SON DÖNEM BÖBREK YETMEZLİĞİ - DİYALİZ

Transkript

1 SON DÖNEM BÖBREK YETMEZLİĞİ - DİYLİZ Sayı: 1 2 Ekim 214 Kapsam ve Özet Ülkemizde son dönem böbrek yetmezliği (SDBY) hasta sayısı 6. in üzerindedir. Son dönem böbrek yetmezliğinde tedavi (RRT- Renal Replasman Tedavi) seçenekleri hemodiyaliz, periton diyalizi ve transplantasyondur. Son dönem böbrek yetmezliği tedavisinde diğer ülkelerde de olduğu gibi en çok kullanılan yöntem 212 yılı verilerine göre % 79,28 ile hemodiyalizdir. Hemodiyaliz; maliyeti yüksek, cihaz ve yetişmiş işgücü gerektiren ve süreklilik arz eden bir tedavi şeklidir. Bu çalışmada renal replasman tedavisinde en büyük paya sahip olan hemodiyaliz tedavisinin, ülkemizdeki durumunun tespiti ve gelişmiş ülkelerle karşılaştırdığımızda cihaz sayısı, hastalığın görülme sıklığı (insidans), hastalığın yaygınlığı (prevelans) ve kamu sağlık tesislerinin diyaliz tedavisindeki yeri açısından değerlendirme yapılmıştır. Uluslararası Karşılaştırma Son dönem kronik böbrek yetmezliği, böbreklerin artık normal olarak işlevini yerine getiremediği ve sürekli olarak kötüleştiği bir durumdur. Diabet ve hipertansiyon gibi bazı risk faktörleri OECD ülkelerinde en yaygın görülenlerin başında gelmektedir. BD de bütün KBY hastalarında diabet ve hipertansiyon ana tanıların % 6 ndan fazlasını oluşturmaktadır (% 37 diabet ve % 24 hipertansiyon). Son dönem böbrek yetmezliği hastalarının ya diyaliz ya da böbrek nakli ile tedavisi gerekmektedir. Diyaliz tedavisi yinelenen doğasından ötürü başarılı bir böbrek nakli ile karşılaştırıldığında daha maliyetli olma ve hastaların yaşam kalitesindeki azalmayla sonuçlanma eğilimi göstermektedir. Her iki tedavi yöntemi dikkate alındığında son 2 yıl içinde OECD ülkelerinde ortalama son dönem böbrek yetmezliğinden tedavi olan kişi sayısı her yıl % 5 artmaktadır. Birçok OECD ülkesinde, böbrek nakli alınmasına karşı çıkıldığı için, son dönem böbrek yetmezliği hastalarının büyük bir çoğunluğu diyaliz ile tedavi olmaktadır. Bunun sonucu olarak son dönem böbrek yetmezliğinden kötüleşen hastaların sayısı artarken, nakil sayısı donor sayısının azlığından ötürü sınırlı kalmaktadır. Diyaliz tedavisi gören hastaların oranı Japonya ve BD de oldukça fazladır. Japonya da son dönem böbrek yetmezliği hastalarının neredeyse tamamı diyalizle tedavi olurken, böbrek nakli oranı oldukça düşüktür. Donor azlığı yanında kültürel faktörler ve gelenekler organ nakillerini etkilemektedir. Tanım Son dönem böbrek yetmezliği hasta sayısı, farklı şekillerde renal replasman tedavisi (hemodiyaliz, periton diyalizi gibi) alan hasta sayısını ifade etmektedir. 1 Hazırlayan: Gökşen İlhan Tlf:

