Dr. AKIN PALA. Somatik Hücreler Nelerdir. Neden sütte somatik hücre sayısını azaltalım? Neden sütte somatik hücre sayısını azaltalım?

Transkript

1 Sut hayvancılığı-et hayvancılığı Sütte Somatik Hücreler Dr. Akın Pala Yrd. Doç. Zootekni, COMU Neden ilk başlayanlara süt değil de et hayvancılığı tavsiye ederiz? Daha kolay (sindirim hayvanı- solunum hayvanı) Yapağı hayvancılığı? Sut hayvancılığı-et hayvancılığı Süt hayvancılığının zorluğu nerede? Temizlik Üreme Et hayvanlarında buzağı üretiyorsanız önemli fakat sadece besi yapıyorsanız önemli değil Sütün çabuk bozulması ve her gün sütle uğraşılmak zorunda olunması Hayvanların et hayvanlarına göre daha narin olması ve kolay hastalanması Mastitis Kapalı alan sağım alanı vs. gerektirir, besi hayvanları çitler arasında yaşayabilir. Süt hayvancılığında işgücü gereksinimi çok daha fazladır. Somatik Hücreler Nelerdir Beyaz kan hücreleri (immun( immun- bağışıklık hücreleri) veya meme dokusu (epithel( epithel) hücreler Sağlıklı meme dokusu (< 100,000 SCC) macrophages ve lymphocytes neutrophils ve epitel hücreler Enfeksiyonlu meme dokusu (> 1,000,000 SCC) neutrophils (95%) Epitel hücreler Neden sütte somatik hücre sayısını azaltalım? Avrupa Birliği sütte düşük SCC için daha fazla para, yakında EU girişi ile beraber çevreci yaklaşımlar ve sağlık, ve bununla ilgili denetimler Halen sütaş vs 15 günde bir SCC denetimi ve fossomatic alınmaya çalışılıyor. Düşük SCC sütten daha fazla peynir çıkar ve daha uzun raf ömrüne sahiptir. Neden sütte somatik hücre sayısını azaltalım? Somatik hücreler klinik ve subklinik mastitis göstergesi ve üretimde azalma SCC yi azaltmak için alınan tedbirler (temizlik vs) verilen ilaç miktarını azaltır ve sütte antibiyotik kalıntı miktarını azaltır. Satılabilecek süt için yasal sınırlar gittikçe azalmaktadır ( ve gittikçe azalmakta) 1

2 Yüksek SCC ölçümlerine ne sebep olur? SCC deki yükselme, meme dokusuna yapılan saldırıya bir cevap olduğu için ve iltihap tarafından etkilendiği için, SCC yi etkileyen en büyük faktör enfeksiyon statüsüdür. Klinik mastitis varsa bakteri sayısı çok artmıştır ve SCC de artar. Laktasyon zamanı, yaş, sezon ve SCC üzerinde etkili diğer stresler memede enfeksiyon yoksa çok az etkilidir. Mastitis Mastitis meme dokusundaki yangı, iltihaplanmadır (inflammation). Bu hastalık ve ortaya çıkan enfeksiyon süt verimini önemli derecede azaltabilir, fertiliteyi (ilk döllenmede gebelik oranı) azaltır ve kızgınlık görünmesini geciktirebilir. Mastitisin farklı formları var mıdır? Mastitisinin iki formu vardır, enfeksiyonlu ve enfeksiyonsuz. SCC ile ilgili problem enfeksiyonlu mastitistedir. Yaklaşık %1 enfeksiyonsuzdur, yani fiziksel yaralardan dolayı olur. Mastitis büyük çoğunlukla enfeksiyonludur, bakteriler yüzünden oluşur. Mastitis semptomları nelerdir? İşaret ve semptomlarına göre mastitis dört kategoriye ayrılabilir: Perakut, çok kuvvetli (Peracute( Peracute), Akut, kuvvetli (Acute( Acute), Subakut (Subacute) Subklinikal mastitis. Mastitis semptomları nelerdir? Mastitis semptomları nelerdir? Meme şişmişse, sıcak ve kırmızı ise Perakut mastitis.. Memeye veya şişen torbaya dokunulduğunda hayvan ürkebilir veya tekmeleyebilir çünkü torba çok duyarlıdır. Süt verimi azalır. Genel ateş olabilir, depresyon, silkinme (üşür gibi). Hızlı ağırlık kaybı ve iştahta azalma görülebilir. Çok şiddetli durumlarda ölüm oluşabilir. Şiddetli inflammation,, bazı ateş belirtileri ve hafif depresyon akut mastitis. Subakut mastitis semptomları daha az belirgindir ve şişme daha az belirgindir. Ateş ve depresyon belirtileri yoktur. Subklinikal mastitis meme dokusunda yangı (inflammation( inflammation) ) olur fakat herhangi bir semptom görülmez. Süt verimi düşebilir. 2

