OAKA. AVRASYA'DAKi'YENi EI.IYUI( OYI.JN' BAGLAMINDA ninoisran'rn orta AsyA pot-,irikasl. 6zer. cinig

Transkript

1 OAKA Cilt: l, Savr: 2, ss ,20060 AVRASYA'DAKi'YENi EI.IYUI( OYI.JN' BAGLAMINDA ninoisran'rn orta AsyA pot-,irikasl Frrat PURTAQ. 6zer Sovyetler Birligi'nin dafiilmasmm ardmdan fttiresel ve bl)lgesel gtigler arasmda Orta Nya'da etkinlift kurma miicadelesi baglamrytr. Orta Nya'dafti gtig miicadelesinde Rusya, ABD, Qin basat roli.i ol1natja,n ktiresel gtiglerdir. Hindistan Orta Asya'dafti gtig miicadelesinde ftilit ftonuma safiip btilgese! qtiglerden biridir. Tarifii ve ftiiklirel baglar yanmda gtivenligi aqsmdan stratejik ftonumu ve sahip oldugu enerji ftaynaklan nedeniyle Orta Psr1a, Hindistan igin dnemli bir ttdlgedir. Soquft SavaS sonrasmda Hindistan dtg politikasr {tiiyiift bir dtintigiim igerisine girmistir. Ozellikle, 11 Eyltil 2A01 sonras Orfa Nya'nut Hindistan dry politifta* igerisindeki agrlry giderefz artmtstv. Bu galrymada Hindistan drs politiftasmda Soguk SavaS sonrasmda gririilen di;niistim, Orta Asya'dafti gtie mticadelesinde Hindistan'm yeri ve Orta Asya'run Hindistan dry politifta* igerisinde giderek artan agrlry ortaya ftonmaya galtsilmafttadtr. Anahtar Kelimeler: Hindistan, Avrasya, Orta Asya, Yeni Btiytik Oyrut, Tacikistan, Ozbeftistan, Kazaftistan cinig Sovyetler Birli[i'nin da[rlmasrndan sonra Orta Asya meydana gelen siyasi geligmeler genellikle ue buyi.lk gucun (Rusya, ABD ve Qin) bolge uzerindeki nufuz mucadelesi ekseninde incelenmektedir. Turkiye, iran, israil, Pakistan, AB ve Iaponya gibi boigesel giielerin Orta Asya'ya y6nelik politikalan ise daha gok tlg buyuk gucun bolgedeki rekabeti ieinde oynadrklan rol Eerqevesinde ele ahnmaktadrr. Orta Asya'daki geliqmelere etki eden ve bolgede suregiden rekabette stratelik dengeleri alt irst edebiiecek potansiyele sahip olan en onemli ieopolitik guqlerden biri de Hindistan'drr. Hindistan, bolge ulkelerinden herhangi biri ile ortak srnrra sahip olmasa bile, Orta Asya ile co[rafi yakrnhgr bulunan ve aynr zamanda tarihi baflara sahip bir ulkedir. Hindistan'rn kuzey batrsr Gazneli Mahmut ve Timur gibi Orta fuya'h yoneticilerin kontrolu altrnda kalmrq, bu donemde Orta Asya k0lttiru ile Hint kulturu arasrnda kargrhkh etkilegim hat safhada olmugtur yrhnda Babur $ah'rn kurdufu devlet bir Hindistan Turk imparatorlufudur. Babur gah'rn olumu ile zayrflayan Babur imparatorlu[u lb. yuzyrldan itibaren ingilizlerin Hindistan'a nufuz etmesi ile ortadan kalkmrgtrr. Hindistan'rn Orta Asya ile tarihi baflarrnrn di[er krsmrnr ise Sofuk Savaq donemi olugturur. So$uk Savag yrllannda drg dtrnyaya kapah olan Orta Asya, Hindistan ile Yrd. Dog. Dr., Gazi Universitesi i.i.e.n. Uluslararasr iliqkiler Bohimri 6$retim Uyesi. 56

2 Avrasga'da'Yeni Btiqiift Oqun' Baglammda Hindistan'm Orta Asga Politikast I Sovyetler Birligi araslnda ba[rmsrzh$rndan itibaren baglayan yakrnlaqma nedeniyle Hindistan'a aglk olmugtur. Hindistan'rn ilk Baqbakanr Nehru, 1955 yrhnda SSCB'ye gereekleqtirdifi resmi ziyaret strasrnda Taqkent ve Almatr'ya da uframrgtrr. Nehru, 1962 yrlrnda bolgeyi ikinci kez ziyaret etmig ve bu temaslann olumlu etkisi bafrmsrzhk sonrasl Orta Asya cumhuriyetlerinin Hindistan iie iliqkilerinde gorulmuqtur. Orta Asya cumhuriyetlerinin yoneticilerinde Hindistan'a karqr sempati devam ederken, So[uk Savag yrllarrnda populer hale gelen Hint ktlltur0 ba[rmsrzhk sonrasrnda da Orta Asya halklan a rasrnda populerli[in i surdtjrmuqtu r. Hindistan'rn Orla Asya bolgesine olan ilgisi sadece tarihi ve ktllturel nedenlerden dolayr de[ildir. Orta Asya, Hindistan iein strateiik onemi qok buyiik olan bir bolgedir. Bolge Pakigtan, Afganistan ve Qin ile cofrafi yakrnh[r nedeniyle Hindistan iqin btiyuk onem tagrmaktadrr. Hindistan'tn Orta Asya'ya bakrqrnda guvenlik boyutu her zaman onde olmuqtur. Sovyetler Birlifi'nin dafrlmasr sonucu Orta Asya'da ortaya gtkan gue boglufu, etnik gerilimler, ie gatrqmalar ve islami koktencilik gibi istikrarsrzhk unsurlan Hindistan'rn gtivenlik endigelerini artrrmrqtrr Qin ve Pakistan'rn Orta Asya cumhuriyetleriyle geligtirdigi iligkilerden, Afganistan'da Taliban reiiminin iktidara gelmesinden, Taliban'rn Orta Asya ulkeierini hedef almasr ve Keqmir'de etkinlik kurmastndan buyuk endige duyan Hindistan doksanh yrllar boyunca daha gok ulusal guvenlifi iein tehdit olarak gordufu bu geligmelere engel olmaya Eahgmrgtrr. Bu Eergevede Hindistan bolge ulkeleri ile terorle mtrcadele ve teknik yardrm konulannda ikili anlagmalar yaparak Orta Asya'nrn istikranna onem vermigtir. ll Eylul 2001 teror saldrrrlan sonrasr ABD'nin Afganistan operasyonu ve sonrasrnda meydana gelen geliqmeler Hindistan'rn bolgeye bakrgrnr defigtirdi[i gibi, Orta Asya'daki konumunu ve etkinlifini de daha da artrrmrgtrr. I I Eylul sonrasr Hindistan guvenlik merkezli yaklaqrmr yanrnda, ekonomisinin geliqimine paralel olarak artan enerii ihtiyacr nedeniyle Orta Asya'ya enerji aersrndan da onem gostermeye baglamrqtrr. Orta Asya bolgesi ile arasrnda kara yolu ya da demir yolu gibi do[rudan uiaqrm kanallarrnrn bulunmamasr Hindistan'rn bolge ulkeleri ile ticaretinin geliqmesine engel olmuqtur. Beg Orta Asya cumhuriyeti ile Hindistan arasrndaki yrllrk ticaretin toplamr 200 bin dolar seviyesindedir. Bunun yanslnl ise Kazakistan ile ticareti olugturmaktadrr. Ancak, Hindistan, Orta Asya ulkeleri ile do[rudan ulaqrm kanallarr kurmaya ve ekonomik iligkileri guglendirmeye yonelik onemli giriqimler baglatmrqtrr. Mayrs 2006 tarihinde Hindistan huktrmeti Ttirkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan dofal gaz boru hattr proiesine katrhmrnr resmi olarak onaylamrqtrr. Rusya, ABD ve Almanya'dan sonra Orta Asya'da askeri trsse sahip dorduncu ulke olmast Hindistan'rn Orta Asya bolgesindeki etkinlifini ve bolgeye verdi[i 6nemi gostermesi aersrndan dikkate de[erdir. Tacik-Afgan srnrrrndaki Tacikistan'rn Farkhor gehrinde Hindistan ilk ileri karakolunu kurmuqtur. Farkhor, Pakistan kontrolundeki Keqmir'e ve Qin ile Pakistan'tn askeri tatbikatlar gereeklegtirdifi topraklara yakinhfr aerstnda Eok strateiik bir tercihtir. Hindistan'rn Duganbe yakrnlanndaki Ayni Hava Ussu'nu kiraladrfrna ve burada askeri ugaklarrnr konuglandiraca[rna iliqkin resmi olarak dofrulanmayan bilgiler mevcuttur. ABD'nin girigimleriyle 2005 yrhndan itibaren tartrgrlmaya baqlayan ve yurilrlufe konan Buyuk Orta Asya Ortakhfr inisiyatifi ieerisinde Hindistan'a ozel bir rol bigilmektedir. Proie, tarihi ulaqrm kanallarrnrn yeniden kurulmasr suretiyle Orta Asya'nrn Guney Asya ile olan kulturel ve ticari ba[lannrn eskiden oldu[u gibi guelendirilmesini

3 I Fvat PTJRTAQ hedeflemektedir. ABD, Orta Asya'da Rusya ve Qin'in nufuzunu ktrmaya y6nelik olarak baqlattrfr ve merkezinde Afganistan'rn yer aldrfr proie igin Hindistan'tn katrhmrnr resmen talep etmiqtir. Nufusunun ve yuz olgtimtinun btry0klufu nedeniyle Asya'nrn siyasi ve ekonomik hayatrnda 6nemli bir yeri olan; nukleer guq olmast ve ekonomik geliqimi nedeniyle uluslararasr politikada son donemde one qrkan Hindistan Orta Asya'daki afirrhfr giderek aftan bir ulkedir. Hindistan, Ofta Asya'da hem ABD'nin hem de Amerikan hegemonyaslna meydan okuyan Rusya ve Qin'in onem verdi[i kilit konuma sahip bir ulkedir. Bu ga gmada Hindistan dtq politikasrnda So[uk Savaq sonrastnda gorulen donugum, Orta Asya'daki giiq mucadelesinde Hindistan'tn yeri ve Orta Asya'ntn Hindiitan drq politikasr igerisinde giderek artan afrrirfr ortaya konmaya qahqrlacaktrr. BaSlantrszhktan Qok Yiinliilii$e Hindistan Drg Politikasr So[uk Savag sonrasl donemde Hindistan drq politikastnda onemli bir dbntrqum ve ciddi bir hareketlilik gozlemlenmektedir. So[uk Savag doneminde baflantrsrzhk hareketinin liderlifini ustlenen ve Do[u Blo[u'na yakrn bir politika izleyen Hindistan, Sofuk Savaq sonrasl donemin koqullanna hrzla uyum sa[layarak drq iliqkiierini geqitlendirmiqtiri Bu sureete siyasi sorunlann dondurularak ekonomik iligkilerin gtiglendirilmesi qeklinde pragmatik bir yaklaqrm Hindistan dr$ politikasrna hakim olmuq, Sofuk Savag donlminde Hint drg politikasrnrn karakteristi[i olan Batr karqrth[r" ve Ba[lantrsrzlik hareketinin bir sonucu olan Uquncu Dunyacrirk anlayrgr terk edilmiqtir.' Gtjnumuz Hindistan d'q politikasrnda geleneksel dost ya da ezeli duqman srnrflandumasr ortadan kalkmrqtrr. Hindistan, toprak sorunlartnrn bulundufu iki ulke olan pakistan ve Qin ile iliqkiierinde dahi normalieqme strrecini baqarmrqtrr. Hindistan, bir yandan geleneksel dost olarak tantmlanan Rusya ile iliqkiierini eski diizeyinde surdururken bir yandan da nukleer konular dahil her konuda ABD i1e iqbirlifini gueiendirmektedir. Tum bu geligmeler Hindistan drg politikasrnln ba[lantrsrzirktan qok yonlulufe do[ru kaydr[ina iqaret etmektedir. Ote yandan Pakistan ile Keqmir sorunu, Qin ile oian Tibet sorunu ve difer toprak sorunlartntn qozumu gunumirzde de Hindistan'ln en onemli drq politika oncelifi olarak devam etmektedir. Guney Asya bolgesi ise, Hindistan drq politikasr ieerisinde munhastr bir yere sahiptir. Hindistan, siyasi, ekonomik ve kulturel etki sahast olarak gordu[tr Guney Asya'ntn lideri konumunu surdurmeye onem vermektedir.3 So[uk Savaq'rn bagladrfr donemde 1947 yrhnda bafrmsrzhfrnr kazanan Hindistan, baqlangrgta iki blok arasrnda tarafsrzhk politikasr izlemeye galrgmrqtrr. Ancak Pakistan'rn 1954 yrhnda NATO'nun bir uzantrst qeklinde ortaya Erkan Guney Do[u Asya Anlagmasl Orgtitu'ne (SEATO) 0ye olarak Batr blofuna dahil olmast Hindistan'r Sovyetler Birli[i'ne kaydtrmrqtir. Hindistan, 1955 yrhndaki Bandung Konferanst ile baglatrlan Ba$antrsrzhk Hareketine destek vererek Uguncu Dunya'ntn liderlifine soyunmugtur yrhnda Hindistan ile Qin arastnda patlak veren krsa sureli savag James Chiriyankandath, "Realigning India: lndian Foreign Policy after the Coid War", The Round Tahle Cilt: 93, SaV:374, Nisan 2004, s. i C. Raia Mohan, Crossing the Rubicon: The Shaping of India'a New Foreign Policl1, {New Deihi: Penguin Mking 2003), s. xx.? C. Raia Mohan, "lndia and the Balance of Power", Foreiqn Affairs, Cilt: 85, Sayr: 4, Temmuz/Aiustos 2006, s B

