veya Gruplama l Kaynakça Gösterme Yöntemleri Giriş l Niçin kaynak gösterilmeli? Başkalarının emeğine saygı Atıfta bulunacak diğer araştırmacıları yanlış yönlendirmeme Yasal zorunluluklar 39

40 Alıntı Yapılırken Dikkat Edilecek Hususlar l Doğrudan Alıntılar Kelimesi kelimesine aynen yapılan alıntılardır ve çift tırnak (... ) işareti içerisine metin yazılır. Örnek: Yıldırım (1966, 21) a göre, hipotez araştırmacıya bir nevi ışık tutma niteliği taşıyorsa değerli sayılmalıdır. l Dolaylı Alıntılar Alıntı yapılan metin eğer birebir kaynakla aynı değilse, yazar kendi cümleleriyle ifade ediyorsa, alıntı yapılan kısım tırnak içine alınmaz ya da sıkıştırılmış paragraf gibi özel biçimler kullanılmaz; ancak kaynak göstermek zorunludur. Kaynak Göstermenin Zorunlu Olduğu Durumlar l l l l l Başkasının eserinden bir aktarma yapılmış ise, Başkasının bulduğu yöntem, sonuç veya amaçtan faydalanılmış ise, Başkasının eserinden rakam, katsayı, şekil, grafik, resim vb. alınarak kullanılmış ise, Az veya çok başkasının eserinden esinlenilmiş ise, Yukarıdakilerin dışında başkasının eserinden doğrudan ve dolaylı olarak faydalanılmış ise yararlanılan kaynakların bildirilmesi zorunludur. 40

41 Kaynak Göstermeyi Gerektirmeyen Durumlar l Genel kurallar, prensipler veya uygulamalar konusunda kaynak göstermeye gerek yoktur. Örneğin, yardımseverlik bir erdemdir ifadesinde kaynak göstermeye gerek yoktur. l Herkesin bildiği, açık ve seçik olarak fark edilen bilgiler için kaynak göstermeye gerek yoktur. Örneğin, Almanya Avrupa Birliğinin en güçlü ekonomisine sahip ülkelerinden biridir ifadesinde kaynak göstermeye gerek yoktur. Kaynak Nerede Gösterilir? l l l l l DİPNOTU şeklinde aynı sayfanın sonunda Cümle içerisinde veya cümle sonunda Kitap veya makalenin sonunda Bölüm sonlarında Kaynakça Listesi Kitap veya makalenin sonunda Kaynakça Listesi Bu alternatiflerden bir veya bir kaçı yazının yayınlanacağı derginin veya kitabın yayın politikalarına; veya ödevlerde ise öğretmenin tercihleri doğrultusunda yapılır. 41

42 Metin İçerisinde Kaynak Gösterme l Dipnotu Yöntemi l Soyadı, Tarih ve Sayfa Yöntemi l Soyadı ve Tarih Yöntemi l Numaralama Yöntemi Dipnot Halinde Kaynak Gösterme Dipnotu halinde kaynak gösterirken, ilgili kısma veya cümle sonuna parantez içerisinde bir rakam yazılır ve aşağıda sayfanın en altına çizgi ile ayrılmış bölgeye metinde verilen numaranın aynısı eklenerek yazarın soyadı, adı, kitap/makale başlığı, yayıncı, yayın yeri, yayın tarihi ve sayfa numarası gibi tüm bilgiler verilir 1. Örnek: [1] Arıkan, Rauf, (2005), Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama, Asil Yayın Dağıtım, 5. Baskı, Ankara. 42

43 l l l Soyadı, Tarih ve Sayfa Yöntemi Örnek: Hipotez araştırmacıya bir nevi ışık tutma niteliği taşıyorsa değerli sayılmalıdır (Yıldırım, 1966, 21). Soyadı ve Tarih Yöntemi Örnek: Hipotez araştırmacıya bir nevi ışık tutma niteliği taşıyorsa değerli sayılmalıdır (Yıldırım, 1966). Numaralama Yöntemi Örnek: Anket sorularının düzenlenmesinde soru sayısı kadar soru sırası da önemlidir (34) Kaynakça Listesini Sıralama veya Gruplama 1. Yazarın Soyadına Göre Sıralama 2. Kaynak Türlerine Göre Sıralama (Kitaplar, Dergiler, Tezler vb. şeklinde) 43

44 Kaynakça Listesi l Nerede yer alır? Yazının metin kısmından hemen sonra Ekler kısmından hemen önce yer alır. l Kaynağın türüne göre bir gösterim şekli vardır. l Ancak bazı yayıncı kuruluşlar Kaynakça Listesinde ayrı bir gösterim şekli isteyebilir. l Hazırladığınız çalışmalarda bilgiyi nereden aldığınızı mutlaka yazınız. l Bu şekilde davranmanız, ödevinizin değerini azaltmayacak, tam tersine ödevinizi daha da değerli kılacaktır. 44