Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu

Transkript

1 ÖN-GÜN ĠNġAAAT TAAH. VE TĠC.A.ġ. GARZAN II REGÜLATÖRÜ VE HĠDROELEKTRĠK SANTRALĠ (7,572 MWm-7,269 MWe) PROJESĠ Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu Nihai Batman Ġli-Kozluk Ġlçesi Dicle Havzası Garzan Çayı Üzerinde Bursa-2012 OBELYA MÜHENDĠSLĠK ÇEVRE VE YATIRIM DANIġMANLIĞI HĠZMETLERĠ TĠC.LTD.ġTĠ. Atatürk Cad. Koruyucu ĠĢhanı K:1 No: Heykel/BURSA Tel: Faks: obelya@obelyamuhendislik.com 1

2 PROJE SAHĠBĠNĠN ADI ADRESĠ TELEFON VE FAKS NUMARALARI PROJENĠN ADI PROJE BEDELĠ PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN AÇIK ADRESĠ (ĠLĠ, ĠLÇESĠ, MEVKĠĠ) ÖN-GÜN ĠNġAAT TAAH. VE TĠC.A.ġ. Cinnah Cad. Vali Dr. ReĢit Sok. No: Çankaya/Ankara Tel: Faks: GARZAN II REGÜLATÖRÜ VE HĠDROELEKTRĠK SANTRALĠ (7,572 MWm-7,269 MWe) TL Batman Ġli, Kozluk Ġlçesi, Dicle Havzası, Garzan Çayı Üzerinde, L47d1 ve L47d4 paftalarda PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN KOORDĠNATLARI, ZONE Proje alanına ait koordinatlar arka sayfada verilmiģtir. PROJENĠN ÇED YÖNETMELĠĞĠ KAPSAMINDAKĠ YERĠ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) RAPORU HAZIRLAYAN KURULUġUN/ÇALIġMA GRUBUNUN ADI ADRESĠ TELEFON VE FAKS NUMARALARI RAPORU HAZIRLAYAN KURULUġUN YETERLĠK BELGESĠ NO, TARĠH ÇED Yönetmeliği, 24 Madde (b) bendi kapsamında Obelya Mühendislik Çevre ve Yatırım DanıĢmanlığı Hizmetleri Tic.Ltd.ġti. Atatürk Cad.Koruyucu ĠĢhanı K:1 No: Heykel-Bursa Tel: +90(224) Fax:+90(224) ÇED RAPORU SUNUM TARĠHĠ 27/05/2013 KARAR NO VE TARĠHĠ II

3 PROJE ÜNĠTELERĠ REGÜLATÖR (8.000 m 2 ) ĠLETĠM KANALI ( m 2 ) Koor. Sırası: Sağa. Yukarı Datum: ED-50 Türü: UTM D.O.M.: 39 Zon: 37 Ölçek Fak.: 6 derecelik Koor. Sırası: Enlem. Boylam Datum: WGS-84 Türü: Coğrafik D.O.M.: - Zon: - Ölçek Fak.: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , III

4 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , IV

5 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , V

6 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , VI

7 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , VII

8 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , YÜKLEME HAVUZU , , VIII

9 (2.000 m 2 ) , , , , , , CEBRĠ BORU (250 m 2 ) SANTRAL BĠNASI(HES) (1.500 m 2 ) KAZI FAZLASI MALZEME DEPOLAMA ALANI 1 ( m 2 ) KAZI FAZLASI MALZEME ALANI 2 ( m 2 ) KAZI FAZLASI MALZEME ALANI 3 ( m 2 ) KAZI FAZLASI MALZEME ALANI 4 ( m 2 ) ġantġye ALANI (2.500 m 2 ) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , IX

10 ĠÇĠNDEKĠLER LĠSTESĠ No BÖLÜM I: PROJENĠN TANIMI VE AMACI 1 (Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri) BÖLÜM II: PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN KONUMU 6 II.1.Projenin yeri (İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan proje yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı onanlı Çevre Düzeni Planı ve İmar Planları üzerinde, bu 7 planlar yoksa mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi.) II.2.Proje kapsamındaki ünitelerin konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik altyapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde 1/ lik haritada gösterimi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, proje kapsamında yer alan geçici ve nihai depolama alanlarının 1/25000, 1/5000 ve/veya 1/1000 lik 10 haritalar üzerinde gösterimi), Şantiye yerleşim planı, hafriyat döküm sahaları, santral, regülatör, kanal, tünel, yükleme havuzu, cebri boru, santral binası, şalt sahası vb.yapılara ait plan ve kesitler ile yağış alanı ve akım gözlem istasyonlarını gösterir çizimler teknik resim standartlarına uygun olarak çizilmesi ve koordinatları) BÖLÜM III: PROJENĠN EKONOMĠK VE SOSYAL BOYUTLARI 18 III.1.Projenin gerçekleģmesi ile ilgili yatırım programı ve finans kaynakları 19 III.2.Projenin gerçekleģmesi ile ilgili iģ akım Ģeması veya zamanlama tablosu, 20 III.3.Projenin fayda-maliyet analizi, 20 III.4.Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģmesine bağlı olarak, proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı 23 projeleri, III.5.Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģebilmesi için zaruri olan ve proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi planlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı 23 projeleri, III.6.KamulaĢtırma 23 III.7.Diğer hususlar 23 BÖLÜM IV: PROJE KAPSAMINDA ETKĠLENECEK ALANIN BELĠRLENMESĠ VE BU 24 ALAN ĠÇĠNDEKĠ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLĠKLERĠN AÇIKLANMASI (*) IV.1.Projeden etkilenecek alanın belirlenmesi, (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği 25 açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek) IV.2.Etki Alanı Ġçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların 25 Kullanımı IV.2.1.Meteorolojik ve iklimsel özellikler, 25 IV.2.2.Bölgesel ve proje alanı Jeolojik özellikleri (Sahanın 1/ ölçekli genel jeoloji haritası ve inceleme alanına ait büyük ölçekli (1/5000 ya da varsa 1/1000 ölçekli ) jeoloji haritası ile stratigrafik kolon kesitleri, özellikle HES sahasında yüzeylenen birimlerin fiziksel özellikleri ile 29 jeomorfolojik özellikler, tektonik hareketler, doğal afet potansiyeli, heyelan, benzersiz oluģumlar, çığ, sel, kaya düģmesi), Jeoteknik Etüt Raporu, IV.2.3.Hidrojeolojik özellikler (yer altı su seviyeleri; halen mevcut her türlü keson, derin, 42 X

11 artezyen vb. kuyu; emniyetli çekim değeri; suyun fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik özellikleri; yer altı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı), IV.2.4.Hidrolojik özellikler (yüzeysel su kaynaklarından deniz, göl, dalyan, akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su toplama havzası, oligotrofik, mezotrofik, ötrofik, distrofik olarak sınıflandırılması, sedimantasyon, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri),içme suyu ve kullanma suyu amaçlı kullanım durumları, Projenin bulunduğu havzanın hidrolojik karakteri, ekolojik potansiyeli, diğer havzalarla etkileģimi, Projenin yer alacağı nehrin su kalitesi ve SKKY de yer alan parametrelerle ile karģılaģtırılması, IV.2.5.Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, elektrik üretimi, baraj, göl, gölet, su ürünleri üretiminde ürün çeģidi ve üretim miktarları), IV.2.6.Toprak özellikleri ve kullanım durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti, sınıflaması, taģıma kapasitesi, yamaç kapasitesi, kayganlık, erozyon, toprak iģleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır vb.), IV.2.7. Tarım alanları ( tarımsal geliģim proje alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri), IV.2.8. Orman Alanları (ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı, bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/ ölçekli Meşçere 59 haritası) IV.2.9. Koruma alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel 61 Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar, Projenin korunan alanlara uzaklıklarının 1/ lik ölçekli haritada gösterilmesi) IV Ġç sulardaki (göl, akarsu) canlı türleri (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme, beslenme, sığınma ve yaģama ortamları; 64 bu ortamlar için belirlenen koruma kararları), IV.2.11.Flora ve Fauna (türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslar arası mevzuatla koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler, ve bunların alandaki bulunuş yerleri, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) proje alanındaki 69 vejetasyon tiplerinin bir harita üzerinde gösterilmesi. Projeden ve çalıģmalardan etkilenecek canlılar için alınması gereken koruma önlemleri (inģaat ve iģletme aģamasında). Arazide yapılacak flora çalıģmalarının vejetasyon döneminde gerçekleģtirilmesi ve bu dönemin belirtilmesi, IV Madenler ve fosil yakıt kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve planlanan işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve ekonomik 100 değerleri), IV Hayvancılık (türleri, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke 102 ekonomisindeki yeri ve değeri), IV Peyzaj değeri yüksek yerler ve rekreasyon alanları, 103 IV Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri Yasak 103 Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsil edilmiş alanlar, vb.), IV Proje yeri ve etki alanının mevcut kirlilik yükü 103 IV Diğer özellikler. 104 IV.3.Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri XI

12 IV.3.1.Ekonomik özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler, yöresel işgücünün bu sektörlere dağılımı, sektörlerdeki mal ve hizmet üretiminin yöre ve ülke ekonomisi 105 içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler), IV.3.2.Nüfus (yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus artış oranları, 105 ortalama hane halkı nüfusu, diğer bilgiler), IV.3.3.Gelir ( yöredeki gelirin işkollarına dağılımı, işkolları itibariyle kişi başına düşen 114 maksimum, minimum ve ortalama gelir), IV.3.4. ĠĢsizlik ( yöredeki işsiz nüfus ve faal nüfusa oranı), 116 IV.3.5.Yöredeki sosyal altyapı hizmetleri (eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden 117 yararlanılma durumu), IV.3.6.Kentsel ve kırsal arazi kullanımları ( yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan 118 kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb), IV.3.7.Diğer özellikler. 119 BÖLÜM V: PROJENĠN BÖLÜM IV DE TANIMLANAN ALAN ÜZERĠNDEKĠ 120 ETKĠLERĠ VE ALINACAK ÖNLEMLER (Bu bölümde; projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri, bu etkileri önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler V.1 ve V.2. başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı bir şekilde açıklanır.) V.1.Arazinin Hazırlanması, ĠnĢaat ve Tesis AĢamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik 120 Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.1.1.Arazinin hazırlanması için yapılacak iģler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat miktarı, hafriyat artığı toprak, taģ, kum vb. maddelerin nerelere taģınacakları 120 veya hangi amaçlar için kullanılacakları, nihai bertaraf yöntemleri, hafriyat döküm sahalarını (varsa alternatif hafriyat döküm alanları) gösterir vaziyet planı, V.1.2.Arazinin hazırlanması sırasında ve ayrıca ünitelerin inģasında kullanılacak maddelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli, toksin ve kimyasal olanların taģınımları, depolanmaları ve 123 kullanımları, bu iģler için kullanılacak aletler ve makineler, V.1.3.Proje kapsamındaki ulaģım altyapısı planı, bu altyapısının inģası ile ilgili iģlemler, yapılacak yolların özellikleri, kullanılacak malzemeler, Reloke edilecek yollar, kimyasal maddeler, araçlar, makineler; altyapının inģası sırasında kırma öğütme, taģıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik 124 iģlemler, Trafik Yükü, yeni yapılacak yollar, tesislere ulaģım için kullanılacak yol güzergahlarının belirtilmesi, V.1.4. Proje için gerekli malzemenin (taģ-kum, beton vb.) nereden nasıl temin edileceği, trafik 138 yükü ulaģım altyapısı planı, altyapının inģası ile ilgili iģlemler, kullanılacak makine ekipmanları; V.1.5.TaĢkın önleme ve drenaj ile ilgili iģlemlerin nerelerde ve nasıl yapılacağı, 139 V.1.6.Zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak iģlemler, 141 V.1.7. Ġletim kanalı güzergahları, boyutları, kanalın yapımı sırasında patlatma yapılıp 143 yapılmayacağı, hayvan geçiģleri için ne yapılacağı, Servis yolları, V.1.8. Proje alanı içindeki su ortamlarında herhangi bir amaçla gerçekleģtirilecek kazı, dip taraması vb. iģlemler nedeni ile çıkarılacak taģ, kum, çakıl ve benzeri maddelerin miktarları, 144 nerelere taģınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, V.1.9. Derivasyon (inşaat alanının kuru tutulabilmesi için akarsu güzergahının geçici olarak değiştirilmesi) amacıyla veya diğer nedenlerle akarsu havzasında yapılacak her türlü doldurma, kazıklar üzerine inģaat ve benzeri iģlemler ile bunların nerelerde ne kadar alanı kaplayacağı ve 144 kullanılacak malzemeler, araç ve makinalar, Dere yatağında yapılacak olan çalıģmaların etkileri (bulanıklık, suyun debisi vb. inģaat alanlarından gelebilecek bulanıklığı ve kimyasal madde yükü fazla olan suların nasıl, ne Ģekilde drene edileceği,) XII

13 V Arazinin hazırlanması döneminde flora ve faunaya (kara-su) olabilecek etkiler, Nehirdeki balık türlerinin menba-mansap geçiģini temin etmek amacıyla tasarlanan uygun geçiģ yapıları 145 ihtiyaç duyulan yatak düzenlemeleri, V Su tutma aģamasında bırakılacak su miktarı, 147 V Yer altı suyuna etkiler, 147 V /27 sayılı BaĢbakanlık Genelgesi kapsamında değerlendirme, 147 V.1.14.Olabilecek heyelanlara karģı alınacak önlemler, 148 V.1.15.Ekosistem Değerlendirme Raporunun değerlendirilmesi, 149 V.1.16.Orman alanlarına olabilecek etki ve bu etkilere karģı alınacak tedbirlerin tanımlanması, 154 V Arazinin hazırlanması ve inģaat alanı için arazinin temini amacıyla, elden çıkarılacak 154 tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kullanım kabiliyetleri ve tarım ürün türleri, V Arazinin hazırlanması ve inģaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla, kesilecek ağaçların tür ve sayıları, ortadan kaldırılacak tabii bitki türleri ve ne kadar alanda bu iģlerin 154 yapılacağı, V.1.19.Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına kadar yapılacak iģlerde 155 kullanılacak yakıtların türleri, özellikleri, oluģacak emisyonlar, V Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek su temini sistemi planı, suyun nereden temin edileceği, inģaat için gerekli suyun temin edileceği kaynaklardan alınacak su 157 miktarı ve bu suların kullanım amaçlarına göre miktarları, atık suların cins ve miktarları, bertaraf yöntemleri ve deģarj edileceği ortamlar, V Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların nerelere taģınacakları veya hangi amaçlar için 160 kullanılacakları, bertaraf Ģekilleri, V.1.22.Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek yapılacak iģler nedeni ile 164 meydana gelecek vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyesi, kümülatif değerler, V Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek iģlerde çalıģacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı 180 ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği, V.1.24.Arazinin hazırlanmasından baģlayarak ünitelerin açılmasına dek sürdürülecek iģlerden, 180 insan sağlığı ve çevre için tehlikeli ve riskli olanlar, V.1.25.Proje alanında, peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar ve/veya yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda, nasıl 182 yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri, Peyzaj Planı V.1.26.Yer altı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, 182 arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) olabilecek etkilerin belirlenmesi, V.1.27.Diğer özellikler. 182 V.2.Projenin ĠĢletme AĢamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve 183 Alınacak Önlemler, V.2.1.Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri (projenin onaylı fizibilite raporundaki kotları, en son formilasyona ait tüm karakteristikleri, santrallerin mekanik-elektrik gücü, bırakılan su 183 nispetinde enerji üretiminin değiģimi), hangi faaliyetlerin hangi ünitelerde gerçekleģtirileceği, kapasiteleri, ünitelerde üretilecek mal ve/veya hizmetler, nihai ve yan ürünlerin üretim miktarları, V.2.2.Su kaynağına ait varsa diğer kullanım Ģekilleri ve etkileri, projenin memba ve mansap 189 kısmında yer alan projelerin ekosistem üzerindeki etkilerinin birlikte değerlendirilmesi, V.2.3.Mansaba bırakılacak su hesabı (havza akımları, yan dere katılımları, yağış-akış ilişkisi, ekolojik potansiyel ve varsa ulusal ve uluslar arası mevzuatla korunan balık türleri ve muhtemel 189 ihtiyaçları, su hakları (savaklanan sular ve periyotları dikkate alınmalı), doğal akımlar ile çizilen XIII

14 debi süreklilik eğrileri ile uzun dönemli akımları gösteren tablo Ģekiller, Nehirdeki akımın son 10 yıllık akım değerleri, Enerji üretimine baģlanıldığında mansaba bırakılan su miktarı ölçümleri için ölçüm istasyonları yeri, (havzanın hidrolojik karakteri, ekolojik potansiyeli ile havzada önerilen diğer tesilerde alınan çevre koruma tedbirlerinin yanına bırakılan miktarın enerji üretimine etkisinin dikkate alınması) V.2.4.Suyun temin edileceği kaynağın kullanılması sonucu su kalitesine ve su ortamındaki canlılara olabilecek etkiler, proje için tespit edilen balık türlerine ait geçiģ sistemlerine iliģkin bilgiler, bu sistemlerin ve mansap can suyu çıkıģ yerinin gösterildiği açıklayıcı çizim, Sucul fauna 197 (endemik hassas, nesli tehlikede türler içim gerekli optimum su yükseklikleri, miktarları, çözünmüģ oksijen miktarı, su hızı gibi parametrelerin incelenerek) üzerine olabilecek etkiler V.2.5.Regülatör ömrünün uzatılması için alınması gereken önlemler, 203 V.2.6.Ulusal ve uluslar arası mevzuatla korunması gereken alanlar üzerine etkiler, 204 V.2.7.Yer altı ve yüzeysel su kaynaklarına olabilecek etkiler, 204 V.2.8. Ekosistem Değerlendirme Raporunun değerlendirilmesi, 206 V.2.9.ġalt sahası bakımı için yapılacak iģlemler, atıkların ne Ģekilde bertaraf edileceği, 210 V.2.10.Proje ünitelerinin iģletilmesi sırasında oluģacak gürültünün kaynakları ve kontrolü için alınacak önlemler, 210 V.2.11.Projenin iģletilmesi sırasında çalıģacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer sosyal/teknik altyapı ihtiyaçlarının nerelerde, nasıl temin edileceği, 211 V Ġdari ve sosyal ünitelerde içme ve kullanma amaçlı su temini sistemi planı, suyun nereden temin edileceği, inģaat için gerekli suyun temin edileceği kaynaklardan alınacak su miktarı ve bu suların kullanım amaçlarına göre miktarları, atıksuların cins ve miktarları, bertaraf yöntemleri ve 211 deģarj edileceği ortamlar, V Ġdari ve sosyal tesislerden oluģacak katı atık miktar ve özellikleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taģınacakları veya hangi amaçlar için ve ne Ģekilde değerlendirileceği, 214 V Projenin iģletilmesi aģamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olanlar, 215 V Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemeleri, Ekolojik Peyzaj Planı, 216 V.2.16.Diğer özellikler 216 V.3.Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri 217 V.3.1.Proje ile gerçekleģmesi beklenen gelir artıģları; yaratılacak istihdam imkanları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değiģiklikler vb. (Projenin yapımı dolayısıyla etkilenecek 217 yöre halkı ile görüşmeler yapılarak sosyolojik etkinin ortaya konulması) V.3.2.Çevresel fayda-maliyet analizi 217 BÖLÜM VI:ĠġLETME/PROJE KAPANDIKTAN SONRA OLABĠLECEK VE SÜREN ETKĠLER VE BU ETKĠLERE KARġI ALINACAK ÖNLEMLER 219 VI.1.Arazi ıslahı ve Reklamasyon ÇalıĢmaları, 220 VI.2.Mevcut su kaynaklarına etkiler, 220 VI.3Olabilecek hava emisyonları, 220 BÖLÜM VII:PROJENĠN ALTERNATĠFLERĠ 221 (Bu bölümde yer seçimi, teknoloji, alınacak önlemler, alternatiflerin karşılaştırılması ve tercih sıralaması belirtilecektir.) BÖLÜM VIII:ĠZLEME PROGRAMI 223 VIII.1.Faaliyetin inģaatı için önerilen izleme programı, faaliyetin iģletilmesi ve iģletme sonrası için önerilen izleme programı ve acil müdahale planı, 224 XIV

15 VIII.2.ÇED Olumlu Belgesinin verilmesi durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi alan kurum/kuruluģların yükümlülükleri baģlığının ikinci paragrafında yer alan hususların 244 gerçekleģtirilmesi ile ilgili program. BÖLÜM IX: YUKARIDAKĠ BAġLIKLAR ALTINDA VERĠLEN BĠLGĠLERĠN TEKNĠK OLMAYAN BĠR ÖZETĠ (Projenin inģaat ve iģletme aģamalarında yapılması planlanan tüm çalıģmaların ve çevresel etkiler 245 için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik terim içermeyeeck Ģekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması), BÖLÜM X:HALKIN KATILIMI 248 (Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği, proje ile ilgili halkın görüģleri, konu ile ilgili açıklamalar) BÖLÜM XI:SONUÇLAR 250 (Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin nedenleri) EKLER (Raporun hazırlanmasında kullanılan ve çeşitli kuruluşlardan sağlanan bilgi, belge ve tekniklerden rapor metninde sunulamayanlar,) NOTLAR VE KAYNAKLAR XV

16 TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo No-Adı No 1.Garzan II HES Proje Karakteristikleri 3 2.Garzan II HES Projesi Ünite Koordinatları 10 3.Garzan II HES Proje Yatırım Programı 19 4.Garzan II HES Zamanlama Tablosu 20 5.Proje Ġç Karlılık Oranı 21 6.Proje Rantabilitesi 22 7.Garzan II HES Projesi Ünitelerinin YerleĢim Yerlerine Olan Mesafeleri 25 8.Uzun Yıllar Sıcaklık Verileri 26 9.Uzun Yıllar Ġli YağıĢ Verileri Nem Değerleri Sayılı Günler Değerleri Uzun Yıllar Rüzgar Değerleri Batman Barajı Karakteristikleri Batman Ġli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılım Durumu Batman Ġli Büyük Toprak Grupları Batman Ġli Erozyon Durumu Batman Ġli Alt Bölgelerde Arazi Dağılımı (ha) Batman Ġli Tarım Arazilerinin Alt Bölgelere Göre Dağılımı Batman Ġli Tarla Ürünleri Batman Ġli Meyve Üretimi Batman Ġli Sebze Üretimi Kozluk Ġlçesi Tarla Ürünleri Üretimi Kozluk Ġlçesi Sebze Üretimi Kozluk Ġlçesi Meyve Üretimi Batman Ġli Orman Alanlarının Niteliklerine Göre Durumu Batman Ġli Orman Durumu Garzan Çayı nda Tespit Edilen Balık Türleri Garzan II HES Proje ve Etki Alanında Tespit Edilen Flora Türleri Garzan II HES Proje ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel ĠkiyaĢamlı Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Garzan II HES Proje Sahası Proje ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Sürüngen Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Garzan II HES Proje ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Bulunması Muhtemel KuĢ Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Garzan II HES Proje ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Memeli Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Batman Ġli Alt Bölgeler BüyükbaĢ ve KüçükbaĢ Hayvanlar Batman Ġli nde Hayvansal Üretim Miktarları Batman Ġli ve Ġlçeleri Arı Kovanı ve Bal Üretim Durumu Batman Ġli Merkez ve Ġlçelerinin Yıllara Göre Nüfusları Batman Ġli ve Ġlçelerinin Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızları ( ) 107 XVI

17 38.Batman Ġli ve Ġlçelerinin Yılları Arası Kentsel ve Kırsal Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı ( ) Kozluk Ġlçesinin Yılları Arasındaki Nüfus DeğiĢimi Kozluk Ġlçesinin Yılları Arasındaki Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızları ( ) Kozluk Ġlçesinin Kentsel Nüfus Oranı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu Kozluk Ġlçesinin Yıllara Göre KentleĢme Hızları ( ) Kozluk Ġlçesinin YaĢ Piramidi Kozluk Ġlçesi ne Bağlı YerleĢimlerin 2012 Yılı Nüfusları Batman Merkez ve Ġlçelerdeki ĠĢgücünün Sektörlere Göre Dağılımı Batman Ġli Ġktisaden Faal Olma Durumu Batman Merkez ve Ġlçeleri Öğrenci/Öğretmen Sayıları Batman Ġli Yataklı Hastaneleri Batman Ġli Kentsel Kullanımlar Batman Ġli YerleĢim Kademelenmesi Alansal Dağılımı Proje Yapı Yerleri Hafriyat Miktarları ve Bertaraf ġekilleri SKHKKY Tablo Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri Toz Emisyon Konsantrasyon Dağılımı Ġletim Kanalı Özellikleri Dizel Araçlardan Kaynaklanan Egzoz Emisyonları Ġçin Emisyon Faktörleri Araç ve ĠĢ Makinelerinden Kaynaklanacak Emisyon Miktarları Hava Kirlenmesine Katkı Değerinin Hesaplanması Ġçin Sınır Değerler Projedeki Su Kullanım Miktarları Evsel Nitelikli Atıksuların Özellikleri ĠnĢaat AĢamasında OluĢacak Atıksu Ġçerisindeki Kirlilik Yükleri Ses Gücü Düzeyleri Kullanılacak Araç ve Ekipmanların Motor Güçleri Kullanılacak Araç ve Ekipmanların Ses Gücü Düzeyleri Hesaplaması Regülatör, Çökeltim Havuzu Sahaları ĠnĢaatında Kullanılacak Ekipmanlar ve Gürültü Seviyeleri Regülatör, Çökeltim Havuzu ĠnĢaatında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanlar Ġçin 4 Oktav Bandında Ses Basıncı Düzeyi Mesafelere Göre Her Bir Oktav Bandı Ġçin Atmosferik YutuĢ Hesabı Regülatör, Çökeltim Havuzu ĠnĢaatında Mesafelere Göre 4 Oktav Bandı Ġçin Net Ses Düzeyi Düzeltme Faktörleri Regülatör, Çökeltim Havuzu Sahaları ĠnĢaatında Mesafelere Göre 4 Oktav Bandı Ġçin Toplam Ses Düzeyi Regülatör, Çökeltim Havuzu Sahaları ĠnĢaatında Tüm Ekipmanların Aynı Anda ÇalıĢtığında Mesafelere Göre EĢdeğer Gürültü Seviyeleri tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde Belirtilen ġantiye 174 Alanı Ġçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 72. Ġletim Kanalı ve KFMA ĠnĢaatı Esnasında Kullanılacak Ekipmanlar ve Gürültü Seviyeleri Ġletim Kanalı Ve KFMA ĠnĢaatı Esnasında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanların ÇalıĢması Sonucu OluĢacak Gürültü Seviyesi 176 XVII

18 74. Yükleme Havuzu, Cebri Boru, Santral Binası ve ġantiye Alanı Sahaları ĠnĢaatı Esnasında Kullanılacak Ekipmanlar ve Gürültü Seviyeleri Yükleme Havuzu, Cebri Boru, Santral Binası ve ġantiye Alanı Sahaları ĠnĢaatı Esnasında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanların ÇalıĢması Sonucu OluĢacak Gürültü 178 Seviyesi 76. Garzan II HES Proje Alanına En Yakın YerleĢim Yerleri ve OluĢacak Gürültü Seviyeleri Garzan II HES Projesi Karakteristikleri Ġletim Hattına Alınabilecek Maksimum Su Miktarları Tesis ÇalıĢma Saatleri Ekosistem Değerlendirme Raporunda Belirlenen Çevresel AkıĢ Miktarları Regülatör Yerine Ait Son 10 Yıllık Akım Değerleri (m3/s) Ġletim Hattına Alınabilecek Maksimum Su Miktarları Garzan Çayı na Bırakılacak Su Miktarları Garzan Çayı na Floristik Ġhtiyaçlar Ġçin Bırakılacak Aylık Su Miktarları Ġzleme Programı 234 XVIII

19 ġekil No-Adı ġekġller LĠSTESĠ No 1.Proje Alanının Yeri 8 2.Uydu Görünümü 9 3.Esme Sayılarına Göre Rüzgar Diyagramı Güneydoğu Anadolu Bölgesine Ait GenelleĢtirilmiĢ Stratigrafik Kesit Batman Ġli Deprem Haritası Dicle Havzasının Türkiye ve Bölge Ġçindeki Yeri Dicle Havzası Haritası 46 8.Dicle Havzası AAGĠ ve YAGĠ Ġstasyonları Batman Ġli Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı Projenin Memba ve Mansabında Bulunan Diğer Projeler Batman Ġli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılım Durumu Batman Ġli I. Alt Bölge Arazi Kullanımı Dağılımı (ha.) Batman Ġli II. Alt Bölge Arazi Kullanımı Dağılımı (ha.) Batman Ġli III. Alt Bölge Arazi Kullanımı Dağılımı (ha.) Garzan Çayı nda Yapılan Örnekleme ÇalıĢmalarından Bir Görünüm(1) Garzan Çayı nda Yapılan Örnekleme ÇalıĢmalarından Bir Görünüm(2) Faaliyet Alanının Grid Kareleme Sistemindeki Yeri Türkiye Fitocoğrafik Bölgeler Haritası Proje Sahası Vejetasyon Yapısını Gösterir Genel Bir Görünüm(1) Proje Sahası Vejetasyon Yapısını Gösterir Genel Bir Görünüm(2) Vejetasyon Haritası Türlerin Fitocoğrafik Bölgelere Göre Dağılımı Batman Ġli Maden Haritası Batman Ġlinin Yıllara Göre Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı ( ) Batman Ġli ve Ġlçelerinin Yılları Arası Kentsel ve Kırsal Yıllık 108 Nüfus ArtıĢ Hızı 26. Kozluk Ġlçesinin Yılları Arasındaki Nüfus DeğiĢimi Kozluk Ġlçesinin Yılları Arasındaki Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızları Kozluk Ġlçesinin Yıllara Göre KentleĢme Hızları ( ) Kozluk Ġlçesinin YaĢ Piramidi Batman Ġli ve Ġlçelerine Göre ĠĢsizlik Oranları Yılı Trafik Hacim Haritası Asılı Toz Diyagramı Çöken Toz Diyagramı Paket Atıksu Arıtma Tesisi ġematik Planı Regülatör, Çökeltim Havuzu, Konkasör Tesisi ve Hazır Beton Tesisi Sahaları ĠnĢaat Alanında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanların ÇalıĢması Sonucu OluĢacak Gürültü Seviyesi Grafiği 36.Ġletim kanalı Ve KFMA ĠnĢaatı AĢamasında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanların ÇalıĢması Sonucu OluĢacak Gürültü Seviyesi Grafiği 37.Yükleme Havuzu, Cebri Boru, Santral Binası Ve ġantiye Alanı Sahaları ĠnĢaatı AĢamasında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanların ÇalıĢması Sonucu OluĢacak XIX

20 Gürültü Seviyesi Grafiği 38. Proje Alanı ve Alt Havzaların Görünümü Regülatör Yeri Akım Verileri KarĢılaĢtırmalı Grafiği Balık Geçidi, Perdeleri, Bölmeleri ve Bağlantı Havuzu Kademeli Balık Geçitleri Örnekleri Balık Türlerinin GeçiĢini Sağlamak Üzere Önerilen Havuzlu Tip Geçit Kanalı Tasarımı Fosseptik Planı Garzan II HES Projesi Halkın Katılımı Toplantısı 249 XX

21 EKLER LĠSTESĠ EK No ÇED, Ġzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Karar Yazısı Özel Formatı DSĠ Fizibilite Onay Yazısı EPDK Lisans Uygunluk Yazısı Çevre Düzeni Planı, Lejantı Ve Plan Hükümleri Genel YerleĢim Planı (1/25.000) 7 Projedeki Ünitelere Ait Plan Ve Kesitler 8 Arazi Fotoğrafları 9 Proje Sahası Etki Alanı Haritası 10. Meteoroloji Ġstasyonu Rasat Verileri 11. Gözlemsel Mühendislik Jeolojisi Raporu 12. Regülatör Yerine Ait DSĠ Onaylı Aylık Ortalama Akım Verileri 13. SKKY Tablo 1 Analiz Sonucu 14.. Arazi Kullanım Haritası 15. MeĢçere Haritası Ve Ġnceleme Değerlendirme Formu 16. ġanlıurfa Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü Doğal SĠT Alanı Yazısı 17. Batman Ġli Ava Açık Ve Kapalı Alanlar Haritası 18. Ekosistem Değerlendirme Raporu 19. Kazı Fazlası Malzeme Depolama Alanlarını Gösterir YerleĢim Planı 20. DSĠ 10. Bölge Müdürlüğü Kazı Fazlası Malzeme Depolama Alanları Ġle Ġlgili GörüĢ Yazısı 21. Batman Çevre ve ġehircilik Müdürlüğü Kazı Fazlası Malzeme Depolama Alanları Ġle Ġlgili GörüĢ Yazısı 22. Su Kullanım Hakları Raporu 23. Kozluk Belediyesi Katı Atık ve Atıksu Yazısı 24. Peyzaj Onarım Planı 25 Kurum GörüĢleri 26 Sosyo Etki Değerlendirme Raporu 27 Halkın Katılım Toplantısı Gazete Ġlanları XXI