3 Mastitise hangi hayvanlar daha kolay yakalanır Kapalı alanlarda tutulan ve sineklerin çok olduğu ortamlarda bulunan hayvanlar da mastitis görülme sıklığı yüksek çıkabilir. %25 ve üstü oranlar sürüde yüksek oranda mastitis görünüyor demektir. Yaşlı hayvanlar mastitise daha çabuk yakalanır. Hayvanlar yaşlandıkça meme torbaları daha genişler ve fiziksel yara ihtimali artar. Erken laktasyonda meme yere yakındır. Bakteri girme ihtimali artar. Yaşlı hayvanların bağışıklık sistemi daha zayıf olur. Mastitise hangi hayvanlar daha kolay yakalanır Meme uçlarının boyu ve şekli enfeksiyon oranlarını etkiler. Meme ucunun çapı genişledikçe süt miktarının akışı hızlanır ve patojenlerin memeye girme ihtimali artar. Sağım hızı ve SCC arası genetik korelasyon=0.40. Mastitise hangi hayvanlar daha kolay yakalanır Meme ucu yuvarlak ise (en yaygın) ortalama mastitis direnci varken. Sivri meme uçları daha çok dirençli (delik daha küçük) ve düz (flat( flat) ) meme uçları en dayanıksız meme ucu tipidir. Daha yukarıda ve daha sıkı tutan meme daha az SCC değeri gösterir. Doğum ağırlığı ve doğum kolaylığı gibi, süt akışı ve mastitis, hayvancılıkta her şey denge Mastitis ve SCC yi etkileyen faktörler Yavrulama yaşı Laktasyon sırası (parity( parity) Laktasyon zamanı (baş, orta, son) Sezon, / yavrulama sezonu Irk/genetik Diğer stresler Sağım aralığı (daha sık sağım daha iyi) Selenium ve Vitamin E eksikliği En önemli faktör temizlik Mastitisi önlemek için neler yapılabilir? Çevrenin idaresi ilaç kullanmaktan daha önemlidir. Bir gram önleyici bir kilo ilaçtan daha etkilidir. Hayvanlar kapalı alanlarda tutmaktan mümkün olduğu kadar kaçınılmalıdır. Temiz çayır her zaman için en temiz ahırdan daha iyidir. Hayvanlar kuruya çıktığı zaman yeterli besin maddeleri sağlanmalıdır ki yeterli bağışıklık sistemini koruyabilsinler. Mastitisi önlemek için neler yapılabilir? Sürüde önceden mastitis görülmüşse, ilk defa doğum yapacak hayvanlarda, doğumdan bir ay önce gereken tedaviye başlanmalıdır. Tedavi yapılan alan temiz tutulmalıdır. Temizlik en önemli önlemdir. Çoğu mastitis pis ellerden, temizliği yapılmayan memelerden dolayı olur. 3