4 Avras1a'da 'Yeni Biiqiift Otlun' Baglarntnda Hindistan'm Orta Asqa Politiftasr I suaslnda ABD Bagkanr Kennedy'nin Hindistan'r ziyareti ile Hindistan-ABD iliqkilerinde bir yakrnlagma soz konusu olduysa da bu uzun surmemigtir. Qin-Hindistan savaql ve 1965 yrhndaki Hindistan-Pakistan savaqr Hindistan ile Sovyetler Birli[i arasrndaki iligkilerin daha da guelendirilmesi ile sonuelanmtqtrr. l97l yrhnda Do[u Pakistan'dan Hindistan'a Hindu goqu baglayrnca Hindistan Pakistan'a saldrrma karan almrg ve Sovyetler Birligi ile ittifak anlaqmasr imzalamrqtu. Bu anlagmanrn imzalanmasrndan So[uk Savag'rn sonuna kadar Hindistan SSCB'nin askeri muttefiki olarak kalmrgtrr.a Baflantrsrzhk Hareketinin oncuierinden Hindistan Baqbakanr Nehru'nun beg ilkesi (Panch Shila) (toprak butunlugu ve egemenlife karqrhkh saygr, saldumazirk, ig iqlerine kartqmama, egitlik ve karqrhkh grkar, barrq ieerisinde bir arada yaqama) So[uk Savag doneminde oldufu gibi Sofuk Savag sonrasrnda da Hindistan drg politikasrna yon vermigtir.5 Baflantrsrzhk felsefesi ve Nehru'nun ilkeleri defiqen dunya kogullarrna uygun bir qekilde gun0mtizde de Hindistan'rn temel drq politika ilkesi olmaya devam etmektedir. Baflantrsrzhk Hareketi'nin Sofuk Savaq sonrasl benimsedi$i temel ilke dofrultusunda guney-guney hattrnda geligmekte olan ulkelerle ikili iligkilerin guglendirilmesi Hindistan drg politikastnln onceliklerinden biridir.6 So[uk Savaq sonrasr Hindistan drq politikasrndaki de[iqimde dunya geiiqmeleri kadar ulke igindeki siyasi ve ekonomik geliqmelerin btryuk etkisi olmugtur.' 1991 yrhnda yururlufie konulan liberal reformlar sayesinde Hindistan ekonomisi istikrarh bir b0yume yakalamrqttr. Ticaret ve Sanayi Bakanhfr verilerine gore mali yrhnda toplam drg ticaret milyar dolar olarak gergekleqmiqtir. Onceki yrla oranla o/o244i oranrnda artan ihracat 79.5 milyar dolar duzeyinde olmuqtur. ithalat ise, bir onceki yrla oranla o/o35.6 artarak 106 milyar dolar duzeyinde gergekiegmigtir. Hindistan'rn drg ticaretindeki bu artrg drg politikadaki ekonomi merkezli Eok yonlu yaklagrmrn sonucunda gergekleqmiqtir. Qok yonl0 drg politika ve ticaret ise 1990'larrn baglannda yururl0[e konan ekonomik ve siyasal reformlar sayesinde olmuqtur.s Hindistan'rn Yrlhk Biiyiime Oranlan t I 200 I " , /o6 (ortalama) "/" 4,4 /o ),v "/" 4,3 o/o 7,3 o/o 6,9 7"7,1 (tahmini) Kaynak: Hindistan Ticaret ve Sanayi Bakanhgr Hindistan siyasi hayatrnda Hint Milli Kongresi gok onemli bir yer tutmaktadu. 60 yrlla yaklaqan ba[rmsrzhk doneminin 45 yrhnda Hindistan'r Hint Milli Kongresiyonetmiqtir. Hint Milli Kongresi yonetimi boyunca ulkede Batr karqrthfrnrn ve UEuncu Dunyaca drq politikanrn savunucusu olmuqtur. 1998'de yaprlan parlamento seeimlerinde Hint Milli Federal Research Division of the Library of Congress, lndia; ( lindial134.htrn). Bu beq ilke 1954 yrhnda Hindistan ile Qin htikrimetlerinin Hindistan ile Qin"in Tibet bolgesi arasrnda kargrhkh ticaret ve iletiqimin artrnlmasrna iligkin anlagmada yer almrgtrr. Aynr ilkeler temelinde 1993 ve 1996 yrllannda Hindistan ve Qin srnrr konularrna iligkin anlagmalar imzalamrgtrr. Bkz., Swaran Singh, "Three Agreements and Five Principles Between India and China", Tan Chung lder.\, Across t[rc Himalaqan Cap: An lndian Quest lor Understanding China; ( Saheba Rehman, "Nehru's Contribution to Non-Alignment snd its Relevance in Post Cold War Era", Taufiq A. Nizami (Der.),lawafiarlalNehru :Tfie Arcfiitect ofindia'sforeiqn Policy, (New Delhi, ICON tub., 2006). lames Chiriyankandath, "Realigning lndia: Indian Foreign Policy after the Cold War", T/ie RoundTable, Cilt: 93, Sayr 374, Nisan 2004, s fuvind Panagariya, "Triumph of India's Market Reforms", Policq Analtlsis, Sayr: 554, Kasrm 2005; ( h ttp ://www. c a to. o rglpubs/pa s/pa pd f ). 59

5 I FmIPURTAQ Kongresi tarihindeki en kotii sonucu almasr iizerine milliyetgi Bharatiya Janata Paftisi (BJP) kuetrk partilerle Ulusal Demokratik ittifakr kurarak iktidara gelmigtir. ll-13 Mayrs 1998 tarihlerinde gereeklegtirilen nukleer denemeler BJP iktidara geldikten birkag hafta sonra gereekleqtirilmigtir. Nukleer denemelerden sonra ABD Eegitli yaptrnmlar uygulamaya koymasrna rafmen, dbnemin baqbakanr Vaipayee nilkleer denemelerden birkae hafta sonra ABD'yi 'do[al muttefik' olarak tanrmlamrqtrr. BIP doneminde, ozellikle ll Eylul sonrasl Hindistan-ABD iliqkileri buytik bir ivme kazanmrq ve iki 'k6klu demokrasi' terorle mucadele bagta olmak uzere bir gok konuda igbirlifi baqlatmrqlardtr.e 2004 seeimleri sonunda ise birinci parti olan Hint Milli Kongresi difer kiieuk sol partilerin de deste[i ile Birleqik Kalkrnma ittifakr adr altrnda bir koalisyon kurarak yeniden yonetimi devralmrgtu. Baqbakanhk gorevini ise, 1990'h ytllann baqrnda ulkedeki ekonomik reformlann mimarr olan Mahmohan Singh ustlenmigtir segimleri sonrasrnda iktidar de[igiminin ekonomik reformlara ve drq politikaya ne olqude yansryaca$ tartrqrlmrgtrr. Kongre Partisi'nin yeniden iktidar olmasr ile Hindistan'rn ABD'ye srr[rnr donerek eskisi gibi Rusya merkezli bir Eizgi izleyebilecefii ongorulmuqtur. Segimlerden once Hint Milli Kongresi ve difer sol partiler Hindistan'rn Batr Blofuyla ortak hareket etmesini ulkenin drg politikasrnrn ABD'nin gtidtimtrne girmesi ve Hindistan'rn ABD'nin muttefikine donuqturulmesinin bir gostergesi olarak yorumladrlar. Hindistan'rn bu hareketiyle baflantrsrzhk hareketi mensubu ve geliqmekte olan ulkeler nezdinde buyuk prestii kaybrna ufradr[r qeklindeki propagandalarr bu ongortilerin temel dayanafr olmugtur.r0 Ancak, genel olarak deferlendirildifinde Hint Milli Kongresi de liberal ekonomik reformlan ve gok yonl0 pragmatik drq politika anlayrqrnr surdtirmuqtur. Bu yaklagrmrn drq politikada ilkeleri ve sa$adrfr onemli baqanlar qunlar olmugtur:. Ke mir Sorunu ve slnrr gtrvenlifi konulannda Pakistan ile iliqkilerin normallegtirilmesi. Qin ile toprak ihtilafrnrn Eozum surecine girmesi o Guney Asya Serbet Ticaret Bolgesi anlagmasrntn imzalanmasl. ASEAN ulkeleriyle guvenlik konulannda igbirlifinin geliqtirilmesi. Hindistan'rn Moskova-Pekin-Delhi ve Tokyo-Pekin-Delhi uglu oluqumlartna katrhm. QiO iqerisinde gozlemci uye stattistrnun kazanrlmasr. ABD ile uzay gahgmalan ve niikleer konularda igbirlifinin guglendiriimesi I(eEmir Sorunu ve Pakistan ile iliekilerin Normallegtirilmesi Hindistan bafrmsrzhfrnr kazandrfr tarihten itibaren giinumuze kadar Kegmir Sorunu nedeniyle Pakistan ile ug kez savaqmrqtu. Keqmir Sorunu ytizunden iki ulke tlk kez 1947 yrhnda Pakistan'rn Jammu-Kegmir'e girmesi ve bolgenin Hindu Mihracesinin daveti uzerine Hindistan'rn mudahale etmesi ile savaqmrgtrr. 1947'deki sava sonunda Jammu' Keqmir'in l/3'u Pakistan'a geemiq geri kalanr ise, Hindistan yonetiminde kalmrqtu yrhnda Pakistan'rn tartrqmah bolge olan Kutch'a girmesi ile Hindistan-Pakistan arastnda ikinci savag yaganml trr. Uguncti Eatrqma ise l97l yrhnda Do[u Pakistan'dan ya anan kitlesel Hindu goqu iie baqlamrgtu. Bunun sonunda Do[u Pakistan aynlarak Bangladeq e Robert M. Hathaway, "lndia Transformed: Parsing India'a New Foreign Policy", lndiareview, Cilt: 2, Sayr: 4, Ekim 2003, s.4 r0 Oksana Doljikova, indillavsovremennom Mire, (Almatr: IMEP,2005), s