22 Kısaltmalar AGĠ ÇED DM DSĠ EPDK HES KAF KFMA kv Ön-Gün ĠnĢaat GARZAN II HES Ort. REG SKHKKY SKKY TUĠK v.b. YHGS : Akım Gözlem Ġstasyonu : Çevresel Etki Değerlendirmesi : Dağıtım Merkezi : Devlet Su Ġsleri Genel Müdürlüğü : Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu : Hidroelektrik Santralı : Kuzey Anadolu Fayı : Kazı Fazlası Malzeme Alanı : Kilovolt : Ön-Gün ĠnĢaat Taah. Ve Tic.A.ġ : : Ortalama : Regülatör : tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği : tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği : Türkiye Ġstatistik Kurumu : Ve Benzeri : Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası XXII

23 BÖLÜM I PROJENĠN TANIMI VE AMACI 1

24 BÖLÜM I. PROJENĠN TANIMI VE AMACI (Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, pazar ve hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri) Hazırlanan bu proje, Ön-Gün ĠnĢaat Taah.ve Tic.A.ġ. tarafından Dicle Havzası nda, Batman Ġli, Kozluk Ġlçesi sınırlarında bulunan Garzan Çayı üzerinde 619,5 m. kotunda kurulacak Garzan II Regülatörü nden alınacak suların 597,00 m. kotunda inģa edilecek Garzan II Hidroelektrik Santrali ne verilmesiyle enerji üretilmesi için yapılacak yatırımı kapsamaktadır. Garzan-II Regülatörü ve HES projesi; Doğu Anadolu Bölgesi nde Batman Ġli Kozluk Ġlçesi ne 3 km mesafede KurĢunlu mahallesi yakınlarında, Garzan çayı üzerinde planlanmaktadır. Garzan Çayı nın m talveg kotunda inģa edilecek olan Garzan-II regülatörü, '' Doğu, 38 10' 34'' Kuzey ( UTM: (37 Zone) D K ) koordinatlarında, Garzan Çayı nın 597 m kotlarında inģa edilecek olan Garzan-II HES 41 31' 00'' Doğu, 38 06' 28'' Kuzey ( UTM: (37 Zone) D K) koordinatlarında olacaktır. Garzan II HES projesi için tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği nin 24.b maddesine göre ÇED Yönetmeliği Ek-III formatı doğrultusunda ÇED BaĢvuru Dosyası hazırlanmıģtır. ÇED, Ġzin ve Denetim Gen.Müd.nün tarih ve 6891 sayılı yazısı EK-1 de verilmiģtir. Proje ile ilgili olarak DSĠ Genel Müdürlüğü nden alınan tarihli Fizibilite Onay Yazısı EK-3 de verilmiģtir. Garzan II Regülatörü ve HES için EPDK nın tarih ve sayılı kararı ile üretim lisansı verilmesi uygun bulunmuģtur(ek-4). Enerji ve özellikle elektrik enerjisi tüketimi, ekonomik geliģmenin ve sosyal refahın önemli bir göstergesidir. KiĢi baģına düģen elektrik enerjisi tüketimi bir ülkenin en önemli geliģmiģlik göstergelerinden biridir. Ancak ülkemiz kiģi baģına düģen elektrik enerjisi tüketiminde dünya ve Avrupa ortalamasının altındadır. Ülkemizde geliģmeye bağlı olarak enerji ihtiyacı sürekli artmaktadır, dolayısıyla bu ihtiyacı karģılamak bir zorunluluktur. Bu zorunlu ihtiyacı karģılamakta temiz, doğal, çevreye en az zarar veren enerji kaynağı olarak yenilenebilir enerji kaynaklarımızın en üst düzeyde değerlendirilmesi açısından hidroelektrik enerji üretimi önem arz etmektedir. Ülkemizde hidroelektrik enerji potansiyeli oldukça yüksektir. Brüt hidroelektrik enerji potansiyelimiz 433 milyar kwh/yıl olup, teknik hidroelektrik enerji potansiyelimiz ise 216 milyar kwh/yıl dır. Türkiye nin teknik ve ekonomik olarak değerlendirebilir hidroelektrik enerji potansiyeli günümüzde 130 milyar kwh/yıl dır. Ancak mevcut hidroelektrik tesislerle bu potansiyelin halen %36 sı üretilmektedir. 2

25 Hidroelektrik enerji üretimi, elektro-mekanik teçhizat haricinde dıģarıya bağımlı olmadan öz kaynaklarımızı kullanması ve yenilenebilir olması nedeniyle kömür ve doğalgazla çalıģan termik santrallerle mukayese edildiğinde daha avantajlı görünmektedir. Ülkemizin yıllara göre artan elektrik enerjisi ihtiyacının karģılanabilmesi için yeterli yatırımların yapılması zorunludur. Aksi halde kısa sürede enerji yetersizliğinden bir darboğaza girilmesi ihtimali yüksektir. Bu nedenle konuyla ilgili yatırımların hızlandırılması ve yeni hidroelektrik santrallerin iģletmeye açılması gerekli görülmektedir. Projenin inģaatının 2 yıl sürmesi ve ayrıca 12 ay inģaata hazırlık süresi bulunacağı beklenmektedir. Garzan II HES projesinin lisans aldıktan sonra, lisans süresi olan 49 yıl boyunca elektrik üretimi yaparak Türkiye nin artan enerji açığına katkıda bulunması düģünülmektedir. Projede kurulacak tesislere ait karakteristikler tablo 1.de verilmiģtir. Tablo 1.Garzan II HES Proje Karakteristikleri GARZAN II REGÜLATÖRÜ Drenaj Alanı km 2 Yıllık Ortalama Akım 23,58 m 3 /s Q 100 TaĢkın Debisi 1.042,07 m 3 /s Güvenilir Debi 3,89 m 3 /s Dizayn Debisi 35 m 3 /s Tipi Talveg Kotu 619,50 m. Kret Kotu 626,00 m. Maksimum Su Seviyesi 628,00 m. EĢiğin Talvegten Yüksekliği 6,5 m. EĢik Uzunluğu 130,00 m. EĢik Kotu 626,00 m. Enerji Kırıcı Havuz Uzunluğu 13,00 m. Enerji Kırıcı Havuz GeniĢliği 130,00 m. Çökeltim Havuzu Uzunluğu 71,00 m. Çökeltim Havuzu GeniĢliği 27,50 m. Çökeltilen Tane Çapı 0,2 mm. ĠLETĠM KANALI Kanal Tipi Trapez Ġç Derinlik 2,19 m. Taban Ġç GeniĢliği 10,9 m. Beton Kaplama Kalınlığı 0,20 m. Beton Hava Payı 0,48 m. Dolu gövdeli beton, karģıdan alıģlı 3

26 Toprak Hava Payı 0,79 m. Su Yüksekliği 1,71 m. Kanal Eğimi 0,0004 Uzunluk 11,570 m. Maksimum Debi 35 m 3 /s Maksimum Debide Kanaldaki Hız 1,52 m/s Manning Pürüzlülük Katsayısı 0,016 Servis Yolu GeniĢliği 4 m. YÜKLEME HAVUZU Normal Su Kotu 621,29 m. Maksimum Su Kotu 621,69 m. Minimum Su Kotu 620,35 m. Duvar Üst Kotu 622,11 m. Havuz Ġç GeniĢliği 30,00 m. Havuz Uzunluğu 160,00 m. Aktif Hacim m 3 Proje Debisini Sağlayabildiği Süre 1,5 dk CEBRĠ BORU Cebri Boru Çapı 3,10 m Uzunluk 35 m. Et Kalınlığı GARZAN II HES Yer Santral Tipi 10 mm Garzan Çayı Sol Sahil Betonarme Uzunluk/GeniĢlik/Yükseklik 50/25/25 m. Türbin Tipi Ünite Sayısı 3 Maksimum Türbin Debisi 11,67 m 3 /s Minimum Türbin Debisi 3,73 m 3 /s Kuyruk Suyu Kotu 597,30 m. Türbin Eksen Kotu 599,30 m. Brüt DüĢü 23,99 m. GARZAN II HES ENERJĠ ÜRETĠMĠ Firm Enerji Sekonder Enerji Toplam Enerji Yatay eksenli, Francis türbin kwh kwh kwh 4

27 JENERATÖR Miktarı 3 adet Tipi Yatay Milli Senkron Nominal gücü 3.000kVA Güç faktörü 0,85 Frekansı 50 Hz Garzan II HES 31,5 kv lık bir hatla yaklaģık 12 km. uzaklıktaki Kozluk Trafo Merkezi ne bağlanacaktır. Yapılacak enerji iletim hattı tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında değildir. nda sadece Garzan II HES değerlendirilmiģ, enerji iletim hattı değerlendirilmemiģtir. 5

28 BÖLÜM II PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN KONUMU 6

29 BÖLÜM II. PROJE ĠÇĠN SEÇĠLEN YERĠN TANIMI VE AMACI II.1.Projenin yeri (Ġlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmıģ olan proje yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı onanlı Çevre Düzeni Planı ve Ġmar Planları üzerinde, bu planlar yoksa mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi.) Garzan-II Regülatörü ve HES projesi; Doğu Anadolu Bölgesi nde Batman Ġli Kozluk Ġlçesi ne 3 km mesafede KurĢunlu mahallesi yakınlarında, Garzan çayı üzerinde planlanmaktadır. Garzan çayının m talveg kotlarında inģa edilecek regülatör yapısı ile yatağından çevrilen sular uzunluğu m olan iletim kanalı ile yükleme havuzuna ulaģacak, daha sonra basınçlı hale getirilen su 35 m uzunluğundaki cebri boru vasıtasıyla santralde üç adet Francis ünitede türbinlenecektir. Garzan çayının m talveg kotunda inģa edilecek olan Garzan-II regülatörü, '' Doğu, 38 10' 34'' Kuzey ( UTM: (37 Zone) D K ) koordinatlarında, Garzan Çayı nın 597 m kotlarında inģa edilecek olan Garzan-II HES 41 31' 00'' Doğu, 38 06' 28'' Kuzey ( UTM: (37 Zone) D K).koordinatlarında olacaktır. Proje alanı L47-d1 ve L47-d4 No lu 1/ ölçekli topoğrafik haritalarda yer almaktadır. Proje alanına mevcut yollarla ulaģmak mümkündür. Garzan II HES projesinin tarihinde onaylanan Mardin-Batman-Siirtġırnak-Hakkari Planlama Bölgesi 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı nında gösterimi EK- 5 de, proje ünitelerinin 1/ ölçekli arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi ise EK- 6 da verilmiģtir. Projenin yer bulduru haritası ġekil 1 de, uydu görünümü ġekil 2 de verilmiģtir. 7

30 ġekil 1.Proje Alanının Yeri 8

31 ġekil 2.Uydu Görünümü Regülatör Ġletim Kanalı Yükleme Havuzu Cebri Boru Santral Binası 9

32 II.2.Proje kapsamındaki ünitelerin konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik altyapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde 1/ lik haritada gösterimi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, proje kapsamında yer alan geçici ve nihai depolama alanlarının 1/25.000, 1/5.000 ve/veya 1/1.000 lik haritalar üzerinde gösterimi, şantiye yerleşim planı, hafriyat döküm sahaları, santral, regülatör, kanal, tünel, yükleme havuzu, cebri boru, santral binası, şalt sahası vb. yapılara ait plan ve kesitler ile yağış alanı ve akım gözlem istasyonlarını gösterir çizimler, teknik resim standartlarına uygun olarak çizilmesi ve koordinatları) Ön-Gün ĠnĢaat Taah.ve Tic.A.ġ. tarafından kurulması planlanan Garzan II HES projesi; L46-a2 ve L46-b1 no lu paftalarda, Batman Ġli, Kozluk Ġlçesi sınırlarında Garzan Çayı üzerinde kurulacaktır. Projedeki ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde 1/ ölçekli haritada gösterimi EK-6 da, ünitelere ait plan ve kesitler ise EK-7 de verilmiģtir. Garzan-II Regülatörü ve HES projesi; Doğu Anadolu Bölgesi nde Batman Ġli Kozluk Ġlçesi ne 3 km mesafede KurĢunlu mahallesi yakınlarında, Garzan çayı üzerinde planlanmaktadır. Garzan çayının m talveg kotlarında inģa edilecek regülatör yapısı ile yatağından çevrilen sular uzunluğu m olan iletim kanalı ile yükleme havuzuna ulaģacak, daha sonra basınçlı hale getirilen su 35 m uzunluğundaki cebri boru vasıtasıyla santralde üç adet Francis ünitede türbinlenecektir. Proje sahasına ait fotoğraflar EK-8 de, proje koordinatları ve kapladığı alan miktarları Tablo-2 de verilmiģtir. Tablo 2. Garzan II HES Projesi Ünite Koordinatları PROJE ÜNĠTELERĠ REGÜLATÖR (8.000 m 2 ) ĠLETĠM KANALI ( m 2 ) Koor. Sırası: Sağa. Yukarı Datum: ED-50 Türü: UTM D.O.M.: 39 Zon: 37 Ölçek Fak.: 6 derecelik Koor. Sırası: Enlem. Boylam Datum: WGS-84 Türü: Coğrafik D.O.M.: - Zon: - Ölçek Fak.: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

33 PROJE ÜNĠTELERĠ Koor. Sırası: Sağa. Yukarı Datum: ED-50 Türü: UTM D.O.M.: 39 Zon: 37 Ölçek Fak.: 6 derecelik Koor. Sırası: Enlem. Boylam Datum: WGS-84 Türü: Coğrafik D.O.M.: - Zon: - Ölçek Fak.: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

34 PROJE ÜNĠTELERĠ Koor. Sırası: Sağa. Yukarı Datum: ED-50 Türü: UTM D.O.M.: 39 Zon: 37 Ölçek Fak.: 6 derecelik Koor. Sırası: Enlem. Boylam Datum: WGS-84 Türü: Coğrafik D.O.M.: - Zon: - Ölçek Fak.: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

35 PROJE ÜNĠTELERĠ Koor. Sırası: Sağa. Yukarı Datum: ED-50 Türü: UTM D.O.M.: 39 Zon: 37 Ölçek Fak.: 6 derecelik Koor. Sırası: Enlem. Boylam Datum: WGS-84 Türü: Coğrafik D.O.M.: - Zon: - Ölçek Fak.: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

36 PROJE ÜNĠTELERĠ Koor. Sırası: Sağa. Yukarı Datum: ED-50 Türü: UTM D.O.M.: 39 Zon: 37 Ölçek Fak.: 6 derecelik Koor. Sırası: Enlem. Boylam Datum: WGS-84 Türü: Coğrafik D.O.M.: - Zon: - Ölçek Fak.: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

37 PROJE ÜNĠTELERĠ Koor. Sırası: Sağa. Yukarı Datum: ED-50 Türü: UTM D.O.M.: 39 Zon: 37 Ölçek Fak.: 6 derecelik Koor. Sırası: Enlem. Boylam Datum: WGS-84 Türü: Coğrafik D.O.M.: - Zon: - Ölçek Fak.: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

38 PROJE ÜNĠTELERĠ Koor. Sırası: Sağa. Yukarı Datum: ED-50 Türü: UTM D.O.M.: 39 Zon: 37 Ölçek Fak.: 6 derecelik Koor. Sırası: Enlem. Boylam Datum: WGS-84 Türü: Coğrafik D.O.M.: - Zon: - Ölçek Fak.: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

39 PROJE ÜNĠTELERĠ YÜKLEME HAVUZU (2.000 m 2 ) CEBRĠ BORU (250 m 2 ) SANTRAL BĠNASI(HES) (1.500 m 2 ) KAZI FAZLASI MALZEME DEPOLAMA ALANI 1 ( m 2 ) KAZI FAZLASI MALZEME ALANI 2 ( m 2 ) KAZI FAZLASI MALZEME ALANI 3 ( m 2 ) KAZI FAZLASI MALZEME ALANI 4 ( m 2 ) ġantġye ALANI (2.500 m 2 ) Koor. Sırası: Sağa. Yukarı Datum: ED-50 Türü: UTM D.O.M.: 39 Zon: 37 Ölçek Fak.: 6 derecelik Koor. Sırası: Enlem. Boylam Datum: WGS-84 Türü: Coğrafik D.O.M.: - Zon: - Ölçek Fak.: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Garzan II HES projesinde; faaliyete iliģkin yapılması zorunlu yapı ve tesisler için uygulama imar planı onaylanmadan faaliyete geçilmeyecektir. 17

40 BÖLÜM III PROJENĠN EKONOMĠK VE SOSYAL BOYUTLARI 18

41 BÖLÜM III. PROJENĠN EKONOMĠK VE SOSYAL BOYUTLARI III.1. Projenin gerçekleģmesi ile ilgili yatırım programı ve finans kaynakları, Garzan-II Regülatörü ve HES Projesi nde yatırım programını etkileyecek faktörler olarak ulaģım ve taģıma, meteoroloji, inģaat malzemesi, enerji temini ve elektromekanik ekipman sayılabilir. Garzan-II Regülatörü ve HES Projesi nin gerçekleģme süresi 2 yıl olarak düģünülmüģtür. Proje sahasında inģaatın baģlaması ile birlikte iletim kanalı inģaatı ve elektromekanik ekipman imalatına baģlanacaktır, bunun en önemli nedeni, proje uygulama programı içerisinde proje süresini etkileyen en önemli ve en uzun iģ kaleminin elektromekanik ekipman ve iletim kanalı olmasıdır. Uygulama programına göre inģaatın 1. Yılında harcamaların %50 si, 2.yılında ise geriye kalan %50 sinin yapılabileceği kabul edilmiģtir. Tablo.3. Garzan II HES Proje Yatırım Programı 19

42 III.2.Projenin gerçekleģmesi ile ilgili iģ akım Ģeması veya zamanlama tablosu, Garzan II HES projesi inģaatının 2 yıl sürmesi beklenmektedir. Projeye ait zamanlama tablosu Tablo 4 te verilmiģtir. Tablo.4.Garzan II HES Zamanlama Tablosu III.3.Projenin fayda-maliyet analizi, Garzan-II Regülatörü ve HES Projesi nde inģa edilecek olan tesislerin maliyetleri tablo 3 de gösterilmiģtir. Ayrıca toplam yatırım maliyeti de keģif maliyetlerinin üzerine %15 bilinmeyen gider, %10 etüd, proje, mühendislik ve kontrollük giderleri, kamulaģtırma ve faiz eklenerek elde edilmiģtir. Projenin ekonomik ömrü 2 yıl sürecek inģaat faaliyetlerinden sonra 50 yıl olarak alınmıģtır. Proje ekonomik analizi yapılırken inģaat baģlangıç yılı olarak günümüz kabul edildiğinden, inģaat faaliyetleri boyunca kredi faizleri göz önüne alınmamıģtır. Ayrıca yıllık giderler hesaplanırken sigortalar ve vergiler dâhil edilmemiģtir. Garzan-II Regülatörü ve HES Projesi nde enerji faydaları hesaplanırken DSĠ nin belirlediği güvenilir ve sekonder enerji fiyatları kullanılmıģtır. Ancak elektrik piyasasındaki güncel satıģ fiyatlarındaki değiģimlere bağlı olarak fiyatlar ve enerji faydaları güncelleģtirilmelidir. Bu durum göz önüne alınmıģ ve DSĠ tarafından belirlenen satıģ fiyatlarına ek olarak, üretilen toplam enerji 10.0 ile satılmıģtır. 20

43 Tablo 5. Proje Ġç Karlılık Oranı 21

44 Tablo 6. Proje Rantabilitesi 22

45 III.4. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģmesine bağlı olarak, proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri, Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģmesine bağlı olarak, proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri bulunmamaktadır. III.5. Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģebilmesi için zaruri olan ve proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi planlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri, Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleģebilmesi için zaruri olan ve proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleģtirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri bulunmamaktadır. III.6.KamulaĢtırma, Garzan II HES projesi yaklaģık m 2 alanda yer alacaktır. Proje sahası dahilinde kurulacak ünitelerin tamamına Ģahıs arazisi içerisinde bulunmaktadır. Projenin kamulaģtırma çalıģmaları henüz bitmediğinden proje sahasındaki Ģahıs arazileri netlik kazanmamıģtır. Proje kapsamında herhangi bir iskanın kamulaģtırılması düģülmediğinden veya projeden doğrudan etkilenecek toplu bir yerleģim bulunmadığından 2510 sayılı Ġskan Kanunu na göre yeniden yerleģim söz konusu olmayacaktır. KamulaĢtırma çalıģmaları sırasında tarla, bağ ve bahçeleri kamulaģtırılan ancak ikametleri etkilenmeyen yöre halkının mevcudiyeti ve talebi durumunda bu Ģahıslara ait ikametlerin de isteğe bağlı kamulaģtırılması talepleri dikkate alınacaktır. Proje kapsamında kullanılacak tarım alanlarında tarım dıģı amaçla arazi kullanımı için, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu ilgili hükümleri gereğince Gıda, Tarım ve Hayvancılık Batman Ġl Müdürlüğü nden gerekli izinler alınacaktır. Proje kapsamında mera vasıflı alanların kullanılması durumunda ise 4342 sayılı Mera Kanunu nun 14. maddesi gereğince, yatırıma baģlamadan önce, söz konusu mera alanlarının tahsis amacı değiģikliği ile ilgili olarak, Batman Valiliği Mera Komisyonu na baģvurularak gerekli izinler alınacaktır. Proje kapsamında Ģahıs arazilerinin kullanılması durumunda özel mülkiyet sahipleri ile öncelikli olarak karģılıklı anlaģma yoluna gidilecek, anlaģmazlık durumlarında ise 4650 Sayılı KamulaĢtırma Kanunu ve 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu nun ilgili maddeleri çerçevesinde kamulaģtırma iģlemleri yapılacaktır. III.7.Diğer hususlar, Bu bölümle ilgili değerlendirilecek baģka husus bulunmamaktadır. 23

46 BÖLÜM IV PROJE KAPSAMINDA ETKĠLENECEK ALANIN BELĠRLENMESĠ VE BU ALAN ĠÇĠNDEKĠ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLĠKLERĠN AÇIKLANMASI 24

47 BÖLÜM IV. PROJE KAPSAMINDA ETKĠLENECEK ALANIN BELĠRLENMESĠ VE BU ALAN ĠÇĠNDEKĠ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLĠKLERĠN AÇIKLANMASI IV.1.Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi, (etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek) Garzan II HES projesi, Batman Ġli Kozluk Ġlçesi nde Garzan Çayı üzerinde kurulacaktır. EK-6 daki yerleģim planından da görüleceği gibi proje alanında en yoğun çalıģmaların yapılacağı kısım KFMA-1, KFMA-2, KFMA-3, Ģantiye alanı ve sahada mevcut bulunan baģka firmalara ait 2 adet konkasör tesisinin bulunduğu kısımdır. Proje ünitelerinin yerleģim alanlarına uzaklıkları 100 m. ile m. arasında değiģmektedir. Proje ünitelerinin yerleģim yerlerine olan mesafeleri Tablo 7 de verilmiģtir. Projede yerleģimlere yakın olan ünite iletim kanalıdır. Projenin hem çevresel, hem de sosyoekonomik etkileri ilgili maddelerinde değerlendirilmiģ, gerekli hesaplama ve modellemeler yapılmıģtır. Proje sahasında yapılan hesaplamalardaki mesafeler de dikkate alınarak proje için her yönde 500 m.lik bir etki alanı belirlenmiģtir. Proje sahasına ait etki alanı haritası EK-9 da verilmiģtir. Tablo 7. Garzan II HES Projesi Ünitelerinin YerleĢim Yerlerine Olan Mesafeleri YerleĢim Yeri Ünite Adı YerleĢime Göre Ünitenin Yönü Mesafesi Kumlupınar Köyü Ġletim Kanalı Doğu 750 m. ToptaĢı Mah. HES Güneydoğu m. Çayönü Köyü Ġletim Kanalı Batı 125 m. Yeniköy Mah. Ġletim Kanalı Batı 100 m. Çakırlar Mah. Ġletim Kanalı Güneybatı 625 m. KurĢunlu Mah. Ġletim Kanalı Batı 125 m. Yeniköy Mah. KFMA-3 Doğu 500 m. Çakırlar Mah. KFMA-1 Güneybatı 750 m. Çakırlar Mah. KFMA-2 Güneybatı 750 m. Çayönü Köyü KFMA-4 Güney m. Proje kapsamında ulaģım yolları dahil yaklaģık m 2 alan kullanılacaktır. Kesin alan miktarı kati proje aģamasında ortaya çıkacaktır. Proje sahasında orman alanına bulunmamaktadır. Tüm proje sahası Ģahıs arazilerinde yer almaktadır. IV.2.Etki Alanı Ġçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı IV.2.1.Meteorolojik ve iklimsel özellikler, Kozluk Ġlçesi nde rasat kaydı yapılan meteoroloji istasyonu olmadığı için, proje sahasının meteorolojik koģullarının incelenmesinde Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel 25

48 OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTO S EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK Ön-Gün ĠnĢaat Taah.ve Tic.A.ġ. Müdürlüğü, Batman Meteoroloji Ġstasyonu na ait yılları arasındaki rasat kayıtlarından faydalanılmıģtır (EK-10). Bölgenin Genel İklimi Batman Ġli nde tipik bir kara iklimi sürmektedir. Çok sert doğu iklimi ile güney bölgelerinin Akdeniz iklimi arasında bir geçiģ yeridir. Yazları çok sıcak ve kurak, kıģları ılıman ve yağıģlı geçmektedir. Batman ilinin sıcaklık ortalaması, yazları 40 derece, kıģları ise ortalama 5 derecedir. Torosların doruğa yakın eteklerinden baģlayarak güney etekleri ve dağlar arasında kalan vadilere serpilmiģ durumdaki yerleģim birimlerinden oluģan ilçede; Torosların kuzeyi Ģiddetli karsal iklime sahipken, ilçenin güney kısımları karasal iklimi andırır olmasına rağmen bu iklim tipine nazaran kıģların, daha ılıman, yazların ise daha serin oluģu karasal iklimden ayrı bir Ģekil arz eder. Yüksek kesimlerin dıģında kar yağıģı fazla görülmez. Yağan karlar da kısa sürede kalkar. Kar yağıģları genellikle Ocak-ġubat aylarında görülür. Dorukların dıģında Mart ortalarında kar kalmaz. Yağmurlar Kasım, Aralık, ġubat, Mart, Nisan aylarında çok sık ve etkili yağar. Bölgenin Ġskenderun Havzasına açık oluģu ve iklimin ılımanlığı sebebiyle sürekli-haftalarca süren yağıģlara rastlanmamaktadır. Sıcaklık Uzun yıllar sıcaklık verilerinde en yüksek sıcaklık 44,6 C ile Ağustos ayında, en düģük sıcaklık ise 24 C ile Ocak ayında ölçülmüģtür. Sıcaklık verileri Tablo 8 de verilmiģtir. Tablo 8. Uzun Yıllar Sıcaklık Verileri AYLAR PARAMETRE Ortalama Sıcaklık ( o C) Max. Sıcaklık Ortalaması ( o C) Min. Sıcaklık Ortalaması ( o C) Max Sıcaklık Günü ( o C) Max. Sıcaklık Yılı ( o C) Max. Sıcaklık ( o C) Min. Sıcaklık Günü ( o C) Min. Sıcaklık Yılı ( o C) Min. Sıcaklık ( o C) Kaynak: Batman Meteoroloji Ġstasyonu, Verileri 26

49 OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTO S EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK Ön-Gün ĠnĢaat Taah.ve Tic.A.ġ. Yağış Uzun yıllar yağıģ verileri Tablo 9 da verilmiģtir. Tablo 9. Uzun Yıllar YağıĢ Verileri AYLAR PARAMETRE Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) Maksimum YağıĢ (mm) YağıĢın 0,1 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması YağıĢın 10 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması YağıĢın 50 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması 0.1 Kaynak: Batman Meteoroloji Ġstasyonu, Verileri Nem Batman Meteoroloji Ġstasyonundan alınan nem verileri Tablo 10 da verilmiģtir. Tablo 10. Nem Değerleri AYLAR PARAMETRE Ortalama Nem (%) Minimum Nem (%) Kaynak: Batman Meteoroloji Ġstasyonu, Verileri Sayılı Günler Sayılı günler(bulutluluk, kar yağıģlı, sisli, dolulu, orajlı) değerleri Tablo 11 de verilmiģtir. 27

50 OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTO S EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTO S EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK Ön-Gün ĠnĢaat Taah.ve Tic.A.ġ. Tablo 11. Sayılı Günler Değerleri AYLAR PARAMETRE Ortalama Bulutluluk Ortalama Açık Günler Sayısı Ortalama Bulutlu Günler Sayısı Ortalama Kapalı Günler Sayısı Kar YağıĢlı Günler Sayısı Sisli Günler Sayısı Dolulu Günler Sayısı Orajlı Günler Sayısı Ortalaması Kaynak: Batman Meteoroloji Ġstasyonu, Verileri Rüzgar Uzun yıllar rüzgar verileri değerleri Tablo 12 de verilmiģtir. Tablo 12. Uzun Yıllar Rüzgar Değerleri AYLAR PARAMETRE (m_sec) Ort.Rüzgar Hızı Max.Rüzgar Hızı Max.Rüzgar Yönü ESE SSE SSE SSE ENE ESE SE S WNW WSW S SE N Yönünde Rüzgar Ortalama Hızı NE Yönünde Rüzgar Ortalama Hızı E Yönünde Rüzgar Ortalama Hızı SE Yönünde Rüzgar Ortalama Hızı S Yönünde Rüzgar Ortalama Hızı SW Yönünde Rüzgar Ortalama Hızı W Yönünde Rüzgar Ortalama Hızı NW Yönünde Rüzgar Ortalama Hızı

51 ġekil 3.Esme Sayılarına Göre Rüzgar Diyagramı NW N NE Esme Sayısı W 0 E SW SE S IV.2.2. Bölgesel ve proje alanı Jeolojik özellikleri (Sahanın 1/ ölçekli genel jeoloji haritası ve inceleme alanına ait büyük ölçekli (1/5000 ya da varsa 1/1000 ölçekli ) jeoloji haritası ile stratigrafik kolon kesitleri, özellikle HES sahasında yüzeylenen birimlerin fiziksel özellikleri ile jeomorfolojik özellikler, tektonik hareketler, doğal afet potansiyeli, heyelan, benzersiz oluģumlar, çığ, sel, kaya düģmesi), Jeoteknik Etüt Raporu, GerçekleĢtirilmesi planlanan Garzan II Regülatörü ve HES Projesinin jeoteknik özelliklerinin belirlenmesi amacı ile Obelya Mühendislik Çevre ve Yatırım DanıĢmanlığı Hizmetleri Ticaret Limited ġirketi tarafından gözlemsel mühendislik jeolojisi raporu hazırlanmıģtır. Raporda değinilen hususlar aģağıda açıklanmıģtır. Gözlemsel mühendislik jeolojisi raporu EK-11 de verilmiģtir. Proje sahasına ait 1 / ölçekli jeoloji haritası ve proje yapı yerlerinin 1 / ölçekli jeolojik yerleģim planları ve kesitleri gözlemsel mühendislik jeolojisi raporunun ekinde verilmektedir. Genel Jeoloji Güneydoğu Anadolu bölgesinin jeolojisi ve jeolojik evrimi birçok araģtırmacı tarafından ayrıntılı biçimde incelenmiģ, bu konuda farklı görüģler ileri sürülmüģtür. MaraĢ ilinden Hakkari iline ve daha doğuda Ġran da devam eden uzun bir bindirme kuģağı ile sürüklenmiģ birimler önceleri Bitlis Masifi olarak isimlendirilmiģ ancak son çalıģmalar ve levha tektoniği kuramıyla yapılan açıklamalarda bu birimlere Bitlis metamorfitleri adı verilmiģ, Güneydoğunun jeolojik evrimi plaka tektoniği esaslarına göre açıklanmıģtır. 29