4 Mastitis sürüde nasıl yayılır? Sinekler yayılmada büyük rol oynar, bakterileri ciltten dokuya taşırlar. Meme uçlarını ısırarak meme dokusunu açığa çıkarır ve patojenlerin girişi için yol açarlar. Emişen yavrular da enfeksiyonu bir lob dan diğerine taşır ve enfeksiyonu bütün memeye yayarlar. Bir yavru birden fazla hayvanı emerse. Enfeksiyon sürüde yayılabilir. Hayvanlar ne zaman enfeksiyon için en fazla risk altındadır? Laktasyonun herhangi bir döneminde mastitis oluşabilir, fakat mastitis çoğunlukla laktasyonun ilk aylarında oluşmaktadır. Hava durumu sıcak ve nemli den ıslak ve çamurluya döndüğü zaman mastitisli hayvan sayısı artmaktadır. Süt Üretimindeki Kayıplar (Raubertas ve Shook, JDS 65:419) Süt Üretimindeki Kayıp SCS SCC Laktasyon 1 Laktasyon 2 (x 1000) (lbs/305gun) İneklerde yaşın ve enfeksiyon statüsünün SCC üzerindeki etkisi (Eberhart ve ark NMC Proceedings) Enfeksiyon statüsü Yaş İnek sayısı Yok Minör Majör (yıl) (SCC x1000) > Minor = Cornebacterium bovis, coagulase-negative staph. Major = Staph. aureus, Strep. ag., coliforms, streps, ve enterococci Düşük SCS için genetik seleksiyon USDA boğa ve inekleri SCS için değerlendirir ve boğa PTA (Tahmini Aktarma Kabiliyeti=beklenen yavru farklılığı) SCS hesaplar PTA SCS de bir skorluk düşüşün kızlarda görülen mastitis de %36 lik bir azalmaya yardim ettiği tahmin edilmektedir. Mastitisli ineklerin babalarının PTA si bütün sürülerde daha yüksek bulunmuştur PTA SCS nin bir ünite düşmesi, üretim hayatinin 3.1 ay kadar uzaması demektir. Düşük SCC için sürü yönetimi Sağım temizleme kurulama Temizlik için az su kullanılmalı, sağımdan önce solüsyona batırıldıktan sonra temizlenmeli Tercihen tek kullanımlık havlularla kurulanmalı Süt sağım makinesi doğru çalışmalı Boş memeden çekim engellenmeli Belli periyotlarla çeken parçalar değişmeli Vakum seviyeleri periyodik olarak kontrol 4

5 Düşük SCC için sürü yönetimi Doğru sağım prosedürü Hayvanlarla ilk kontak kurulduktan sağıma kadar geçen süre rutin olmalı (80-90 saniye) Hayvanlar sütün inişini arttırmak için rahatlatılmalı Süt gereğinden fazla sağılmaya çalışılmamalı Tedavi edilen hayvanlar en son sağılmalı Eller sık sık yıkanmalı özellikle tedavi edilen veya hasta hayvanlarla uğraşıldıktan sonra. Düşük SCC için sürü yönetimi Sağımdan sonra meme uçları solüsyona batırılmalı Sadece çok çok soğuk olduğu zaman bundan kaçınılabilir. Sprey yapmak batırmak kadar iyi sonuç vermez. Doğum yapanlar ve yapmamışlar için (düve, çepiç, toklu) tedavi odası bulundurulmalı Serbest dolaşılan bölgelerin kuru olması gerekli Serbest çayırlar çok iyidir fakat çamurlu kısımların çitle dışarıda tutulması gerekebilir Somatik Hücre sayısı takibi Sürünün ve bireysel hayvanların idaresi için sürekli SCC ölçümü gereklidir. Takip edilmezse idare de edilemez daha ileri gidilemez Rutin ölçümler büyük süt şirketlerinde bile yapılmıyor. En azından klinik mastitis görülen hayvanlardaki durumun ve tedavilerinin kayıt altına alınması gereklidir. Somatik Hücre sayısı takibi DMSCC/mL ml- İnek: Methylene Blue Keçi çi: Pyronin Y-Methyl Green Keçide methylene blue önerilmiyor çünkü DNA içeren hücreler ve cytoplasmic particles (RNA) arasındaki farkı ortaya çıkaramıyor Fossomatic: : inek, keçi, koyun için uygun (J. Dairy Sci.. 86: ) 145) Düşük SCS için seleksiyon Sütün ağırlığı halen en yüksek tutulmalıdır çünkü para kazandıran en büyük faktör hala süttür. SCC düşük-orta derecede kalıtım derecesi (0.15) varken klinik mastitise direncin kalıtım derecesi düşüktür ( ). Genetik korelasyon SCC ve subklinik mastitis arası genetik korelasyon yaklaşık 1 olarak tahmin edilmiştir Yani aynı özelliktirler SCC ve klinik mastitis arasi genetik korelasyon 0.70 Ortak genler tarafından kontrol edilirler Farklı patojenler sebep olabilir. 5

6 Genetik korelasyon SCC ve Süt Verimi 0.14 Süt verimi ve Klinik Mastitis 0.43 Pleiotropik genler Süt verimi arttıkça mastitis ve SCC artıyor neden? Enerji ve besinler için fonksiyonlar (süt verme ve sağlık) arası rekabet. 6