6 Avrasya'da'Yeni Bilqlik Ogun' Bajlammda Hindistan'm Orta As91a Politifzast I kurulmugtur yrhndaki Kargil krizi gibi daha sonra da Kegmir Sorunu yuzunden iki irlke defalarca sava$rn eqifinden donmugtur.r I Keqmir sorunu ve Pakistan ile iliqkiler her donemde Hindistan'rn drq politikasrnrn oncelikleri srralamasrnda en ustte yer almr tlr. Hindistan, Kegmir'i kendi aynlmaz parqasr olarak de[erlendirip sorunu bu qekilde Eozumlenmiq gorerek Pakistan'r buradaki ayrrlrkgrlarr desteklemekle suglamaktadrr. Pakistan ise, n0fusunun o/o60'r Musluman olan Iammu-Keqmir'in tartrqmah bolge oldufunu ve nihai stattisunun tespit edilmedi[ini ileri surerek halkrn kendi kaderini tayini igin referandum yaprlmasrnr savunmaktadu. Pakistan tarafr kendisine yoneltilen ayrhkgrlarr destekledifine iliqkin suelamalan ise kabul etmemektedir. Kegmir sorunu hem Hindistan hem de Pakistan halkrnrn ulusal biling ve kimli[inin olugumunda onemli rol oynamrgtrr.r2 Mayrs 1998'de once Hindistan ardrndan da Pakistan nukleer deneme gereekleqtirmigtir. iki ulkeyi de nukleer silaha sahip olmaya iten neden Keqmir konusunda birbirlerine 0stunluk sa[lama gudusu olmuqtur. Mayrs 1999'da Pakistan'rn destekledifii gruplann Hindistan'rn kontrolundeki Keqmir'e gegerek bazr yerleqim yerlerini ele geeirmesi uzerine iki ay suren yofun Eatrgmalar baqlamrg ve Kargil Krizi olarak bilinen bu olay suasrnda Hindistan ile Pakistan nukleer savaqrn egifine gelmiqtir. Temmuz 1999'da Navaz Qerif bagkanhfrndaki Pakistan huktrmetinin bu gruplann geri gekilmesini saflamasr uzerine kriz goziilmugttrr. Ancak geri qekilmeden ue ay sonra Navaz $erif hukumeti askeri bir darbe ile d0qurulmiiq ve yerine Pervez Mugerref geemiqtir. Miiqerref, Keqmir konusunda daha sert bir tutum takrnarak, iliqkilerin normalleqmesinin on koqulu olarak oncelikle Keqmir sorununun gozulmesi gerekti[i uzerinde rsrar etmiqtir. Hindistan'rn iliqkilerin normalleqtirilmesi yonundeki adrmlarr uzerine Mayrs 2001 tarihinde M0gerref ve Hindistan Bagbakanr Vajpayee Agra'da gorugmuqlerdir. Ancak, M0qerref in rsrarh tutumu uzerine goruqmeler ikinci gununde kesilmiqtir. I 3 Ekim 2001 'de Hindistan'da parlamentoya silahh bir saldur duzenlenmiqtir. Hindistan, bu olaydan Pakistan'r sorumlu tutarak bu ulkedeki diplomatik temsilcili[ini geri Eekmig ve Pakistan'a kara yolu, demir yolu, hava yolu dahil tum ulaqrm kanallannr kapatmrgtv.2002 yrh baqrnda iki ulke de srnrrda yr[rnak yapmaya baqlamrqlardu yrhnda yaganan bu kriz Kasrm 2003 tarihinde Hindistan'rn, Pakistan'rn tek tarafh ategkes Ea[nsrna olumlu karqrhk vermesi uzerine yumugamrgtrr. Arahk 2003'te 14 yrl aradan sonra Kegmirli ayrrhkqrlarla Hindistan hukumeti tekrar bir araya gelmiqtir. $ubat 2004'te Islamabat'ta Keqmir'in tartrqmah bolgelerine iliqkin resmi barrg gorugmeleri baqlatrlmrqtrr. I a Hindistan ile Pakistan arasrnda iligkilerin normallegtirilmesi sureci Hindistan'da Mayrs 2004 tarihinde gergekleqen yonetim de[iqikli[inden sonra da devam etmigtir. Kasrm 2004'de Hindistan, Keqmir'den krsmen askerlerini geri Eekmiqtir Ocak 2005'te Hindistan ile Pakistan kontrolundeki Keqmir arasrnda ba$antryr sa$ayan kara yolu aerlmrgtu. Bu giriqim 50 yrldrr devam eden sorunun Eozumu iqin karqrhkh guven ingasrna yonelik atrlmrq rr Mehmet Seyfettin Erol & Fazrl Ahmet Burget, "Hindistan'rn Afganistan Politikasr'nda Keqmir ve Tacik Faktoni", Strateli{< Analiz, $ubat 2003, s ; Iohn E. Peters vd., War and Esralation in Soutft Asia, (RAND Corperation, 2006), s. 20. r2 Stephen Philip Cohen, "The Nation and the State of Pakistan", TheWasfiingtonQuarterhl, Cilt: 25, Sayr: 3, s. I lb. r3 K. Alan Kronstadt,India-tJ.S.Relations, CRS Issue Brief for Congress, Nisan 2006, s. 3. r4 A.g.e., s. 4. 6l

7 I Frat PURTAS en onemli adrmdr. Nisan 2005'de Muqerref Hindistan ziyareti strastnda ortak bir deklarasyon yayrnlanarak banq surecinin geri donulemez oldugu ilan edilmigtir.r5 Yo[un bir MUsluman ntifusun bulundu[u Avrasya'nrn alt bolgesini (Suveyq Kanah'ndan Sincan Uygur Bolgesine ve Rus-Kazak srnrnndan guney Afganistan'a dofru genigleyen istikrarsrz bolge) Kuresel Balkanlar olarak adlandrran Brzezinski, Keqmir meselesinin Kuresel Balkanlann en btryuk istikrarsrzhk probiemi oldu[unu belirtmektedir. Brzezinski'ye gore Keqmir meselesinin Eozulmesi ihtimali Arap-israil gatrgmasrnrn gozulmesi kadar dug0k bir ihtimaldir.i6 Brzezinski'nin ongortisunun aksine Keqmir sorununun gozurne kavugturulmast dofirultusunda onemli adrmlar atrlmaktadrr. Hindistan, drq politikasrntn merkezinde yer alan Kegmir Sorunun Eozumune iligkin Pakistan ile iligkileri normalleqtirilerek, Pakistan'r bang stjrecine gekerek buyuk mesafe kat etmiqtir. Kegmir sorunu ve Pakistan ile iliqkileri Hindistan'rn Orta Asya'ya yaklaqrmrna etki eden en onemli faktorler arasrnda yer almrgtrr. Bolgede baq gosteren istikrarsrzhfrn domino etkisi ile kendisine yansrmasrndan endiqe eden Hindistan doksanh yrllar boyunca Orta Asya ulkeleri ile iligkilerinde guvenlik merkezli bir strateii yurutmugtur.rt Bagta Afganistan'da Taliban rejiminin devrilmesi olmak uzere 1l Eylul 2001 sonrasr Orta Asya'da meydana gelen geliqmeler yanrnda Pakistan ile iligkilerinin normalleqme strrecine girmesi Hindistan'rn bolgeye iligkin daha geniq perspektifli, ekonomi temelli ve uzun vadeli strateiiler geliqtirmesini sa$amrqtrr. Bu suregte Hindistan Orta Asya'ya enerii odakh bir yaklaqrm sergilemeye baglamtgttr.rs Qin ile Toprak Sorunlarr ve iligkilerin Normallegtirilmesi SoEuk Savaq sonrasl Hint drg politikasrnrn Onemli hedeflerinden ve baqarrlanndan biri de Qin ile olan srnu ve toprak sorunlannda gozum yonunde adrmlar attlmast ve ikili iliqkilerin normailegtirilmesi olmuqtur yrhnda Qin'i ziyaret eden donemin baqbakanr Vaipayee iki ulke arasrndaki iliqkilerdeki 'ayrncr duqmanhk' motifinin yerini 'sa[lrkh rekabet'in alacafrnr soylemiqtir. I e Hindistan ile Qin arasrndaki surekli aftan ticari iliqkiler siyasi Eozum surecini de beraberinde getirmigtir. iki ulke arasrndaki ticaret hacmi 1990'h yrllarda birkaq yuz milyon dolar iken (i991'de 247 milyon dolar) 2004 yrhnda 13 miiyar dolar duzeyinde gergekleqmigtir ve Qin, Hindistan'rn ikinci en buyuk ticari orta[r konumuna yukselmiqtir. iki ult<e arasrndaki ticaretin 2010 yrhnda 40 milyar dolara Erkanlmasr hedeflenmektedir.2o 1950'li yrllann sonlanna do$ru Qin ile Hindistan srnlr bolgeleri uzerinde anlaqmazh[a dtigmuqlerdir. Bu durum iki ulke arasrnda 1962 yrhnda iki ay s0ren bir l5 A.g.e., s. 4. r6 Zbigniew Brzezinski, Tercih: Kiiresel Hafrimiyet mi? Kilresel Liderlift nri?, (Qev. Cem Kuqrik), (istanbul' inkrlap Kitapevi, 20041, s It Dianne 1.. Smith, Central tula: A Nau Creat Catne?, Strategic Studies Institute (SSI), I 7 Haziran 1996, s. 13. r8 Stephen Blank, "india Joins the Creat Came: Indian Strategy in Central Asia" Indranil Banerjee (Der.), lndia and Centralfuia, (Londra: Brunel Academic Publishers l-td, 2004), s. 262"den aktaran tbrokhim R. Mavlonov, "CentralAsia and South Asia: Potential of India's Multilateral Economic Diplomacy in lnter- Regional Cooperation", Strategic Ntalgsis, Cilt: 30, Sayr: 2, Nisan-Tenrmuz 2006, s re ling-dong Yuan, "Sino-tndian Relations: Perspectives, Prospects and Challenges Ahead", PNIR, 30 Mart ; ( http ://www. pinr.com/report.php?ac = view_report&report_id = 2B 3 ). 20 "China, India Move Closer in Trade", lsiatimes, I I $ubat 2005; (http,// South_Asia/ GBllDfOT.htmlt. 62