52 Anadolu ve Avrasya kıtalarının, Arap- Afrika kıtalarıyla çeģitli jeolojik devirlerdeki yaklaģımlarıyla ilgili olarak Güneydoğu Anadolu bölgesi; 1. Toros Orojenik KuĢağı 2. Kenar Kıvrımları KuĢağı 3. KıvrımlanmıĢ kuģak olarak 3 tektonostratigrafik bölgeye ayrılmıģtır. ÇalıĢma alanı kenar kıvrımları kuģağı üzerinde yer almaktadır. Anadolu ve Arap plakalarının çarpıģması ve Arap plakasının Anadolu levhacığı altına dalmasıyla oluģan sürüklenim zonu ve bu zonun sınırı olan Bitlis bindirme kuģağının kuzeyinde kalan ve Toros ojesenklinal alanında oluģan ofiyolit, sediman, metamorfik sürüklenim örtüleri allokton, güneyde Arap-Afrika levhasının kıtasal Ģelf alanı üzerindeki kenar sığ basende çökelen birimlerse otokton birimlerdir. Allokton birimler ayırıcı stratigrafik özellikleri ve içerdikleri kayaç toplulukları yönünden farklı havza koģullarına sahip oldukları için 2 ana grupta toplanmıģlardır. a. Toros dağ kuģağı boyunca kastel çanağına çekim kaymaları ve sürüklenim örtüleri biçiminde yerleģmiģ birimler, b. Miyosen sonunda Üst Alpin orojenezinin etkisiyle güneydeki önçukur çökelleri üzerine gelen sürüklenim örtüleri. Stratigrafik Jeoloji Proje sahası geniģ çevresinde yer alan jeolojik birimler yaģlıdan gence doğru aģağıda sıralanmıģlardır. Kretase-Paleosen yaģlı birimler Germav formasyonu (KPg) : KumtaĢı Ģeyl ve marn ardalanmasından oluģur. KumtaĢı taze yüzü kahverengi, koyu gri, çürüme yüzü gri renkli ince orta yer yer iri ögeli polijenik elemanlı, orta boylanmalı, sert, kil kireç çimentolu, genellikle sıkı tutturulmuģ, yer yer dağılgan ve ince-orta tabakalıdır. ġeyl yeģilimsi gri ve koyu gri renkli, dağılgan kumlu, killi, yer yer kireçli, hidrotermel alterasyonlu, düzensiz dilinimli ve sertçedir. Marn yeģilimsi gri renkli, kesif, gevrek, köģeli kırıklı ve seyrek fosillidir. Germav formasyonunun altındaki Sayındere ve Körkandil formasyonlarıyla oluģturduğu dokanak ve üstündeki Midyat grubuyla olan dokanağı uyumsuzdur. Germav formasyonuna ait birimler Kretase - Paleosen yaģlıdır. Eosen yaģlı birimler Baykan karıģığı (Eb) : ÇakıltaĢı, kumtaģı, Ģeyl, yastık lav, aglomera, tüf, mikiritik kireçtaģı ve kireçtaģı gibi kayaç türleri ile mermer, Ģist, ofiyolit, metavolkanik gibi değiģik tür ve boyutta blokların karıģımından oluģmaktadır. Birim adını en karakteristik olarak görüldüğü 30

53 Baykan ilçesinden almaktadır. Bitlis metamorfiklerinin hemen güneyinde Eosen volkanikleri, daha güneyde de Eosen sedimanter kayaçlar Baykan karıģığının üyesi olarak haritalanmıģtır. Volkanik birimler yastıklı bazalt, aglomera ve tüf halinde görülürler. Yastıklı bazaltlar en yaygın olarak görülen volkaniklerdir. Grimsi yeģil, boz ve kahverenklidir. Yastıklar genel olarak çarpıktır. Tüfler açık gri, kirli beyaz renkte olup aglomerların matriksini oluģtururlar. Aglomera tüf hamur içerisinde yeģil ve mor renkli çakıllardan oluģur. Volkanikler birbiriyle ardalandığı gibi Ģeyl, marn, gri ve kızıl renkli mikritik kireçtaģı ile de ardalanmaktadılar. Bazen de ara katman olarak kumtaģı içerirler. Sedimanter oluģumlu birimler çakıltaģı, çamurtaģı, kumtaģı, Ģeyl, mikritik kireçtaģı, kireçtaģından oluģmaktadır. Bu birimler içinde daha yaģlı formasyonların blokları bulunmaktadır. ÇakıltaĢları değiģik kademelerde görülmektedir. Tabanda Tütü köyü yakınında görülen çakıltaģı alacalı, gri renkli ve katmasız görünümüyle diğerlerinden ayrılır. Çimento yok denecek kadar az, çakıllar %90 oranında kristalize kireçtaģından türemedir. Yer yer de küçük bloklar bulundurular. Kalınlıkları m kadardır. Üste seviyelere doğru çimentosu gri renkli ve kumlu çamurtaģı olan çakıl oranı az ofiyolitlerin oluģturduğu çakıltaģına geçmektedir. Birimin üst seviyelerinde 5-60 m kalınlığa eriģen kırmızı renkli çakıltaģı görülmektedir. Ayrıca diğer birimlerle ardalanma gösteren çakıltaģları da görülmektedir. ÇamurtaĢları genellikle kırmızı renkli yer yer sarımsı gri renkli katmansız görünümlüdür. Ġçerilerinde yer yer blok ve çakıltaģı mercekleri görülmektedir. KumtaĢı diğer birimlerle ardalanmalı olarak görülür. Orta-kalın katmanlı, aģınma yüzeyi alacalı gri, taze kırık yüzeyi sarımsı gri, pembemsi gri renkli, killi karbonat çimentolu, sert ve sıkı tutturulmuģtur. Volkaniklerle ardıģıklı olanlar yeģil renklidir. Baykan karıģığının üst seviyelerinde küresel ayrıģmalı kumtaģları görülmektedir. ġeyller kırmızımsı kahve, kirli sarı, gri renkli ve tabakasız görünümlüdür. Diğer kayaç türleriyle ardıģıklı olarak bulunurlar. Mikritik kireçtaģı kırmızı, pembe ve gri renkli, ince taneli yer yer çörtlüdür. Ġnce orta katmanlıdır. Diğer kayaç türleriyle ardıģıklı olarak bulunurlar ve pelajik forminifer içerirler. KireçtaĢı değiģik seviyelerde ara tabaka olarak görülür. Bazı seviyelerde metrelerce kalınlıkta birbirinden farklı kireçtaģı düzeyleri görülür. Bunlardan gri renkli ince-orta katmanlı kireçtaģı pirit kristalleri ve küçük nümmilit bulundurmalarıyla diğerlerinden ayrılır. Metrelerce kalınlığa sahip ve haritalanabilir orta-kalın katmanlı, iri taneli, yer yer çörtlü kireçtaģları Baykan karıģığının ana bileģenlerindendir. Baykan karıģığı içinde yer yer daha yaģlı formasyonların blokları görülmektedir. Bu bloklardan Dereköy kuzeyinde volkanitli karıģık içinde Tütü ve Mutki grubuna ait büyükçe bloklar görülür. Ayingaris, Kuçalan ve Cırrı köyleri yöresinde kristalize kireçtaģı blokları, Baykan yöresinde de Gulemen ofiyolitlerine ait bloklar hâkimdir. Derece, Bocan köyleri yakınında da birimin tabanında görülen sıkı çimentolu kireçtaģı görünümlü çakıltaģı blokları ile Guleman ofiyolitlerine ait bloklar gözlenir. Baykan karıģığının alt kontağı Miyosen yaģlı birimler üzerine bindirmelidir. Üst kontağı da Bitlis metamorfikleri ile bindirmelidir. Birimin yaģı foslillere dayanılarak Paleosen- Eosen (Lütesiyen) olarak verilmiģtir. 31

54 Midyat kireçtaģı (Emk) :Krem, kirli beyaz beyaz renkli olan kireçtaģları alt bölümde ince-orta tabakalı, marn ara bantlı ve bol foraminifer fosildir. Üst bölümler korniģler oluģturan beyaz-krem renkli, orta-kalın tabakalı, köģeli kırılmalı ve karstik yüzeylidir. En üst seviyelerinde tebeģirli kireçtaģları yer almaktadır. Midyat kireçtaģları Alt-Orta Eosen yaģ kontağında foraminifer içermektedir. Kalınlığı yer yer 450 m olarak ölçülmüģtür. Alt kontağı Miyosen yaģlı Lice formasyonu iledir. Oligosen yaģlı birimler Jips (Oj) : Yer yer tuz ile yanal geçiģlidirler. Beyaz, kirli beyaz renkte olan bu birim yer yer kristaller halinde bulunur. Karasal çökellerdir. Miyosen yaģlı birimler Lahti Formasyonu (Mlç, Mlk) : Proje sahasında regülatör bölgesinin doğusunda KurĢunlu ve Çakırlar Mahalleleri genelinde yüzeylenmektedir. Kırıntılı kayaçların oluģturduğu Lahti formasyonu içinde bulundurduğu elemanlara göre çakıltaģı (Mlç) ve kumtaģı (Mlk) olarak ayırtlanmıģtır. ÇakıltaĢı (Mlç) kalın katmanlı, alacalı ve kırmızı renkli, gevģek tutturulmuģ ve kumlu çimentoludur. KumtaĢları (Mlk) orta kalın tabakalı, gri boz renklidir. Lice Formasyonu (Mlik): KumtaĢı, Ģeyl, miltaģı, kumlu kireçtaģı ardalanmasından oluģmaktadır. Belirgin olarak Kozluk Ġlçesinin batısında görülmektedir. Kumlu filiģ özelliğinde olan bu birim genel olarak düzgün katmanlı, alacalı, gri ve boz renklidir. ġeyllerin egemen olduğu kesimlerde yeģil renk hakimdir. KumtaĢları orta katmanlı, açık gri, alacalı gri, kahvemsi boz renklidir. Kaba ve orta taneden oluģmaktadırlar. Derecelenmesi iyi boylanması orta özelliktedir. Çimentosu karbonat ve kilden oluģmaktadır. Yanal olarak kumlu kireçtaģlarına geçiģ yaparlar. Kumlu kireçtaģları orta, kalın katmanlı kahvemsi boz renktedir. Bazen 5-10 cm kalınlığında ayırtman seviyeler oluģturur. Killi kireçtaģları sarımsı gri renkli, ince tabakalı ve marn görünümlüdür. Ara katman olarak çakıltaģı seviyeleri içermektedir. ġeyller ince katmanlı veya katmansız olarak görülmektedirler. YeĢilimsi gri renkli ve marn dönüģümlüdürler. Killi kireçtaģları (Mlik) çok belirgin olmaları nedeniyle jeolojik haritada ayırtlanmıģlardır. Lice formasyonuna içindeki fosilerden yola çıkılarak Alt Miyosen yaģı verilmiģtir. ġelmo formasyonu (MĢ) : Adını Batman ili Kozluk Ġlçesi ġelmo köyünden almıģtır. Proje sahasında genelinde görülmektedir. Litolojik özellikleri açısından 2 üyeye ayrılır. a) Evaporit ġelmo Üyesi Alacalı boz renkli kumtaģı, kırmızımsı yeģilimsi boz renkli Ģeyl ve alacalı renkli miltaģı ile temsil olunur. Evaporit ġelmo; jips ve tuz tabakalı, kumtaģı ve çamurtaģı ardalanmasından oluģmuģtur. Grovak tipli kumtaģlarının renkleri koyu kahverengi ile gri 32

55 arasında değiģir. Ġnceleme alanında bu üyenin tabana yakın düzeylerinde mercekler halinde evaporit ve kalın tuz (NaCl) tabakaları gözlenmektedir. Alt dokanağı uyumsuzdur. b) Üst ġelmo Üyesi Kırmızı ve alacalı boz renklerde çakıltaģı, kumtaģı, miltaģı ve çamurtaģı ardalanmasından oluģmaktadır. ÇakıltaĢı kırmızı ve alacalı gri renkli, kalın tabakalı, az köģeli kötü boylanmalı gevģek dokulu ve kireç çimentoludur. KumtaĢı yeģilimsi gri ve grimsi kırmızı renkli, ince iri ögeli, polijenik elemanlı kalın tabakalı, az köģeli, kötü boylanmalı, gevģek dokulu ve kireç çimentoludur. MiltaĢı ve çamurtaģı pembe ve grimsi renkli, yumuģak milli, kireçli ve mika pulludur. ġelmo formasyonu içerisinde yaģ verecek fosil bulunamamıģtır. Ancak Ort-Üst Miyosen yaģında olduğu kabul edilmiģtir. Proje sahasının genelinde üst Ģelmo üyesi bulunmaktadır. Kuvaterner Alüvyon: Projenin gerçekleģtirileceği Garzan çayı genelde oldukça geniģ bir vadi içerisinde akar. Bu yüzden inceleme alanında genelinde çoğu bölgelerde Taraça ve Alüvyon sahaları geliģmiģtir. Alüvyon kalınlığının membadan mansaba doğru arttığı gözlemlenmiģtir. Yamaç molozu: ÇalıĢma alanı civarında özellikle yumuģak özellikli birimler üzerinde fazlasıyla geliģmiģtir. ġeyller, kiltaģları, kumtaģları bol kırıklı olmaları nedeniyle bulundukları yerde, atmosferik ayrıģmayla oldukça kalın molozları oluģturmuģlardır. 33

56 ġekil 4. Güneydoğu Anadolu Bölgesine Ait GenelleĢtirilmiĢ Stratigrafik Kesit 34

57 Ġnceleme Alanı Mühendislik Jeolojisi Regülatör Yeri Mühendislik Jeolojisi Talvegden yüksekliği 6,50 m. olarak planlanan Garzan II Regülatörü yerinde ġelmo formasyonunun kumtaģı Ģeyl ve çakıltaģı ardalanması oluģmuģtur. ġelmo formasyonu oluģturan kumtaģı taze yüzü açık kahverengi, açık gri, çürüme yüzü gri renkli ince orta yer yer iri ögeli polijenik elemanlı, kötü boylanmalı, sert, genellikle orta sıkı tutturulmuģ, yer yer dağılgan ve ince-orta tabakalıdır. ġeyl yeģilimsi ve gri renkli, dağılgan kumlu, killi, yer yer kireçli, düzensiz dilinimli ve sertçedir. Garzan II Regülatör yerinde Ģelmo formasyonu üzerinde Garzan Çayı yatağında muhtemelen 5-10 m. kalınlığında alüvyon, yamaçlarda ise ġelmo formasyonuna ait çakıltaģı birimleri vardır. İletim Kanalı Güzergahı Mühendislik Jeolojisi Ġletim kanalı güzergahının tamamında ana kaya olarak ġelmo formasyonunun kumtaģı, Ģeyl ve çakıltaģı ardalanmasından oluģan birimler bulunmaktadır. KumtaĢı genelde açık kahve renkli ve orta kalın tabakalıdır. KumtaĢlarının üzerinde genelde kötü boylanmalı çakıltaģları yüzeylenmektedir. ÇakıltaĢlarının üzerinde de yükleme havuzu ve santral binası bölgesine doğru genelde kahve renkli olarak görünen Ģeyl birimleri bulunmaktadır. Yükleme Havuzu Yeri Mühendislik Jeolojisi Yükleme havuzu yerinde ġelmo Formasyonu üzerinde alüvyal çökeller bulunmaktadır. Yükleme havuzu çökeller kaldırıldıktan sonra ana kaya üzerine inģa edilecektir. Yükleme havuzu yerinde taģıma gücü ve durayllılık yönünden sorun yoktur. Cebri Boru Güzergahı Mühendislik Jeolojisi 35 m. uzunluğunda olan cebri boru yükleme havuzundan santral yerine kadar uzanmaktadır. Güzergahta ġelmo formasyonu üyesi çakıltaģları son metrelerde Ģeyler ve alüvyon bulunmaktadır. ÇakıltaĢı (Mlç) kalın katmanlı, açık renkli, gevģek tutturulmuģ ve kumlu çimentoludur. Formasyonlar cebri boru güzergahı için sorunsuzdur. Yapılacak düzeltme kazısı ile alüvyon ve formasyon üzerindeki ayrıģmalar kaldırılacak, cebri boru güzergahı sağlam kayalar üzerinde inģa edilecektir. 35

58 Santral Binası Yeri Mühendislik Jeolojisi Santral yerinde ana kayayı ġelmo formasyonunun kumtaģı üyesi ile alüvyon oluģturmaktadır. KumtaĢı açık kahve renkli, kalın tabakalıdır. Santral yerinde tahminen 5-8 m kalınlıkta alüvyon bulunmaktadır. Alüvyon sıyırma kazısı ile kaldırılacaktır. Santral binası yapılacak kazıdan sonra ana kaya olan kumtaģı üzerine oturtulacaktır. Ana kayayı oluģturan kumtaģında ve alüvyal malzemede duraylılık ve taģıma gücü yönünden herhangi bir sorun yoktur. Kaya Kalitesinin Belirlenmesi Proje kapsamında özellikle iletim kanalları yerlerinde yapılan gözlemlerde kötü durumda % oranında karot kalitesi gerçekleģebileceği, iyi durumda ise % oranında karot kalitesi gerçekleģebileceği gözlemlenmiģtir. Cebri boru yamacında ve santral binası yerinde ise kötü durumda % oranında karot kalitesi gerçekleģebileceği, iyi durumda ise % oranında karot kalitesi gerçekleģebileceği gözlemlenmiģtir. Bu değerlendirmeler gözlemsel sonuçlara ve laboratuarda yapılan deneylerin sonucuna göre yapılmıģtır. Önerilen sondaj noktalarından yapılacak sondajlardan çıkacak karotlara göre kesin proje aģamasında değerlendirme yapılmalıdır. Temel Zemini Olarak Seçilebilecek Birimlerin Değerlendirilmesi Regülatör, iletim kanalları tünelleri bölgeleri kaya özellikleri bakımından iyi kaya özellikleri göstermektedir. Regülatör yerinin her iki sahilinde de tabanda ġelmo Formasyonuna ait kumtaģları ve üzerinde yamaçlarda kötü boylanmalı çakıltaģı ve çay yatağında orta boylanmalı alüvyon bulunmaktadır. Alüvyonlar genelde ġelmo Formasyonunu çakıltaģı birimlerinde koparak oluģmuģ oluģumlardır. Çay yatağı üzerinde alüvyon birimin kalınlığı net olarak görünmektedir. Yamaçlardan kopan parçalar genelde yuvarlak ve sertliği ise yüksek seviyededir. Bu parçalar el ile parçalanmamaktadır. Yapılan değerlendirmelerde regülatör bölgesinde en düģük RQD yüzdesi % 40 olarak alınmıģtır. En yüksek olarakta % 70 olarak alınmıģtır. Yapılan hesaplamalara göre regülatör yerinde emniyetli taģıma gücü kg/cm 2 arasında değiģik durumlar göstermektedir. Yapılan değerlendirmelerde iletim kanalları bölgesinde en düģük RQD yüzdesi % 35 olarak alınmıģtır. En yüksek olarakta % 70 olarak alınmıģtır. Yapılan hesaplamalara göre regülatör yerinde emniyetli taģıma gücü kg/cm 2 arasında değiģik durumlar göstermektedir. 36

59 Regülatör, iletim kanalları bölgeleri ġelmo formasyonunun kumtaģı biriminin temel zemin olarak seçilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır. Özellikle regülatör alanında alüvyonların kalınlığı bilinmediğinden ve alüvyonlar içerisinde büyük çakıl boyutunda malzemenin fazla olmasından dolayı inģaat sırasında alüvyon kaldırılmalı ve regülatör yapısı sağlam zemin üzerine oturtulmalıdır. Ġletim kanalları bölgesinde de kazılarda çakıltaģı birimi kaldırılmalı ancak çeģitli bölgelerde çakıltaģı biriminin çok kalın olduğunun tespit edilmesi durumunda sondajlardan çıkacak sonuca göre gerekmesi durumunda sıkıģtırma iģlemi uygulanmalıdır. Yükleme havuzu, cebri boru yamacı bölgesi kaya özellikleri bakımından orta ve iyi kaya özellikleri göstermektedir. Yükleme Havuzu ve Cebri boru yamacı boyunca ġelmo Formasyonu çakıltaģı bulunmaktadır. ÇakıltaĢlarında kırık ve çatlak sistemleri bulunmamaktadır. Yapılan hesaplamalara göre yükleme havuzu ve cebri boru güzergahında yerinde emniyetli taģıma gücü kg/cm 2 arasında değiģecektir. Yükleme havuzu ve cebri boru alanında ġelmo formasyonu kumtaģı biriminin zemin olarak seçilmesi uygundur. Ancak yükleme havuzu yerinde çakıltaģı mümkün olduğunca kaldırılmalı ve yapılar kumtaģı birimi temel sağlam zemine oturtulmalıdır. ÇakıltaĢı biriminin fazla kalın çıkması durumunda sağlam zeminin tespitinde açılacak temel sondajlarında arazide ve laboratuarda yapılacak testler önem kazanacaktır. Cebri boru mesnetlerinin oturtulacağı bölgelerde kumtaģı birimine kadar kazı yapılmalı ve mesnetler sağlam zemine oturtulmalıdır. Santral binası bölgesinde Garzan Çayı nın taģkın zamanlarında bıraktığı düģük plastisiteli kil birimler bulunmaktadır. Bu alanda kil malzeme kalınlığı ve altındaki alüvyon malzeme kalınlığı tespit edilememiģtir. Yapılan hesaplamalara göre yükleme havuzu ve cebri boru güzergahında yerinde emniyetli taģıma gücü kg/cm 2 arasında değiģecektir. Santral binası bölgesinde alanda bulunan malzeme üzerinde kesinlikle yapı yapılmamalıdır. Killi birim kesinlikle kaldırılmalı ve kesin proje aģamasında yapılacak sondajlar ile alüvyon malzemenin kalınlığı ve dağılım özelliklerine göre temel zemin olarak seçilebilme özellikleri değerlendirilmelidir. Arazide yapılan gözlemlere göre alüvyon malzemenin kalınlığının 10 m.nin üzerinde olabileceği öngörülmüģtür. Bu durumda alüvyon malzemenin kaldırılması mümkün gözükmemektedir. Alüvyon birimin temel zemin olarak seçilebilinmesi için zeminde çimento enjeksiyonu ile güçlendirme yapılmalıdır. Kesin proje aģamasında ekli plan ve kesitlerde yerleri ve derinlikleri verilen temel araģtırma sondaj kuyuları açılarak aģağıda belirtilen temel özellikleri araģtırılmalı ve değerlendirmelidir. 37

60 Örtü birimlerinin kalınlığı, geçirimlilik özellikleri, taģıma gücü parametreleri Temel kayanın dokanağı, taģıma gücü ve geçirimliliği Elde edilen veriler ve tasarım ölçütlerine göre temelde iyileģtirme gerekip gerekmediği, gerekirse iyileģtirme yöntemi ġev Duraylılığı Analizleri Yapılan gözlemlerde regülatör, iletim kanalı ve iletim tüneli bölgelerinde Ģev duraylılığı açısından bir problem bulunmadığı gözlemlenmiģtir. Proje sahasına ulaģım sağlanan yollarda özellikle ġelmo Formasyonu KumtaĢı biriminde ve çakıltaģı biriminde bazı yerlerde 75 eğime kadar dik durumda görünmektedirler. ġevlerde bozunma sonucu küçük akmalar gözlemlenmiģtir. ġevlerde kayma gözlemlenmemiģtir. Ancak kötü boylanmalı çakıltaģı biriminden sık sık parça kopmaları gözlemlenmiģtir. Yükleme havuzu ve cebri boru güzergahında ise üstte ġelmo Formasyonu ÇakıltaĢı biriminin olduğu ve yol kenarlarındaki Ģevlerin genelde sağlam duraylılığa sahip olduğu su ve atmosferik Ģartlar ile temas eden yerlerde küçük çapta kopma ve akmaların olduğu gözlemlenmiģtir. Bu akmalar ulaģım yollarını kapatacak düzeyde gerçekleģmediği bilgisi alınmıģtır. Yapılan değerlendirmelere göre yapı yerlerine ulaģmak için yapılacak yollarda Ģev oranları yatay 1 düģey 1,5 olarak alınabilir. Depremsellik Bölgenin genel depremselliği değerlendirilirken Doğu Anadolu Bölgesi nin deprem sistematiği incelenmiģ, depremleri tetikleyen tektonik yapı araģtırılmıģ, baģlıca fay zonları aģağıda anlatılmıģ ve proje sahası deprem bölgeleri haritası üzerinde gösterilmiģtir. Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ) : Türkiye nin en etkin ve diri olan iki ana fay kuģağından birini oluģturan DAFZ, Karlıova-Antakya arasında 580 Km.lik bir uzanım göstermekte olup, bölgenin jeodinamik evrimi ve depremselliğinde önemli bir oynamaktadır (Allen, 1969; Arpat ve ġaroğlu, 1972; 1975; Mc Kenzie, 1976; Seymen ve Aydın, 1972; ġaroğlu vd., 1987, 1992a, 1992b; Ambrasseys, 1989; Taymaz vd., 1991; Herece ve Akay, 1992; Nalbant vd., 2002). DAFZ, Karlıova nın doğusunda, Kargapazarı yöresinde, KAFZ ile kesiģme yerinden baģlar ve kuzeydoğu-güneybatı yönünde Göynük Vadisi boyunca güneybatıya doğru devam eder. Burada 17 Km.lik atımı olan fay ġaroğlu vd., 1987; Herece ve Akay, 1992), Bingöl yöresinde biraz belirsizleģmekte, ancak Palu-Pötürge arasında tekrar belirginleģip güneybatıya devam etmektedir. Hazar Gölü kuzeyinde son bulan segment, güneye sıçrama yaparak batıya devam etmektedir. Hazar Gölü genç tortulları üzerinde yapılan araģtırmalarda, buranın beģ adet büyük deprem geçirdiği ortaya konmuģtur (Hempton, 1983). Pötürge kuzeyinde ġiro Çayı boyunca batıya devam eden segment, Karakaya baraj gövdesinin 14 Km. kuzeyinden geçerek, Fırat Nehri üzerinde Km.lik sol yönlü bir atım oluģturmaktadır (ġaroğlu vd., 1987). 38

61 Güneybatıya devam eden DAFZ, Çelikhan ın güneyinden ve Adıyaman GölbaĢı ilçe merkezinden geçerek, GölbaĢı batısında 4750 m.lik bir atım oluģturmakta Ġmamoğlu, 1993, 1996) ve KahramanmaraĢ ın güneyinde, Türkoğlu nda, çatallanmaktadır. Bir kolu doğrultu atımın yanı sıra, eğim atım karakteri de kazanarak, güneye dönerek Amanos Fayı nı oluģtururken; bir kolu da Türkoğlu nda doğrultu değiģtirmeden güneybatıya doğru devam eder ve Bahçe kuzeyinden, Osmaniye den ve Ceyhan ın güneyinden geçerek, KarataĢ ta Akdeniz e girer. Son birkaç yüz yıl içinde bu fay üzerinde meydana gelen en önemli depremler, 1513 Pazarcık depremi, 1822 KahramanmaraĢ depremi, 1866 Karlıova depremi, 1872 Antakya, 1874 Gezin depremi, 1875 Sivrice depremi, 1893 Çelikhan depremi, 1905 Pötürge depremi, 1971 Bingöl depremi, 1977 depremi (AteĢ ve Bayülke, 1977), Haziran-Temmuz 1986 Sürgü depremleri (ġaroğlu vd.,1987) ve 1998 Ceyhan depremleridir. Güneydoğu Anadolu Bindirmesi / Bitlis-Zagros Kenet KuĢağı (BZKK): Tetis Denizi tabanının Avrasya Plakası altına dalarak yitiminden sonra, kıta-kıta çarpıģması sınırında geliģen bir yapı olan Bitlis-Zagros Kenet KuĢağı (BZKK), Güneydoğu Anadolu Bölgesinin kuzey kenarı boyunca geliģmiģtir. Bu bindirme fayı, Ġran daki Zagros Bindirme KuĢağı nın devamı Ģeklinde olup, doğudan batıya doğru Hakkari, BeytüĢĢebap, Narlı, Pervari güneyi, Kozluk, Kulp, Lice kuzeyi, Ergani kuzeyi, ÇüngüĢ ve Çelikhan dan geçer. Bu kesimde, DAFZ tarafından atıma uğrayan BZKK, GölbaĢı kuzeyinde tekrar ortaya çıkmaktadır. Batıya doğru iki bindirme halinde devam eden BZKK nın bir kolu KahramanmaraĢ tan, diğer kolu da daha kuzeyden geçip, Andırın doğusunda güneye dönerek belirsizleģir. Hakkâri Narlı yöresinde Yüksekova karmaģığı, Narlı Kulp Lice yöresinde Bitlis metamorfikleri, Ergani ÇüngüĢ yöresinde Maden karmaģığı, ÇüngüĢ Çelikhan yöresinde Pötürge metamorfikleri, daha batıda ise Engizek Grubu, Arap Plakası üzerindeki çökellere bindirmektedirler. Anadolu Plakası ile Arabistan Plakası arasındaki ilk kıta-kıta çarpıģması Bitlis metamorfikleri boyunca meydana gelmiģtir. Hazro yöresinde Paleosen öncesinde, Mardin- Derik yöresinde ise Eosen öncesinde, bu çarpıģmaya paralel yapılar oluģmuģtur (Perinçek vd.,1987). Halen etkinliği devam eden bu fay üzerinde en son 1975 Lice depremi meydana gelmiģtir. Bu faydan kaynaklanan pek çok tarihi depremin, deprem kataloglarında ve bu kataloglardan yararlanılarak hazırlanan haritalarda yer aldığı görülmektedir. Ölü Deniz Fayı (ÖDFZ) : Miyosen den bu yana toplam yanal atım miktarı 105 Km.ye ulaģan bu fay (Manspeizer, 1985), Ölüdeniz den DAFZ a kadar yaklaģık 1000 Km.lik bir uzanım göstermektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesini batıdan sınırlayan ve Kırıkhan Hassa arasında Amik Ovası içinden geçen fay, Reyhanlı kuzeyinde çatallanmalar yaparak kuzeye doğru devam eder ve Narlı yöresinde DAFZ ile birleģir. Bu yörede, bu faydan kaynaklanan, ağır 39

62 hasarlı büyük depremler de dahil, pek çok deprem meydana gelmiģ ve aktivitesi halen devam etmektedir Lice Fay Zonu : Lice yöresinden baģlayan fay, Hazro Antiklinali nin batısından ve Hani nin güneydoğusundan geçerek güneybatıya doğru devam eder. Hani güneyinde çatallanan fayın güney kolu, Karacadağ bazaltları altında kaybolur. Kuzey kolu ise, Dicle Nehri ni sol yönlü olarak öteledikten sonra, güneybatıya doğru devam eder. Petrol amaçlı açılan kuyu verilerinden, fayın kuzeybatı blokunun düģtüğü ve düģey atımın m. arasında değiģtiği görülmektedir (Perinçek vd.,1987). Lice Fay Zonu güneybatı yönünde kesiklikler göstererek uzanmakta ve Hilvan batısında, Fırat Nehri yatağına paralel uzanan faya bağlanmaktadır. Bu fayın, sol yönlü yanal atımın yanı sıra düģey atımı da bulunan, verev bir fay konumunda olduğu görülmektedir. Kimi araģtırmacılar tarafından, 1975 Lice depreminin, faydaki ters ve doğrultu atım bileģenleri hemen hemen eģit olan sol yönlü yanal atım sonucu meydana geldiği savunulmakta ise de (Eyidoğan, 1983), Lice yöresinde yapılan çalıģmalarda, fayın bindirme karakterinin daha etkin olduğu görülmüģtür (Ġmamoğlu, 2006). Adıyaman Fay Zonu : Doğu Anadolu Fayı nın R kırığı Ģeklinde görülen bu fay zonu, Palu ilçesinin batısında, DAFZ ndan ayrılarak, güneybatıya döner, Hazar Gölü nün güneyinde yer alan Helindir ve Hazar yerleģim birimleri içinden geçerek Adıyaman a doğru devam eder. YaklaĢık 210 Km.lik bir uzanım göstermekte olan (Perinçek vd., 1987), sol yanal atımlı fay, Fırat vadisini sol yanal olarak öteledikten sonra, Adıyaman il merkezinden geçerek, Besni güneyinde çatallanıp kaybolmaktadır. Bozova Fayı : Bozova Fay Zonu, DAFZ nun sağ yanal atımı olan bir X kırığı niteliğindedir. Adıyaman güneyinde belirginleģen fay, Bozova dan geçip, ġanlıurfa il merkezi yakınında hafif güneye dönerek, Akçakale grabeninin batı kenarını oluģturur (ġengör ve Yılmaz, 1981). Kandilli Rasathanesi kayıtları ve Türkiye nin son yıllardaki deprem kayıtlarına bakıldığında, ġanlıurfa yöresinde bu faydan kaynaklanan yoğun bir deprem etkinliği görülmektedir. Kalecik Fayı : Kalecik fayı, Bozova Fayı nın doğusunda, Bozova doğusu ile Hilvan arasından geçen kuzeybatı-güneydoğu yönlü bir fay olup, Bozova Fayı na paralel geliģmiģ bir faydır. Bu fay, Lice Fay Zonu ile DAFZ ın bir X kırığı niteliğinde olup, sağ yanal olarak geliģmiģtir. Kalecik fayı ile Bozova fayı arasında son yıllarda yoğun bir deprem etkinliğinin olduğu gözlenmektedir. 40