2 JPONY.B.D. PORTEKİZ SİNGPUR İSPNY BELÇİK,F ŞİLİ KORE BELÇİK,D KND ÇİN İSRİL YUNNİSTN FRNS İSPNY URUGUY VUSTURY ORTLM HIRVTİSTN MLEZY ÇEK CUMHURİYETİ HOLLND İSVEÇ YENİ ZELLND VUSTRLY NORVEÇ B.BRİTNY TÜRKİYE DNİMRK İSKOÇY FİNLNDİY RJNTİN TYLND SIRBİSTN BOSN BREZİLY İZLND ROMNY KOLOMBİY RUSY BNGLDEŞ FİLİPİNLER Türkiye ve Dünyada Son Dönem Böbrek Yetmezliği Tedavi Seçeneklerinin Dağılımı Tablo yıl sonu itibarıyla kronik Hemodiyaliz/periton diyaliz programında veya fonksiyone greftle izlenmekte olan tüm hastaların (çocuk hastalar dahil) Renal Replasman Tedavi tipine göre dağılımı. Tedavi Türleri sayı % Hemodiyaliz ,28 Periton Diyalizi ,75 Transplantasyon* 8. 12,97 Toplam * Yaklaşık sayı Kaynak : Türk Nefroloji Derneği ve SB, "Türkiye'de Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon ", nkara, 213, s.1. ve DYOB verileri. 212 yılında Türkiye de renal replasman tedavisi gerektiren son dönem kronik Böbrek yetmezliği nokta prevelansı milyon nüfus başına 816 olarak saptanmıştır. (bu sayıya çocuk hastalar dahildir) Grafik yılı Milyon nüfusta son dönem böbrek hastalığı genel prevelansı 25 PREVELNS / MİLYON NÜFUST , Kaynak: USRDS nnual Data Report, 213, "İnternational Comprarisons", s. 34, (Eylül 214) BD Böbrek Bilgi Sistemi 211 verilerine göre Türkiye SDBY Genel Prevelansı (yaygınlığı) 868' dir. SDBY ortalama prevelansı ise 985,5' tir. 2

3 BNGLDEŞ RUSY FİNLNDİY KOLOMBİY İSKOÇY NORVEÇ İZLND FİLİPİNLER YENİ ZELLND VUSTRLY DNİMRK B.BRİTNY HOLLND HIRVTİSTN BOSN İSPNY İSVEÇ ROMNY VUSTURY SIRBİSTN FRNS RJNTİN ÇİN KND ORTLM ÇEK BREZİLY URUGUY BELÇİK,D BELÇİK,F İSRİL ŞİLİ YUNNİSTN KORE MLEZY PORTEKİZ TYLND TÜRKİYE SİNGPUR JPONY.B.D. İSPNY Grafik yılı milyon nüfusta son dönem böbrek hastalığı insidansı (211 yılı içinde ilk kez RRT ne başlanan hastalar (çocuk hastalar dahil) 6 İNSİDNS / MİLYON NÜFUST ,4 1 Kaynak: USRDS nnual Data Report, 213, "İnternational Comprarisons", s.338, 214) BD Böbrek Bilgi Sistemi 211 verilerine göre Türkiye SDBY insidansı milyon nüfusta 238' dir. SDBY ortalama insidansı 165,4' tür. Türk Nefroloji Derneği ve Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan yayında ise; 212 yılında Türkiye de RRT insidansı 139 olarak hesaplanmıştır. NOT: Bu sayıya çocuk hastalar dahil olup, ayrıca yeni transplant yapılan hastalardan yalnızca preemptif (diyaliz yapılmadan transplantasyon yapılanlar) olanlar da hesaba dahil edilmiştir. TÜRKİYE VE DÜNYD DİYLİZ TEDVİ MODELLERİ Türkiye'de diyaliz tedavi seçenekleri hemodiyaliz ve periton diyalizidir. Hemodiyaliz tedavisi olan hasta sayımız 53.66, periton diyaliz hasta sayımız 3.495'tir. Kısaca diyaliz tedavisi olan hastalarımızın % 94'ü hemodiyaliz ile tedavi olurken % 6'sı periton diyalizi ile tedavi olmaktadır. Grafik 3. Türkiye'de Hemodiyaliz Periton Tedavi Oranı HEMODİYLİZ PERİTON DĞILIMI PERİTON 6% HEMODİYLİZ 94% Kaynak: Türkiye Diyaliz Bilgi Yönetim Sistemi (DYOB) verileri (214 Temmuz) 3