8 Avrasqa'da'Yeni Biiqiift Otlun' Baglatnmda Hindistan'M Orta Asqa Politikasr I savaga yol aqml$, ancak savaqla da sorun gozulememiqtir. Bu savag slraslnda Qin, Hindistan'ln Arunachal Pradesh bolgesini iggal etmiq boylece Hindistan'tn Tibet'le olan ba$antlsl kesilmigtir. Daha sonra Qin, Hindistan'tn kuzeydofu slnlrlnda kilometre karelik alanda hak iddia ederken, Hindistan ise Qin'i, Keqmir bolgesinde kilometre karelik alanr iqgal etmekle suglamrqtrr. 'Dilgmantmln d0gmant dostumdur' ilkesini dofrular bigimde bu durum So$uk Savaq doneminde Qin-Pakistan ittifakr ve Hindistan-SSCB ittifakrnr dofurmugtur. Stntr sorunlartnrn goziimu amacryla l9b0'den itibaren Qin ve Hindistan arasrnda gortiqmeler devam etmig, 1993 ve 1996 yrllarrnda anlagmalar imzalanmrg ancak fazla bir ilerleme saflanamaml$tlr. Dahasr Hindistan, 1998'de gergeklegtirdifi nukleer denemelerden sonra Qin'i 'bir numaralt tehdit' olarak tanrmlanmrqtrr yrhnda, iki 0lke arasrndaki stntr tartrqmalarrnr aerkhfa kavuqturmak amactyla ortak bir komisyon kurmuqtur.2r Qin Bagbakanr Wen Jiabao'nun I I Nisan 2005 tarihinde Hindistan'a yaptrfr dort gunluk resmi ziyaret Hindistan-Qin iliqkilerinde donum noktasr niteli[inde olmugtur. Jiabao bu ziyaret srrasrnda Sikkim uzerinde her hangi hak iddia etmediklerini, Hindistan'rn uluslararasl arenada daha etkin olmastnt destekleyecekierini aqrklamrqtrr. Hindistan Bagbakanr Sing ise 'Hindistan ve Qin dunya duzenini yeniden gekillendirmelidir' geklinde konuqmugtur. Bu ziyaret strastnda serbest ticaret ve toprak sorunlarrnrn siyasi Eozumune iliqkin iki onemli anlaqma da imzalanmtqttr. Bu anlagmalar hem Hindistan'rn hem de Qin'in birbirlerine bakrqlarrndaki ve bolge politikalarrndaki defiiqiklifii gostermektedir.22 Hindistan-Qin iligkilerinin normallegme sureci igerisine girmesi ve bunun da etkisi ile 5 Temmuz 20051arihinde yaprlan Astana Zirvesi'nde Hindistan'tn $angay igbirlifi Orgtitu'ne lgiot eozlemci 0ye srfatr ile kabul edilmesi Hindistan'tn Orta Asya'daki konumunu guelendirmigtir. Ancak Hindistan, Orta Asya'da surekli artan Qin nufuzundan endiqe duymaktadtr ve bunu yakrndan takip etmektedir.23 Hint tarafr So[uk Savaq sonrasl donemde Orta Asya'da en fazla kazanan taraftn Qin oldu[unu duqunmektedir. leopolitik rakibi SSCB'nin ortadan kalkmasr; Rusya'ntn tedrici olarak Orta Asya'daki siyasi ve ekonomik gticunun zayrflamasr; do[rudan toprak kazanrmlan; b6lge ulkeleri ile ticaretten saflanan ekonomik kazanqlar; Orta Asya ile ekonomik ba$ann yofunlaqmasl sonucu Sincan bolgesinin kalkrnmasl; Slnlr aqan nehirler trzerinde kontrol saflayarak kendi lehine iqletmesi; QiO'nun kurulmast; Qin'in jeopolitik etkinlifinin Hazar'a kadar geniqlemesi, Kazakistan'dan Qin'e petrol boru hattr kurulmasr gibi somut kazanrmlar Qin'in Orta Asya'daki onemli siyasi ve ekonomik baqanlartdtr.2a Hindistan'Qin yakrnlaqmasrnda Rusya 6zel bir rol oynamrgtrr. Rusya, $io ieerisinde Qin ile iqbirlifi yapmakla birlikte ozellikle Qin'in Orta Asya'daki ekonomik ve demografik yayrlmacrhfrnr buyuk bir tehdit olarak algrlamaktadu. Bu noktada Hindistan, Rusya iein Qin'e karqr bir denge unsuru olarak ortaya qrkmaktadrr. Hindistan ile Qin arasrndaki 2r Federal Research Division of the Library of Congress,lndia: ( 22 Jing-dong Yuan, "The Ceometry of Sino-lndian Ties", AsiaTimes,22 Kasrm 2006; ( http :/iwww.atimes.com/ati mesichi na/hk2 2Ad0 I. html ). 23 Gulshan Sachdeva, "lndia's Attitude towards China"s Growing Influence in Central Asia", China and Eurasia Forum Quartedtl, Cilt:4, Sayr: 3, 2006, s M. T. Laumulin, SowenrennaAa CeopolitiEesftay1a Situatsiga v Sentralnotl Aaii i lnteresi indii, Kazakistan Strateiik Qahqmalar Enstitrisu {KiSi), 4 Temmuz 2006; ( 63

9 I Frat PURTA$ iligkilerin normallegme surecine girmesi Rusya'nln ortaya attrgr Moskova-pekin-Delhi uglu ittifak fikrinin hayata geqirilmesi igin de onemli bir zemin tegkil etmiqtir. Hindistan-Rusya iligkileri ve Moskova,pekin-Delhi Uggeni Hindistan'rn Orta Asya'daki konumunu etkileyen en onemli ulkelerden biri de Rusya'dlr. Sofuk Savag doneminin mirasr olarak Hindistan ve Rusya birbirini geleneksel muttefik olarak deferlendiren iki ulkedir. Hindistan ile SSCB arasrnda ]97l yrhnda imzalanan ittifak anlaqmasr gunumuzde de gegerlili[ini korumaktadlr. Hindistan, silah ihtiyacrnr buyuk oleude Rusya'dan sa$amaktadrr. iki ulke kara, deniz ve hava kuvvetleri terorle mucadele amacryla i2 Ekim 2005 tarihinde Yeni Delhi yakrnlannda genig Qapta bir ortak askeri tatbikat yapmrqlardrr. Hindistan ile Rusya arastndaki siyasi ve askeri iliqkiler ileri duzeyde olmakla beraber iki ulke arasrndaki ticaret hacmi I milyar 800 milyon dolardrr. Hindistan'da Sovyet ekolunden gelen ve karar mercilerine etki eden qok sayrda Hintli uzman bulunmaktadrr. Bunlar Hindistan'rn Orta Asya potitikasrnrn Rusya ile igbirli[i temelinde Pakistan'tn ve islam fundamentalizminin Eevrelenmesi, ABD ve Qin'in bolgedeki etkinli[inin krrtlmasrna yonelik olmasr gerekti[ini savunmaktadrrlar. Rusya-Qin-Hindistan arasrnda ugiu bir blok olugturulmasr fikrini 1998 yrhnda Rusya'da bagbakanhk gorevini yuruten Yevgeny Primakov ortaya atmrgtr. Ancak Hindistan'tn nukleer denemelerde bulundufu bu donemde Qin ile olan iliekileri Rusya'nrn uglu ittifak fikrini hayata geeirmesine imkan vermedi. Rusya Devlet Baqkanr Vladimir Putin goreve geldikten sonra selefi Yeltsin'in baqlattr[r Qin ile yakrnlaqma surecini devam ettirdi ve $anghay Beqlisi olarak adlandrnlan oluqum 2001 yrhnda altr uyeli bir orgute donugturuldu. Rusya bu qekilde Qin ile yakrn bir muttefike donugunce iki tjlke arastnda arabuluculufa soyundu yrhndan itibaren Hindistan ve Qin arasrndaki toprak sorunlannrn Eoztimunde onemli adrmlar atrldr. Nihayet Mart 2005'de uq ulke drqigleri bakanlarr Rusya'nrn uzak dogusu Vladivostok'ta ilk kez bir araya geldiler.25 Vladivostok'taki toplantr oncesinde ve sonrasrnda ABD'ye kargr yeni bir kutup ortaya Erktrfr y6nunde toplantrnrn amaclnl aqan farkh yorumlar yaprldr. Ancak resmi olarak toplantrntn amacl ug ulkenin srnrrlannda istikrar igin iqbirlifi olarak aerklandr. Toplantr sonunda ise, qok kutuplu dunya duzeni fikrinden bahseden temkinli bir deklarasyon yayrnlamanln otesinde somut bir adrm atrlmadr. Taraflardan hie biri ABD ile iligkilerinde sorun yaratacak nitelikte ABD'nin tepkisini gekebilecek ciddi bir adrm atmayr istemedi.26 Uq ulke de islami teror olarak gordukleri ig sorunlarr nedeniyle igbirli[ini gerekli gormektedir. Hindistan Kegmir, Qin Do[u Turkistan, Rusya ise QeEenistan sorunu yuzunden terorler mucadelede uglu iqbirli[ini gerekli gormektedir. Hindistan ile Qin arasrndaki toprak sorunlart Eozulmemekle birlikte dondurulmuqtur. Ancak yine de uglu ittifak fikri uzak bir ihtimaldir. Bu yuzden ug illkenin gio bunyesinde igbirli[i yapmas I daha.cazip g6zukmektedir.2t 25 vladimir skosrrev, "Troyka, Qetverka, Tuz" Nezavisimatla cazeta, 3 Haziran A g.e. 21 Sergey Gennadyevig Luzyanin, "sentralnaya Aziya v Tryehstoronnem Sotrudniqestve", (Rossiaya, indiya, Kitay), l3 Ekim 2006; ( 64

10 Avrasga'da 'Yeni Biitltift Oqun' Baglammda Hindistan'm Orta Asqa politiftast I 5 Temmuz 2005'de Astana'da yaprlan $io zirvesinde Hindistan, Pakistan ve iran ile birlikte orgute gozlemci statusii verilmigtir'u Qin Pakistan'rn iiyeli[ini desteklerken, Rusya Hindistan'r desteklemigtir. $io'ne iran ile birlikte Hindistan ve Pakistan'ln g6zlemci olarak kabul edilerek, brgtite kargr Amerikan tepkisinin yumuqatrlmasl ve Afganistan konusunda etkinlik kazanrlmasr hedeflenmiqtir. Rusya ve Qin'in yanrnda iki nukleer gtie Hindistan ve Pakistan ve nukleer gue olma dofrultusunda ilerleyen iran'rn $io ieerisinde yer almasr 6rgut0n ntikleer kulup olarak tanrmlanmasrna yol agmrqtrr. Astana'da yaprlan $io zirvesinin hemen ertesinde Rusya ve Qin tarihte ilk kez oituk askeri tatbikat gereeklegtirdiler. Yaklaqrk l0 bin askerin katrldrfr bu tatbikatrn hemen ardtndan l2 Ekim 2005 tarihinde ise bu defa Rusya, Hindistan ile genig Eaph bir askeri tatbikat duzenledi. Rusya'nrn inisiyatifinde gereeklegtirilen bu iki ortak tatbikat $io'ntin askeri-siyasi bir blo[a donugmesi yollnda- onemli adrmlar olarak deferlendirilmiqtir. $anghay iqbirli[i orgutu'n0n Qin, Hindistan ve Rusya gibi dev ulkelerin Erkarlarrnrn uyum iginde olacafr bir alana donugmesi durumunda Asya'da yeni bir gue kutbu ortaya Erkacaktrr. Ancak birbiriyle sorunlu bu ue ulkenin sorunlannr bir kenara iterek aralanndaki iligkiyi ittifak duzeyine Erkarmalan oldukea gug gozukmektedir. Ortak askeri tatbikatlart ise, Qin ve Hindistan'rn en buyuk silah satrcrsr olan Rusya'nrn iki onemli pazarnt koruma girigimleri olarak deferlendirmek mumkundur. Tartrgmalar bir yana, bu geligmeler Moskova-Pekin-Delhi uglu olugumu igerisinde Rusya'nrn a[rrhfr ve etkinli[i gostermektedir. Nufusunun Eoklu[u, nukleer silahlara sahip olmasr, ekonomisinin surekli buyumesi ve Qin ile birqok konuda grkarlarrnrn Eatrqmasr gibi birgok ozellifiinden dolayr Hindistan Qin'e karqr denge olugturabilecek en onemli ulke olarak ortaya Etkmaktadrr. Yukanda belirtildi[i uzere Hindistan-Qin iligkileri srnrr anlagmazhklan, Tibet sorunu ve Qin-Pakistan askeri ittifakr gibi nedenlerle uzun sirre sorunlu bir gekilde seyretmigtir. Rusya gibi bu olgularr goz onunde bulunduran ve Hindistan'r Qin'e kargr denge unsuru olarak kulianmak isteyen bir di$er onemli deviet de ABD'dir. Hindistan - ABD iligkileri ve Biiyiik orta Asya ortakhsr Girigimi Rusya ve Qin'in onculufunu yaptrfr Eok kutuplu dunya duzeni kurma gabalalnda Hindistan, kilit ulke olarak tanrmlanmaktadrr. Bu tanrmlama do[ru olmakla birlikte tam olarak gerge$i yansrtmamaktadrr. Zira Hindistan - ABD iliqkilerinde 2000 yrhndan ittharen h(vtk itertenre kaydedkn\tu. Mart?000'de H\nd\star{r z\5aret eden ABD Bagkanr Clinton'un baglattrfr 'discovery of India' (Hindistan'rn kegfi) stratejisini Bush yonetimi de devam ettirmig ve 2005 yrhna gelindi[inde ise iki Ulke arasrndaki iqbirlifi savunma konularrnda silah ahqveriginin artrrrlmasr, ortak silah uretimi ve teknoloii transferi boyutunu da agarak nukleer konularda iqbirli[i seviyesine ulagmrgtrr ABD, Temmuz 2005 tarihinde Hindistan'a yonelik uyguladr$ ambargoyu kaldlrarak nukleer pakt yapmrgtrr.2e 28 QIOntin Astana Zirvesi'nde Orta Asya geligmeleri agrsrndan ahnan onemli kararlardan biri de ABD'nin Ozbekistan ve Krgtzistan'daki askeri rislerini boqaltmasr talebidir. Afganistan'daki askeri operasyonlann tamamland{r gerekgesi ile ABD'den askerlerini qekmesini bir takvime baflamasr gerektifi talep edilmigtir. Dekla rasyon metni iqin bkz; (htrp :// 50 I.html ). Mohan C. Raia, "lndia and the Balance of Power", Foreign Affairs, Cilt: 85, Say: 4, Temmu/,Agtstos 2006, s