63 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, yukarıda belirtilen yanal atımlı faylara paralel veya yanal atımlı fay modellemelerine uygun geliģmiģ, pek çok küçük fay ile Bitlis Zagros Kenet KuĢağı na paralel birkaç küçük bindirme veya ters fay geliģmiģ bulunmaktadır. Bu fay zonları boyunca pek çok heyelan meydana gelmektedir. Meydana gelen bu heyelanlar, bu fayların diriliğini ortaya koymaktadır. Güneydoğu Anadolu ve yakın yöresinin son dönem deprem etkinliği Kandilli Rasathanesi ve Afet ĠĢleri Genel Müdürlüğü deprem kayıtları ve bu kayıtlara dayanarak yapılan Türkiye deprem etkinliği haritaları incelendiğinde, her yıl Rihter ölçeğine göre magnitüt değerleri 3-4 civarında olan yüzü aģkın deprem ile 4 ü aģan onun üzerinde depremin meydana geldiği görülür. Bu deprem merkez üsleri haritaya yerleģtirildiğinde, tümünün yukarıda belirtilen fay hatları üzerinde meydana geldikleri ve büyük çoğunluğunun ana hareketin meydana geldiği DAFZ ile BZKK üzerinde oluģtukları görülmektedir. Doğu Anadolu Fay Zonu ve Bitlis Zagros Kenet KuĢağı ndan sonra en büyük etkinlik Bozova Fayı üzerinde meydana gelmektedir. Ancak ana fay zonlarındaki yoğun etkinlik ve büyüklüğü dördün üzerinde olan deprem etkinliği aksine, burada daha küçük depremlerin meydana geldiği, dördü aģan depremlerin birkaç tane düzeyinde kaldığı görülmektedir. Kalecik Fayı ve Lice Fay Zonu üzerinde son yıllarda yoğun bir etkinliğin oluģmadığı ve nispeten durgun bir dönemde bulundukları görülmektedir. Bu nedenle, ileride buralarda da bu günkü etkinlilerine göre biraz daha etkin bir döneme girebilecekleri söylenebilir. Ana fay zonlarını oluģturan DAFZ ve BZKK üzerinde, bu günkü yoğun etkinliğe rağmen, Kuzey Anadolu Fay Zonu üzerinde son yüzyılda oluģan büyük deprem etkinliği görülmemiģtir. Ancak, bu faylar üzerinde tarihi dönemlerde meydana gelen depremlere bakıldığında, bu fayların, magnitüt değerleri 7 ye varan deprem ürettikleri görülmüģtür. Buralarda oluģan yoğun küçük deprem etkinliğine rağmen, bu faylar üzerinde sismik boģluklar olduğu ve büyük deprem üretebilecekleri belirtilmektedir ( Bu faylar ve bu faylar üzerinde yoğunlaģan sismik etkinliğe göre yapılan deprem bölgeleme haritasında, DAFZ ve BZKK birinci derece deprem bölgesi olarak belirlenmiģtir. Bu faylardan güneye inildikçe, ve 4. Derece deprem bölgelerine geçilmektedir. Projenin gerçekleģtirileceği alan, Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı nın hazırladığı Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası na göre, 1. derece deprem bölgesi içerisinde yer almaktadır. Proje kapsamındaki tüm inģaat çalıģmaları; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik ve tarih ve sayılı Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik bu Yönetmelikte değiģiklik yapılmasına dair tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. 41

64 ġekil 5. Batman Ġli Deprem Haritası IV.2.3. Hidrojeolojik özellikler (yer altı su seviyeleri; halen mevcut her türlü keson, derin, artezyen vb. kuyu; emniyetli çekim değeri; suyun fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik özellikleri; yer altı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı), Batman Ġli ve çevresinin yeraltı suyu yönünden verimli birimleri Batman Çayı verimli alüvyonları ile Batman Ovası nın bir kesiminde yayılım gösteren çakıltaģı ve kumtaģı birimlerinden oluģan lahti formasyonudur. Batman Ġli nin mevcut içme suyu Batman Çayı alüvyonlarından karģılanmaktadır. Bu alandaki yeraltı suyu 9-10 m. civarındadır. Ġlin güneydoğu kesimlerinde yayılım gösteren lahti Formasyonu nda ise su seviyesi m. arasındadır. Diğer kesimlerde ise yeraltısuyu yönünden verimsizdir. Ayrıca Batman Ġli nin yaklaģık 12 km. güneybatısında Diyarbakır il sınırları içersinde kalker akiferden boģalan ve yaklaģık debisi 6,5 m 3 /s olan Zilek kaynakları bulunmaktadır. Ġl yeraltısu rezervleri bakımından zengindir. Sulanabilen alanların bir kısmında üreticilerin kendi imkanlarıyla açtıkları derin kuyulardan sağlanan suyla sulu tarım yapılmaktadır. Batman Ġli yer altı suyu rezervi toplam beslenimi 6,33 milyon m 3 /yıl, yıllık emniyetli verim ise 5 milyon m 3 tür. Garzan II Regülatörü yeri kumtaģı Ģeyl ve çakıltaģı ardalanmasından oluģan ġelmo formasyonu üzerinde yer almaktadır. Proje genelinde santral binası alanına kadar ġelmo formasyonu üyeleri devam etmektedir. ġelmo Formasyonu temelde kumtaģı üzerinde kumtaģı Ģeyl ve çakıltaģı ardalanması bulunmaktadır. Çay yatağında ise çakıltaģı birimlerinden 42

65 kopup ayrılmıģ olan malzemelerin oluģturduğu kuvaterner yaģlı alüvyonlar bulunmaktadır. Dikkate değer alansal uzanıma sahip olan akifer niteliğindeki tek birim HES dolayında akarsu boyunca uzanan Kuvaterner yaģlı alüvyondur. Alüvyonun regülatör yerinde 5-10 m, HES dolayında 5-8 m kalınlığa sahip olduğu tahmin edilmektedir. Proje alanında yapılan gözlemsel zemin etüdü kapsamında proje alanı içerisinde yeraltısuyu kaynağı ve termal su kaynağına rastlanılmamıģtır. Ancak Diyarbakır Batman yolu Sason yol ayrımından yaklaģık 10 km. sonra termal su kaynakları bulunmaktadır. Bu bölgede termal hizmet veren iki adet otel bulunmaktadır. Termal su kaynaklarının proje alanına uzaklığı yaklaģık 50 km.dir. IV.2.4. Hidrolojik özellikler (yüzeysel su kaynaklarından deniz, göl, dalyan, akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su toplama havzası, oligotrofik, mezotrofik, ötrofik, distrofik olarak sınıflandırılması, sedimantasyon, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri),içme suyu ve kullanma suyu amaçlı kullanım durumları, Projenin bulunduğu havzanın hidrolojik karakteri, ekolojik potansiyeli, diğer havzalarla etkileģimi, Projenin yer alacağı nehrin su kalitesi ve SKKY de yer alan parametrelerle ile karģılaģtırılması, Garzan-II Regülatörü ve HES projesi; Doğu Anadolu Bölgesi nde Batman Ġli Kozluk Ġlçesi ne 3 km mesafede KurĢunlu mahallesi yakınlarında, Garzan çayı üzerinde planlanmaktadır. Proje yapılarının üzerinde yer aldığı Garzan çayı yatağı taģkın etkisi nedeniyle oldukça geniģ bir alana yayılmaktadır. Yatak geniģliği yer yer 1000 m civarına ulaģmaktadır. Garzan-II regülatörünün üzerinde bulunduğu Garzan Çayı üzerinde kurulmuģ 4 adet AGĠ bulunmaktadır. Bu AGĠ ler membadan mansaba doğru DSĠ 26-57, DSĠ 26-58, DSĠ ve EĠE 2603 No lu AGĠ lerdir. Garzan-II Regülatörü ve HES Projesi nin su temin tablolarının teģkilinde kullanılan akım gözlem istasyonlarının özellikleri aģağıda verilmiģtir. DSĠ onaylı, Garzan II HES regülatör yeri aylık ortalama debileri ise EK-12 de verilmiģtir. DSİ Keyburan Suyu - Boğazönü AGİ 41 46' D ' K ( L47-b1 No lu pafta ) koordinatlarında bulunup, Mutki KayakbaĢı Bucağı Boğazönü köyüne 1 km mesafede 3 çayın birleģtiği yerin 150 m mansabındadır yılında DSĠ tarafından iģletmeye açılmıģ olan istasyonun yıllarına ait toplam 5 yıllık kaydedilmiģ akım değeri vardır. Ġstasyonun ölçümlerine göre ortalama yıllık toplam akım hm3, yıllık ortalama debi 8.58 m3/s dir. ĠĢleten Ġdare: DSĠ Drenaj Alanı: 425 km2 Ġstasyon Kotu: 1200 m 43

66 AçılıĢ Tarihi: KapanıĢ Tarihi: - Rasat Süresi: ( 5 yıl ) DSİ Garzan Çayı - Meydanönü AGİ Bitlis e 259 km uzaklıktaki Meydan mevkiindedir yılında DSĠ tarafından iģletmeye açılmıģ olan istasyonun yıllarına ait toplam 3 yıllık kaydedilmiģ akım değeri vardır su yılında Ekim ayı eksiktir. Ġstasyonun ölçümlerine göre ortalama yıllık toplam akım hm3, yıllık ortalama debi m3/s dir. ĠĢleten Ġdare: DSĠ Drenaj Alanı: 783,2 km 2 Ġstasyon Kotu: 909 m AçılıĢ Tarihi: KapanıĢ Tarihi: 1999 Rasat Süresi: ( 3 yıl ) DSİ Pisyar Çayı Kozluk AGİ 41 31' D ' K ( L47-d1 No lu pafta ) koordinatlarında bulunup, Kozluk ilçesi KöprübaĢı mahallesindedir yılında DSĠ tarafından iģletmeye açılmıģ olan istasyonun yıllarına ait toplam 14 yıllık kaydedilmiģ akım değeri vardır. Ġstasyonun ölçümlerine göre ortalama yıllık toplam akım 817,18 hm 3, yıllık ortalama debi 25,95 m 3 /s dir. ĠĢleten Ġdare: DSĠ Drenaj Alanı: 1359,3 km 2 Ġstasyon Kotu: 620 m AçılıĢ Tarihi: KapanıĢ Tarihi: - Rasat Süresi: ( 14 yıl ) EİE 2603 Garzan Çayı Beşiri AGİ 41 21' D ' K ( M46-b1 No lu pafta ) koordinatlarında bulunup, Diyarbakır- Kurtalan demiryolu üzerindeki BeĢiri istasyonuna 1,5 km uzaklıktadır yılında EĠE tarafından iģletmeye açılmıģ olan istasyonun , yıllarına ait toplam 54 yıllık kaydedilmiģ akım değeri vardır yılında kayıt yapılamamıģtır. Bu nedenle 1961 su yılı, AGĠ nin uzun yıllar aylık ortalamaları ile doldurulmuģtur. Ġstasyonun ölçümlerine göre ortalama yıllık toplam akım 1543,18 hm 3, yıllık ortalama debi m 3 /s dir. ĠĢleten Ġdare: EĠE Drenaj Alanı: 2450,40 km 2 44

67 Ġstasyon Kotu: 545 m AçılıĢ Tarihi: KapanıĢ Tarihi: Rasat Süresi: , ( 54 yıl ) Proje, Dicle Havzasında yer almaktadır. Dicle Nehri Türkiye de doğup birçok kolları olan ve Irak topraklarına geçip orada Fırat la birleģerek ġattülarap ta Basra Körfezi ne dökülen nehirdir. Nehir ana kaynaklarını Doğu Anadolu dağlarından ve dipten sızma yoluyla Elazığ yakınlarındaki Hazar (Gölcül) gölünden alır. Türkiye nin önemli akarsularındandır. Doğu Anadolu dağlarından çıkar, Basra Körfezi ne dökülür. Dicle Irmağına katılan Büyük Zap ve Habur suları ile Büyük a Zap karıģan AvarobaĢin, ġemdinli ve Hacıbey sularının havzaları da bu ana havza içinde kalmaktadır. Dicle havzası, sadece Türkiye nin değil, Ortadoğu nunda en büyük havzalarından biridir. Fırat, Kızılırmak ve Sakarya Havzaları ndan sonra Türkiye'nin dördüncü büyük su toplama alanıdır (ġekil 22). Uzunluk km, Havza alanı km² dir. Havzanın Türkiye sınırları içinde, yaklaģık, km² lik su toplama alanı vardır. Yıllık ortalama su hacmi 18 milyar metre küpe ulaģmaktadır. ġekil 6. Dicle Havzasının Türkiye ve Bölge Ġçindeki Yeri Proje Sahası Havza içerisinde Mardin Ġlinin bir kısmı, Batman Ġli, Siirt Ġli, ġırnak Ġli girmektedir. Dicle Havzasının kuzey kenarını oluģturan Hakkâri yöresi engebeli ve yüksektir. Akarsular bol sulu olmalarına karģın, geniģ tabanlı vadiler oluģturamamaktadır. Bu nedenle, bölge havzanın olumlu geliģmelerinden, genellikle yoksun kalmıģtır. Fırat Nehri nin barajlarla doğal yapısını kaybetmesi sonucunda Dicle Havzası, birçok endemik tür için kalan son yaģam alanı konumuna gelmiģtir. Hasankeyf i de içine alan vadi, GAP idaresinin görevlendirmesiyle Doğal Hayatı Koruma Derneği tarafından hazırlanan GAP BiyoçeĢitlilik AraĢtırma Projesi Sonuç Raporu nda korunması gerekli alan olarak belirlenmiģtir. 45

68 Kaynak: ġekil 7. Dicle Havzası Haritası PROJE SAHASI Ön-Gün ĠnĢaat Taah.ve Tic.A.ġ. 46

69 Kaynak: ġekil 8. Dicle Havzası AAGĠ ve YAGĠ Ġstasyonları Ön-Gün ĠnĢaat Taah.ve Tic.A.ġ. PROJE SAHASI 47

70 Garzan II HES projesinde ana su kaynağı olan Garzan Çayı nın fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo-1 e göre (tüm parametreler radyoaktivite değeri hariç) Batman Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü yetkili personelleri nezaretinde tarihinde numune alınarak, Alka Çevre Laboratuvarları Ltd.ġti.ne analizleri yaptırılmıģtır. Analiz sonuçları EK- 13 te verilmiģtir. SKKY Tablo 1 e göre yapılan analizin incelenmesinde Garzan Çayı nda regülatör yerinden alınan su numunesine göre; Sülfür-Yağ ve Gres-Mineral Yağlar ve Türevleri baz alındığında IV.sınıf, Toplam Fosfor-Serbest Klor-Civa-Krom-Alüminyum-BOĠ baz alındığında ise III.sınıf su kalitesinde olduğu değerlendirilmiģtir. HES yerinden alınan su numunesine göre; Sülfür-Yağ ve Gres-Mineral Yağlar ve Türevleri baz alındığında IV.sınıf, Nitrit Azotu-BOĠ-Toplam Pestisit-Civa-Krom-Serbest Klor ve Alüminyum baz alındığında ise III.sınıf su kalitesinde olduğu görülmektedir. Garzan Çayı nın projenin menba ve mansabından alınan su numunelerine göre oldukça kirlenmiģ olduğu tespit edilmiģtir. Bunun sebebinin akarsu boyunca yer alan yerleģimlerin arıtmasının olmaması, membaından yukarıda devam eden diğer projelerin inģaatları, projenin ortasında bulunan konkasör tesisleri vb. olduğu tahmin edilmektedir. IV.2.5.Yüzeysel su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı (içme, kullanma, sulama suyu, su ürünleri istihsali, ulaşım, turizm, elektrik üretimi, diğer kullanımlar ve bunların proje sahasına göre konumları, mesafeleri), Batman Ġli nin en önemli akarsuyu; Dicle Nehri dir. Batman Ġli sınırlarındaki en önemli kolları Garzan Çayı ve Batman Çayı dır. Batman Çayını oluģturan ana kollar Kulp Çayı, Sarım Çayı ve Talorin Çayı dır. Bu kollardan Kulp ve Sarım Çayı, Diyarbakır il sınırları, Sason ve Talorin çayları ise Batman Ġli sınırları dahilindedir. Batman Çayı, Km. uzunluğunda olup kuzeyde Serim mıntıkasından baģlayıp güneye doğru Kulp Çayı ile birleģerek Batman Ġli ni terk etmektedir. Serken (Zori) Çayı 62 Km. uzunluğunda olup Çorçovus mıntıkasında baģlayıp, Çalonur Köyü mıntıkasına kadar devam etmektedir. Bu çay Batman Çayı nın bir kolunu teģkil etmektedir. Batman Çayı nın yıllık ortalama su potansiyeli 4.2 Milyar m3 tür. Garzan Çayı yıllık ortalama su potansiyeli 830 milyon m 3 tür. Garzan-II HES Projesi nin su kaynağı 26 No lu Dicle havzasında yer alan Garzan Çayı dır m kotlarında doğan sular güney KavakbaĢı mevkiinde KavakbaĢı Çayı adını alır. KavakbaĢı çayı bir süre güney doğrultusunda akarak Meydan nahiye merkezi yakınlarında sol sahilden Mutki Çayı nı alır. BirleĢimden sonra Urus Çayı adını alan çay güneydoğu istikametinde akarak daha ilerde sağ sahilden ġeytan deresini alır ve Garzan Çayı nı oluģturur. Garzan-II Regülatörü ve HES projesi; Garzan Çayı nın m kotları üzerindeki alanlarından toplanan sular ile elektrik üretiminde bulunacak bir projedir. Projenin membaında AyĢehatun, Kor ve Garzan barajları bulunmaktadır. Ġl sınırları dahilinde doğal göl bulunmamaktadır. Ancak DSĠ. tarafından sulama amaçlı olarak yapılmıģ iki adet gölet mevcuttur. Bunlar GercüĢ-Kırkat ve Kozluk Cefan Göleti dir. 48

71 GercüĢ-Kırkat Göleti: Gölet Dicle Havzasında Mardin Ġli GercüĢ Ġlçesine 8 km. uzaklıktadır. Gölet nehir deresi üzerinde olup 348 ha. alanı sulamaktadır. Cefan(Garzan) Göleti: Gölet Cefan deresi üzerinde ve BeĢiri-Garzan karayolunun 1 km. kadar güneyinde kurulmuģtur. Göletten baģlanarak Garzan Çayı nın sol sahilinde kuzeygüney doğrultusunda uzanan toplam 392 ha. araziyi sulamaktadır. Batman Ġli nde iģletmeye alınmıģ Batman Barajı bulunmaktadır. Batman Barajı ile ilgili bilgiler Tablo 13 de verilmiģtir. Tablo 13.Batman Barajı Karakteristikleri Akarsu Batman Çayı Kullanım Amacı Sulama+TaĢkın Koruma+Enerji BaĢlama-BitiĢ Tarihi Gövde Dolgu Tipi Kil Çekirdekli Zonlu Toprak Dolgu Gövde Hacmi 7,18 hm 3 Talvegten Yüksekliği 85 m. Maksimum Göl Alanı 51,2 km 2 Sulama Alanı ha. Kurulu Gücü 198 MW Yıllık Üretim 483 GWh ġekil 9. Batman Ġli Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı Proje Sahası 49

72 ġekil 10. Projenin Memba ve Mansabında Bulunan Diğer Projeler IV.2.6.Toprak özellikleri ve kullanım durumu (toprak yapısı, arazi kullanım kabiliyeti, sınıflaması, taşıma kapasitesi, yamaç stabilitesi, kayganlık, erozyon, toprak işleri için kullanımı, doğal bitki örtüsü olarak kullanılan mera, çayır vb.) Batman Ġli toprakları genel olarak organik madde yönünden zayıf, potasyumca zengin, fosfor ve diğer elementler yönünden ortak karakter taģıyan bir yapıya sahiptir. Büyük bir kısmı alkalik karakter özelliği taģıyan topraklar killi, kumlu ve humusludur. Organik maddelerin azalması sonucu su tutma kapasitesi ve havalanma özellikleri olumsuz etkilenmektedir. Bu da toprak iģlenmesi esnasında toprağın geç tava gelmesine neden olmaktadır. Ġl genelinde nadas yapılan toprakların fazla olmaması da organik madde eksikliği ve verimi etkilemektedir. Topraklarda reaksiyon PH durumu arası olup, bu değerler bazı kısımlarda yer yer değiģmektedir. Ġl genelinde düz ve düze yakın arazilerde, killi bünyede topraklar çoğunluktadır. Bu gibi yerlerde toprak derinliği 90 cm.ve 90+ derin yapıdadır. Bu arazilerde organik maddeler orta düzeyde bulunmaktadır. Taban suyu seviyesi yüksek değildir. Ġl topraklarının daha engebeli kısımlarında ise toprak bünyesi, kumlu-tınlı olup orta derinlikte 50

73 (30-90 cm.), organik maddece fakir yapıda ve bazik (alkali) reaksiyon göstermektedir. Taban suyu seviyesi yüksek olmayıp, drenaj ve arazi ıslahı gibi sorunlar mevcut değildir. Batman ilinde hüküm süren karasal iklimden dolayı, Batman Merkez, BeĢiri, Hasankeyf ve Kozluk Ġlçesinin güney kesimlerinde bozkır görüntüsünde oldukça fakir bir bitki örtüsü hakimdir ve rüzgar erozyonu bu alanlarda etkili olmuģtur. Sason, GercüĢ ve Kozluk Ġlçesinin kuzey kesimlerinde meģe, bıttım, ceviz, ardıç ve çınar ağaçlarıyla kaplı koru ve bozuk ormanlar hakimdir. Batman ilinde VII. ve VIII. sınıf topraklar arazi varlığının %57 sini kaplarken, bunu sırası ile V ve VI. sınıf (%16), III. sınıf (%8), I. sınıf (%7), IV. sınıf (%7), II. sınıf (%6) topraklar kaplamaktadır. Batman Ġli topraklarının I. ve IV. sınıf (%28) kabiliyet sınıfları içerisinde kalan topraklar tarımsal amaçlı kullanılabilir alanlardan, V-VIII. sınıf (%72) kabiliyet sınıfları içerisinde kalan topraklar ise, iģlemeli tarıma uygun olmayan alanlardan oluģmaktadır. Batman Ġli genelindeki arazi kullanım kabiliyeti sınıflamaları Tablo.14 de, grafiği ġekil 11 de verilmiģtir. Tablo 14. Batman Ġli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılım Durumu Toprak Kabiliyeti Sınıfı Alanı (ha) % I. Sınıf ,42 II. Sınıf ,67 III. Sınıf ,61 IV. Sınıf ,67 V ve VI. Sınıf ,00 VII ve VIII. Sınıf ,62 ġekil 11. Batman Ġli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılım Durumu 51

74 Garzan II HES projesinde kullanılacak alanların arazi kullanım kabiliyeti sınıfları genellikle II.sınıftır. Projeye ait arazi kullanım haritası EK-14 de verilmiģtir. Batman Ġli nde bulunan toprak grupları incelendiğinde, en fazla kahverengi orman toprakları ve kahverengi toprakların, en az alüvyal ve kolüvyal topraklar bulunduğu görülmektedir. Batman Ġli büyük toprak grupları Tablo 15 de verilmiģtir. Tablo 15. Batman Ġli Büyük Toprak Grupları Büyük Toprak Grupları Alan (ha) Alüvyal Topraklar 7.071,25 Bazaltik Topraklar 1.560,33 Kahverengi Orman Toprakları ,30 Kahverengi Topraklar ,78 Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları ,80 Kireçsiz Kahverengi Topraklar ,77 Kolivyal Topraklar 9.073,04 Kırmızımsı Kahverengi Topraklar ,64 Niteliği Bilinmeyen Alanlar ,20 Toplam ,11 Alüvyal Topraklar: Bu topraklar akarsular tarafından taģınıp depolanan materyaller üzerinde oluģan genç topraklardır. Mineral bileģimleri akarsu havzasının litolojik bileģimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak geliģimi sırasındaki erozyon ve birikme devirlerine bağlı olup, heterojendir. Kolüvyal Topraklar: Genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yer çekimi, toprak kayması, yüzey akıģı ve yan derelerle taģınarak biriken materyaller üzerinde oluģmuģ genç topraklardır. Kahverengi Orman Toprakları: Kahverengi Orman Toprakları kireççe zengin ana madde üzerinde oluģur. Bu toprakların profilleri A(B)C Ģeklinde olup, horizonlar birbirine tedricen geçiģ yapar. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları: A(B)C Profilli topraklardır. A Horizonu iyi oluģmuģ gözenekli bir yapısı vardır. (B) horizonu zayıf oluģmuģtur. Kahverengi veya koyu kahverengi, granürler veya yuvarlak köģeli blok yapıdadır. (B) horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Horizon sınırları geçiģli ve tedricidir. Kireçsiz kahverengi orman toprakları genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluģur. Kahverengi Topraklar: ÇeĢitli ana maddelerden oluģan ABC Profilli topraklardır. OluĢumlarında kalsifikasyon rol oynar. Bu iģlem sonucu profillerinden çok miktarda kalsiyum bulunur. Erozyona uğrayanlarında A ve C horizonları görülür. Doğal drenajları iyidir. 52

75 Kireçsiz Kahverengi Topraklar: A(B)C profilli topraklardır. A horizonu kahverengi, kırmızımsı kahverengi, grimsi kahverengi, yumuģak kıvamda veya biraz sıkıdır. B horizonu daha ağır bünyeli, daha sert kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar: Solunum rengi hariç, hemen hemen diğer bütün özellikleri kahverengi toprakların aynı veya benzeridir. A horizonu tipik olarak kırmızımsı kahverengi veya kırmızı olup, yumuģak kıvamdadır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha ağır bünyeli ve oldukça sıkıdır. Bazaltik Topraklar: Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar benzer iklim koģullarında kireç taģı üzerinde oluģmuģ topraklarınkine benzemektedir. Bu topraklar genellikle orta ve derin veya sığdır. Ağır killi topraklardır. Profilleri iyi geliģmemiģtir. Gri-Kahverengi Podzolik Topraklar: Zonal topraklara sahip olması nedeniyle bariz olarak A,B ve C horizonları yer alır. A horizonu ince olup humus mineral madde ile iyice karıģmıģ haldedir. Toprak erozyonunun baģlıca nedeni, toprağın üzerinde bulunan ve aģınmasını önleyen bitki örtüsünün yok olmasıdır. Ayrıca arazi eğimi, toprak yapısı, yıllık yağıģ miktarı, iklim faktörleri, bitki örtüsü ve insanların yaptığı müdahaleler de erozyon Ģiddetini belirler. Erozyon, tabiatın normal süreci içinde meydana geliyorsa normal erozyon; insanın tabiattaki toprak, su ve bitki arasındaki dengeyi bozucu nitelikteki müdahaleleri sonucu meydana geliyorsa hızlandırılmıģ erozyon adını almaktadır. Normal erozyon, genellikle insan müdahalesi olmayan yerlerde görülür ve çok yavaģ olarak geliģir. Meraların aģırı derecede otlatılması, ormanların tahrip edilmesi ile daha az korunan toprak, su ile kolayca taģınabilmektedir ve erozyon hızlanmaktadır. Bu etkenlerin önlenmesi amacıyla, GAP eylem planı kapsamında Batman Ġli nde ha alanda rehabilitasyon, 650 ha alanda erozyon kontrolü, ha alanda orman kadastrosu çalıģması yapılmaktadır. Bu kapsamda orman varlığı artırılacak ve barajların erozyondan korunması sağlanacaktır. Alüvyal topraklarından oluģan taban araziler ve kolüvyal toprakların, düz ve düze yakın eğimlerde, erozyon ya hiç yoktur ya da hafiftir. Bu arazilerin büyük bir kısmı I. ve II. Sınıf toprak olup, kuru tarım, sulu tarım, bağ, bahçe tarımı yapılmaktadır. Bu araziler Ġl topraklarının yaklaģık %11 ini oluģturmaktadır. Orta derecede erozyona uğramıģ topraklar ise toplam arazinin %14 lük bölümünü oluģtururlar. Orta derecede erozyon çoğunlukla hafif, orta dik eğimlerde ve orta derin topraklarda görülmektedir. Doğal bitki örtüsü aģırı derecede tahrip olan ve Hektarlık (%38) alanda çok Ģiddetli erozyon görülmektedir. ġiddetli erozyon ise %30 luk bir kısımda etkisini göstermektedir. 53

76 Tablo 16. Batman Ġli Erozyon Durumu Çok ġiddetli Erozyon Alanları (ha) ,00 ġiddetli Erozyon Alanları (ha) ,00 Orta ġiddette Erozyon Alanları (ha) ,00 Hiç veya Çok Az Erozyon Alanları (ha) ,00 Erozyon Durumu Bilinmeyen Alanlar (ha) ,00 Toplam ,00 Proje ile ilgili hat güzergahındaki tarım arazileri için 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun 13. Maddesi hükümleri doğrultusunda tarım dıģı kullanım izinleri, mevcut meralar için 4342 sayılı Mera Kanununun 14. Maddesi kapsamında tahsis amacı değiģikliğinin yapılması ve hazine ve tescil harici alanlar için Milli Emlak Müdürlüğü nden izin alınacaktır. IV.2.7.Tarım alanları (tarımsal gelişim proje alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri) Batman il genelinde tarımsal ürünlerin yetiģtirme periyodu bütün yıla yayılmıģtır. Eylül-Ekim aylarında baģlayan buğday, arpa, mercimek ve nohut tarımı, Haziran ayının ilk yarısında sona ermekte ve Nisan ayının sonu ile Mayıs ayının ilk haftasında pamuk tarımı baģlayıp Kasım ayı sonu-aralık ilk haftasına kadar devam etmektedir. Ġl yüzölçümü ha. olup Ġlin tarım arazisi toplamı, 139,77 ha dır. Ġlin yüzölçümünün büyük bir kısmı (% 37), tarımsal açıdan elveriģsiz arazilerden oluģmaktadır. Orman ve mera arazileri oransal olarak bir yakınlık göstermektedir. Ġl yüzölçümünün % 30 u tarımsal faaliyetlerde kullanılmaktadır. Tablo 17. Batman Ġli Alt Bölgelerinde Arazi Dağılımı (ha.) Tarım Alanı Orman ve Fundalık Çayır-Mera I.ALT BÖLGE Merkez Kozluk , , ,50 BeĢiri II.ALT BÖLGE GercüĢ Hasankeyf 31763, , ,50 III. ALT BÖLGE Sason 3073, , ,00 Kaynak :TÜĠK Batman Tarım Ġl Müdürlüğü I. Alt bölge (Batman Merkez, BeĢiri, Kozluk) topraklarının çoğunluğu, kahverengi topraklardan oluģmuģtur. II. Alt bölge (GercüĢ, Hasankeyf) de kahverengi orman toprakları ve kırmızımsı kahverengi topraklar hakimdir. III. Alt bölgede (Sason) ise kahverengi orman toprakları, kireçsiz kahverengi topraklar bulunmaktadır. 54

77 ġekil 12.Batman Ġli I. Alt Bölge Arazi Kullanımı Dağılımı (ha.) ġekil 13.Batman Ġli II. Alt Bölge Arazi Kullanımı Dağılımı (ha.) ġekil 14.Batman Ġli III. Alt Bölge Arazi Kullanımı Dağılımı (ha.) 55

78 Tablo 18.Batman Ġli Tarım Arazilerinin Alt Bölgelere Göre Dağılımı Sulu Tarla Arazisi (ha) Kuru Tarla Arazisi (ha) Bağ Arazisi (ha) Bahçe Arazisi (ha) TOPLAM I.Alt Bölge , ,50 940,50 955, ,2 Ġl Toplamına Oranı (%) 88,10 76,89 15,12 49,32 II.Alt Bölge 876, , ,00 944, ,2 Ġl Toplamına Oranı (%) 4,16 21,89 84,38 48,74 III.Alt Bölge 1.625, ,00 31,10 37, ,6 Ġl Toplamına Oranı (%) 7,73 1,22 0,50 1,93 TOPLAM , , , , ,0 Ġl tarım arazilerinin % 48 inde buğday, % 12 sinde arpa tarımı yapılmaktadır. Özellikle kuru tarım yapılan alanlarda alternatifi olmayan hububat bitkilerinin, sertifikalı tohumluk kullanımının yaygınlaģması ve tarım kültürünün geliģmesiyle verimleri de giderek artmaktadır. Buğday verim ortalaması, Türkiye ortalamasının üzerindedir. Ġlin en önemli hububat bitkilerinden arpanın da ekim alanları son yıllarda bir düģüģ göstermektedir. Bölgede hayvancılığın gerilemesi, verim düģüklüğü, bu ürünün net getirisinin düģük olması bu düģüģün en büyük sebeplerindendir. Ġlde çeltik yetiģtiriciliği, sulanabilen ve tarımsal mekanizasyon bakımından kısıtlı imkanlara sahip II. Alt bölgede yapılmaktadır. Ġlde yetiģtirilen en önemli bitkisel ürünler pamuk ve tütündür. Tütün kotalarındaki sınırlamalar nedeniyle her geçen gün daralan tütün ekim alanlarına alternatif olabilecek farklı ürün arayıģları sürmektedir. Tütün yetiģtiriciliği, yoğunlukla I. ve III. alt bölgelerde yapılmaktadır. Tütün alım kotalarındaki düģüģ nedeniyle özellikle III. Alt bölgede bu ürüne alternatif olabilecek ürün yetiģtiriciliği konusunda ciddi çalıģmaların ve projelerin yürütülmesi gerekmektedir. Pamuk ekim alanlarının hemen hemen tamamı(% 98), I. Alt bölgede bulunmaktadır. Baklagil bitkilerinden kırmızı mercimeğin, tarım arazileri toplamının % 9 unda tarımı yapılmaktadır. Hububat bitkileriyle genelde münavebe yapılarak ekilmektedir. Bölgede yem bitkileri tarımının az olmasının diğer sebebi ise kırmızı mercimek samanının kaba yem olarak pazarlanması ve değerlendirilmesidir. Ġlde yetiģtirilen nohut, iç tüketimde kullanılmakta veya yerel pazarlarda satıģa arz edilmektedir. Tablo 19.Batman Ġli Tarla Ürünleri Ürün ÇeĢidi EkiliĢ Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) Buğday Arpa K. Mercimek Nohut Tütün Pamuk Fasulye Çeltik Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru)