11 I Fvat PURTA$ Hindistan l99b yrhnda ilk kez nirkleer silah denemesi yaptr[rnda ABD buna buyuk tepki gostererek Hindistan'a yonelik ekonomik yapturmlar uygulamaya koymuqtlrr. 1 I Eylul sonrasl Hindistan'rn ABD'ye tam destek sa[lamast ile iki ulke arastnda stratejik iqbirlifine gidilmesi kararlagturlmrqtu. Haziran 2005'te Hindistan Bagbakanr Manmohan Singh'in, ABD ziyareti srrasrnda bu konuda Gerqeve anlaqmast imzalanmrgtrr. Ortak askeri tatbikatlar ve askeri teehizat satrgrntn kolaylagtrrtlmastnt ongbren bu anlagma aynca sivil amagh nukleer program konusunda iki 0lke arasrndaki iqbirli[inin geliqtirilmesini ieermektedir.30 Hindistan'r nukleer silah sahibi olmaya iten en 6nemli neden Pakistan ve Qin ile olan toprak sorunlanydr. So[uk Savaq sonrasr ortaya grkan yeni koqullarda Pakistan ile iligkilerin normalleqme surecine girmesi ve Qin ile olan sorunlann qozumlenmeye baglamasr Hindistan'rn giivenlifine yonelik tehditlerin azalmasrnr sa$amrqtu. Buna rafmen Hindistan askeri nukleer programrnr durdurmak bir yana daha da aktif hale getirmigtir. Bunun temel nedeni Hindistan'rn ortaya grkan yeni ieopolitik kogullarda kuresel lider oima arzusudur. Hindistan, BM Guvenlik Konseyi'nde daimi uyelik taleplerini askeri ve nukleer gtrcunu gerekqe gostererek dile getirmektedir. iq politika agrsrnda nukleer politika halkrn buyuk gogunlugunun destekledifii bir konudur. Nukleer gug halk tarafrndan tllkenin ulusal grkarlarr ve ba[rmsrz drg politikasrnrn korunmast aersrndan gerekli gorulmektedir. Doiayrsryla, tum siyasi partiler aynr zamanda bir ie politika malzemesi olarak nukleer silahlarrn geliqtirilmesine onem vermektedirler. Singh'in ziyareti ile ABD-Hindistan iligkilerinde strateiik ortakhfa yonelen yeni bir donem baglatrlmrgtu. ABD, nukleer konularda iqbirlifi onererek Hindistan'rn nukleer silahlara sahip olmasr konusundaki katr tutumu defigtirdifini gostermigtir. Bu anlaqma ile ABD-Hindistan iligkilerindeki en onemli sorun oftadan kalkmrqtrr. Anlagmantn imzalanmasrndan sonra duzenlenen ortak bastn toplantrslnda ABD Bagkanr George Bush, iki 0lke arasrndaki iliqkilerin hig bu kadar giigli.l olmadrfrnr ifade etmigtir yrllarr arasrnda ABD'nin Hindistan BuyukelEili[i gorevini yuruten Robert D. Blackwill, Hindistan'la iliqkilerdeki defigimin ll Eylul sonrastnda oldu[una iligkin de[erlendirmeleri kabul etmeyerek Bush iktidarrnrn birinci doneminde ABD'nin Hindistan'la iligkilerinde global bir yaklagrm benimseyerek sadece ikili duzeyde de[il daha geniq eapta iligkilerin geliqtirilmesi konusunda irade beyan ettifini belinmektedir. Blackwill'e gore, Bush goreve ilk geldifi gunden itibaren, Hindistan'tn ABD'nin temei ieopolitik sorunlarrna cevap verdi[ini gordtr ve nukleer silahlar konusunda haleflerinin iziedi[i ba[naz yaklagrmr terk etti. Bunun irzerine ABD-Hindistan iliqkilerinde donuqumden soz edilmeye baqlandr. Ancak Bush'un ilk doneminde burokratik engeller, Irak konusunda odaklanma ve segimler nedeniyle beklenen dtizeyde geliqme sa$anarnadr.3r Blackwill, Hindistan niein ABD'nin dofal muttefikidir sorusunu gu gekilde yanrtlamaktadrr: 'Terdre ftary savas ve mticahitlerin gilcilnii azaltmaft; ftitle imha silahlanrun tlaqilmasmm rinlenmesi; Qin'in qilftselisi ile bas edebilme; Basra Kdrfezi'nden petrol akrymt gilvence altma almah ve ft{tresel eftonomift isttftrar ABD'nin haqati qftarlan arasmdadtr. Bu hedefleri ftendi qftarlan dofirultusunda paglasan illfteleri xraladguwzda Hindistan ilft srrada qer almaktadtr.1zellihle terrir, ftitle imha silafilart ve Qin'in qilftseligi, btiqi)yen eftonomisinin ihtiqacr 3l Stephen Philip Cohen, A Dul Tm Fafl, publicationg IssueBrief/ib pdf ). Robert D. Blackwill, "lndia lmperative ORF - Brookings kper, 2 Mart 2006; (http/avww.observerindia.com/,thenationallnterest, Yaz 2005, s

12 Avrasqa'da 'Yeni Biiyiift Oqun' Baglarnmda Hindistan'm Orta Asaa politiftast I olan enerji gilvenliqi ftonulan Hindistan ve ABD'nin qftarlarmm i)rtiistiiqii ortaft paqdalardtr.'32 Bunlar arastnda ABD'yi Hindistan ile yakrnlaqmaya iten en temel saik olarak Qin'in yukseliginin kontrol edilmesi ve Hindistan'rn Qin'e kargr denge unsuru olarak kullanrlmasr gorulmektedir. Ote yandan Hindistan'rn ABD'ye quphe ile yaklaqmasrna neden olan onemli etkenler bulunmaktadu. Pakistan'rn ABD'nin geleneksel muttefiki olmasr Hindistan'r ABD'ye kargr gekinceli davranmaya itmektedir. Hint yetkililerde ABD'nin, Hindistan'rn fize kapasitesini kontrol etmek amacryla kendilerine yaklagtrfr yonunde bir guvensizlik vardrr. ABD'nin iran'a olan yaklagrmr da Hindistan'rn Erkarlan ile uyugmamaktadrr. Geligen ekonomisinin enerji ihtiyacrnr guvence altrna almak igin iran'dan Hindistan'a uzanacak do[al gaz boru hattr inqa etmeyi planlayan ve iran lle enerji konusunda igbirli[i yapan Hindistan, ABD'nin iran'a mudahalesine en fazla karqr grkan ulkelerin baqrnda gelmektedir. Blackwill tum g6stergelerin ABD'nin Hindistan ile uzun vadeli bir ortakhfr hedefledifini gosterdifini belirtmekte ve BM reformlarr Eergevesinde Hindistan'rn BM Guvenlik Konseyi daimi uyelifinin desteklenmesi yanrnda GB'e de dahil edilmesi gerekti[ini ifade etmektedir. Bu sayede Hint halkrnrn ABD'ye olan guvensizlifi ortadan kalkacak ve Hint yetkililer de ABD'nin ulkelerine iliqkin yaklaqrmrnr tamamryla degigtirdi[i konusunda ikna olacaktrr.'3 ABD Bagkant Bush Mart 2006'da Hindistan'r ziyaret etmigtir. Bush'un Hindistan ziyareti ABD'nin Guney Asya'ya yonelik yaklaqrmrnr de[iqtirerek geleneksel muttefiki Pakistan ile iligkilerini geri plana atrp, Hindistan'a oncelik verdifi qeklinde yorumlara yol agmrgtrr. islamabad yerine bolgedeki temel strateiik ortafr olarak Delhi'yi tercih eden ABD'nin Hindistan'tn Orta Asya'da us kurmasr dahil her turlu faaliyetini destekleyecefi ifade edilmektedir. Bush'un Hindistan ziyareti srrasrnda 'Buyiik Orta Asya Proiesi'de gundeme gelmiq ve ABD Baqkanr bu konuda Hindistan'rn destefini talep etmigtir. Buyuk Orta Asya proiesi 2005 yrhnda Frederick Starr'rn goruqleri olarak ortaya Etkmtg, daha sonra Drgiqleri Bakanhfr tarafrndan sahiplenilerek resmi politika haline gelmiqtir. Starr, ilk olarak Mart 2005 tarihinde Silk Road Paper olarak 'Afganistan ve Komqularr igin Buyuk Orta Asya Ortakhfr/A Greater Central Asia Partnership for Afganistan and Its Neighbors' baghkh 36 sayfahk bir gahqma ile proienin EerEevesini Eizmigtir. Daha sonra Foreign Affairs dergisinin Temmuz 2005 tarihli sayrsrnda Starr imzalt 'Orta Asya iein Bir Ortakhk/A Partnership for Central Asia' adh makale yayrnlanmrgtrr. Cenel hatlan ile proienin hedefinin Afganistan'rn Orta Asya bolgesine eklemlenmesi, ABD onculufunde yurutulecek bir igbirlifi programl gereevesinde bolgesel entegrasyon saflanmasr ve Orta Asya enerii kaynaklannln guneye dofru akrtrlarak Rusya tekelinin ktnlmasr oldufu anlagrlmaktadrr. Proienin mimarr Starr'a gore Buyuk Orta Asya Ortakh[r ABD'nin bolgedeki varhfrnr kahcr krlmaya yonelik bir girigimdir. Starr, ABD'nin Orta Asya'daki konumunun hala ll Eylul sonrasl hedefiere iligkin olarak deferlendirildifini, bu durumun bolge ulkelerinin siyasi elitinde geeici bir durum hissi yarattt[tnt, b6yle bir proie ile ABD'nin kahcr oldufunu ve uzun vadeli 32 A.g.e., s. I I 33 A.g.e., s.l l. 67

13 I Fvat PURTAS niyetlerini ortaya koyaca[rnr ifade etmektedir.3a Proie, Afganistan'da istikran tam olarak bir turlu sa[layamayan, Orta Asya'nrn Rusya'nrn ve Qin'in etki sahastna dbnugmesine engel olamayan ABD'nin yeni bir aetltm aract olarak de[erlendirilebilir. ABD Drqigleri Bakanhfr Starr'rn onerileri dofirultusunda yeniden yaprlanmaya gitmigtir. ABD Drqigleri Bakanr Rice Ekim, 2005 tarihinde Orta Asya ulkelerine gereekleqtirdi[i ziyaret suasrnda Orta Asya ulkelerinin Bakanh[rn G{iney Asya Burosu'nun sorumluluk sahasrna dahil edildi[ini agrklamrqtrr. Daha 6nce Avrupa Burosu'nun sorumluluk sahasrnda bulunan Orta Asya ulkelerinin Gtiney Asya Burosu'na aktanlmasl ile Buyuk Orta Asya qemaslna uygun bir yaprlanmaya gidilmiqtir. ABD Drqigleri Bakanr Rice, 5 Ocak 2006 tarihinde yaptr$ aerklamada ise, Orla Asya ve Guney Asya'nrn global oncelikler listesinin tist srralannda yer aldr[rnr, Buyiik Orta Asya'nrn kurulmasr ihtimaline Beyaz Saray'rn ciddi olarak yaklaqtrfrnt, bunun onemli bir hedef oldufunu aetklamtqttr.35 I Nisan 2006 tarihinde Afganistan'rn bagkenti Kabil'de'Birinci Buytrk Orta Asya'da iqbirli[i Konferansr' dtizenlenmigtir. Afganistan Devlet Baqkanr Karzai'nin ev sahiplifi yaptr[r konferansta G0ney Asya Burosu'nun bagrna getirilen ABD Dtgigleri Bakanr Yardrmcrsr Richard Boucher ve Kazakistan Drqiqleri Bakanr Tokayev de yer almrgtrr. Kabil Konferansr'nrn amacr Afganistan'daki son geliqmelerin sa[ladrfr avantailarr deferlendirilerek, bir asudrr kapah olan ticaret yollarrnrn yeniden agrlmast ve krtasal ticaret sayesinde Avrasya'nrn bu genig krsmrnda refah ve guvenlifin sa[lanmast olarak aerklanmrqtrr. Konferansln esas odak noktasrnr ise Orta Asya'dan Hint Okyanusu'na, Guney Asya ve otesine dofru temel ulagrm yollarrnrn agrlmasr yonundeki fikirler oluqturmugtur.36 ABD Drqiqleri Bakanhfr Guney Asya Burosu Bagkanr ve Drqiqleri Bakan Yardtmctsr Boucher Kabil Konferansr'nrn ardrndan Hindistan't ziyaret etmig ve Buyuk Orta Asya Proiesi'ne Hindistan'rn aktif katrhmrnr talep etmigtir. Boucher, Afganistan'tn Orta Asya ile Guney Asya arasrnda kopru oldufunu, bu statusunun guqlendirilmesi iein Hindistan'rn her sahada tecrubesini aktararak bolgesel liderli[ini gostermesi gerekti[ini aerklamrgttr.3t ABD ile Hindistan'rn b6lgedeki strateiik hedeflerinin ortuqtufune iligkin de[erlendirmeler buyuk olgude gergefi yansrtmaktadrr. ABD'nin Buytik Orta Asya Ortakhfir adr altrnda baqlattr[r, Kuzey-Guney ulaqrm ve enerji koridoru kurulmastnt hedefleyen stratejinin hayata geeirilmesi Hindistan'rn Orta Asya bolgesine do[rudan ulagrmrnr sa$ayacaktrr. Bu EerEevede Turkmenistan dofal gazlnrn guney hattrna tagrnmasrna iliqkin TAP (Trans-Afgan Pipeline) proiesi en somut giriqim olarak kargrmrza Erkmaktadrr. Ancak bu stratejinin hayata geeirilmesinde Afganistan'da istikrarrn saflanmasr ve Pakistan'rn Taliban'a olan destefinin kesilmesi buyuk onem tagrmaktadrr. S. Frederick Star, A Creater Central Asia Partnership for Alganistan and lts Neighbors, Silk Road Papers, Mart 2005, s. 8. Vince Crawley, "State Dept. futting Regional Focus on Afghanistan and its Northern Neighbors", United States Mission fo NATO, 6 Ocak 2006; ( E I DD-468D -9F t d989). Nicklas Norling, First Kabul Conference on Partnership, Trade and Development in Creater Central Asia, Conference Report, CentralAsia- Caucasus [nstitute, Silk Road Studies Program, Nisan 2006, s. 5. "The U.S.-lndia Friendship: Where We Were and Where We're Coing", Remarks By Richard A. Boucher, Assistant Secretary for South and Central Asian Affairs at The Confederation of Indian Industry (CII), New Delhi, 7 Nisan 2006; ( 68

14 Avrasya'da'Yeni Biigtif< Otlun' Baglammda Hindistan'm Orta Asya Politiftasr I Bu iki nokta Hindistan'rn guvenlifi aerslndan da Eok onemlidir. Bu baqarrlamadrfr takdirde Hindistan, Orta Asya'daki kontrol0n0 guelendirme adrna Rusya ve iran ile olan igbirli[ini devam ettirme yoluna gidecektir. 38 Hindistan - Afganistan iliekileri ve TAP (Trans.Afgan Pipeline) Proiesi ABD'nin Taliban't ortadan kaldumaya yonelik mudahalesine en fazla destek veren ve Afganistan'daki de[igimden en fazla memnun olan ulkelerin baqrnda Hindistan gelmektedir. Afganistan'daki geligmeler Hindistan'rn lehine olmuq, daha once Or[a Asya ile Hindistan arasrnda engel nitelifinde olan Afganistan, Hindistan'rn Orta Asya'ya aerhmrnda adeta slgrama tahtasrna d6nugmuqtur. Hindistan, Taliban rejiminin yrkrlmasrndan itibaren Afganistan'a buyuk yaturmlar gergeklegtirmigtir. Afganistan'tn istikrannr ulusal guvenlifi agrsrndan gok onemli g6ren Hindistan, Afganistan'tn yeniden yaprlandrrrlmasrna iliqkin projeler iein yrllan arastnda 650 milyon dolar yardrm yapmrgtu. Afganistan'rn yeniden yaprlandrnlmasrnda 5000 civartnda Hint uzman ve igqi qahgmaktadu. Hindistan, Kabil'deki buyukeleilig yanrnda Celalabad, Herat ve Kandahar'da konsolosluk aemrqtu.3e Taliban sonrasl Afganistan-Hindistan yakrnlaqmasrnda, lider faktoru de onemli etki etmigtir. Afganistan'da devlet bagkanr gorevini ustlenen Hamid Karzai, yuksek o$renimini yaptr[r Hindistan'r ikinci vatanr olarak tanrmlamrqtrr. Hindistan Baqbakanr Manmohan Singh Kastm 2005 tarihinde Afganistan'a resmi ziyaret gereeklegtirmiqtir. Bu ziyaret 29 yrl aradan sonra Hindistan tarafrnrn baqbakan duzeyinde Afganistan'a gereekleqtirdifi ilk ziyaret olmasr aersrndan onemlidir. Karzai, goreve geldifi 2001 yrh sonundan itibaren Kasrm 2005 tarihine kadar Hindistan'r uq kez ziyaret etmiqti. Kargrhkh ziyaretler suasrnda terorle miicadele ve guvenlik konularr drgrnda efitim, sa$tk, tanm gibi Afganistan'tn kalkrndrnlmasrnda hayati oneme sahip sahalarda anlaqmalar imzalanmrgtrr.ao Hindistan'tn Afganistan'a ilgisi ozellikle qu uq nedenle iligkilendirilmektedir. l. Afganistan'da bir daha Taliban benzeri radikal bir yonetimin iktidarr ele geeirmesini onlemek; 2. Afganistan uzerindeki Pakistan nufuz ve afrrhfrnr dengelemek; 3. Afganistan uzerinden Orta Asya'ya aerlarak b6lgenin enerji kaynaklanndan faydalanmak. Enerji kaynaklarrndan faydalanma noktasrnda TAP (Trans-Afgan Pipeline, Trans-Afgan Boru Hattr) Afganistan'daki geligmelerle do[rudan iligkili olmuqtur. Turkmenistan do[al gazlntn Hint Okyanusuna kadar ulaqtrrrlmasrnr hedefleyen TAP ilk kez 1991 yrhnda gundeme gelmig ve Asya Kalkrnma Bankasr projenin fizibilite gahqmalannr finanse etmi$tir. Bu proie kapsamtnda 1995 yrhnda Turkmenistan ve Pakistan do[al gaza iliqkin anlaqma imzalamrgtu yrhndan itibaren Afganistan'rn o/o BO'inde Taliban'rn yonetimi ele gegirmesinin ardrndan projeyi hayata gegirebilme umudu ile Turkmenistan Taliban reiimi ile yakrn iligkiler yurutmtrqtur. Afganistan'da Taliban'rn kontrol etti[i bolgeler 38 Culshan Sachdeva, "lndia's Attitude towards China"s Growing Influence in Central Asia", China anrl EurasiaForum Quarterlq, Cilt:4, Sayr: 3, 2006, s e Shanthie Mariet D'Souza, "lndia's Role in Afganistan: Need for Creater Engagement", IDSA Strategic Comments, lnstitute for Defence Studies & Analyses (IDSA), 4 Mayrs 2006; ( pu blications/stratcomments/shanthiedsouza htm ). 40 A.g.e. 69

15 J Frat PURTAQ uzerinden boru hattr inga edilmesi ongorulmuq, ancak proie bu donemde iglerlik kazanamamrgtu. ABD onculugunde koalisyon kuwetlerinin askeri mijdahalesi sonucu Afganistan'da Taliban reiiminin iktidardan uzaklaqtrrrlmasrndan sonra 2002 yrhnda Ttrrkmenistan, Afganistan ve Pakistan, TAP projesine iligkin yeni bir anlagma imzalamrglardu. Ancak prolenin karh bir hale gelebilmesi iein Hindistan'rn da katrhmr gerekli gdrulmuqtur yrhnda Hindistan projeye davet edilmiqtir. Pakistan'rn eline koz vermemek iein Hindistan'ln uzun sure isteksiz yaklaqtt$t TAP do[al gaz boru hattr proiesi, 2005 yrh baqrnda Bagbakan Singh tarafrndan onaylanmrgtrr. Hindistan'rn projeye katrhmrnda Afganistan'daki yonetim de[igikli$i kadar, Pakistan ile iligkilerindeki normallegme, ABD ile geligtirdifi igbirli[i ve surekli buyuyen ekonomisinin enerji ihtiyacrnr kargrlama istegi etkili olmuqtur. TAP projesi igin l4 Qubat 2006 tarihinde Turkmenistan'rn bagkenti Aqgabat'ta yaprlan bakanlar duzeyindeki toplantrya ilk kez Hindistan da bir delegasyon ile katrlmrgtrr. ar ABD'nin de destek verdi$i bu proieye Hindistan'rn katrhmrnrn ardrndan Rusya'nln da ilgi duyaca[r tahmin edilmektedir. Ancak boru hattrnrn buyuk bolumunun gegecefi Afganistan'da istikrarrn zayff olmasr projenin onundeki en buyuk engel olarak durmaktadrr. iran dofal gazlnrn dofrudan Pakistan uzerinden Hindistan'a ulagtrrrlmasrna iligkin de bir proie soz konusudur. iran do[al gazrna iliqkin projeye Pakistan da oncelik vermektedir. Ancak ABD'nin muhalefeti bu proie onundeki en buyiik engeli oluqturmaktadrr. Asya Kalkrnma Bankasr'nrn fizibilite raporu hazulayarak destek verdi[i TAP proiesine g6re, l680 kilometre uzunlugunda bir hat d6qenece[i ve bunun 3.3 milyar dolara mal olaca[r tahmin ediimektedir. Bu hattan yrlda 33 milyar metre kup dogal gaz tagrnmasr planlanmaktadrr. Proienin gerqeklegmesi durumunda Turkmenistan'rn dofal gazrnr pazarlamada Rusya'ya olan bafrmhh[rnr kuacafr, Afganistan'tn elde etti$ transit ticreti ile ekonomik kazanq sa$ayaca$, Pakistan ile Hindistan arasrndaki gerilimin yumusamasrna katkr saflayacafr, dolayrsr ile tum bolgenin istikranna katkrda bulunaca[r belirtilmektedir.42 TAP Proiesi EerEevesinde Turkmenistan ile iligkiler Hindistan iein ozel onem arz etmektedir. Turkmenistan Devlet Bagkanr Niyazov'un 2-T Nisan 2006 tarihleri arastnda gereekleqtirdi[i Qin ziyareti srrasrnda Turkmen gazrnln Qin'e satrgr ve Turkmenistan'dan Qin'e uzanan bir boru hattr ingasrna iliqkin imzalanan anlagma Hindistan'r endiqelendirmiqtir. Bu anlagma ile Qin, Turkmenistan'dan 2009 yrhndan itibaren 30 yrl sure ile yrlda 30 milyar metre kup do[al gaz satln alabilecektir. Bu kapasitede uretim iein Amu Derya Nehri'nin ust krsmrndaki tum yataklann Qin ile birlikte aragtrnlmasl ve igletilmesi konusunda da anlaqmaya vanlmrqtrr. Do[al gaz sattgtna iliqkin 200V yrhnda Rusya Federasyonu ile 25 yrlhfrna bir anlaqma imzalayan Turkmenistan'tn ardrndan Qin ile anlagmasr TAP'rn gelecefine iliqkin soru iqaretlerinin belirmesine neden olmuqtur. Turkmenistan'rn mevcut do[al gaz uretimi Qin ile imzaladrfr anlagmayr kargrlamaya dahi yetmemektedir.a3 Amin Tarzi & Daniel Kimmage, "Pipelines or Pipe Dreams", RFF/RL Reports, Cilt: 5, Sayr: 7, 23 Qubat 2005; Daniel Kimmage, "New Clouts Old Uncertainties in Turkmenistan" RFVRL Reports, Cilt: 6, Sayr: 6, l6 $ubat Stephan Blank, "lndia's Continuing Ouest For Central Asian Energy", Central Asia - Caucasus Analgst, 13 Temmuz,2005; ( Serhei Blagov, "Turkmenistan Seeks To Strengthen Energr Ties Wth China", EurasiaDaiq Monitor, Cilt: 3, Sayr: 69, l0 Nisan 2006; (http// &article_id =