79 Ġlin en önemli meyve ürünü üzümdür. Ġlde bu ürünü iģleyen bir sanayi kuruluģu olmadığından genelde iç pazarlarda pazarlanmakta ve aile iģletmelerinde kuru üzüm, pestil, sucuk olarak iģlenmekte ve tüketilmektedir. Ġlin, gelecek açısından en önemli meyve ürünü, antepfıstığıdır. Antepfıstığı yetiģtiriciliğinin özellikle II. Ve III. Alt bölgelerde yaygınlaģtırılması çalıģmaları sürmektedir. II.ve III. Alt bölgelerde yaygın olan, antepfıstığı anacı olarak kullanılabilen menengiç ağaçları üzerine aģılama yoluyla çoğaltılan bu ürünün pazarlanması kolay, getirisi yüksektir. II. alt bölgede yaygın olan badem yetiģtiriciliğinde ise ilaçlama konusunda üreticinin duyarsız kalması, verimin azalmasına ve bu ürünün değerlendirilememesine yol açmıģtır. Tablo 20.Batman Ġli Meyve Üretimi Ürün Adı Kapladığı Alan Ağaç Sayısı Ağaç BaĢına (Da) (Adet) Verim(Kg) Üretim (Ton) Armut Kiraz Dut Ceviz Erik ġeftali Ġncir Üzüm Kg/Da Elma ViĢne Nar Kaysı Badem Ayva A.Fıstığı Zerdali Toplam Ġlde üretilen sebze ürünlerinden bazıları, giderek yaygınlaģan seralarda yetiģtirilmektedir. Batman Ġli sınırları içindeki değiģen nehir ve ırmak yatakları sebze üretimine uygundur. Ġlde üretilen sebzelerin çoğunluğu, ilçe merkezlerinde pazarlanmakta ve il içinde tüketilmektedir. Tablo 21.Batman Ġli Sebze Üretimi Ürün ÇeĢidi EkiliĢ Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) Biber (Dolmalık) Biber (Sivri) Hıyar Karpuz Kavun

80 Patlıcan Domates Sakız Kabağı Bal Kabağı Soğan (Taze) Sarımsak (Taze) Toplam Ġlde son yıllarda yetiģtiriciliği teģvik edilen yem bitkilerinin ekim alanı artıģ göstermektedir. Ġlde yetiģtirilen kırmızı mercimek samanının hayvan yetiģtiriciliğinde kullanılması, yem bitkisi yetiģtiriciliğini sınırlamaktadır. Kaba yemin neredeyse tamamı, buğday, arpa ve mercimek samanından elde edilmektedir. Tablo 22.Kozluk Ġlçesi Tarla Ürünleri Üretimi Grup adı Ürün adı Yıl Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yağlı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Ekilen alan(dekar) Hasat edilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) Mercimek (Kırmızı) Fig (Dane) Pamuk (Kütlü) Pamuk (Lif) Mısır (Dane) Buğday (Durum) Buğday (Diğer) Arpa (Diğer) Pamuk Tohumu (Çiğit) Yonca (YeĢil Ot) Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Tablo 23.Kozluk Ġlçesi Sebze Üretimi Grup adı Ürün adı Yıl Üretim(ton) Baklagil Sebzeler Fasulye (Taze) Bamya Kavun Karpuz Meyvesi Yenen Sebzeler Patlıcan Biber (Dolmalık) Biber (Sivri) Hıyar (Sofralık)

81 Domates (Sofralık) Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler Soğan (Taze) Yaprağı Yenen Sebzeler Maydonoz Roka Tablo 24.Kozluk Ġlçesi Meyve Üretimi Grup adı Ürün adı Yıl Sert Kabuklular TaĢ Çekirdekliler Üzüm Ve Üzümsüler YumuĢak Çekirdekliler Toplu meyveliklerin alanı(dekar) Üretim(ton) Ağaç baģına ortalama verim(kg) Meyve veren yaģta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaģta ağaç sayısı Toplam ağaç sayısı Antep Fıstığı Ceviz Badem Erik Kayısı ġeftali (Diğer) Çilek Ġncir Nar Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) Üzüm (Sofralık- Çekirdeksiz) Üzüm (Kurutmalık- Çekirdekli) Üzüm (Kurutmalık- Çekirdeksiz) Armut Elma (Diğer) IV.2.8.Orman alanları (ağaç türleri ve miktarları, kapladığı alan büyüklükleri ve kapalılığı, bunların mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanım amaçları, 1/ ölçekli meşçere haritası), Garzan II HES projesi, Batman Ġli-Kozluk Ġlçesi nde yer almaktadır. Ġlde GercüĢ, Sason ve Hasankeyf bölgesi ormanlık alanları; halkın yakacak temini amacıyla bilinçsizce yapılan kesimler sonucu yer yer seyrekleģerek dağınık ağaç görüntüsü vermesine rağmen, çevre ilçelerle karģılaģtırıldığında ormanlık alan bakımından daha zengin olduğu görülmektedir. 59

82 Tablo 25.Batman Ġli Orman Alanlarının Niteliklerine Göre Durumu Orman Alanları ha % Normal Baltalık Orman ,96 Toplam Ormanlık Alan ,87 Batman Ġli Genel Saha ,5 64,37 Açık Alan Genel Saha ,00 Ağaçsız Orman Toprağı , Bozuk Baltalık Alanlar ,11 9,01 Bozuk Koru Alanları 351,76 0,08 Erozyonlu Orman Toprağı 54,22 0,01 Verimli Baltalık Alanlar ,19 4,51 Batman Ġli nin %4,96 sı Normal Baltalık Ormanlar, %12,8 i Bozuk Baltalık Ormanlar, %17,87 si ise Toplam Orman Alanlarıdır. Orman ve yarı doğal alanlara bakıldığında ise kendi içinde Orman Alanları, Maki veya Otsu Bitkiler ve Bitki Örtüsü Az Ya Da Olmayan Alanlar olmak üzere 3 kategoride incelenmiģtir. Bu kategoriler içerisindeki oranlara bakıldığında ise, seyrek bitki alanları ha alana sahip olup %37,72 lik oran ile en geniģ alana sahiptir. Daha sonra %12,53 lük oran ile bitki değiģim alanları gelmektedir. Bitki değiģim alanları toplamda ha alana sahiptir. Orman ve Yarı Doğal Alanlar Tablo 26.Batman Ġli Orman Durumu Orman Alanları Maki Veya Otsu Bitkiler Bitki Örtüsü Az Ya Da Olmayan Alanlar GeniĢ Yapraklı Ormanlar 390 0,09 Ġğne Yapraklı Ormanlar ,66 KarıĢık Ormanlar ,20 Doğal Çayırlıklar ,62 Bitki DeğiĢim Alanları ,53 Sahil, Kumsal, Kumluk 114 0,03 Çıplak Kaya ve Molozluk Alanları ,29 Yanık Alanlar - - Seyrek Bitki Alanları ,72 TOPLAM ,13 GENEL TOPLAM ,00 Orman Ekosistemi Yörede ormanlık alanlar az bir bölgede yayılıģ göstermektedir. AraĢtırma alanında yayılıģ gösteren ağaç ve çalı formları Ģunlardır: Quercus infectoria, Quercus cerris, Pinus brutia, Rosa canina ve Paliurus spina-christi 'dir. Ġlçede meģe baģta olmak üzere menengiç ağacı, ceviz, çınar, kavak ve çeģitli meyve ağaçlarından oluģan orman örtüsü göze çarpmaktadır. 60

83 Step (Bozkır) Ekosistemi Çayır- Mera:Çayır ve mera alanları özellikle GercüĢ-Batman arası ve Sason ilçelerinde görülür. BaĢlıca türleri Melilotus indica, Medicago rigidula var. rigidula, Vicia cracca subsp. stenophylla, Lathyrus aphaca var. biflorus, Trifolium purpureum var. purpureum, Lamium crinitum, Muscari comosum türleridir. Kurak Step:Step vejetasyonu özellikle Sason ve Kozluk ilçeleri ve civarında geniģ alanlar kaplar. Burada yayılıģ gösteren baģlıca türler Astragalus emarginatus, Astragalus basianicus var. basianicus, Astragalus xylobasis var. angustus, Anthemis tinctoria var. tinctoria, Crepis sancta, Paracaryum rugulosum, Hyoscyamus niger, Salvia russellii, Acantholimon calvertii dir. Proje alanı ġanlıurfa Orman Bölge Müdürlüğü, Batman Orman ĠĢletme Müdürlüğü, Batman Orman ĠĢletme ġefliği sınırlarında kalmaktadır. Bu kapsamda komisyon tarafından hazırlanan ÇED Ġnceleme Değerlendirme Formuna(EK-15) na göre: -ĠĢletme ġekli: Baltalık -Mevcut ağaç cinsi: MeĢe -Seri adı: Kahvetepeler Serisi -Bölme numaraları: VIII.K.D nolu bölme -MeĢcere tipleri: OT,Z olarak tespit edilmiģtir. Proje kapsamında orman sayılan alan bulunmamaktadır. IV.2.9. Koruma alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi-Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu kapsamındaki alanlar, projenin korunan alanlara uzaklıklarının 1/ ölçekli haritada gösterilmesi), Garzan-II Regülatörü ve HES projesi; Doğu Anadolu Bölgesi nde Batman Ġli Kozluk Ġlçesi ne 3 km mesafede KurĢunlu mahallesi yakınlarında, Garzan çayı üzerinde planlanmaktadır. Proje alanı ve yakın çevresindeki koruma alanları aģağıda irdelenmiģtir. Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlardan, a) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2 nci maddesinde tanımlanan ve bu Kanunun 3 üncü maddesi uyarınca belirlenen "Milli Parklar", "Tabiat Parkları", "Tabiat Anıtları" ve "Tabiat Koruma Alanları" bulunmamaktadır. 61

84 b) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı nca belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları" bulunmamaktadır. c) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının "Tanımlar" baģlıklı (a) bendinin 1, 2, 3 ve 5 inci alt bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" olarak tanımlanan ve aynı kanun ile tarihli ve 3386 sayılı Kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar bulunmamaktadır. T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü yetkililerince proje yerinde yapılan incelemelerden sonra proje alanında herhangi bir kültür ve tabiat varlığına rastlanmadığı tespit edilmiģtir. Ancak, alanda yapılacak olan çalıģmalar sırasında herhangi bir taģınır veya taģınmaz kültür ve tabiat varlığına rastlanması halinde çalıģmalar durdurularak en yakın mülki idare amirliğine ve Batman Müze Müdürlüğüne haber verilecektir. Ayrıca ġanlıurfa Çevre ve ġehircilik Müdürlüğü nün tarih ve 6125 sayılı yazısına göre (EK-16) projenin yapılacağı alanda 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında tescil edilmiģ Tabiat Varlığı ve Doğal Sit Alanı bulunmamaktadır. ç) Proje alanı ve etki alanı içerisinde Ramsar SözleĢmesi kapsamına giren Sulak Alanlar, bilimsel araģtırmalar için önem arz eden, ülkemiz için endemik türlerin yaģama ortamı olan alanlar, biyosfer rezevleri, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri bulunmamaktadır. d) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17, 18, 19 ve 20 nci maddelerinde tanımlanan alanlar bulunmamaktadır. e) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49 uncu maddesinde tanımlanan "Hassas Kirlenme Bölgeleri" bulunmamaktadır. f) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9 uncu maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından "Özel Çevre Koruma Bölgeleri" olarak tespit ve ilan edilen Özel Çevre Koruma Bölgeleri bulunmamaktadır. g) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu na göre koruma altına alınan alanlar bulunmamaktadır. 62

85 h) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu uyarınca orman alanı sayılan yerler bulunmamaktadır. j) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve 3621 sayılı Kıyı Kanunu gereğince yapı yasağı getirilen alanlar bulunmamaktadır. ı) Proje alanı ve yakın çevresinde; tarihli ve 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar bulunmamaktadır. i) Proje alanı ve yakın çevresinde incelendiği kadarıyla mera arazisi bulunmamaktadır. Ama kesin sonuç inģaat baģlamadan önce yapılacak parselasyon çalıģmalarından sonra belli olacaktır. Proje alanında 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamında arazi bulunması halinde gerekli tahsis amacı değiģikliği yapıldıktan sonra inģaata baģlanacaktır. j) Proje alanında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde belirtilen ve sulak alan niteliğinde olan Garzan Çayı bulunmaktadır. Proje tarih ve sayılı Resmi Gazetede (değiģiklik: tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği Ek-2 Tampon Bölgede Yapılması Bakanlık Ġznine Tabi Olan Faaliyetler Listesinde Madde de yer almaktadır. Bu doğrultuda projenin inģaat faaliyetlerine baģlamadan önce tarih ve sayılı Resmi Gazete de (değiģiklik: tarih ve sayılı Resmi Gazete.) yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ne göre izin belgesi için Batman Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü ne müracaat yapılarak gerekli izin belgesi alınacaktır. Proje alanının sulak alan olması nedeniyle inģaat ve iģletme aģamalarında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ne uyulacaktır. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli alanlar Proje alanı ve yakın çevresinde Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleģmeler uyarınca korunması gerekli alanlar bulunmamaktadır. Korunması gereken alanlar a) Proje alanı ve yakın çevresinde, Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve yapılaģma yasağı getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biogenetik rezerv alanları, jeotermal alanlar ve benzeri) alanlar bulunmamaktadır. b) Tarım Alanları: Garzan II HES projesinde kullanılacak alanların arazi kullanım kabiliyeti sınıfları genellikle II.sınıftır. Tarım alanlarının niteliği kesin proje aģamasında 63

86 netleģecektir. Tarım alanları ile ilgili olarak 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu hükümleri doğrultusunda gerekli izinler alınacaktır. c) Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, baģta su kuģları olmak üzere canlıların yaģama ortamı olarak önem taģıyan bütün sular, bataklık sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler: Garzan II HES projesi; Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde belirtilen ve sulak alan niteliğinde olan Garzan Çayı üzerinde inģa edilecektir. Proje alanının bir sulak alan olması nedeniyle inģaat ve iģletme aģamalarında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ne uyulacaktır. ç) Göller, akarsular, yeraltı suyu iģletme sahaları: Proje alanı Garzan Çayı üzerinde yer almaktadır. d) Proje alanı ve yakın çevresinde; Bilimsel araģtırmalar için önem arz eden ve/veya nesli tehlikeye düģmüģ veya düģebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaģama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluģumların bulunduğu alanlar bulunmamaktadır. Merkez Av Komisyonunca Av Döneminde Avın Yasaklandığı Sahalar: Proje alanı içerisinde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları uyarınca avın yasaklandığı alanlar bulunmamaktadır. Garzan II HES projesi inģaat aģamalarında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları na ve çıkacak yeni tarihli kararlara uyulacaktır. Batman Ġli Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası EK-17 de verilmiģtir. IV Ġç sulardaki (göl, akarsu) canlı türleri (bu türlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslar arası mevzuatla koruma altına alınan türler; bunların üreme, beslenme, sığınma ve yaşama ortamları; bu ortamlar için belirlenen koruma kararları), Garzan II HES Projesi için, Garzan Çayı nda yaģayan balık türlerini tespit etmek amacıyla bu alanda ve tarihlerinde Doç.Dr.Seyit Ahmet Oymak tarafından saha çalıģması yapılmıģtır. Gün boyu yapılan örneklemelerde serpme ağ, germe ağ, kepçe ve elektroģok cihazı kullanılmıģtır. Sağlıklı veriler elde etmek amacıyla çalıģma alanının farklı bölgelerinde avlanma yapılmıģtır. Avlanan balık örnekleri formaldehit içinde saklanarak laboratuara taģınmıģtır. Arazi çalıģması esnasında sadece avlanma ile yetinilmeyip yörede balıkçılık yapan halk ile görüģülerek sözlü bilgilerden de faydalanılmıģtır. ÇalıĢmanın amacına uygun olarak sadece balık örneklerinin tespiti ile yetinilmeyip avlanan balıkların yaģam alanları ve bolluk dereceleri ile ilgili gözlem de yapılmıģtır. 64

87 Garzan Çayı nda yaģayan balıklar, avlandıktan sonra gözlem ve literatür bilgilerine dayanılarak türleri tespit edilmiģtir. ÇED yönetmeliği gereği bu türlerin IUCN, BERN SözleĢmesi, CITES ve Merkez Av Komisyonu kararlarına göre durumları belirlenmiģtir. IUCN IUCN Kırmızı Liste Sınıfları ve Ölçütleri, küresel tükenme riskleri yüksek olan türleri sınıflandırmak için kolayca anlaģılabilecek bir sistem olarak tasarlanmıģtır. Bu sistemin amacı, farklı türleri tükenme risklerine göre sınıflandırmak için açık ve nesnel bir yöntem oluģturmaktır. Ancak, Kırmızı Liste tükenme riski yüksek türlere dikkat çekerse de, koruma önlemleri arasında öncellikleri saptamak için tek yöntem değildir. Sistemin geliģtirilmesi sürecinde yapılan geniģ kapsamlı danıģma ve sınamalar, sistemin canlıların çoğu için sağlam sonuçlar verdiğini göstermiģtir. Sistem, türleri tehdit sınıflarına tutarlı olarak yerleģtiriyorsa da, kullanılan ölçütler her türün biyolojik özelliklerini dikkate almaz. Bu nedenle özel durumlarda tükenme riski olduğunda daha yüksek veya daha düģük olarak tahmin edilebilir. IUCN Kategorileri ve Açıklamaları EX: TükenmiĢ EW: Doğada TükenmiĢ VU: Zarar Görebilir NE: Değerlendirilen EN: Tehlikede LR: Az Tehdit Altında a) LR / cd: Koruma Önlemleri Gerektiren b) LR / nt: Tehdit altına girebilir c) LR / lc: En Az EndiĢe Verici CR: Çok Tehlikede DD: Veri Yetersiz 65

88 ġekil 15.Garzan Çayı nda Yapılan Örnekleme ÇalıĢmalarından Bir Görünüm(1) ġekil 16.Garzan Çayı nda Yapılan Örnekleme ÇalıĢmalarından Bir Görünüm(2) 66

89 Tablo 27.Garzan Çayı nda Tespit Edilen Balık Türleri Tür Adı Ġlk BulunuĢ Yeri Türkçe Adı Hangi Yöntemle Tespit Edildiği IUCN BERN CITES Merkez Av Komisyon Kararı Gara rufa Heckel 1843 Halep Kaya balığı G+L Squalius cephalus Linnaeus, 1758 Capoeta umbla Heckel 1843 Oxynoemacheilus angorae Steindachner 1897 Cyprinion macrostomus Heckel 1843 Musul Musul Tatlısu kefali Siraz balığı G+L G+L Ankara Çöpçü balığı G+L Halep Beni balığı G+L Capoeta trutta Heckel 1843 Halep Karabalık G+L+A Alburnus mossulensis Heckel 1843 Alburnoides bipunctatus Bloch, 1782 (L:Literatür, A:Anket, G:Gözlem) Dicle Nehri GümüĢ balığı G+L Dicle nehri Noktalı inci balığı G+L+A

90 ÇalıĢmada tespit edilen türlerin bazı özellikleri Garra rufa Heckel, 1843 :Dicle-Fırat nehir sistemlerinde yaygındır. Gıda olarak ekonomik değerleri yoktur. Vantuzları sayesinde sert zeminlere tutunurlar. Boyları en fazla 20 cm. kadar olabilmektedir. Squalius cephalus Linnaeus, 1758: Ġnsan gıdası olarak tüketilen türlerdendir. Türkiye genelindeki bir çok akarsu ve gölde yayılıģ gösterir. Boyları 50 cm kadar olabildiği bildirilmektedir. Capoeta umbla Heckel, 1843: Dicle-Fırat nehir sistemlerinde yaģamaktadır. Akarsuların akıntılı kısımlarında yaģarlar. Boyları 45 cm. kadar olabilmektedir. Oxyoemacheilus angorae Steindachner, 1897: Genellikle temiz ve serin olan akarsuların özellikle çakıllı ve kumlu bölgelerinde yaģamakla birlikte kıyı zonlarında da rastlanmaktadır. Boyları en fazla 8-9 cm kadar olabilmektedir. Ekonomik önemleri yoktur. Biyolojisi hakkında yeterli bilgi yoktur. Cyprinion macrostomus Heckel, 1843: Türkiye de Dicle-Fırat nehir sistemlerinde yayılıģ göstermektedir. Boyları 18 cm. kadar olabilmektedir. Capoeta trutta Heckel, 1843 :Dicle- Fırat nehir sistemlerinde yaygın olan bu tür, 50 cm. kadar olabilmektedir. Ġnsan gıdası olarak yaygın kullanımı vardır. Alburnus mossulensis Heckel, 1843: Genelde temiz akarsuların yavaģ akıntılı bölgelerinde yaģayan bu türünde gıda olarak fazla ekonomik değerleri yoktur. 15 cm. kadar olabilen bu tür, Doğu ve Güneydoğu Anadolu da yaygın olarak bulunmaktadır. Alburnoides bipunctatus Bloch, 1782: Durgun ve akarsulara adapte olmuģ bu tür populasyon yoğunluğu bakımından özellikle Dicle kollarında yaygındır. 16 cm ye kadar ulaģabilmektedir. Mayıs-Haziran aylarında ürediği belirlenmiģtir. Bu türün Avrupa populasyonu korunan türler statüsünde yer almaktadır, ancak Türkiye deki populasyonu ile ilgili herhangi bir koruma statüsü belirlenmemiģtir. Populasyon yoğunluğu oldukça fazladır. Proje alanı ve Garzan Çayı na ait detaylı hidrobiyolojik değerlendirme EK-18 deki Ekosistem Değerlendirme Raporu nda verilmiģtir. 68

91 IV Flora ve Fauna (türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslar arası mevzuatla koruma altına alınan türler, nadir ve nesli tehlikeye düşmüş türler, ve bunların alandaki bulunuş yerleri, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları) proje alanındaki vejetasyon tiplerinin bir harita üzerinde gösterilmesi. Projeden ve çalıģmalardan etkilenecek canlılar için alınması gereken koruma önlemleri (inģaat ve iģletme aģamasında). Arazide yapılacak flora çalıģmalarının vejetasyon döneminde gerçekleģtirilmesi ve bu dönemin belirtilmesi. Garzan II HES projesi Batman Ġli, Kozluk Ġlçesi sınırlarında yer almaktadır. Sahanın flora ve fauna arazi çalıģmaları ve tarihlerinde Doç.Dr.Seyit Ahmet Oymak, Doç.Dr.Ömer Faruk Kaya ve Biyolog Burcu Uzel tarafından yapılmıģtır. FLORA Proje Alanının Genel Flora ve Vejetasyonu Proje alanı coğrafik konum itibariyle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi arasında olup, Grid Sisteme göre (Davis et al ) B8 karesi içinde yer alır. Proje alanının genel vejetasyon yapısı incelendiğinde bölgenin doğal bitki örtüsünü stepler (bozkır) ve bu stebik alan içinde rastlanılan çalı türleri ile Garzan çayı kenarındaki sucul bitkiler oluģturmaktadır. Ayrıca günden güne artan insan faaliyetleri step alanları içinde tarım alanlarının açılmasına neden olmuģtur. Bunun sonucu olarak doğal step alanları yer yer tahrip olmuģtur ve alanda tarla yabancı otlarının da görülmesine yol açmıģtır. Bu olumsuz etkiye rağmen yine de step geniģ bir yayılıģ göstermektedir. Yapılan bu çalıģma ile nehir tipi santral olarak planlanan Hidroelektrik Santrali (HES) nin en yüksek rakımdaki regülatör ile en aģağı rakımda bulunan santral binası ve yakın çevresinin florası gözlemler ve ilgili literatürler ıģığında ortaya konmuģtur. Flora listesi Tablo 28 de verilmiģtir. ġekil 17.Faaliyet Alanının Grid Kareleme Sistemindeki Yeri 69

92 ġekil 18.Türkiye Fitocoğrafik Bölgeler Haritası Proje Alanının Fitocoğrafik Özellikleri Proje alanı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde bulunan Batman ili Kozluk ilçesi sınırları içinde bulunmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi genel olarak coğrafik açıdan; Güneydoğu Toroslar yayının dıģ kenarı ile Türkiye-Suriye sınırı arasında yer alan ve bütünüyle geniģ bir plato görünüģünde olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi, yüzey Ģekillerinin sadeliği ve basitliği ile dikkat çeker. Bu plato, çanaklaģmıģ havzalarla orta yükseltideki kubbeleģmiģ dağlar ve tepelerden ibaret olup, kuzeyden güneye doğru tedrici bir alçalma gösterir ve nihayet Mezopotamya düzlüklerine kavuģur. Bölgenin doğu yarısında yer alan Diyarbakır havzası, kuzey ve kuzeydoğu kenarında Toroslar, güneyde Mardin-Midyat eģiği ve batı kenarında da Karacadağ volkan kütlesi tarafından kuģatılmıģtır (Sözer 1984). Zohary (1973) e göre ise çalıģma alanında içinde bulunduğu Güneydoğu Anadolu bölgesi fitocoğrafik açıdan, tamamıyla Ġran-Turan Floristik Bölgesi nde yer almaktadır. Ġran- Turan Bölgesi, iklim, flora ve vejetasyon açısından da oldukça iyi karakterize edilmiģtir. Fizyonomik açıdan hemikriptofit ve kamefitlerin hakim olduğu bu bölge floristik açıdan komģu bölgelerle çok az bir yakınlık gösterir. Ġran-Turan Bölgesi, tüm olarak birçok türle birlikte tribus, cins ve seksiyon gibi diğer yüksek taksonların evrim ve gen merkezini teģkil eden bağımsız bir bölgedir. Ağaçsı olmayan kserofitler açısından Doğu Holoarktik alemin en zengin bölgesi olarak kabul edilir. Birçok monotipik cinsin yanında çok sayıda tür içeren Astragalus, Acantholimon, Cousinia gibi büyük cinslerin de çıkıģ merkezi yine Ġran-Turan Bölgesi dir. Güneydoğu Anadolu bölgesi, Ġran-Turan fitocoğrafik bölgesinin Mezopotamya provensi içinde yer almaktadır. Bölgenin büyük bir kısmını, Ġran-Turan kökenli step (bozkır) vejetasyonu oluģturmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin Florası nın %36 sını Ġran- Turan, %32 sini Akdeniz, %2-3 ünü Avrupa-Sibirya ve geri kalan kısmını kökeni bilinmeyen elemanlar oluģturur. Burada geniģ yayılıģlı bitkiler yanında, yalnız bu bölgeye özgü türler de 70

93 bulunmaktadır (Anonim 1997).Proje alanına ait vejetasyon yapısını gösterir fotoğraf ġekil 19 ve 20 de, Türkiye de görülen vejetasyon tiplerini gösteren vejetasyon haritası, proje alanı da iģlenerek ġekil 21 de verilmiģtir. ġekil 19.Proje Sahası Vejetasyon Yapısını Gösterir Genel Bir Görünüm(1) ġekil 20.Proje Sahası Vejetasyon Yapısını Gösterir Genel Bir Görünüm(2) 71

94 Kaynak: ġekil 21. Vejetasyon Haritası PROJE ALANI Ön-Gün ĠnĢaat Taah.ve Tic.A.ġ. 72

95 Materyal-Metot Bitkilerin tespitinde Davis ( ), Davis ve arkadaģları (1988) ile Güner ve arkadaģları (2000) ndan yararlanılmıģtır.ayrıca proje alanı ile aynı ekolojik özellikleri gösteren bitki türlerinden de literatürden araģtırması yapılarak proje alanının flora tablosu oluģturulmuģtur. Bunun yanı sıra tespit edilen türler arasında ülkemizin de taraf olduğu uluslararası sözleģmeler (BERN, CITES) kapsamında olanlarda değerlendirilmiģtir. Tespit edilen endemik türlerin IUCN Kırmızı Liste (Anonim 2000) ye göre risk sınıfları ve tehlike kategorileri belirlenmiģtir. Türlerin Türkçe ve yöresel isimleri için Türkçe Bitki Adları Sözlüğü nden yararlanılmıģtır (Baytop 1997). Flora listesi alfabetik sıraya dikkate alınarak hazırlanmıģtır. Her tür için bulunduğu habitatlar, ait olduğu flora bölgesi, endemizm durumu, nispi bolluğu ve Türkiye Kırmızı Bitkileri Kitabında verilen risk sınıfları verilmiģtir. Listede adı geçen skalalar ve kısaltmalar aģağıda tanımlanmıģtır. Biyotop 1 Tarım alanları 2 Kuru çayırlık, bozkır, yol kenarları ve açık alanlar 3 Orman alanları 4 Çalılık 5 Sulak alanlar Türkiye deki YayılıĢı K : Kuzey G : Güney D : Doğu B : Batı O : Orta GeniĢ : Tüm Türkiye de bulunan Yoğunluk (Densite): Sinekolojide yoğunluk, her birim alanda veya hacimde bir türün bireylerinin sayısıdır. Tamamen arazi gözlemlerine dayanılarak yapılmıģtır (Çetik 1972). 1 Çok seyrek, nadiren rastlanmakta 2 Seyrek 3 Bol olmayan 4 Bol 5 Çok bol Endemizm (End.) (+) ĠĢareti türün endemik olduğunu göstermektedir. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Anonim 2000) na göre endemik ve nadir bitkilerin tehlike kategorileri Ģu Ģekildedir; IUCN Red Data Book Kategorileri: EX- Extinct- TükenmiĢ EW- Extinct in the Willd- Doğada TükenmiĢ CR- Critically Endangered- Çok Tehlikede EN- Endangered- Tehlikede VU- Vulnerable- Zarar Görebilir LR- Lower Risk- Az Tehdit Altında 73

96 a. (cd) conservation dependent - koruma önlemi gerektiren b. (nt) near threatened - tehdit altına girebilir c. (lc) least concern - en az endiģe verici DD- Data Deficient- Veri Yetersiz NE- Not Evalueted- Değerlendirilemeyen Türkiye Fitocoğrafik Bölgeleri: Avrupa-Sibirya : 1500 km.lik Karadeniz kıyıları boyunca olan kesim. Akdeniz : Batı Anadolu, Toroslar ve Amanos dağları Ġran-Turan : Ġç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu nun büyük bir kısmı GeniĢ yayılıģlı ya da bölgesi tam olarak bilinmeyen türlere (-) iģareti konmuģtur. CITES SözleĢmesi: 22 Aralık 1996 yılında ülkemizde yürürlüğe giren CITES sözleģmesi kapsamında, tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Nesli TehlikeAltında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine ĠliĢkin SözleĢmenin Uygulanmasına Dair Yönetmelik, yayımlanmıģtır (revize tarih sayılı ResmiGazete). Bu sözleģme, nesli tehlikede altındaki yabani hayvan ve bitki türlerinin uluslararası ticaretine iliģkin bir sözleģmedir. SözleĢme Yönetmeliği, ek listelerinde yer alan türlerin ithalat, ihracat ve denizden giriģinde taraf devletlerin yönetim merciileri ve gümrük idarelerince aranan hükümlere uygun formatta düzenlenir. SözleĢme kapsamında bulunan yabani hayvan ve bitki türlerinin ticaretlerinin düzenlenmesi, üç ayrı ek liste ile belirlenmiģtir. Ek I: Nesilleri tükenme tehlikesi ile karģı karģıya bulunan ve bu nedenle örneklerinin ticaretinin sıkı mevzuata tabi tutulması ve bu ticarete sadece istisnai durumlarda izin verilmesi zorunlu türleri, Ek II: Nesilleri mutlak olarak tükenme tehdidiyle karģı karģıya olmamakla birlikte, nesillerinin devamıyla bağdaģmayan kullanımları önlemek amacıyla ticaretleri belirli esaslara bağlanan türleri, Ek III: Herhangi bir taraf ülkenin kendi yetki alanı içinde düzenlenmeye tabi tuttuğu ve aģırı kullanımını önlemek veya kısıtlamak amacıyla ticaretinin denetime alınmasında diğer taraflar ile iģ birliğine ihtiyaç duyduğunu belirttiği bütün türleri kapsar. Bern SözleĢmesi: Avrupa nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarının Korunması SözleĢmesi olarak bilinen BERN sözleģmesi; ilk defa 1979 yılında Bern de kabul edilmiģtir. Türkiye ise bu sözleģmeyi 1984 yılında imzalayarak sözleģmeye taraf olmuģtur. Bu sözleģmenin amacı: Nesli tehlikeye düģmüģ ve düģebilecek türlerin özellikle göçmen olanlarına öncelik verilmek üzere, yabani flora ve fauna ve bunların yaģam ortamlarının korunmasını sağlamak ve bu konuda birden fazla devletin iģbirliğini geliģtirmektir. Buna göre: her akit taraf EK I nolu listede belirtilen yabani flora türlerinin özel olarak korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu bitkilerin kasıtlı olarak koparılması, toplanması, kesilmesi veya köklenmesi yasaklanacaktır. Her akit taraf bu türlerin elde bulundurulmasını veya alım satımını yasaklayacaktır. 74

97 Tablo 28.Garzan II HES proje ve etki alanında tespit edilen flora türleri BĠLĠMSEL ĠSMĠ Anacardiaceae Rhus coriaria TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM Sumak + BĠYOTOP TÜRKĠYE DE YAYILIġ K., B., G. ve D. Anadolu FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE NĠSPĠ BOLLUK - 2 Apiaceae Artedia squamata DıĢ, O. ve D. Anadolu - 2 Eryngium campestre var. virens Boğa dikeni + + Türkiye - 2 Eryngium creticum Göz dikeni + + Trakya, DıĢ Anadolu, D. (G. uç) Anadolu D. Akdeniz 2 Grammosciadum macrodon - + D. Anadolu Ġran-Turan 1 Malabaila secacul Pimpinella kotschyana Koyun ekmeği + K, G ve D Anadolu Karasal Anadolu Ġran-Turan 1 Scandix iberica AtkiĢnek otu + + GeniĢ - 2 Scandix pectenveneris Smyrnium cordifolium Torilis arvensis subsp. elongata KiĢkiĢ otu + Yabani kereviz - + GeniĢ O. ve D. Anadolu Ġran-Turan 1 GeniĢ Akdeniz 2 Araceae Eminium rauwolffii var. rauwolffii Aristolochiaceae - + D. Anadolu Ġran-Turan 2 75

98 BĠLĠMSEL ĠSMĠ Aristolochia bottae Asteraceae Achillea vermicularis Anthemis tinctoria var. tinctoria Carduus pycnocephalus subsp. albidus Centaurea behen Centaurea sclerolepis Centaurea solstitialis subsp. solstitialis TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM BĠYOTOP TÜRKĠYE DE YAYILIġ FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE D. Anadolu Ġran-Turan 1 Beyaz civan perçemi Köpek papatyası - + Zerdali dikeni - VU + + NĠSPĠ BOLLUK + D. Anadolu Ġran-Turan GeniĢ - 2 Türkiye (KD. Anadolu hariç) D. Anadolu Ġran-Turan 1 D. Anadolu (Mezopotamya) Ġran-Turan 1 + Türkiye 1 Centaurea virgata - + O, KB ve D Anadolu Ġran-Turan 2 Crepis sancta GeniĢ - 2 Crepis bupleurifolia - LR/lc + + D. Anadolu Ġran-Turan 1 Echinops pungens var. pungens Topuz + + D. Anadolu, B. Anadolu Ġran-Turan 3 Filago pyramidata Keçe otu + + GeniĢ - 3 Gundelia tournefortii var. armata Potentilla reptans Kenger kahvesi BeĢparmak otu + + Karasal Anadolu, G. Anadolu Ġran-Turan 2 + Türkiye 2 76

99 BĠLĠMSEL ĠSMĠ TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM BĠYOTOP TÜRKĠYE DE YAYILIġ FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE NĠSPĠ BOLLUK Picnomon acarna - + GeniĢ Akdeniz 2 Rhagadiolus angulosus O, G ve GD Anadolu Ġran-Turan 2 Senecio vernalis Ekin otu + + GeniĢ - 2 Taraxacum purpureipetiolatum - + GD. Anadolu Ġran-Turan 2 Boraginaceae Alkanna trichophila var. trichophila Tosbğa otu + GD. Anadolu Ġran-Turan 2 Anchusa azurea var. azurea Heliotropium suaveolens Onosma lanceolatum Güriz + + Türkiye (GD. Anadolu hariç) - 2 Siğil otu + + K, B ve O Anadolu D. Akdeniz 2 Emzik otu + + GB. Anadolu Ġran-Turan 2 Onosma rascheyanum Rochelia cancellata D. Anadolu'dan Batıya doğru G. Anadolu'ya (Amanoslar) Ġran-Turan O. ve G. Anadolu Ġran-Turan 2 Brassicaceae Aethionema arabicum Alyssum desertorum var. desertorum Capsella bursapastoris + Anadolu GeniĢ Türkiye - 2 Clypeola jonthlaspi - + GeniĢ

100 BĠLĠMSEL ĠSMĠ TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM BĠYOTOP TÜRKĠYE DE YAYILIġ FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE Erysimum repandum + + Trakya, G., O. ve D. Anadolu - 2 Neslia apiculata Trakya hardalı + + GeniĢ - 2 Sisymbrium orientale Bülbül otu + GeniĢ - 1 Capparaceae NĠSPĠ BOLLUK Capparis ovata var. herbacea Kebere + K, O, D Anadolu - 1 Caryophyllaceae Cerastium dichotomum subsp. dichotomum Gypsophila ruscifolia B., O., D. Anadolu D. Anadolu Ġran-Turan 2 Minuartia hamata - + Silene vulgaris var. vulgaris Stellaria media subsp. media Convolvulaceae GıvıĢkan otu + + D., O. ve GD. Anadolu, Akdeniz B., K., D. ve G. Anadolu KuĢ otu + + K., B. ve O. Anadolu - 1 Convolvulus arvensis Türkiye 2 Crassulaceae Sedum hispanicum var. semiglabrum Kaya koruğu + D. Anadolu Ġran-Turan 1 78

101 BĠLĠMSEL ĠSMĠ Umbilicus tropaeolifolius Cuscutaceae Cuscuta babylonica var. babylonica Dipsacaceae TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM BĠYOTOP TÜRKĠYE DE YAYILIġ FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE - + GB. ve D. Anadolu Ġran-Turan 1 Bostan bozan + + GD. Anadolu Ġran-Turan 1 NĠSPĠ BOLLUK Scabiosa argentea Uyuz otu + + GeniĢ - 2 Scabiosa rotata Uyuz otu + + Karasal Anadolu Ġran-Turan 1 Euphorbiaceae Euphorbia macrocarpa Sütleğen + D. Anadolu Ġran-Turan 1 Euphorbia orientalis Sütleğen + KD. ve D. Anadolu Ġran-Turan 2 Fabaceae Alhagi pseudalhagi Deve dikeni + Astragalus amblolepis Geven + Astragalus hamosus B., G., O. ve D. Anadolu D. ve komģu G. Anadolu KB. Türkiye, B., S., O. ve GD. Anadolu Ġran-Turan 1 Ġran-Turan 1-2 Astragalus lagurus Geven + Karasal Anadolu Ġran-Turan 2 Astragalus microcephalus Boz geven + Karasal Anadolu Ġran-Turan 2 Astragalus russelii Geven + GD. Anadolu Ġran-Turan 1 79

102 BĠLĠMSEL ĠSMĠ TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM BĠYOTOP TÜRKĠYE DE YAYILIġ FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE Cicer D. Anadolu echinospermum (Mezopotamya) Ġran-Turan 1 Coronilla varia subsp. varia GeniĢ - 2 Dorycnium O., G. ve D. (G. uç) pentaphyllum subsp. - LR/lc + + Anadolu haussknecthii Ġran-Turan 1 Hedysarum syriacum - Hippocrepis unisiliquosa subsp. - + Trakya ve O. Anadolu Akdeniz 3 unisiliquosa Lathyrus aphaca var. Türkiye (KD. Anadolu biflorus hariç) - 2 Lathyrus pratensis - + Trakya, K., Karasal ve GB. Anadolu Avrupa-Sibirya 1 Lotus corniculatus var. corniculatus Sepik + GeniĢ 2 Medicago radiata Çevrince + Karasal Anadolu Ġran-Turan 3 Medicago rigidula var. rigidula GeniĢ - 2 Medicago coronata - + Onobrychis caputgalli Trakya, B., G. ve D. (G. uç) Anadolu NĠSPĠ BOLLUK Akdeniz GeniĢ Akdeniz 2 Ononis pusilla - + Trifolium campestre Yonca + + Trifolium physodes var. physodes KB. Türkiye, B., G., O. ve GD. Anadolu Türkiye (O. Anadolu hariç) Akdeniz 1-2 Yonca + DıĢı ve O. Anadolu Akdeniz 1 80

103 BĠLĠMSEL ĠSMĠ Trifolium pratense var. pratense TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM BĠYOTOP Çayır otu + + TÜRKĠYE DE YAYILIġ K. Türkiye, O. ve D. Anadolu Trakya, DıĢ ve D. (G. uç) Anadolu FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE NĠSPĠ BOLLUK - 2 Trifolium tomentosum Trigonella monantha subsp. noeana - + Karasal Anadolu Ġran-Turan 2 Trigonella KB. Türkiye, B., O., spruneriana var G. ve D. Anadolu Ġran-Turan 2 spruneriana (Mezopotamya) Trifolium stellatum Trakya, DıĢ ve D var. stellatum Anadolu - 2 Vicia cracca subsp. tenuiflora Burçak + KD. ve D. Anadolu - 2 Vicia narbonensis var. narbonensis Vicia sativa subsp. sativa Geraniaceae Fiğ + GeniĢ - 2 Fiğ + GeniĢ - 2 Erodium cicutarium subsp. cicutarium Geranium rotundifolium Turna gagası + + B., K., G. O. ve GD. ve G. Anadolu - 1 Turna gagası + GeniĢ - 2 Guttiferae Hypericum triquetrifolium GeniĢ - 2 Illecebraceae Herniaria hirsuta Kırık otu + GeniĢ

104 BĠLĠMSEL ĠSMĠ TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM BĠYOTOP TÜRKĠYE DE YAYILIġ FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE NĠSPĠ BOLLUK Iridaceae Gladiolus kotschyanus Karga soğanı + + D. ve O. Anadolu Ġran-Turan 1 Lamiaceae Marrubium parviflorum subsp. - Karasal Anadolu Ġran-Turan 2 parviflroum Nepeta nuda subsp. albiflora - + KB. ve B. Anadolu - 2 Phlomis bruguieri Çalba + + GD. Anadolu Ġran-Turan 2 Phlomis kurdica Çalba + + D. Anadolu Ġran-Turan 2 Salvia bracteata Brakteli adaçayı Salvia multicaulis Kürt reyhanı + Salvia verticillata subsp. verticillata + + GeniĢ Ġran-Turan 1 D. ve bitiģiği O. ve G. Anadolu Ġran-Turan 2 Ada çayı + + K. ve GD. Anadolu Avrupa-Sibirya 2 Salvia russellii Ada çayı + + Stachys kurdica var. kurdica Teucrium polium Karasal Anadolu, Trakya Ġran-Turan 1 Dağ çayı + GD. Anadolu Ġran-Turan GeniĢ - 3 Thymbra spicata var. spicata KarabaĢ kekik + + GD Anadolu Akdeniz 2 Ziziphora capitata Dağ reyhanı + GeniĢ Ġran-Turan 2 Ziziphora taurica subsp. taurica Nane ruhu + Karasal Anadolu Ġran-Turan 1 82

105 BĠLĠMSEL ĠSMĠ Liliaceae TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM BĠYOTOP TÜRKĠYE DE YAYILIġ FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE Muscari longipes Dağ sümbülü + + Karasal Anadolu Ġran-Turan 1 Ornithogalum narbonense Ak baldır + Karasal Anadolu Akdeniz 2 Malvaceae NĠSPĠ BOLLUK Malva neglecta Küçük ebegümeci Malvella shrardiana Ebe gümeci + Moraceae + + K., O., G. ve GD. Anadolu B., O., G. ve GD. Anadolu Ficus carica subsp. rupestris Köpek inciri + + D. Anadolu Ġran-Turan 1 Papaveraceae Hypecoum imberbe GeniĢ - 2 Papaver dubium Gelincik + + K. Anadolu - 2 Papaver rhoeas Gelincik + + GeniĢ - 2 Platanaceae Platanus orientalis Doğu çınarı + GeniĢ - 2 Poaceae Aegilops triuncialis subsp. triuncialis Avena sterilis subsp. sterilis - + Türkiye (KD. Anadolu hariç) - 2 Yulaf + + B. ve G. Anadolu

106 BĠLĠMSEL ĠSMĠ TÜRKÇE BĠYOTOP TÜRKĠYE DE FĠTOCOĞRAFĠK NĠSPĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM ĠSMĠ YAYILIġ BÖLGE BOLLUK Bromus japonicus subsp. japonicus GeniĢ - 2 Bromus tectorum - + GeniĢ - 2 Echinaria capitata GeniĢ - 2 Hordeum bulbosum GeniĢ - 2 Phragmites australis KamıĢ + Türkiye Avrupa-Sibirya 2 Poa bulbosa - + GeniĢ - 1 Polygonaceae Rumex tuberosus subsp. horizontalis Kuzu kulağı + + K.. D. ve G. Anadolu - 1 Ranunculaceae Anemone coronaria Manisa lalesi + + DıĢ Anadolu Akdeniz 2 Ceratocephalus falcatus K., B., G., O., GD. ve D. (Nadir) Anadolu - 2 Nigella unguicularis - + GD. Anadolu - 1 Rhamnaceae Paliurus spinachristi Rosaceae Amygdalus arabica Crataegus monogyna var. monogyna Karaçalı + + Yabani badem K., B., G., D., O. ve GD. Anadolu G. ve D. Anadolu Ġran-Turan 1 Alıç + + KD. Anadolu 1 84

107 BĠLĠMSEL ĠSMĠ TÜRKÇE BĠYOTOP TÜRKĠYE DE FĠTOCOĞRAFĠK NĠSPĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM ĠSMĠ YAYILIġ BÖLGE BOLLUK Cerasus microcarpa subsp. tortusa Yabani kiraz + + G. ve D. Anadolu Ġran-Turan 1 Rosa canina Yabani gül + + GeniĢ - 1 Rubus canescens var. canescens Böğürtlen + Türkiye Avrupa-Sibirya 1 Sanguisorba minor Çayır B. Türkiye, KB. ve + subsp. minor düğmesi Karasal Anadolu - 1 Rubiaceae Asperula orientalis - + KD. G. ve D. (En G.) Anadolu Ġran-Turan 1 Callipeltis cucullaria Anadolu hariç Türkiye Ġran-Turan 2 Cruciata taurica - + GeniĢ Ġran-Turan 2 Galium tricornutum - + GeniĢ Akdeniz 2 Salicaceae Salix acmophylla Söğüt + GD. Anadolu Ġran-Turan 2 Scrophulariaceae Linaria simplex GeniĢ Akdeniz 1 Verbascum laetum Sığır kuyruğu + GD. Anadolu Ġran-Turan 1 Veronica anagallisaquatica subsp. anagallis-aquatica Veronica orientalis subsp. orientalis Mine çiçeği + GeniĢ - 3 Mine çiçeği + O., D. ve komģu K. Anadolu Ġran-Turan 2 85

108 BĠLĠMSEL ĠSMĠ TÜRKÇE ĠSMĠ IUCN BERN CITES ENDEMĠZM BĠYOTOP TÜRKĠYE DE YAYILIġ FĠTOCOĞRAFĠK BÖLGE NĠSPĠ BOLLUK Tamaricaceae Tamarix smyrnensis Ilgın + K., O., B., G. ve GD. Anadolu - 2 Valerianaceae Valerianella kotschyi O. ve D. (G. uç) Anadolu Ġran-Turan 1 Vitaceae Vitis vinifera Yabani asma + Türkiye

109 Flora türlerinin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı Flora listesinde yer alan tür ve tür altı kategorideki 144 adet bitkinin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı; Ġran-Turan elementi 56, Akdeniz elementi 12, Avrupa-Sibirya elementi 4 ve Doğu Akdeniz elementi 2 Ģeklindedir. Diğer 70 tür ise kozmopolit(geniģ yayılımlı) veya fitocoğrafik bölgesi belirsizler kategorisinde yer almaktadır (ġekil 22). ġekil 22.Türlerin Fitocoğrafik Bölgelere Göre Dağılımı Fitocoğrafik Bölgesi Belirsiz Olanlar Ġran-Turan Akdeniz Avrupa-Sibirya Doğu Akdeniz Karadeniz Projenin inģaat ve iģletme faaliyetleri sırasında flora üzerinde oluģabilecek etkiler ve alınacak önlemler Proje alanı ve çevresinde bulunan türlerden 3 tanesi endemiktir. Bu endemik türler IUCN Türkiye Kırmızı Bitkiler kitabına göre değerlendirildiğinde; 2 tanesi (Crepis bupleurifolia ve Dorycnium pentaphyllum subsp. haussknecthii) LR (Az tehdit altında) ana kategorisinin lc (en az endiģe verici) alt kategorisinde bulunurken, diğeri (Centaurea sclerolepis) VU (zarar görebilir) kategorinde kategorisinde yer almaktadır. Proje alanı ve çevresindeki bitki örtüsü genel olarak step (bozkır) vejetasyonundan oluģmaktadır. Ayrıca ripariyan (dere kenarı) vejetasyon ile step vejetasyonu içerisinde oldukça tahrip edilmiģ çok küçük çalılık alanlara da rastlanılmaktadır. Bu vejetasyon tipleri içerisinde yayılıģ gösteren bitki taksonları genel olarak kozmopolit taksonlardır. ĠnĢaat sırasında zarar görebilecek bitki bireylerinin az olması için inģaat alanının dar tutulmasında fayda vardır. Ayrıca bu alanda ripariyan (dere kenarı) vejetasyon olarak nitelendirilen ve belli bir debide akan su varlığına ihtiyaç duyan dere kenarı bitkilerinin ileriki zamanda zarar görmemesi için dereden bırakılacak su miktarındaki orana dikkat edilmelidir. Proje alanında tespit edilen endemik bitkilerin inģaat sahalarından uzakta olması ve geniģ yayılıģ göstermesi nedeniyle bir zarar görmeyeceği gözlemlenmiģtir. 87

110 FAUNA Garzan II HES proje sahası ve yakın çevresinde yaģayan, habitat özelliği nedeniyle yaģaması muhtemel fauna türlerinden ĠkiyaĢamlı, Sürüngen, KuĢ ve Memeli türlerini belirlemek amacıyla 2012 Mayıs ayı içerisinde faaliyet alanı ve yakın çevresinde yer alan benzer ekolojik özelliklere sahip, birbiriyle bağlantılı ve sistem olarak birbirinin devamı olan alanlarda arazi çalıģması gerçekleģtirilmiģtir. Yapılan arazi çalıģması civarda yaģayan yöre sakinleri ile yapılan mülakatlar ve literatür çalıģmaları ile desteklenmiģtir. Bütün bu çalıģmalar sonucu amfibi, sürüngen, kuģ ve memeli türleri için fauna tabloları oluģturulmuģ ve amfibi türleri Tablo 29 da, sürüngen türleri Tablo 30 da, kuģ türleri Tablo 31 de ve memeli türleri Tablo 32 de verilmiģtir. Ġlgili tablolarda her türün familyası, Türkçe adı, habitatı, IUCN kategorisi, Red Data Book kategorisi ve Bern SözleĢmesi Ek-2 (kesin olarak koruma altına alınan fauna türleri) ve Ek-3 (korunan fauna türleri) listelerinin hangisinde yer aldığı belirtilmiģtir. Bern SözleĢmesi Ek-2 ve Ek-3 listesinde yer almayan türler için (-) iģareti konulmuģtur. Ayrıca; T.C. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları Ek-I (Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları), Ek-II (Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları), Ek-III (Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde Ġzin Verilen Av Hayvanları) listeleri ilgili tablolara iģlenmiģtir. Ayrıca Batman Ġli Ava Açık ve Kapalı Alanlar Haritası EK-17 de verilmiģtir. Ek-I listesinde bulunan yaban hayvanları, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu nun 4. maddesinin birinci fıkrası gereğince Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı nca koruma altına alınmıģtır. Bu listede yer alan yaban hayvanlarını avlamak, ölü yada canlı bulundurmak ve nakletmek yasaktır. Ek-II listesinde bulunan kuģlar ve memeliler, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu nun 4. maddesinin birinci fıkrasının verdiği yetki çerçevesinde Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınmıģtır. Bu listede yer alan av hayvanlarını avlamak, ölü ya da canlı bulundurmak ve nakletmek yasaktır. Ek-III listesinde bulunan av hayvanları, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu nun 4. maddesinin birinci fıkrası gereğince Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı nca belirlenen av döneminde belli edilen sürelerde avlanmasına Merkez Av Komisyonunca izin verilen av hayvanlarıdır. 88

111 Prof. Dr. Ali Demirsoy a (1996) Göre Red Data Book Kategorileri E Tehlikede Ex Soyu tükenmiģ I Bilinmiyor K Yetersiz bilinenler Nt Takson henüz tehlike altında değil O Takson tehlike dıģı R Nadir V Zarar görebilir 2010 IUCN Red List Kategorileri IUCN (The World Conservation Union: The International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources = Doğayı ve Doğal Kaynakları Korumaya Yönelik Uluslararası Topluluk - Dünya Koruma Topluluğu) tarafından en son yayınlanan Red List kategorileridir. Avrupa ülkelerinde IUCN risk sınıflarına göre flora ve fauna türlerinin sınıflandırılması 1970 li yıllardan itibaren gerçekleģtirilmeye baģlanmıģtır. IUCN kategorilerinin açıklaması aģağıdaki tabloda, kategoriler arası iliģkiler de Ģekilde sunulmuģtur. Evaluated Not Evaluated (NE) Adequate data Data Deficient (DD) Extinct (EX) Extinct in the Wild (EW) Critically Endangered (CR) Endangered (EN) Vulnerable (VU) Near Threatened (NT) Least Concern (LC) Değerlendirmeye alınmıģ Değerlendirmeye alınmamıģ Yeterli data mevcut Yeterli data mevcut değil (data eksik) Türü tamamen yok olmuģ, nesli tükenmiģ tür VahĢi doğada nesli tükenmiģ tür Önemli derecede yok olma tehlikesi olan tür Yok olma tehlikesi olan tür Koruma önlemi alınmazsa ileride yok olma tehlikesi olan tür Neredeyse tehdit altında En az kaygılanılan tür IUCN KATEGORĠLERĠ Arasındaki ĠliĢkiler 89

112 Prof. Dr. Ġlhami Kiziroğlu tarafından hazırlanan The Birds of Türkiye adlı yayında, kuģ türlerinin korunma durumu ve statüleri ile ilgili olarak kullanılan sembollerin açıklaması Ģu Ģekildedir: A1 : Nesli tükenmiģ veya tükenme tehlikesi altında olan türler A1.1 : Nesli tükenmiģ olan türler A1.2 : Tüm Türkiye deki birey sayısı 1-25 çift arasında olan türler A2 : Birey sayısı çift altında kalan ve yayılıģ gösterdikleri bölgelerde büyük risk altında olan türler A3 : Birey sayısı (500) çift arasında kalan ancak bazı bölgelerde oldukça azalmıģ türler A4 : Birey sayıları fazla olmakla birlikte belirli bölgelerde azalmıģ olan türler. B : Geçici olarak Türkiye ye gelen ve biyotopların yok edilmesi ile risk alına girecek türler B1 : Anadolu yu kıģlak olarak kullanan ancak Anadolu da üremeyen türler B2-B3 : Anadolu dan transit olarak geçen veya Anadolu yu kıģlak olarak kullanan ve risk derecesi daha düģük olan türler Y : Düzenli olarak yurdumuzda kuluçkaya yatan yerli kuģ türleri G : Yurdumuzda kuluçkaya yattıktan sonra göç eden türler K : Yurdumuzda kuluçkaya yatmayan, yurdumuzu transit göç esnasında kullanan türlerdir KZ : KıĢ aylarını yurdumuzda geçiren, kıģ ziyaretçisi türlerdir 90

113 İkiyaşamlılar Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 3 tane amfibi türünden 2 tanesi Bern Ek-2, 1 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. T.C. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları nın yansıtıldığı en son listelere göre; Ek-I Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları ; Ek-II Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları ve Ek- III Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde Ġzin Verilen Av Hayvanları listesinde yer alan bir amfibi türü bulunmamaktadır. Amfibi türlerinin tamamı 2012 IUCN Red List Kategorileri nde yer almaktadır. Bu türler Demirsoy (1996) tarafından yapılan çalıģmalara göre nt kategorisinde yer almaktadır. nt kategorisindeki türler, Türkiye de oldukça bol ve yaygın olup, Ģu anda herhangi bir tehdit altında değildir. Amfibi türleri arasında endemik olan bir tür bulunmamaktadır. Sürüngenler Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 17 tane sürüngen türünden 7 tanesi Bern Ek-2, 10 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. Sürüngen türlerinden 11 tanesi 2012 IUCN Red List Kategorileri Listesi nde bulunmasına rağmen, Demirsoy (1996) tarafından yapılan çalıģmalara göre Türkiye de oldukça bol ve yaygındırlar. Ayrıca herhangi bir tehdit altında değildir. Sürüngen türlerinin tamamı T.C. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları yansıtıldığı en son listelere göre Ek-I (Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları) listesinde bulunmaktadır. Sürüngen türleri arasında endemik olan bir tür bulunmamaktadır. Kuşlar Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 57 tane kuģ türünden 36 tanesi Bern Ek-2, 15 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. T.C. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe 91

114 giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları nın yansıtıldığı en son listelere göre; 39 kuģ türü Ek-I, yani Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesinde; 8 kuģ türü Ek-II, yani Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları listesinde; 10 kuģ türü ise Ek-III de yani Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde Ġzin Verilen Av Hayvanları listesinde bulunmaktadır. KuĢ türlerinin tamamı 2012 IUCN Red List Kategorileri nde LC kategorisinde yer alıp, bu kategorideki türler en az endiģe verici türler olarak tanımlanmaktadır. KuĢ türleri arasında endemik olan bir tür bulunmamaktadır. Memeliler Faaliyet alanı ve çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunması muhtemel 16 tane memeli türünden 5 tanesi Bern Ek-2, 4 tanesi de Bern Ek-3 listesinde yer almaktadır. T.C. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nce tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları nın yansıtıldığı en son listelere göre; 7 tane memeli türü Ek-I yani Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları listesinde; 1 memeli türü Ek-II, yani Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları listesinde; 3 memeli türü ise Ek-III de yani Merkez Av Komisyonunca Avına Belli Edilen Sürelerde Ġzin Verilen Av Hayvanları listesinde bulunmaktadır. Memeli türleri arasında endemik olan bir tür bulunmamaktadır. Memeli türlerinden Citellus xanthophrymnus hariç diğerleri 2012 IUCN Red List Kategorileri nde yer almaktadır. Demirsoy (1996) tarafından belirlenen Red Data Book Kategorileri ne göre memeli türlerinin 10 tanesi nt kategorisinde, 1 tanesi R ve 5 tanesi de V kategorisinde bulunmaktadır. nt kategorisindeki türler Türkiye de oldukça yaygın ve bol olarak bulunmakta olup, tehlike altında değildir. R kategorisindeki türler, nadir olan türlerdir. V kategorisindeki türler, soyu hızla tükenen ve önlem alınmazsa yakın gelecekte yok olma riski yüksek olan türlerdir. 92

115 Tablo 29.Garzan II HES Proje ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel ĠkiyaĢamlı Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat 2010 IUCN Red List Red Data Book BUFONİDAE 1 (L) Bufo viridis Gece Kurbağası TaĢ altları ve toprak içi LC nt II - HYLĠDAE 2 (D) Hyla arborea savignyi Yaprak Kurbağası Ağaçlar ve çalılar üzerinde LC nt II - RANIDAE 3 (G) Rana ridibunda ridibunda Su Kurbağası Su içi LC nt III - Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları Amfibiler, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No: 90-K Ankara. G: Gözlem L: Literatür D: Duyum Bern AKK (*) Tablo 30.Garzan II HES Proje Sahası Proje ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Sürüngen Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Bern Red Data Book 2010 IUCN Red List TESTUDĠNĠDAE 1 (L) Testudo graeca terrestris Tosbağa TaĢlı ve kuru araziler, bağ ve bahçeler II nt VU A1cd Ek-I EMYDIDAE 2 (L) Emys orbicularis Benekli Kaplumbağa Durgun ve akar sular II nt LR / nt Ek-I 3 (L) Mauremys caspica caspica Çizgili Kaplumbağa Durgun ve akar sular II nt - Ek-I GEKKONĠDAE 4 (L) Hemidactylus turcicus turcicus GeniĢparmaklı Keler Ev ve harabeler, kaya yarıkları, taģ altları III nt LC Ek-I AGAMIDAE 5 (D) Agama stellio stellio Dikenli keler TaĢlık ve kayalık yerlerde II nt - Ek-I 6 (G) Agama ruderata ruderata Bozkır keleri TaĢlık ve topraklık alanlar III nt LC Ek-I SCINCIDAE AKK (*) 93

116 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Bern Red Data Book 2010 IUCN Red List 7 (L) Mayuba aurata Tıknaz kertenkele Bitkisi az taģlık alanlarda III nt - Ek-I LACERTĠDAE Tarla ve bahçelerin taģlık 8 (L) Lacerta trilineata media Büyük YeĢil Kertenkele kısımlarında, bitkisi bol olan yerlerde, bazen orman II nt LC Ek-I kenarlarında 9 (L) Ophisops elegans elegans Tarla kertenkelesi Bitki örtüsü seyrek açık alanlar ve taģlık araziler II nt - Ek-I TYPHLOPIDAE 10 (L) Typhlops vermicularis Köryılan Toprakların içinde, taģların altında III nt - Ek-I COLUBRIDAE 11 (L) Coluber najadum Ġnceyılan TaĢlık ve çalılık alanlar III nt LC Ek-I 12 (L) Coluber ravergieri ravergieri KocabaĢ yılan TaĢlık ve çalılık alanlar III nt - Ek-I 13 (D) Coluber schmidti Kırmızı yılan Ovalar, su kenarları, tarla, bağ, bahçe araları, taģların III nt LC Ek-I altında ve yarıklarda 14 (L) Eirenis modestus Uysal Yılan Bitki örtüsü fakir taģlı alanlar III nt LC Ek-I 15 (L) Elaphe quatuorlineata saoromates Sarı yılan Ağaçlık, çalılık ve taģlık alanlar, tarla ve bahçe II nt NT Ek-I 16 (L) Natrix natrix persa Yarısucul yılan Suya yakın taģlık alanlar III nt LR / lc Ek-I 17 (D) Natrix tessellata tessellata Su Yılanı Su içi ve su kenarları III nt LC Ek-I Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar Sürüngenler, KuĢlar ve Memeliler Meteksan A.ġ., Ankara. Kaynak: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları Sürüngenler, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Proje No: 90-K Ankara. (*)=T.C. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları G: Gözlem L: Literatür D: Duyum AKK (*) 94