16 Avrasqa'da'Yeni Biiyi)ft Oyun' Bafilammda Hindistan'm Orta Asqa Politikasr I Tacikistan: Hindistan'rn Orta Asya'daki ileri Karakolu Hindistan'ln Orta Asya'ya giriqinde Tacikistan ozel bir yere sahiptir. Cofrafi konumu itibariyle Hindistan'a en yakln Orta Asya ulkesi olan Tacikistan, Hindistan'rn iki onemli komgusu Afganistan ve Qin ile srnrrdagtrr. Pakistan kontrolundeki Keqmir ile Tacikistan arastnda ise ince bir hat geklinde Afganistan topraklan yer almaktadrr. Bu konumu ile Tacikistan ozellikle Hindistan'rn giivenlifi aersrndan Eok onem kazanmaktadtr. Hindistan-Tacikistan iliqkilerinde de guvenlik boyutu en fazla one grkan nokta olmugtur. Hindistan, Rusya'nrn talebi do[rultusunda Tacikistan'daki ie sava tn sona erdirilmesine yonelik taraflar arasr gorugmelerde de yer almrqtrr. aa Afganistan'da Taliban reiiminin guglenmesinden en fazla tedirgin olan ulkelerin bagrnda Hindistan ve Tacikistan gelmigtir. iki ulke Taliban'a karqr Kuzey ittifakr'nrn desteklenmesinde iqbirli[i yapmrqlardrr. Hindistan Taliban ile sava$an Kuzey ittifakr askerleri iein Tacikistan'tn Farkhor gehrinde 25 yatakh bir hastane inga etmi$tir. Uzun sure gizli tutulan bu askeri hastane daha sonra Kabil'e taqrnmrg, Farkhor'da ileri karakol nitelifinde bir askeri us kurulmugtur.a5 Geligen askeri iligkiler iki {1lke arasrnda 2002 yrhnda savunma anlaqmastntn imzalanmasl sonucunu do[urmugtur. Bu anlaqma ile Hindistan, Tacik hava kuvvetlerinin efitimini uslenmiqtir. Kasrm 2003 tarihinde Hindistan Bagbakanr Vajpayee'nin Tacikistan'r ziyareti srrasrnda iki ulke arasrnda terbrizme karqr ittifak anlaqmasr yaprlmrgtrr. Hindistan'rn bu donemde Tacikistan'da askeri us elde etti$ haberleri basrnda yer almrq ancak resmi yetkililer tarafrndan yalanlanmrqtrr. Hindistan'rn Duganbe yakrnlanndaki Ayni Hava Ussu'nun ingaatrnr gereeklegtirmesi ve 2002 tarihli savunma anlagmasr EerEevesinde bu irstte savag ueaklannr bulundurmasr, askeri tis edinmesi qeklinde yorumlanmrgtrr. Ayni usstinun 2006 ytltntn sonlarrnda faaliyete geeece[i ve Hindistan'rn 20 savaq uea[r bulundurdu[una iliqkin haberler basrnda yeralmaktadrr.o6 Hindistan; Rusya ve ABD'den sonra Orta Asya'da askeri usse sahip 0g0ncu ulke olarak deferlendirilmektedir. Hindistan'rn bu usse Afganistan'daki geliqmeleri ve radikal islam'r kontrol altrnda tutmak amacryla ihtiyae duydugu soylenmektedir. Hindistan, Tacikistan'da sa[ladr[r bu aerhmla birlikte di[er Orta Asya devletlerinin de destefini kazanarak Keqmir sorununda Pakistan'r bolgede yalnrz brrakmayr hedeflemektedir.4t Afustos 2006 tarihinde Tacikistan devlet baqkanr imamali Rahmanov Hindistan'a resmi ziyarette bulunmugtur. Bu ziyaret srrasrnda da enerii, bilim ve teknololi ve k0lturel sahalarda bir dizi igbirli[i anlagmasr imzalanmrqtrr. Hindistan ozellikle Afganistan'tn yeniden Pakistan'rn kontrolu altrna girmesinden endige etti[i iein buna engel olmak amacryla Tacikistan'a buyuk 6nem vermektedir. Hindistan'rn Orta Asya'daki aktif politikasrndan en fazla Pakistan ve Qin rahatsrzhk duymaktadu. Pakistan, Hindistan'rn Tacikistan'da hava trssune sahip olmak istemesini ise kendisine yonelik Eevreleme politikasrnrn devamr olarak nitelendirmektedir.4s 44 Muhatir Rhmed, "Afganistan and Tadiikistan: Destabilising factors for South and Central Asian, Region", Perceptions: Journal of lnternational Alt'airs, Cilt: 3, Sayr: I, Mart-Mayis t Tacikistan makamlan Hindistan'rn rilkesinde askeri ris bulundurdu[unu kabul etmemektedir. Tacik yetkililer Hindistan'rn Ayni UssLi'nrin tamiri konusunda yardrm ettifini savunmaktadrrlar. Rollie l.,a], Central Asia And its hsian Neighbors: Securitg and Commerce at t{rc Crossroads, RAND Corporation, 2006, s. 29; ( D_MG440.pd f ). 46 Sudha Ramachandran, "lndia's Foray into Central Asia", fuia Times, 12 Agustos Mehmet Seyfettin Erol, "Hindistan'rn Yeni Orta Asya Politikast ve Tacikistan", Stratejifz Analiz, gubat 2004, s Rollie Lal, Central Asia and its Nian Neiqhbors : Securitu And Commerce at the Crossroads, s

17 f Frat PURTAS Hindistan. dzbekistan iliekileri: Nehru'nun Brraktr$r Yerden Mayrs 2005 tarihinde meydana gelen ve baqta ABD olmak uzere Ozbekistan'tn Battlt ulkelerle iligkilerinin kopmasrna yol agan Andican olaylanndan sonra, Kerimov'un igine duqtu[u izolasyonu krrmak igin yoneldifi ulkelerden biri de Hindistan olmugtur. 9 Mayts 2006 tarihinde II. Dtinya Savaqr'nda Sovyet zaferinin yrl donumu kutlamalannda yaptlgl konuqmasrnda Kerimov, ulkesinin ikili iliqkilerde onem verdigi ulkeler arastnda Rusya, G6ney Kore, Pakistan ile birlikte Hindistan'rn adrnr zikretmiqtir.on Hindistan Bagbakanr Manmohan Singh'in Nisan 2006 tarihinde Ozbekistan't ziyareti ve bu ziyaret strastnda Ozbekistan'da petrol ve gaz grkanlmasr konusunda imzalanan memorandum Kerimov'un Hindistan'r oncelikli 0lkeler listesine sokmaslnda etkili olmuqtur. 28 Nisan 2006 tarihinde Hindistan Baqbakanr Manmohan Singh'in Ozbekistan't ziyareti Hindistan tarafrnrn bagbakan duzeyinde Ozbekistan'a ikinci ziyareti olmuqtur. Onceden planlanmadan ani bir qekilde geliqen bu ziyaret Kerimov reiimine siyasi destek anlamrnda da onem tagrmrqtu. Kerimov, 1994,2000 ve 2005 yrllannda olmak iizere Hindistan'r ug kez ziyaret etmigtir. iki taraf arastnda 60 civartnda ikili anlaqmanrn imza edildi[i bu ziyaretlerde, terorle mticadele ve guvenlik konularrnda iqbirtifi afirrhkh konular olmugtur yihndaki ziyaret strastnda Suglularrn iadesi Anlagmasr, 2005 yrhnda ziyaret suasrnda ise askeri e[itim ve iqbirli[i konusunda anlagmalar imzalanmrgtrr. iki ulke arasrnda oluqturulan Ulusiararast Terorle Mucadele Ortak Qahgma Grubu ilk toplantrsrnr Ekim 2005 tarihinde Yeni Delhi'de yapmtqttr.5o Nisan 2006 tarihindeki Singh'in ziyareti srrastnda one Erkan konu enerii olmuqtur. imzalanan yedi anlagmadan ugtr enerii sahasrnda olmugtur. Bu anlaqmalarla Hint qirketleri Ozbekistan'da arama qahqmalannda bulunma hakkr elde etmiqtir yrhnda Hindistan girketi ONGC Videsh'Mittal Kazakistan'da Kanada qirketine ait hisseleri Qin'li qirkete kaptrrmasrndan sonra boyle bir geliqme Hindistan'rn Orta Asya'daki enerii rekabetinde kazandrfr onemli bir baqan olarak de[erlendirilmiqtir.'l Hindistan'rn enerii tuketiminin siirekli artmasr ve Ozbekistan'tn dunyadaki en buytik sekizinci dofal gaz ureticisi olmasr iki 0lkeyi guvenlik ve terorle mucadele yanrnda enerji konusunda da iqbirli[ine itmiqtir. Ozbekistan Orta Asya cumhuriyetleri arasrnda ikili ticaretinde Hindistan'tn aetk verdifi tek ulkedir mali yrhnda milyon dolarhk toplam ticaret ieerisinde 30 milyon dolarr Ozbekistan'dan ithalat olugturmaktadrr. Ozbekistan dtinyanrn sayrh pamuk ve altrn ureticisl tilkeleri arastnda yer altrken, Hindistan'tn bu iki hammaddeyi en fazla igleyen 0lkelerden biri olmasr bu sonucu do[urmaktadtr. Bunlarrn drgrnda Hindistan Ozbekistan'dan uqak pargasl ve ueak ithal etmektedir. Hindistan, 6zbekistan'a ba[rmsrzh[rnr kazanmastndan itibaren kredi destefi sa$amlqtrr. En son Kerimov'un 2000 yrhndaki Hindistan ziyareti strastnda Hindistan 10 milyon dolarhk kredi anlagmasr imzalamrgtrr. Ozbekistan Hindistan'rn safladrft toplam 30 milyon dolarhk kredinin 12.5 milyon dolartnr projelendirerek kullanmrgttr il Daniel Kimmage, "Uzbekistan's New Friends", RFEiRL Reports, Cilt: 6, Sayr: 16, 26 Mayts Ramakant Dwivedi, "lndian Prime Minister's Visit to Uzbekistan", IDSA Strategic Comments, lnstitute for Defence Studies & Analyses (IDSA), 25 Nisan 2005; (http ://www. idsa.in/publ ications/stratcomments/ramakantdwivedi htm ). Bruce Pannier, "Uzbekistan: Indian Premier's Visit Signals New Interest", RFE/RL, 25 Nisan 2006; ( fc3f53a-2acc-4078-abOd-fb42be l62ae2.html). Ibrokhim R. Mavlonov, "CentralAsia and South Asia: Potential of India'a Multilateral Economic Diplomacy in Inter-Regional Cooperation",strategic Analqsis, Cilt: 30, Sayr: 2, Nisan-Temmuz2006, s