117 Tablo 31.Garzan II HES Proje ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Bulunması Muhtemel KuĢ Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Red Data Book Bern 2010 IUCN Red List Statü AKK(*) PARIDAE 1 (L) Parus major Büyük BaĢtankara Ağaçlık alanlar, park ve bahçeler - II LC Y Ek-I APODIDAE 2 (L) Apus apus Ebabil YerleĢim yerleri, kayalıklar, ağaçlık alanlar A. 4 III LC G,T Ek-I ACCIPITRIDAE 3 (L) Accipiter nisus Doğuatmacası Ova ve dağlardaki her çeģit çam ormanları - II LC Y,KZ Ek-I 4 (L) Accipiter gentilis ÇakırkuĢu Ova ve dağlardaki ormanlar A.3 II LC Y,KZ Ek-I 5 (L) Buteo buteo ġahin Ormanlık alanlar A.3 II LC Y,KZ,T Ek-I 6 (D) Buteo rufinus KızılĢahin Stepler, ormansız düzlükler ve dağlar A.2 II LC Y,KZ Ek-I 7 (L) Circaetus gallicus Yılan Kartalı Yılanların bol olduğu sessiz ormanlarda A.1.2 II LC G Ek-I 8 (L) Gypaetus barbatus Sakallıakbaba Yüksek dağlar A.2 II LC Y Ek-I 9 (L) Hieraaetus pennatus Atmaca Kartalı Ormanlık tepeler ve açık arazilerde A.2 II LC G,KZ,Y Ek-I FALCONIDAE 10 (L) Falco peregrinus Gezgincidoğan Ormanlık alanlar ve açık araziler A. 2 II LC Y,KZ Ek-I 11 (D) Falco tinnunculus Kerkenez YerleĢim yerleri ve ormanlık alanlar A. 4 II LC Y Ek-I 12 (L) Falco subbuteo Delicedoğan Ağaçlık alanlar, orman kenarları A.3 II LC G Ek-I PHASIANIDAE 13 (G) Alectoris chukar Kınalıkeklik TaĢlık ve kayalık yerler A.2 III LC Y Ek-III 14 (D) Coturnix coturnix Bıldırcın Ekili tarlalar, çayırlar ve stepler A.4 III LC Y,G Ek-III 15 (L) Perdix perdix Çilkeklik Tarla, sulak çayırlık, step ve yarı çöl bölgeler A.3 III LC Y Ek-II COLUMBIDAE 16 (G) Columba palumbus Tahtalıgüvercin YerleĢim yerleri ve ağaçlık alanlar A.4 III LC Y Ek-III 17 (D) Streptopelia turtur Üveyik YerleĢim yerleri ve tarım alanları - III LC Y Ek-III STRIGIDAE 18 (L) Athene noctua Kukumav Tarla, bahçe, ormanlık alanlar ve kayalıklar A. 3 II LC Y Ek-I 19 (L) Bubo bubo Puhu Orman,dağ ve kayalıklar A.1.2 II LC Y Ek-I 95

118 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat Red Data Book Bern 2010 IUCN Red List Statü AKK(*) LANIIDAE 20 (L) Lanius collurio Kızılsırtlı çekirgekuģu Açık alanlar, park ve bahçeler - II LC G Ek-I 21 (L) Lanius minor Karaalınlı ÇekirgekuĢu Düz ve tepelik bölgeler ve ağaçlı orman kenarları - II LC T,G Ek-I PASSERIDAE 22 (G) Passer domesticus Ev Serçesi YerleĢim yerleri ve tarlalar - - LC Y Ek-III 23 (L) Passer montanus Dağ Serçesi Ağaçlık alanlar ve yerleģim yerleri - III LC Y Ek-II ALAUDIDAE 24 (D) Alauda arvensis TarlakuĢu Tarla, açık araziler, ağaçlık ve dağlık alanlar - III LC Y Ek-II 25 (L) Eremophila alpestris Kulaklı Toygar Açık yerler, tarla ve boģ araziler A.3 II LC Y Ek-I 26 (L) Melanocorypha leucoptera Akkanat TarlakuĢu YerleĢim yerleri ve tarlalar - II LC G Ek-I 27 (L) Melanocorypha Küçük Boğmaklı bimaculata TarlakuĢu Seyrek ağaçlı yerler ve tarlalar - II LC Y,G Ek-I HIRUNDINIDAE 28 (G) Delichon urbica Pencere kırlangıcı YerleĢim yerleri ve kayalıklar A.4 II LC G Ek-I 29 (G) Hirundo rustica Kırlangıç YerleĢim yerleri - II LC G Ek-I TURDIDAE 30 (L) Erithacus rubecula Kızılgerdan Ağaçlık alanlar, park ve bahçeler - II LC Y Ek-I 31 (D) Luscinia megarhynchos Bülbül Ağaçlık alanlar, park ve mezarlıklar A. 3 III LC G Ek-I 32 (L) Monticola solitarius Mavi Kayaardıcı Kayalık ve yüksek yerler - II LC G Ek-I 33 (L) Monticola saxatilis Kayaardıcı Kayalık yerler, çıplak dağ yamaçları - III LC G Ek-I 34 (L) Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan Açık alanlar, tarla ve çayırlıklar A. 3 II LC G Ek-I 35 (L) Oenanthe hispanica Karakulak Kuyrukkakan Açık alanlar, fundalıklar ve ağaçlıklar - II LC G, T Ek-I 36 (L) Saxicola torquata TaĢkuĢu TaĢlık ve kurak tepeler, dağlar, fundalık ve kumlu yerler - II LC Y Ek-I 37 (L) Turdus pilaris Ardıç Ağaçlık ve çayırlık alanlar - III LC KZ Ek-II 38 (D) Turdus merula Karatavuk Ağaçlık alanlar ve bahçeler - III LC Y Ek-III SYLVIDAE 39 (L) Hippolais pallida Gri Mukallit Açık araziler, fundalıklar, bahçeler - II LC G Ek-I 40 (L) Hippolais caligata Çalı Mukallidi Ormanlık ve fundalık alanlar, tarlalar - II LC G Ek-I 96

119 Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Habitat 41 (L) Sylvia communis Çalı Ötlegeni Çalılık, fundalık, ormanlar ve parklar - II LC G Ek-I 42 (L) Sylvia hortensis Orfe Ötleğeni Ormanlar, fundalıklar, ovalar ve yüksek yerler - II LC G Ek-I MOTACILLIDAE 43 (L) Motacilla alba Ak Kuyruksallayan Açık araziler ve su kıyıları A. 4 II LC Y Ek-I 44 (L) Motacilla flava Sarı Kuyruksallayan Su kıyıları, çayırlık alanlar, söğütlük ve baltalıklar - II LC G Ek-I CORVIDAE 45 (L) Corvus monedula Cüce Karga Ağaçlık alanlar, kayalık ve harabeler - - LC Y Ek-III 46 (G) Corvus corax Karakarga Fundalıklar ve hayvan yetiģtirilen yerler - - LC Y Ek-II 47 (L) Corvus corone LeĢ Kargası Açık araziler ve tarlalar - - LC Y Ek-III 48 (G) Pica pica Saksağan Seyrek ağaçlık alanlar, park ve bahçeler - - LC Y Ek-III 49 (G) Garrulus glandarius Alakarga Orman, yerleģim yerleri, ağaçlık alanlar - - LC Y Ek-III EMBERIZIDAE 50 (L) Emberiza melanocephala KarabaĢ kirazkuģu Ağaçlık alanlar, ovalar, bahçeler A. 3 II LC G Ek-I 51 (L) Emberiza calandra Tarla KirazkuĢu Açık araziler, ağaçlık alanlar ve tarlalar - III LC Y Ek-II 52 (L) Emberiza hortulana KirazkuĢu Fundalıklar, ekili tarlalar, ormanlık alanlar A.3 III LC G Ek-II FRINGILLIDAE 53 (L) Carduelis chloris Florya Ağaçlık alanlar, park ve bahçeler, mezarlıklar A. 4 II LC Y Ek-I 54 (L) Carduelis carduelis SakakuĢu Bahçeler, açık ormanlar ve ağaçlı köy kenarları A.4 II LC Y Ek-I 55 (L) Carduelis cannabina KetenkuĢu Ağaçlık alanlar, park ve bahçeler, orman A. 4 II LC Y, KZ Ek-I 56 (L) Fringilla coelebs Ġspinoz Ağaçlık alanlar, park ve bahçeler - III LC Y Ek-II 57 (L) Serinus serinus Kanarya Park, bahçe, meyvelik, bağ, nehir kenarı - II LC Y Ek-I Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar Sürüngenler, KuĢlar ve Memeliler Meteksan A.ġ., Ankara. Kaynak: Kiziroğlu, Ġ, 1993, The Birds of Türkiye (Species List in Red Data Book), TTKD, Ankara. (*)=T.C. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları G: Gözlem L: Literatür D: Duyum Red Data Book Bern 2010 IUCN Red List Statü AKK(*) 97

120 Tablo 32.Garzan II HES Proje ve Etki Alanında Bulunan ve Bulunması Muhtemel Memeli Türleri, Korunma Durumları ve Statüleri Tür No Familya ve Tür Adı Türkçe Adı Bern Red Data Book AKK (*) 2010 IUCN Red List ERĠNACEĠDAE 1 (G) Erinaceus europaeus Kirpi III nt Ek-I LC Seyrek ormanlık yerler, yerleģim yerleri, tarlalar, bahçeler RHINOLOPHIDAE 2 (L) Rhinolophus ferrumequinum Büyük Nalburunluyarasa II V Ek-I LC Ormanlık, ağaçlık ve çalılık alanlar 3 (L) Rhinolophus hipposideros Küçük Nalburunluyarasa II V Ek-I LC Ormanlık, ağaçlık ve çalılık alanlar VESPERTILIONIDAE 4 (L) Pipistrellus pipistrellus Cüce yarasa III V - LC ÇeĢitli ortamlar LEPORIDAE 5 (G) Lepus europaeus Yabani tavģan III nt Ek-III LC Orman, çalılık ve kayalıklar SCIURIDAE 6 (G) Citellus xanthophrymnus Gelengi - nt Ek-I - Açık araziler CRICETIDAE 7 (L) Cricetulus migratorius Cüce Avurtlak - nt - LC Çayırlık yerler,tarlalar,stepler ve açık ormanlar 8 (D) Arvicola terrestris Susıçanı - nt - LC Su kenarları SPALACIDAE 9 (D) Spalax leucodon ehrenbergi Kösnü - nt - DD Toprak içinde açtığı galeriler MURĠDAE 10 (L) Rattus norvegicus Göçmen fare - nt - LC Her türlü ortam CANIDAE 11 (D) Canis lupus Kurt II R Ek-I LC Orman, step, açık araziler 12 (D) Vulpes vulpes Tilki - nt Ek-III LC Orman ve çalılık alanlar, tarlalar, açık araziler MUSTELIDAE 13 (D) Lutra lutra Su Samuru II V Ek-I NT Her türlü ortam 14 (D) Mustela nivalis Gelincik III nt Ek-II LC Her türlü ortam URSIDAE 15 (D) Ursus arctos Bozayı II V Ek-I LC Ormanlık alanlar SUIDAE 16 (D) Sus scrofa scrofa Yaban domuzu - nt Ek-III LC Ormanlık alanlar Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar Sürüngenler, KuĢlar ve Memeliler Meteksan A.ġ., Ankara. Habitat 98

121 Fauna Üzerine Etkiler ve Alınacak Önlemler Fauna türleri arazi hazırlığı ve inģaat aģamasında proje sahasındaki habitatlarının bozulması nedeniyle bulundukları habitatları terk ederek çevredeki daha uygun alternatif yaģam alanlarına çekileceklerdir. Faaliyet süresince faaliyet alanı ve çevresini habitat olarak kullanan fauna türlerine herhangi bir zarar verilmemesi için projede görev alacak personele faaliyet sahibi tarafından gerekli uyarılar yapılacaktır. Fauna listesinde yer alan türler arasında Bern SözleĢmesi Ek-2 ve Ek-3 listesinde yer alan türler bulunmaktadır. Bu türlerle ilgili olarak Bern SözleĢmesi koruma tedbirlerine ve bu sözleģmedeki 6. ve 7. madde hükümlerine uyulacaktır. Bunlar; Kesin olarak koruma altına alınan fauna türleri ile ilgili olarak (6. madde); -Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme Ģekilleri, -Üreme ve dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek, -Yabani faunayı bu sözleģmenin amacına ters düģecek Ģekilde özellikle üreme, geliģtirme ve kıģ uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek, -Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boģ dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak, -Fauna türlerinin canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti yasaktır. Korunan fauna türleri ile ilgili olarak (7. madde); -Kapalı av mevsimleri ve/veya iģletmeyi düzenleyen diğer esaslara, -Yabani faunayı yeterli populasyon düzeylerine ulaģtırmak amacıyla, uygun durumlarda geçici veya bölgesel yasaklamaya, -Yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satıģının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satıģa çıkarılmasının uygun Ģekilde düzenlenmesi hususlarına uyulacaktır. 99

122 Faaliyet süresince, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu na ve ilgili Yönetmeliklere uyulacaktır. Garzan II HES projesi inģaatı boyunca canlıların üreme dönemi olan Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran ayları kapsayan 4 ay boyunca açık sistemde hiçbir Ģekilde patlatma yapılmayacaktır. Planlanan faaliyetle ilgili olarak; 4 Nisan 1971 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu nun 20. Maddesi (Sulara Zararlı Madde Dökülmesi), 10 Mart 1995 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Su Ürünleri Yönetmeliği nin 11. Maddesi (Ġstihsal Yerlerine Dökülmesi Yasak Maddeler) ile bu Yönetmeliğin Ek-V Listesi (Ġç Sulara ve Denizlerdeki Ġstihsal Yerlerine Dökülmesi Yasak Olan Zararlı Maddeler ve Alıcı Ortama Ait Kabul Edilebilir Değerler) ve Ek-VI Listesi (Sulara BoĢaltılabilecek Atıklar) ndeki parametrelere uyulacaktır. IV Madenler ve fosil yakıt kaynakları (rezerv miktarları, mevcut ve planlanan işletilme durumları, yıllık üretimleri ve bunun ülke veya yerel kullanımlar için önemi ve ekonomik değerleri), Batman Ġli bugüne kadar yapılan çalıģmaların ıģığı altında petrol haricinde diğer maden yatakları bakımından fakir bir ildir. Ġlde bulunan TÜPRAġ Batman Rafinerisi 1.1 milyon ton/yıl ham petrol iģleme kapasitesine sahip kara rafinerisidir. Ġlde sınırlı sayıda metalik ve endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları bulunmaktadır. Mevcut maden çeģitleri barit, demir ve tuğla-kiremit hammaddeleri olarak sayılabilir. Bunlar Merkez ve Sason ilçelerinde yer almaktadır. Sason ilçesi Örenağıl sahasındaki barit zuhurları düģük tenörlü olup % BaSO4 içeriği 13,5 tir ve zuhurun görünür+muhtemel rezervi tondur. Ayrıca sahada %34 Fe2O3, %3,5 Mn, %19 SiO2 ve %0.57 S tenörlü ton siderit rezervi de tespit edilmiģ olup, geçmiģ yıllarda cevher üretilmiģtir yılında Batman Ġli nde gerçekleģtirilen etütler sonucunda, GirbereĢk Köyü ve civarında yayılım gösteren killerin yaklaģık 3 milyon ton üzerinde jeolojik rezerve sahip olduğu ve direk olarak veya taban milleri ile karıģım yapılarak kullanılmasının mümkün olduğu belirlenmiģtir. Ayrıca Batman-Siirt arasında Türkiye nin önemli alçıtaģı yatakları mevcuttur. Buradaki alçıtaģı yataklarının çoğu halen özel Ģirketler tarafından iģletilmekte olup, 1. kalite olan alçıtaģları her sektörde kullanılmaya uygun özelliklere sahiptir. Ayrıca GerçüĢ ile Hasankeyf ve Batman ile Diyarbakır arasında da önemli çimento hammaddeleri kaynakları bulunmaktadır. Batman Ġli ne ait maden haritası ġekil 23 de verilmiģtir. 100

123 ġekil 23.Batman Ġli Maden Haritası 101

124 IV Hayvancılık (türleri, beslenme alanları, yıllık üretim miktarları, bu ürünlerin ülke ekonomisindeki yeri ve değeri), Batman Ġli nde hayvan yetiģtiriciliği, II.(GerçüĢ-Hasankeyf) ve III. (Sason)Alt bölgelerdeki kırsal nüfusun baģlıca geçim kaynağıdır. BüyükbaĢ hayvan yetiģtiriciliği, özellikle I. Alt Bölgede (Merkez-Kozluk-BeĢiri) yoğunlaģmıģtır. Kültür ırkı hayvan sayısının yükselmesine karģılık toplam hayvan sayısında bir düģüģ söz konusudur Batman Ġli nde beslenen hayvan sayısındaki önemli düģüģ, ilde hayvansal ürünleri iģleyen sanayinin il dıģından hammadde temini yoluna gitmesine neden olmuģtur. Ġlde üretilen kanatlı hayvanlar ve yumurta, il ve ilçe merkezlerinde kurulan pazarlarda satılmaktadır. Market ve süpermarketlerde satılan kanatlı hayvan eti ve yumurta, il dıģından toptancı kuruluģlar tarafından getirilip pazarlanmaktadır. Ġl bu yönüyle dıģa bağımlı bir görünüm arz etmektedir. Ġlde üretilen diğer hayvansal ürünler, yine il ve ilçe pazarlarında pazarlanmaktadır. Ġlde yetiģtirilen büyükbaģ ve küçükbaģ hayvan süt verimleri, hayvan besleme koģullarının yetersizliği, kaba yem açığı ve yerli ırk hayvanların yetiģtiriciliğinin yapılması nedeniyle düģüktür. Bölgede kanatlı hayvan yetiģtiriciliği aile iģletmelerinde yapılmaktadır. Tesis bazında kanatlı hayvan yetiģtiriciliği yapılmamaktadır. Ġlde özellikle III.Alt bölgede arı yetiģtiriciliği yaygındır ve bu bölge kırsal kesim nüfusunun baģlıca gelir kaynaklarından biridir. Bu bölgenin orman alanları bakımından diğer bölgelere nispetle zengin olması, tarım alanlarının sınırlı olması, arı yetiģtiriciliğinin bu bölgede yaygınlaģmasını sağlamıģtır. Ancak son yıllarda arı kovanı varlığında bir düģme söz konusudur. Arıcılık özellikle Sason, Kozluk ve GercüĢ ilçelerinde arı yetiģtiriciliği yaygındır ve bu kırsal kesim nüfusunun baģlıca gelir kaynaklarından biridir. Bu bölgenin orman alanları bakımından diğer bölgelere nispetle zengin olması, tarım alanlarının sınırlı olması, arı yetiģtiriciliğinin bu bölgede yaygınlaģmasını sağlamıģtır Tablo 33.Batman Ġli Alt Bölgeler BüyükbaĢ ve KüçükbaĢ Hayvanlar CĠNSĠ TOPLAM I.ALT BÖLGE (Kozluk) II.ALT BÖLGE III.ALT BÖLGE Sığır(Yerli) Sığır(Kültür) Sığır(Melez) Manda At Katır EĢek Koyun Kıl Keçisi Tiftik Keçisi

125 Tablo 34.Batman Ġli nde Hayvansal Üretim Miktarları Süt Et Deri Yapağı Kıl Tiftik Yumurta Bal ÜRÜN CĠNSĠ MĠKTARI ton 2900 ton adet 438 ton 101 ton 4 ton adet kg Tablo 35. Batman Ġli ve Ġlçeleri Arı Kovanı ve Bal Üretim Durumu Cinsi/Üretimi Merkez BeĢiri GercüĢ Hasankeyf Kozluk Sason Toplam Fenni Arı Kovanı Toprak Kovanı Bal Üretimi(Kg) Balmumu Üretimi (Kg) Kaynak: Mardin-Batman-Siirt-ġırnak-Hakkari Planlama Bölgesi 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı AraĢtırma Raporu IV.2.14.Peyzaj Değeri Yüksek Yerler ve Rekreasyon Alanları Garzan II HES proje alanı içinde veya yakın çevresinde peyzaj değeri yüksek yerler ve rekreasyon alanları bulunmamaktadır. IV Devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsil edilmiş alanlar, vb.) Garzan II HES proje alanı ve yakın çevresinde devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler bulunmamaktadır. IV Proje yeri ve etki alanının mevcut kirlilik yükü, Garzan II HES projesinde ana su kaynağı olan Garzan Çayı nın fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo-1 e göre (tüm parametreler radyoaktivite değeri hariç) Batman Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü yetkili personelleri nezaretinde tarihinde numune alınarak, Alka Çevre Laboratuvarları Ltd.ġti.ne analizleri yaptırılmıģtır. Projenin izleme 103

126 aģamasında bu noktadan tekrar örnek alınarak analiz yapıltırılacak ve su kalitesinde bir değiģiklik olup olmadığı gözlenecektir. Analiz sonuçları EK-13 te verilmiģtir. SKKY Tablo 1 e göre yapılan analizin incelenmesinde Garzan Çayı nda regülatör yerinden alınan su numunesine göre; Sülfür-Yağ ve Gres-Mineral Yağlar ve Türevleri baz alındığında IV.sınıf, Toplam Fosfor-Serbest Klor-Civa-Krom-Alüminyum-BOĠ baz alındığında ise III.sınıf su kalitesinde olduğu değerlendirilmiģtir. HES yerinden alınan su numunesine göre; Sülfür-Yağ ve Gres-Mineral Yağlar ve Türevleri baz alındığında IV.sınıf, Nitrit Azotu-BOĠ-Toplam Pestisit-Civa-Krom-Serbest Klor ve Alüminyum baz alındığında ise III.sınıf su kalitesinde olduğu görülmektedir. Garzan Çayı nın projenin menba ve mansabından alınan su numunelerine göre oldukça kirlenmiģ olduğu tespit edilmiģtir. Bunun sebebinin akarsu boyunca yer alan yerleģimlerin arıtmasının olmaması, membaından yukarıda devam eden diğer projelerin inģaatları, projenin ortasında bulunan konkasör tesisleri vb. olduğu tahmin edilmektedir. IV Diğer özellikler Bu bölümde bahsedilecek baģka husus yoktur. 104

127 IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri IV.3.1. Ekonomik özellikler (yörenin ekonomik yapısını oluşturan başlıca sektörler, yöresel işgücünün bu sektörlere dağılımı, sektörlerdeki mal ve hizmet üretiminin yöre ve ülke ekonomisi içindeki yeri ve önemi, diğer bilgiler), Batman ekonomisi petrol, tarım ve hayvancılığa dayalı bir ekonomik yapı sergilemektedir. Ġl merkezinde ve ilçelerde sanayi geliģmemiģtir. Bu nedenle, tarım sektörü ekonomide birinci sektör olma özelliğini korumaktadır. Ġlin ormanlık alanları diğer komģu illere nazaran daha fazladır. Ġlin genelinde tarım arazilerinin sulanması yeterli olmadığından endüstri bitkisi yetiģtiriciliği varolan rezervin çok altında bulunmaktadır. Batmanda tütün tarımı ön plandadır. Ancak yetiģtirilen tütünler kalitesiz olduğundan bu sektör hem tarımla uğraģan vatandaģa hem de devlete yük olmaktadır. Batman ili hudutları içerisindeki kültür arazileri her türlü ekim ve dikime müsaittir. Türkiye genelinde olduğu gibi Batman da da sanayi gün geçtikçe geliģmektedir. Batman ın sanayi geliģiminde merkez ilçede bulunan TüpraĢ ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı tesislerinin büyük payı bulunmaktadır. Batman da en zengin maden rezervi 2,5 milyar varil ile petroldür. Bu rezervin büyük bölümü Raman Dağı eteklerinde bulunmaktadır. Sason ilçesinde ise 288 bin ton rezervli Barit madeni bulunmuģtur. Batman da kültür turizmi denildiği an ilk akla gelen; tarihi özelliği olan ve Kültür Bakanlığı tarafından da sit alanı olarak ilan edilen Hasankeyf tir. Hasankeyf in ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu tam olarak bilinmemektedir. Ancak Ģehir ve etrafındaki binlerce mağara insanların buraya çağlar öncesinden yerleģtiğini göstermektedir. Hasankeyf, insanlığın en eski yerleģim yerlerinden biri olan Mezopotamya bölgesinde yer almaktadır. Ġldeki tarihi ve kültürel değerleri görmek ve ekonomik bağlar nedeniyle ile gelen yerli ve yabancı turistler aldıkları eģyalar, yeme içme ve konaklama ücretleriyle Ġl ekonomisine katkı sağlamaktadırlar. Ġlde Turizm ĠĢletme Belgeli 6 tesis (otel) bulunmaktadır. Bunlardan dört tanesi 3 yıldızlı, biri 2 yıldızlı olup bu tesislerde 263 oda, 645 yatak, 49 suit, 362 kiģilik restaurant ve 975 kiģilik çok amaçlı salon bulunmaktadır. Kozluk Ġlçesi ekonomisi fazla geliģmemiģtir. Herhangi bir sanayi üretimi yoktur. IV.3.2. Nüfus ( yöredeki kentsel ve kırsal nüfus, nüfus hareketleri; göçler, nüfus artış oranları, ortalama hane halkı nüfusu, diğer bilgiler), Garzan II HES projesi Batman Ġli, Kozluk Ġlçesi sınırlarında kurulacaktır. Projenin sosyo-ekonomik etkilerinin değerlendirilmesi amacıyla Batman Ġli ve Kozluk Ġlçesi nüfusları TÜĠK verilerine göre çeģitli açılardan ele alınmıģtır. 105

128 Batman İli yılları arası Batman Ġli ve ilçelerinin nüfus dağılımı Tablo 36 da verilmiģtir. Batman Ġli ve BeĢiri, Kozluk ve Sason Ġlçeleri 1990 yılına kadar Siirt iline bağlı ilçeler iken, 1990 yılında Batman ın Ġl statüsüne geçmesiyle Batman a bağlanmıģlardır. Ayrıca GercüĢ Ġlçesi de 1990 yılına kadar Mardin Ġli ne bağlıyken Ġl olunca Batman a bağlanmıģtır. Hasankeyf Ġlçesi ise 1990 yılında GercüĢ Ġlçesi nden ayrılarak ilçe olmuģtur. Tablo 36.Batman Ġli Merkez ve Ġlçelerinin Yıllara Göre Nüfusları Toplam BATMAN Kentsel Kırsal Toplam MERKEZ Kentsel Kırsal Toplam BEġĠRĠ Kentsel Kırsal Toplam GERCÜġ Kentsel Kırsal Toplam HASANKEYF Kentsel Kırsal Toplam KOZLUK Kentsel Kırsal Toplam SASON Kentsel Kırsal Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2012 ADNKS Tablo 37 de Batman Ġli ve ilçelerinin yılları arası nüfus artıģ hızları verilmektedir. Batman Ġli nin yılları arası için hesaplanan yıllık nüfus artıģ hızı 35,76 olup, bu oran yılları arasında artıģ göstererek 41,72 olarak hesaplanmıģtır yılları için hesaplanan yıllık nüfus artıģ hızı ise azalarak 28,15 değerini almıģ, yılları için 9,61 olmuģtur. Tüm bu veriler değerlendirildiğinde Ġlin döneminde nüfusunun sürekli arttığı söylenebilir. 106

129 Tablo 37.Batman Ġli ve Ġlçelerinin Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızları ( ) BATMAN 35,76 41,72 28,15 9,61 MERKEZ 46,13 53,03 48,01 24,81 BEġĠRĠ 29,56 60,34-3,71-8,12 GERCÜġ 1,33-49,93* -3,10-31,72 HASANKEYF ,48-8,60 KOZLUK 47,91 38,95 14,71-19,59 SASON 29,69 18,79 12,47-13,07 *:Ġlçeden ayrılan beldeler bulunmaktadır. Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2010 ADNKS ġekil 24. Batman Ġlinin Yıllara Göre Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı ( ) Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2010 ADNKS Batman Ġli ve ilçelerinin dönemindeki kentsel ve kırsal yıllık nüfus artıģ hızları ise Tablo 38 de verilmiģtir. Ġlin yıllık nüfus artıģ hızı 9,61 olarak hesaplanmıģtır. Değerler kent ve kır ayırımına göre incelendiğinde kentsel nüfusun ( 19,39) artma ancak kırsal nüfusun ( 12,90) azalma eğiliminde olduğunu söyleyebiliriz. Ġl merkezinde yıllık nüfus artıģ hızının 24,81 olduğu görülmektedir. Ġlde Merkez ilçe dıģında hiçbir ilçenin nüfusu artıģ eğilimi göstermemektedir. Tablodaki değerlerin negatif olması nüfusun azalma eğiliminde olduğunun bir göstergesidir. Bu değerlendirme göz önüne alındığında Batman il nüfusunda en fazla azalma eğiliminin 31,72 ile GercüĢ Ġlçesi nde olduğu görülmektedir. Bu ilçeyi 19,59 luk değerle Kozluk Ġlçesi takip etmektedir. Kentsel nüfusu artma eğilimde olan ilçeler ise 26,58 ile Merkez ilçe ve 10,35 ile Sason dur. Kentsel nüfus artıģ hızı en düģük olan ilçe ise 55,49 ile GercüĢ tür. Kırsal kesimde yıllık nüfus artıģı pozitif 107

130 olan ilçeler ise 6,45 ile Merkez ilçe ve 2,90 ile Hasankeyf iken, kırsal nüfus artıģ hızı en düģük olan ilçe ise 24,29 ile GercüĢ Ġlçesi dir. Tablo 38.Batman Ġli ve Ġlçelerinin Yılları Arası Kentsel ve Kırsal Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı ( ) TOPLAM KENTSEL KIRSAL BATMAN 9,61 19,39-12,90 MERKEZ 24,81 26,58 6,45 BEġĠRĠ -8,12-5,48-9,05 GERCÜġ -31,72-55,49-24,29 HASANKEYF -8,60-22,00 2,90 KOZLUK -19,59-23,88-17,22 SASON -13,07 10,35-22,85 Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2010 ADNKS ġekil 25. Batman Ġli ve Ġlçelerinin Yılları Arası Kentsel ve Kırsal Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2010 ADNKS Batman Ġli nin toplam yüzölçümü 3541 km², nüfus yoğunluğu ise 107 kiģi/km² dir. Ġlçelerin nüfus yoğunluğu incelendiğinde; nüfus yoğunluğu 605 kiģi/km² ile en yüksek ilçe Merkez ilçe iken, en düģük nüfus yoğunluğu ise 13 kiģi/km² ile Hasankeyf Ġlçesi ndedir. Kozluk Ġlçesi yüzölçümü (1119 km²) bakımından Batman ın en büyük ilçesi iken, Hasankeyf Ġlçesi yüzölçümü (530 km²) bakımından ilin en küçük ilçesidir. 108

131 Kozluk İlçesi Kozluk Ġlçesinin 1980 ve 2000 yılları arasındaki Genel Nüfus Sayımları ve 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre nüfus değiģimleri aģağıdaki Tabloda verilmiģtir. Nüfus yılları arasında sürekli artmıģ 2009 yılında ise azalmıģtır. Ġlçenin kentsel nüfusu da kırsal nüfusu da yılları arasında sürekli artma, 2009 yılında ise azalma eğilimi göstermiģtir. Tablo 39.Kozluk Ġlçesinin Yılları Arasındaki Nüfus DeğiĢimi TOPLAM KENT KIR Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2009 ADNKS ġekil 26. Kozluk Ġlçesinin Yılları Arasındaki Nüfus DeğiĢimi Genel Nüfus Sayımları değerlendirilerek Kozluk ilçesinin Nüfus ArtıĢ hızları hesaplanmıģ ve aģağıdaki Tabloda verilmiģtir. Ġlçenin döneminde nüfusu artma döneminde ise nüfusu azalma eğilimi göstermiģtir yılları arasında ilçenin kentsel ve kırsal nüfus artıģ hızı negatif değerler almıģtır. Bu değerlere bakarak ilçenin kentsel ve kırsal nüfusunun yılları için ise azalma eğilimi gösterdiğini söyleyebiliriz. 109

132 ( ) Tablo 40.Kozluk Ġlçesinin Yılları Arasındaki Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızları TOPLAM KENTSEL KIRSAL BATMAN 35,76 41,72 28,15 9,61 19,39-12,90 KOZLUK 47,91 38,95 14,71-19,59-23,88-17,22 Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2009 ADNKS ġekil 27.Kozluk Ġlçesinin Yılları Arasındaki Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızları Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2009 ADNKS Kozluk Ġlçesinde km² ye düģen kiģi sayısı (Nüfus Yoğunluğu) 56 kiģi iken Batman genelinde bu ortalama 107 kiģidir. Kozluk ilçesi Nüfus Yoğunluğu bakımından Batman ortalamasının çok altındadır. Ġlçenin kentsel nüfus oranı %34,95 olup Batman ın kentsel nüfus oranından çok daha düģüktür. Tablo.41.Kozluk Ġlçesinin Kentsel Nüfus Oranı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu 2009 KENTSEL TOPLAM KENTSEL KIRSAL NÜFUS ORANI % YÜZÖLÇÜMÜ KM² NÜFUS YOĞUNLUĞU (KĠġĠ/KM²) BATMAN , KOZLUK , Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2009 ADNKS Batman Ġli nin kentleģme hızları bakımından genel nüfus sayımları arasındaki grafiğine bakıldığında değerin döneminde tepe yaptığı bu dönemden sonra kentleģme artıģında azalma olduğu görülmektedir. Kozluk ilçesinin kentleģme hızlarına bakıldığında döneminde kentleģme artıģının tavan yaptığı, bu dönemden sonra ise giderek azaldığı söylenebilir. 110

133 Tablo 42.Kozluk Ġlçesinin Yıllara Göre KentleĢme Hızları ( ) BATMAN 55,54 60,14 90,33 19,39 KOZLUK 107,90 51,16 37,28-23,88 Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2009 ADNKS ġekil.28.kozluk Ġlçesinin Yıllara Göre KentleĢme Hızları ( ) Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2009 ADNKS Kozluk ilçesinin yaģ piramidi incelendiğinde nüfusun en büyük olduğu yaģ grubunun arası olduğu görülmektedir. Bu grupta bulunan 9457 kiģinin 4909 u erkek 4548 i ise kadındır yaģ arasındaki grupların tamamında erkek nüfusu kadın nüfusuna göre daha fazla iken 20 yaģ ve üzeri grupların ise büyük bölümünde kadın nüfusu erkek nüfusuna göre daha fazladır. Tablo.43.Kozluk Ġlçesinin YaĢ Piramidi YAġ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN

134 YAġ GRUBU TOPLAM ERKEK KADIN Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2009 ADNKS ġekil 29. Kozluk Ġlçesinin YaĢ Piramidi Kaynak: TÜĠK (DĠE) 2009 ADNKS Kozluk Ġlçesi ne bağlı yerleģimlerin 2012 yılı nüfusları Tablo 44 de verilmiģtir. Garzan II HES proje sahası etki alanına yakın olan yerleģimler koyu renkli gösterilmiģtir. Tablo 44.Kozluk Ġlçesi ne Bağlı YerleĢimlerin 2012 Yılı Nüfusları ĠLÇE ADI Kozluk BUCAK ADI Merkez KÖY ADI TOPLAM ERKEK KADIN ġehir Merkezi Akçalı Alıçlı Armutlu Bölükkonak

135 ĠLÇE ADI BUCAK ADI Bekirhan KÖY ADI TOPLAM ERKEK KADIN Çaygeçit Geçitaltı Geyikli GümüĢörgü Gündüzlü Gürpınar ĠniĢli Kayadibi Kumlupınar Örensu Seyrantepe Tosunpınar Ünsaldı Yankılı Yapaklı Yazılı Yedibölük Yenidoğan Yıldızlı Bucak toplamı AĢağıkıratlı (B) Bekirhan Çamlıca Çevrecik Danagözü Dere Dövecik Duygulu Eskice Kaletepe KamıĢlı Karaoğlak Karpuzlu Kavakdibi Koçaklar Konaklı Ortaca Parmakkapı Pınarhisar Samanyolu Seyitler TaĢlıdere

136 ĠLÇE ADI BUCAK KÖY ADI TOPLAM ERKEK KADIN ADI UlaĢlı Uzunçayır Yanıkkaya Yayalar Yeniçağlar Yenidoğan Yukarıkıratlı Ziyaret Bucak toplamı AkçakıĢla Arıkaya BeĢkonak Beybağı Çayhan Çayönü Derince Güllüce Tuzlagözü Günyayla KarĢıyaka Kulludere OyuktaĢ TaĢlık Tuzlagözü Uzunyazı Yazpınar Bucak toplamı Ġlçe toplamı Ġl toplamı Not : Beldeler (B) olarak iģaretlenmiģtir. Kaynak: IV.3.3. Gelir ( yöredeki gelirin işkollarına dağılımı, işkolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir), Batman da sanayi gün geçtikçe geliģmektedir. Batman ın sanayi geliģiminde merkez ilçede bulunan TüpraĢ ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı tesislerinin büyük payı bulunmaktadır. Batman da 25 in üstünde iģçi çalıģtıran 20 kuruluģun 1 i kamu, diğerlerinin ise özel kiģilerce kurulmuģ Ģirketler olması özel giriģimciliğin gerekli imkan ve zemin hazırlandığında sanayi sürecini hızlandıracağını göstermektedir. Batman ilinde 10 ile 24 arasında iģçi çalıģtıran kuruluģ sayısı 160 ı geçmektedir. Yapımı bitirilen Küçük Sanayi Sitesinde 252 iģyeri, Ek Küçük Sanayi Sitesi 153 iģyeri, Kaynakçılar ve marangozlar Sitesinde ise 130 iģyeri mevcuttur. 114

137 Batman Organize Sanayi Bölgesi Batman-BeĢiri yolu 12. Km uzaklığında I. Etap 50 hektar II. Etap 50 hektar olarak toplam 100 hektar (1000 dönüm) büyüklüğündedir. Batman Ġlinde sanayi siciline kayıtlı sanayi iģletmesi sayısı 126 dır. Toplam sanayi iģletmesi içerisinde % 0.2 lik bir oran ile sanayisi az geliģmiģ iller arasında yer almaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki Ġllerin sanayisine göre bir değerlendirilmesi yapıldığında, % 65 lik bir oran ile Gaziantep Ġli bölge illeri arasında birinci sırada yer alırken, %10 ġanlıurfa, % 9 Diyarbakır, % 6 Adıyaman, % 4 Batman, % 3 Mardin, % 1 Kilis, % 1 Siirt, % 1 ġırnak yer almaktadır. Batman Ġlinde bulunan sanayi iģletmelerinin sektörel dağılımına baktığımızda, % 25 lik bir oran ile Gıda ürünleri imalatı, % 19 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı, % 14 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatının ilk üç sırada olduğu görülmektedir.diğer sektörler sırasıyla; % 9 Diğer madencilik ve taģocakçılığı % 6 Giyim eģyası imalatı; kürkün iģlenmesi boyanması % 5 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizatı hariç % 4 Tekstil Ürünleri Ġmalatı, % 4 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı, % 3 Ham petrol ve doğal gaz çıkarımı, % 2 Kok kömürü rafine edilmiģ petrol ürünleri imalatı % 2 BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ makine ve ekipman imalatı, % 1 Ġçecek imalatı, % 1 Deri ile ilgili ürünler,imalatı, % 1 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) % 1 Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı % 1 Elektrikli teçhizat imalatı, % 1 Diğer ulaģım araçlarının imalatı, % 1 Mobilya imalatı Batman kiģi baģına düģen gelir sıralamasında Türkiye genelinde 71. Sırada yer almaktadır. Ülke genelinde ekonomiye katkısı % 0,3, kiģi baģına düģen yıllık gelir $ dır. Tablo 45. Batman Merkez ve Ġlçelerdeki ĠĢgücünün Sektörlere Göre Dağılımı Tarım Sektörü (%) Sanayi Sektörü (%) Hizmet Sektörü (%) Merkez 31,7 12,5 55,8 BeĢiri 84,8 2,3 12,9 GercüĢ 82,5 1,2 16,4 Hasankeyf 66,2 2,2 31,6 Kozluk 86,6 1,9 11,4 Sason 80,5 1,9 17,6 Kaynak: 115

138 IV.3.4. ĠĢsizlik ( yöredeki işsiz nüfus ve faal nüfusa oranı), Batman genelinde, BeĢiri, GercüĢ ve Sason Ġlçeleri nde iģgücüne katılma oranları %65 in üzerindedir. Batman ın iģgücüne katılma oranı en düģük olan ilçeleri ise Merkez ve Hasankeyf tir. Bu ilçelerde oran %60 ın altındadır. Batman Ġli nde iģsizlik oranı ise %17,4 tür. ĠĢsizlik oranının en yüksek olduğu Merkez ilçede iģsizlik oranı %29,1 dir. ĠĢsizlik oranı en düģük ilçeler BeĢiri ve Sason dur. Bu ilçelerde iģsizlik oranı ise %6 nın altındadır. Tablo 46. Batman Ġli Ġktisaden Faal Olma Durumu ĠġGÜCÜNE KATILMA ORANI ĠġSĠZLĠK ORANI TOPLAM ERKEK KADIN TOPLAM ERKEK KADIN TÜRKĠYE 55,2 70,6 39,6 8,9 9,9 7,2 BATMAN 47,9 62,7 33,3 17,4 21,5 9,7 MERKEZ 35,8 57,4 14,8 29,1 30,0 25,9 BEġĠRĠ 70,0 72,6 67,6 4,4 7,0 1,9 GERCÜġ 65,3 67,2 63,4 6,0 9,5 2,3 HASANKEYF 55,7 68,6 43,1 8,8 12,5 3,0 KOZLUK 63,8 69,6 58,0 11,2 15,8 5,7 SASON 70,4 74,6 66,0 5,8 7,6 3,7 Kaynak: ġekil 30.Batman Ġli ve Ġlçelerine Göre ĠĢsizlik Oranları 116

139 IV.3.5. Yöredeki sosyal altyapı hizmetleri (eğitim, sağlık, kültür hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumu), Eğitim Batman Ġli genelinde eğitim veren 531 adet resmi, 80 adet özel kurum yer almaktadır. Ġlin genel nüfusu ise dır. Bu nüfusun lik kısmı kentsel alanda, lik kısmı ise kırsal alanda yaģamaktadır. Ġlde toplam öğrenci, öğretmen tarafından eğitim almaktadır. Öğretmen baģına düģen öğrenci sayısı ise yaklaģık 30 olmakla beraber, bu oran Türkiye ortalamasına (23 öğrenci) kıyasla yüksektir. Ġl merkezinde 35 ilköğretim okulu, merkez ilçede 37 ilköğretim okulu, Kozluk ilçesinde 76 ilköğretim okulu, Sason ilçesinde 45 ilköğretim okulu, Hasankeyf ilçesinde 16 ilköğretim okulu, GercüĢ ilçesinde 48 ilköğretim okulu, BeĢiri ilçesinde 59 ilköğretim okulu, 3 anaokulu mevcut olup bunlara ait detaylı bilgiler Tablo 46 da verilmiģtir. Ġl genelinde merkezde 2, BeĢiri, GercüĢ, Kozluk ve Sason Ġlçelerinde 1 er adet olmak üzere toplam 6 adet yatılı ilköğretim bölge okulu bulunmaktadır. Tablo 47.Batman Merkez ve Ġlçeleri Öğrenci/Öğretmen Sayıları ĠLÇESĠ ÖĞRENCĠ SAYISI ÖĞRETMEN SAYISI ÖĞRETMEN BAġINA DÜġEN ÖĞRENCĠ SAYISI BEġĠRĠ ,12 GERCÜġ ,02 HASANKEYF ,80 KOZLUK ,73 MERKEZ ,32 SASON ,51 GENEL TOPLAM ,34 Kaynak: Batman Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Batman Üniversitesi, 28 Mayıs 2007 tarihinde kurulmuģtur. Üniversite, Fen - Edebiyat Fakültesi, Mühendislik - Mimarlık Fakültesi, Teknik Eğitim Fakültesi; Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Fenbilimleri Enstitüsü; Meslek Yüksekokulu ile Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ndan oluģmaktadır öğrencisi bulunmaktadır. Üniversite eğitim-öğretim faaliyeti, kent merkezinde yer alan yerleģkesinde sürdürülmektedir. Ayrıca, üniversite için tahsis edilen Merkez KuyubaĢı Köyü Harrato Mevkii nde kampüs alanı bulunmaktadır. 117

140 Sağlık Batman da Sağlık Müdürlüğü ne bağlı olarak 5 devlet hastanesi, 3 özel hastane, 28 sağlık ocağı ve 56 sağlık evi ile hizmet vermektedir. Ġl hastane bakımından, Batman Devlet Hastanesi 407 yataklı, Batman Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi 125 yataklı, Kozluk Devlet Hastanesi 30 yataklı, 30 Yataklı GercüĢ Devlet Hastanesi, Sason Devlet Hastanesi 30 yataklı, Özel Batman Hastanesi 112 Yataklı ve Özel Batman Sistem Çocuk Hastalıkları Dal Merkezi 28 yataklı olmak üzere toplam 762 yatak kapasitesine sahiptir. Tablo 48. Batman Ġli Yataklı Hastaneleri HASTANELER Yatak Sayısı BATMAN BÖLGE DEVLET HASTANESĠ 407 KOZLUK DEVLET HASTANESĠ 30 DEVLET SASON DEVLET HASTANESĠ 30 HASTANELERĠ GERCÜġ DEVLET HASTANESĠ 30 BATMAN KADIN DOĞUM VE ÇOCUK HASTALIKLARI HASTANESĠ 125 MEDĠCAL PARK - ÖZEL ÖZEL BATMAN HASTANESĠ 112 HASTANELER ÖZEL BATMAN SĠSTEM ÇOCUK HASTALIKLARI DAL MERKEZĠ 28 TOPLAM 762 Kaynak: Batman Ġl Sağlık Müdürlüğü Merkez ilçede 11 adet Sağlık Ocağı, BeĢiri Ġlçesinde 2 adet Sağlık Ocağı, GercüĢ Ġlçesinde 5 adet Sağlık Ocağı, Hasankeyf Ġlçesinde 1 adet Sağlık Ocağı, Kozluk Ġlçesinde 6 adet Sağlık Ocağı ve Sason Ġlçesinde 3 adet Sağlık Ocağı olmak üzere toplam 28 sağlık ocağı bulunmaktadır. Ancak bu sağlık ocaklarının büyük onarıma ihtiyacı vardır. Malzeme eksikliği ve personel yetersizliği nedeniyle 5 sağlık Ocağı kapalıdır.sağlık Müdürlüğüne bağlı olarak 56 sağlık evi bulunmaktadır. Bu sağlık evlerinden 16 tanesi faal olup, diğerleri büyük onarım, tıbbı malzeme ve personel yetersizliği nedeniyle kapalıdır. Kültür Hizmetleri Kozluk Ġlçesi nde 2 adet park ve rekreasyon alanı, 2 adet sosyal tesis, 2 adet kültürel tesis ve spor alanı bulunmaktadır. Sosyal yapısı en geliģmiģ ilçe konumundadır. IV.3.6. Kentsel ve kırsal arazi kullanımları ( yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri,konutlar,turizm alanları vb), Batman kent merkezi ova üzerinde düz bir alanda bulunmaktadır. Kentsel kullanımlar diğer illerden daha planlı geliģmesine rağmen dağınık bir yapı sergilemektedir. Konut dıģı 118

141 kullanımlar genel olarak ana yollar çevresinde konumlanmıģlardır. Ġlin görece düz olması kullanımların yer seçim kriteri olarak topografyayı değil de ulaģım aksına yakınlığın önemli olmasına neden olmuģtur. Batman ili yerleģim alanı içerisinde kalan kısım ile ilgili arazi kullanımı değerlendirildiğinde ön plana çıkan kullanımlardan: %43 lük bölümünün konut alanlarından,%16 lık bölümünün sanayi alanlarından,%13 lük bir bölümünün kentsel yeģil alanlardan ve % 11 lik bölümünün kamu yapılarından oluģtuğu görülmektedir. Tablo 49.Batman Ġli Kentsel Kullanımlar ARAZĠ KULLANIMI ALAN (ha) YÜZDE (%) Akaryakıt alanları 3,81 0,15 Atık su arıtma tesisleri 0,58 0,02 Ağaçlandırılacak alanlar 30,07 1,16 Eğitim 4,56 0,18 Fuar alanları 3,97 0,15 Kamu yapıları 301,44 11,62 Kentsel yeģil alanlar 336,18 12,96 Kent içi tarımsal alanlar 9,86 0,38 Konut dıģı kentsel çalıģma alanları 87,55 3,38 Mevcut konut alanları 1.118,31 43,12 Sanayi 420,95 16,23 Tercihli kullanım alanları 2,79 0,11 Toplu konut alanları 2,57 0,10 Turizm 2,56 0,10 Ticaret 50,09 1,93 UlaĢım 218,36 8,42 Toplam 2.593, Batman ili yerleģim kademelenmesi açısından değerlendirildiğinde kırsal yerleģiminin 21019,6 hektarlık alan, kentsel yerleģimin ise 4410,37 hektarlık alan kapsadığı görülmektedir. Kırsal kesimdeki nüfusun kentsel yerleģime göre fazla olmasının nedeni tarıma ve hayvancılığa dayanan ekonomiden kaynaklanmaktadır. Tablo 50. Batman Ġli YerleĢim Kademelenmesi Alansal Dağılımı Tipi Alan(ha) Belde Merkezi 896,95 Bucak Merkezi 166,34 Ġl Merkezi 2.622,31 Ġlçe Merkezi 724,77 Köy Merkezi ,60 IV.3.7.Diğer Özellikler Bu bölümde bahsedilecek baģka husus yoktur. 119

142 BÖLÜM V: PROJENĠN BÖLÜM IV DE TANIMLANAN ALAN ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ VE (Bu bölümde; projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri, bu etkileri önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler V.1 ve V.2. başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı bir şekilde açıklanır.) V.1.Arazinin Hazırlanması, ĠnĢaat ve Tesis AĢamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.1.1.Arazinin hazırlanması için yapılacak iģler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat miktarı, hafriyat artığı toprak, taģ, kum vb. maddelerin nerelere taģınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, nihai bertaraf yöntemleri, hafriyat döküm sahalarını (varsa alternatif hafriyat döküm alanları) gösterir vaziyet planı, Garzan II HES Projesi inģaatı sırasında regülatör, çökeltim havuzu, iletim kanalı, yükleme havuzu, cebri boru, santral binası, Ģantiye alanı ve ulaģım yolları gibi proje yapı yerlerinin hazırlanması sırasında hafriyat iģlemleri gerçekleģtirilecektir. Garzan II HES Projesi kapsamında oluģacak hafriyat miktarları Tablo 51 de verilmiģtir. Proje kapsamında yapı yerlerinde arazi ve inģaat çalıģmalarında m 3 hafriyat kazısı yapılacaktır. OluĢacak hafriyatın m 3 lük kısmı yapı yerlerinde dolgu ve yeniden düzenleme malzemesi olarak kullanılacaktır. Geriye kalan m 3 lük kazının m 3 lük kısmı proje alanı yakınında bulunan ve hazır beton temin edilebilecek konkasör tesisine verilecektir. Yeniden değerlendirilemeyen hafriyatın geri kalan kısmı ise proje alanı içerisinde belirlenen 4 adet kazı fazlası malzeme depolama alanı içerisinde depolanacaktır. Kazı fazlası malzeme depolama alanlarını gösterir harita EK-19 da verilmektedir. Kazı fazlası malzeme ve bitkisel toprak depolama alanlarına ve Ģantiye alanına ait UTM 6 derecelik ve coğrafik koordinatlar, rapor iç kapak koordinat sayfasında ve EK- 6 daki haritada verilmiģtir. KFMA nın yerleģim yerlerine mesafelerine ise Tablo 7 de verilmiģtir. KFMA rı belirlenirken proje alanı içerisinde 4 adet alan belirlenmiģtir. Bu alanlar toprakça fakir, taģlık-kayalık kısımlardan seçilmiģtir. Bunlardan üç tanesi iletim kanalı güzergahı boyunca ve bir tanesi de yükleme havuzu bölgesinde belirlenmiģtir. Belirlenen alanların taģkından etkilenme durumları incelenmiģ ve bir problem bulunmadığı tespit edilmiģtir.depo alanları seçilirken, mevcut topoğrafyanın gerektirdiği koģullar yanında yağıģlı dönemde feyezan durumunda etkilenmeyecek alanlar seçilmiģtir. Sürekli depolama alanlarının belirlenmesinde alan eğimlerinin maksimum % 5 olmasına dikkat edilmiģtir. Regülatör yapısına daha yakın olan alan KFMA-1 ve 2 olarak adlandırılarak depolama alanı olarak belirlenmiģtir. Ġletim kanalı yakınında yer alan alan da KFMA-3 olarak belirlenmiģtir. Yükleme havuzu yakınında olan alan ise KFMA-4 olarak belirlenmiģtir. 120

143 Kazı fazlası malzeme depolama alanlarının toplam büyüklüğü proje alanı içerisinde m 2 dir. Bu alanlarda gerekli Ģevlendirme ve stabilite önlemleri alınarak ortalama 2 m. yüksekliğinde depolama yapıldığında yaklaģık m3 lük bir depolama kapasitesi ortaya çıkacaktır. Bu depolama alanları m3 lük ihtiyacı karģılayacağından baģka bir depolama alanı tespit edilmesine gerek duyulmamıģtır. Belirlenen KFMA lar ile ilgili olarak DSĠ 10. Bölge Müdürlüğü ve Batman Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü nden uygun görüģ alınmıģtır. DSĠ 10. Bölge Müdürlüğü görüģü EK-20 de, Batman Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü görüģü ise EK-21 de verilmektedir. Garzan II Regülatörü ve HES projesi yapı yerlerinde bitkisel toprak bulunmaktadır. Yapı yerleri alanlarında ortalama 20 cm. kalınlığında bitkisel toprak olduğu düģünülerek yapılacak hafriyat kazıları sonucu yaklaģık m 3 bitkisel toprak oluģması beklenmektedir. Hafriyat sonucu oluģacak bitkisel topraklar KFM nda geçici olarak diğer hafriyatlardan ayrı olarak depolanacaktır. Geçici olarak depolanacak bitkisel topraklar iletim kanalı, yükleme havuzu ve santral binası yerinde bitkisel toprak olarak serilerek değerlendirileceklerdir. Tablo 51. Proje Yapı Yerleri Hafriyat Miktarları ve Bertaraf ġekilleri Yapı Yeri OluĢacak Hafriyat Miktarı(m 3 ) Regülatör Çökeltim Havuzu Ġletim Kanalı Yükleme Havuzu Cebri Boru Santral Binası ġantiye Alanı Servis Yolları Yeniden Kullanılacak Hafriyat Miktarı (m 3 ) ve ġekli Regülatör Sahası Dolgusunda Kullanılacak Çökeltim Havuzu Sahası Dolgusunda Kullanılacak Ġletim Kanalı Dolgu ÇalıĢmalarında Kullanılacakp Yükleme Havuzu Alanında Dolgu Malzemesi Olarak Kullanılacak Mesnetlerin Etrafında Dolgu Malzemesi Olarak Kullanılacak Santral Sahası Dolgusunda Kullanılacak ġantiye Sahası Dolgusunda Kullanılacak Engebelerin Düzeltilmesinde Kullanılacak Kullanılamayan Hafriyat Miktarı (m 3 ) ve Bertaraf ġekli Konkasör Tesisine Gönderilecek KFMA-1 de Nihai Olarak Depolanacak Konkasör Tesisine Gönderilecek KFMA-1,2,3 ve 4 te Nihai Olarak Depolanacak KFMA-4 te Nihai Olarak Depolanacak KFMA-4 te Nihai Olarak Depolanacak KFMA-4 te Nihai Olarak Depolanacak KFMA-3 te Nihai Olarak Depolanacak KFMA-3 ve 4 te Nihai Olarak Depolanacak Toplam

144 Depolama alanlarında bitkisel toprağın depolandığı yerlerde bitkisel toprakta kayıp olmasını engellemek amacı ile eğimler % 5 in altında tutulacaktır. Ayrıca bitkisel toprağın üstü toprağın vasfını kaybetmemesi için çabuk yetiģen bitkiler ile yeģillendirilecek ve kurak zamanlarda sulanacaktır. Kazı fazlası malzeme depolama alanlarının nihai depolama ve rehabilitasyon sonrasında canlı yaģamı için bir tehlike oluģturmaması, canlı yaģamın kesilmeden devam edebilmesi için genel topografik Ģartlara uygun olarak rehabilite edilecektir. Garzan II Regülatörü ve HES projesi kapsamında hafriyat çalıģmalarında aģağıda belirtilen ekipmanlar kullanılacaktır. Kamyon (15 Adet) Ekskavatör (3 Adet) Paletli Yükleyici (3 Adet) Lastik Tekerlekli Yükleyici (3 Adet) Traktör (2 Adet) Silindir (1 Adet) Arazöz (1 Adet) Hafriyat sırasında oluģacak pasa malzemeleri belirtilen depolama alanları harici dıģında bir yere geçici de olsa depolanmayacaktır. Proje sahasında ve çevresinde bulunan mevsimsel akıģ gösteren dere yataklarına katı ve sıvı atık atılmayacak, pasa veya malzeme doldurulmayacak, dere yataklarından malzeme temin edilmeyecek, dere yatağının doğal akıģı değiģtirilmeyecektir. Proje alanındaki yol ve iliģkili sanat yapılarının depolanacak malzemeden etkilenmemesi sağlanacaktır. Kazı fazlası malzeme depolama alanları için ilgili kurumlardan izin alınacak ve çalıģmalar esnasında Ģevlerden aģağı malzeme kesinlikle dökülmeyecektir. Proje kapsamında arazi hazırlama ve inģaat çalıģmaları aģamasında yapılacak hafriyatlarda patlatma iģlemi yapılmayacaktır. Proje kapsamında oluģacak hafriyatların yeniden kullanımında ve bertarafında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, ĠnĢaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca yapılacak çalıģmalar esnasında tarih ve sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı KirlenmiĢ Sahalara Dair Yönetmelik hükümlerine uygun olarak hareket edilecektir. 122

145 V.1.2. Arazinin hazırlanması sırasında ve ayrıca ünitelerin inģasında kullanılacak maddelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli, toksin ve kimyasal olanların taģınımları, depolanmaları ve kullanımları, bu iģler için kullanılacak aletler ve makineler, Projenin arazi hazırlama ve inģaat çalıģmaları aģamasında iletim kanalı ve yükleme havuzu alanları kazılarında iģ makineleri yardımı ile hafriyat çalıģmalarının yapılması planlanmaktadır. Ancak iģ makineleri ile parçalanamayan bölgeler ile karģılaģılması durumunda sert kayaları gevģetme amacı ile gevģek patlatma iģlemi gerçekleģtirilecektir. Patlatma iģlemi sert bir kaya ile karģılaģıldığında yapılacağı için patlatma paterni ve patlayıcı miktarı oluģturulmamıģtır. Patlatma iģlemi gerçekleģtirilmesi gereken bir durumla karģılaģıldığında oluģturulacak patlatma paterni, yöntemi, toplam patlayıcı ihtiyacı gibi bilgiler ile ilgili kurumlara baģvurularak yapılarak gerekli izinler alınacaktır. Proje kapsamında kullanılacak patlayıcı maddeler yetkili bayilerden alınacaktır. Patlayıcı maddeler patlatma yapılacağı günlerde yetkili bayii tarafından inģaat alanına getirilecektir. ĠnĢaat alanında patlayıcı madde depolaması yapılmayacaktır. Patlatma faaliyetleri mutlaka ateģçi belgesine sahip personel tarafından yapılacaktır. Patlayıcı maddelerinin satıģını yapan firma patlayıcı maddelerin nakli, patlatma iģlemlerinin gerçekleģtirilmesi ve kontrolünden sorumlu olacaktır. Patlatma iģlemleri hakkında yakın çevrede yaģayan insanlara patlatma zamanları hakkında önceden bilgi verilecektir. Patlatma saatleri hakkında sesli duyurular yapılacaktır. Patlatma iģlemi esnasında inģaat alanında güvenliğin sağlanabilinmesi için tüm iģlemlerin durdurulması için siren çalınacaktır. Patlatma sonrasında patlatılan alanın güvenliği ve havalandırılması sağlanacaktır. Patlayıcı madde olarak ANFO ismi ile adlandırılan Amonyum Nitrat ve Motorin karıģımından oluģan madde kullanılacaktır. Bu karıģım jelatinit tipi dinamit ve milisaniye gecikmeli kapsüller yardımı ile patlatılacaktır. Proje kapsamında yapılacak olan patlatma iģlemlerinde tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tekel DıĢı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, Ġthali, TaĢınması, Saklanması, Depolanması, SatıĢı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına ĠliĢkin Tüzük hükümlerine uyulacaktır. Bunlara ilaveten iģletmede tehlikeli, parlayıcı ve patlayıcı özellik gösteren maddeler ile ilgili olarak tarih ve 7551 sayılı Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle ÇalıĢılan ĠĢyerlerinde ve ĠĢlerde Alınacak Tedbirler Tüzüğü ne uyulacaktır. 123

146 V.1.3. Proje kapsamındaki ulaģım altyapısı planı, bu altyapısının inģası ile ilgili iģlemler, yapılacak yolların özellikleri, kullanılacak malzemeler, Reloke edilecek yollar, kimyasal maddeler, araçlar, makineler; altyapının inģası sırasında kırma öğütme, taģıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik iģlemler, Trafik Yükü, yeni yapılacak yollar, tesislere ulaģım için kullanılacak yol güzergahlarının belirtilmesi, Proje alanında ulaģım altyapısı planı dahilinde Batman ve Diyarbakır Ġlleri ni Bitlis Ġli ne bağlayan anayol kullanılacaktır. Yol tamamen asfalt olup malzeme taģıyan araçları taģıyabilecek kapasitededir. Malzeme taģıyan araçlar proje alanına geliģ gidiģlerde Kozluk Ġlçesi giriģinde anayol üzerinden yerleģim yerinden geçeceklerdir. Proje alanına giriģler iletim hattını dik kesen anayoldan yapılacaktır. Regülatör bölgesine kadar iletim hattı güzergahı boyunca iģ makinelerinin kullanabileceği özellikte toprak yol bulunmaktadır. Anayolun güneyinde olan bölgede iletim kanalı güzergahı boyunca araçlar ile ulaģım sağlanacaktır. Proje kapsamında sadece santral bölgesine ulaģmak için servis yolu açılacaktır. Servis yolu EK-6 da verilen proje genel yerleģim planında gösterilmektedir. Projenin arazi hazırlanması ve inģaat çalıģmalarında kullanılacak mevcut yolların iyileģtirilmesinde ve düzenlemesinde, yeni açılacak yolların yapımı ve düzenlemesinde 1 adet ekskavatör, 1 adet silindir ve 2 adet kamyon kullanılacaktır. Yolların inģaat ve bakım süreçlerinde herhangi bir kimyasal madde kullanılmayacaktır. Proje alanına yapılacak servis yolları ile ilgili kamulaģtırmalar öncelikle yapılacaktır. Servis yollarının yapımında ve mevcut yolların iyileģtirilmesinde Karayolları Bölge Müdürlüğü ile koordineli çalıģılacaktır ve Bölge Müdürlüğü nün isteyeceği Ģartlar yerine getirilecektir. Yolların yapımı sırasında açılan yolların dolgularının tamamlanmasından sonra yollara stabilize malzeme dökülerek silindir ile sıkıģtırılacaktır. Proje alanına malzeme getirecek araçların anayola çıkıģ ve giriģlerinde mutlaka iģaret ve iģaretçiler kullanılacaktır. Ayrıca sahada nakliye esnasında 2918 sayılı Trafik Kanununa göre hazırlanan Karayolları Trafik Yönetmeliğinin 100. maddesine göre hız sınırına, 128. maddesine göre araçların boyut ve ağırlıklarına, 134. maddesine göre araçların yükleme kurallarına uyulacak ve köprü, sanat yapıları ile menfezlere zarar verilmeyecektir. ĠnĢaat çalıģmaları sırasında ana yapıların inģa edildiği saha haricinde, daha kısıtlı alanlarda yapılacak saha düzenlemelerinde haberleģme ve elektrik Ģebekesi ile diğer altyapı tesislerine ve mezarlık alanları ile yaban hayatının yoğun olduğu alanlara zarar verilmemesi için her türlü tedbir alınacaktır. Proje alanına Kozluk Ġlçesi nden sonra ulaģımın sağlandığı yolda Karayolları Genel Müdürlüğü, Program ve Ġzleme Dairesi BaĢkanlığı, UlaĢım ve Maliyet Etütleri ġube Müdürlüğü tarafından gerçekleģtirilen 2010 Yılı Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası adlı çalıģma kapsamında gerçekleģen bir sayım bulunmaktadır. Trafik yükü değerlendirilmesi açısından proje alanına malzeme getirecek araçların geçeceği yol alan 124

147 Kozluk Bitlis karayolunun trafik hacmi baz alınmıģtır. Proje alanının gösterildiği trafik hacim haritası ġekil 31 de verilmiģtir. Otomobil Orta Yüklü Ticari TaĢıt Otobüs Kamyon Kamyon + Römork Toplam adet/yıl 218 adet/yıl 117 adet/yıl 709 adet/yıl 372 adet/yıl adet/yıl ġekil Yılı Trafik Hacim Haritası Proje Alanı (Kaynak:kgm.gov.tr) Proje kapsamında arazi hazırlama ve inģaat çalıģmaları aģamasında Batman ve Diyarbakır Ġlleri ni Bitlis Ġli ne bağlayan yol üzerinde proje alanına mekanik ekipman taģıyacak kamyonlar çalıģacaktır. Proje inģaat iģleri ile ilgili çalıģacak iģ makineleri ve kamyonlar regülatör bölgesine var olan servis yolundan, santral bölgesine ise açılması planlanan servis yolundan ulaģacaklardır. Diğer yapı yerlerine ise iletim kanalı güzergahı boyunca kazı çalıģmalarında iletim kanalı yanında açılacak yol kullanılacaktır. Bunların dıģında da tek mesai çalıģma sisteminde günde 2 adet servis aracı çeģitli seferler yapacaktır. Proje kapsamında ayrıca çeģitli sayıda küçük araçta kullanılacaktır. Bahsi geçen karayolu üzerinde trafik yükü incelendiğinde arazi hazırlama ve inģaat çalıģmaları aģamasında kullanılacak makinelerden ötürü oluģacak trafik yükü önemli bir etki yaratmayacaktır. 125