18 Avrasqa'rla'Yeni Bilrltik Oqun' Baglammda Hinrlistan'm Orta Asqa Potitiftasr I flzbekistan aynca Hindistan'rn ktllturel baflannrn en slkl oldu[u Orta Asya ulkesidir. Film festivalleri, konserler, resim sergileri gibi karqrhkh sanatsal etkinlikler, bilimsel konferanslar ve o[renci defigimi gibi faaliyetlerle Hindistan, Ozbekistan'da ve Orta Asya genelinde 'yumuqak gucu'nu arttrmaktadtr.53 Hindistan, Asya'daki en eski demokrasi olarak kabul g6ren bir tjlke olmastna rafimen, eski Sovyet co[rafyasrnda devam eden 'demokratik devrimler' konusunda pasif olarak nitelendirilebilecek, izleyici bir tutum sergilemigtir. Hindistan yonetiminin Andican olaylarr sonrasr Ozbekistan ile geliqtirdifi iqbirli[i, Hindistan drq politikastnda demokrasinin belirleyici etken olmadr[rnr, ulusal grkarlarr gerektirdi[inde otoriter reiimlerle de iqbirlifinden Eekinmeyecefini ortaya koymuqtur. Hindistan-l(azakistan iligkileri ve Hindistan - Orta Asya Ulkeleri Ekonomik i gbirlisi Potansiyeli Hindistan'ln en guglu ekonomik iliqkilere sahip oldugu Orta Asya illkesi Kazakistan'drr. Kazakistan Devlet Baqkanr Nazarbayev'in $ubat 2002'de Hindistan ziyaretine kargrhk, 3-5 Haziran 2002 tarihlerinde Kazakistan'a resmi ziyaret gergekleqtirmiqtir. Bu donemde artrg gosteren kargrhkh ziyaretler sonucunda Hindistan petrol qirketi ONGC Videsh Ltd. Hazar kryrsrnda Kazakistan'a ait Alibekmola petrol yatafrnrn iqletiimesinde o/o 15, Kurmangazt petrol yatafrnrn iqletmesinde 7o l0'luk paya sahip olmugtur.ta Hindistan, Kazakistan ile enerji iqbirligine buyuk onem vermektedir. Hindistan Petrol ve Do[al Gaz girketi (ONGC) Afustos 2005'de Kazakistan'a ait Kaqagan yataklarrnr igleten Kanada girketi olan PetroKazakhstan'r satrn almak iein giriqimde bulunmuqtur. Ancak bu pazarhkta Qin Milli Petrol girketi (CNPC) Hindistan konsorsiyumunu geride brrakarak 4.lB milyar dolara PetroKazakhstan'r almrgtu.5s Bu onemli kayba ra[men Hindistan Qelik girketi Laxmi Mittal, Kazakistan'da 5.5. milyon ton kapasiteli Eelik sahast igletilmektedir. Bu igletmede kiqi istihdam edilmektedir.s6 Hindistan'rn, Ozbekistan harie difer Orta Asya ulkeleriyle ticaretinde ihracatr ithalatrndan fazladu yrhnda Hindistan ile Kazakistan arastndaki toplam ticaret milyon dolar duzeyinde gereekleqmiqtir. Bunun 79.4 milyon dolarrnr Hindistan'tn ihracatr oluqtururken, Kazakistan'dan milyon dolarhk ithalat yapllmtgtrr. Hindistan'tn Kazakistan'a ihrae ettifi urunler arasrnda gay, ilae, trbbi malzeme, makine, tuttin ve tuketim mallan baqta gelirken, Kazakistan'dan ithalatrnda gumu, altrn, Eelik, aluminyum, yun ve di[er hammaddeler a[rrhklt olmugtur.st Hindistan ile Orta Asya cumhuriyetlerinin ekonomik iliqkileri geliqtirme konusunda buyuk potansiyele sahip olduklarr srk srk tekrar edilen hususlardan biridir. Hindistan ilae, kimya, uzay sanayi, bilgi teknoloiileri (lt) sahastnda en onemli bir merkez olarak gorulmektedir. Ozellikle elektronik ve bilgi teknoloiileri Hindistan ekonomisinin 53 "sotrudniqestvo Uzbekistana S Zarubejnrmr Stranamiv Sfere Kultun iobrazovaniya..."; ( t4 irina Komissina, "interesr indi v Sentralnoy Azii", Analitika, Ekim 2004; ( article.php?story : l 5\. 55 l5 Arahk 2005 tarihinde ise CNPC Kazakistan'dan Kuzey Batr Qin"e ulaqan 962 km'lik petrol boru hattrnrn agrhgrnr yapmlgtlr. Bu hat Bakti-Tiflis-Ceyhan hattrndan sonra Rusya topraklarr rizerinden geqmeyen ikinci hat olmasl agtstndan onemlidir. t6 Gulshan Sachdeva, "lndia's Attitude towards China's Growing Influence in CentralAsia", s lbrokhim R. Mavlonov, "Central Asia and South Asia: Potential of tndia'a Multilateral Economic Diplomacy in Inter-Regional Cooperation",strategic Nmlqsis, Cilt: 30, Say: 2, Nisan-Temmuz2006, s

19 I FvatPURTAS surekli geligen ve buyuyen en dinamik sektortidur. Hrzh bir gekilde geligen sektorde 2004 yrhnda 17.2 milyar dolarhk ihracat gerqekleqmiqtir. Tanm sektortr Hindistan ekonomisinin o/o 2l'ini olugturmaktadrr. Hindistan ntrfusunun o/o 50'si ise, bu sektorde gahqmaktadtr. Tanm urtinleri ieerisinde ise ihrag ur0nu olarak gay baqta gelmektedir Dunyadaki qay uretiminin o/o 30'unu Hindistan gerqekleqtirmektedir Hindistan'rn drg ticaretin gereeklegtirildi[i ulkeler arasrnda o/o 27 ile AB, o/o 23 ile ASEAN+ Qin, Japonya ve Guney Kore, 7o lb.5 ile ABD gelmektedir. Orta Asya ulkelerinin Hindistan'rn drq ticareti ieerisindeki payr ise 7o l'in altrndadrr. Bu noktada 5O milyonu a an nufusu ile Orta Asya onemli bir pazar olarak ortaya Erkmaktadrr.ss Enerii tuketimi gilnltik 1.9 milyar varil olan Hindistan'rn 2010 yrhnda gunluk enerii ihtiyacrnrn 3.5 milyar varile yukselece[i tahmin edilmektedir. Hindistan kullandrfr eneriinin o/o 7}'ini ise ithal etmektedir. Bu Eerqevede enerji sahasr ekonomik iligkilerin arttrtlmast aqrstndan en onemli sektor olarak gorulmektedir. Hindistan yrllarr arastnda yurt drqrnda 5 milyar dolarhk enerii yatrrrmr gergekleqtirmigtir. Ancak Hindistan Bagbakant Manmohan Singh enerii guvenlifi konusunda mevcut durumun ulkesi iein _olumlu saytlamayaca[rnr, bu konuda Qin'in daha ileride oldufunu aerklamrqtu.tn Bu noktada enerii sahasr Hindistan ile Orta Asya arasrndaki ekonomik iqbirlifi potansiyelinin arttnlmasrnda en onemli sektor olarak ortava crkmaktadrr. sonuq Sofuk Savag sonrasl donemde Hindistan; ABD, Qin ve Rusya ile iligkilerinde gok yonlu bir iqbirli[i strateiisi takip etmektedir ABD ile baglatrlan 'strateiik diyalog' gereevesinde savunma, uzay, nukleer enerii gibi onemli konulannda iqbirlifi surd0rulmektedir. Qin ile slnlr sorunlannrn goziimu konusunda somut kazanrmlar elde edilmigtir. Pakistan ile iligkiler normalleqtirilerek Keqmir Sorunu konusunda mesafe kat edilmiqtir. Rusya ile sure gelen siyasi ve askeri iqbirlifi artrnlarak devam ettirilmiqtir. Baflantrsrzhk Hareketi'nin temel ilkelerinden uzaklagmadan pragmatik ve ulusal Etkarlar do[rultusunda bir drg politika Eizgisi yeni donemde de temel drg politika doktrini olarak yerini korumuqtur. Hindistan gelecekte bafrmsrz bir siyast kutup oluqturabilecek potansiyele sahiptir. Ekonomi merkezli, pragmatik ve bafrmsrz d'g politikasr Hindistan'r bolgesel bir gue olmaktan ote dunya gucii haline donugturmugtur. Bu gerqevede BM Guvenlik Konseyi daimi uyeli[i Hindistan d'q politikasrnrn strateiik hedeflerinden birini olugturmaktadrr. Dunya adastntn kalbi olarak deferlendirilen Orta Asya, strateiik konumu yanrnda sahip oldu[u zengin enerii kaynaklarr nedeniyle Sovyetler Birli[i'nin da[rlmasrndan sonra tum kuresel ve bolgesel guelerin etkinlik kurmaya qahgtrfr bir bolgedir. Sofuk Savag sonrast bolgede yaganan guq mucadelesi 'Yeni Buyuk Oyun' olarak adlandtrrlmaktadrr. Son donemde hv kazanan askeri us kurma yanqr ve renkli devrimler yoluyla rejim de[iqtirme giriqimleri bolgedeki rekabete farkh bir boyut kazandtrmrgtrr. Hem bolgede etkinlik kurmaya gahqan kuresel ve bolgesel guqlerle, hem de bolge ulkeleriyle geligtirdifi iliqkiler goz onunde bulunduruldugunda Hindistan'tn Orta Asya'daki guq mucadelesinde munhasrr bir konumunun oldufu ortaya Erkmaktadrr. te Oksana Doljikova, indiga v Sovre mennom Mire, s e Qin'in yurt drgrnda gerqeklegtirdifi enerii yattnmtnln 40 milyar dolar edilmektedir. Bkz., Chietigi Bajpaee, "tndia, China Locked in Energy Came (http :// times.com/ati mes/asian Economy/GC I 7Dk0 I. htm I ). civannda oldugu tahmin NsiaTimes, l7 Mart 2005; 74

20 Avrastla'rla'Yeni Biitllitz Ogun' Baglammrla Hindistan'm Orta As11a Potitikasr J Bolgenin gelecefine iliqkin d0giini)ien oiasrhklar ve yaprlan tahminler her koqulda Hindistan'rn Orta Asya'daki 'Buyuk Oyun'un iginde onemii bir aktor olarak yer aiaca[rnr gostermektedir. Orta Asya'da etkinlik kurmak iein birbirleriyle kryasrya rekabet eden ABD, Rusya ve Qin, bolgeye iliqkin politikalannda Hindistan't yanlartna gekmeye gahgmaktadular. Ote yandan BM Guvenlik Konseyi daimi uyeli[i talebiyle ortaya qrkan, ba[rmsrz btryuk gue olma ideali bulunan Hindistan kendi boigesel ve kuresel hedefleri agrstndan Orta Asya'ya iigisini arttrmtqttr Orta Asya'daki Qin yayrlmasr Hindistan tarafrndan dikkatli bir qekiide takip edilmektedir. Bu yayrlma kargrsrnda Orta Asyalda devam eden ancak fazla etkili olmayan Rusya-Hindistan ortakhfr yanrnda ABD-Hindistan or[akh[r mantrkh bir olasrhk olarak oftaya qrkmaktadu. Kuzey-Guney enerii koridoru kurulmast, Orta Asya ekonomisinin Guney Asya ile birleqtirilmesini ongoren ABD'nin Buyuk Orta Asya Ortakhfr inisiyatifi ile Hindistan'rn bolgeye iliqkin hedefleri bilyuk olqude ortuqmektedir. Ancak bu strateiinin hayata gegirilmesinde Afganistan'da istikrarrn sa[lanmast ve Pakistan'rn Taliban'a olan destefini kesmesi buyuk onem taqrmaktadrr. Bu iki nokta Hindistan'rn guvenli[i aqrsrndan da gok 6nemlidir. Bu baqanlamadr[r takdirde Hindistan, Orta Asya'daki kontroliinu guqlendirme adrna Rusya ve iran ile olan igbirlifini devam ettirme yoluna gidecektir. Tum seeenekler onumuzdeki donemde Hindistan dt politikasrnda Orta Asya ile iliqkilerin artrnlmastnr ongoren 'Yeni ipek Yolu' inisiyatifinin oncelik kazanaca$nt gostermektedir.