4 Grafik 4. Diyaliz Tedavi Modelleri Dağılımı DİYLİZ TEDVİ MODELLERİ DĞILIMI Hemodiyaliz Ev diyalizi Periton ORTLM ORTLM URUGUY.B.D. B.BRİTNY TÜRKİYE TYLND İSVEÇ İSPNY SİNGPUR SIRBİSTN İSKOÇY RUSY ROMNY PORTEKİZ FİLİPİNLER NORVEÇ YENİ ZELLND HOLLND MLEZY KORE JPONY İSPNY İSRİL İZLND ÇİN YUNNİSTN FRNS FİNLNDİY DNİMRK ÇEK CUMHURİYETİ HIRVTİSTN KOLOMBİY ŞİLİ KND BREZİLY BOSN BELÇİK,F BELÇİK,D BNGLDEŞ VUSTURY VUSTRLY RJNTİN 24,4 48,6 5,6 1,5 84,2 9,1 91, ,8 78,6 75,8 89,3 87,2 9,1 85,2 91,6 87,7 93,7 96,4 84,1 81,5 9,7 84,7 96,8 94,1 8,2 92,8 88,9 77,3 75,3 91,7 92,1 69,1 94, , ,9 98,3 91,5 72,3 95,1 18,2 74,1 1,7 14,1 9,9 1,3 7,4 3,4 14,6 8,2 21,4 3 21,2,2 1,6,1 12,8,7 9,1 2,6 12,2 8,4,1 12,2 6,3 3,6,6 15,3 33,2 2,7 15,8 1 8,3 15,3,1 3,1 49,4 5,9 19,8 7,2,9 1,2 4,2 18,6 4,7 2 8,3 7,9 3,9 5,4 3,9 17,1 8,4 4 1,6 8,3,1 9 1,7,1 8,4 8,8 18,8 4,9 Kaynak: USRDS nnual Data Report, 213, "İnternational Comprarisons", s. 341, (Eylül 214) 4

5 Hemodiyaliz Vakalarının İncelenmesi Bu bölümde, Hemodiyaliz vakaları sayı, tedavi oldukları kurum, seans sayıları, yaş ve cinsiyet açısından incelenmiştir. a. Sayı ve Kurum çısından Tablo yılı temmuz sonu itibarı ile hemodiyaliz hasta sayısı SĞLIK BKNLIĞI ÜNİVERSİTE ÖZEL (+) (-) T (+) (-) T (+) (-) T TOPLM NOT: (+) hasta; HBS, HCV, HIV li hastaları, (-) hasta; herhangi bir bulaşıcı hastalığı olmayan hastaları ifade etmektedir. Kaynak: Türkiye Diyaliz Bilgi Yönetim Sistemi (DYOB) verileri (214 Temmuz) Tablo 3. Hemodiyaliz hasta sayıları ( ) YILLR SĞLIK ÜNİVERSİTE ÖZEL TOPLM BKNLIĞI ÖNCEKİ YIL GÖRE DEĞİŞİM ORNI 1995'E GÖRE RTIŞ (KT) ,16 -, ,12 -, ,16, ,19, ,19, ,16, ,1 1, ,16 1, ,11 1, ,12 1, ,17 2, ,5 2, ,9 2, ,8 3, ,3 3, ,2 3, ,3 3, ,1 3,5 214 Temmuz ,1 3,6 Hemodiyaliz hasta sayısı 1995 verilerine göre yaklaşık 3,6 katına çıkmıştır. Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllıkları ve DYOB verileri (214 Temmuz) 5

6 Grafik 5. Hemodiyaliz hasta sayıları YILLR GÖRE HEMODİYLİZ HST SYILRI H S T S Y I L R I SĞLIK BKNLIĞI ÜNİVERSİTE ÖZEL Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllıkları ve DYOB verileri (214 Temmuz) YILLR Son Dört Yılda Hemodiyaliz Hasta Sayılarının Tedavi Oldukları Kuruma göre oransal karşılaştırması şöyledir: Grafik 6. Hemodiyaliz hasta oranları ( ) SON 4 YIL İÇİNDE HD HSTLRININ KURUMLR DĞILIM ORNLRI 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 7% 69% 69% 67% 6% 7% 7% 6% 24% 25% 25% 27% SĞLIK BKNLIĞI ÜNİVERSİTE ÖZEL Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllıkları Değerlendirme yılları arasında Özel Merkezlerin hasta payı % 3 azalırken Sağlık Bakanlığı hasta payında % 3 artış saptanmıştır. Üniversite Hastaneleri hasta payı yaklaşık aynı kalmıştır. 6

7 b. Yaş ve Cinsiyet çısından Tablo 4. Yaş ve cinsiyete göre hemodiyaliz vaka dağılımı HEMODİYLİZ VK SYILRI (YŞ VE CİNSİYETE GÖRE) TOPLM Kadın Erkek <18 yaş yaş >65 yaş ,9 56,1,5 6,3 39,1 1, Kaynak: Türkiye diyaliz bilgi yönetim sistemi (DYOB) verileri Türkiye diyaliz bilgi yönetim sistemi (DYOB) verilerine göre; Erkek hasta sayısı kadın hasta sayısından % 12 fazladır. 65 yaş üstü hastaların toplam hastalara oranı % 39,1 dir. c. Seans çısından 214 yılı Temmuz ayı itibarıyla hemodiyaliz hastalarının hemodiyalize giriş sıklığına göre dağılımı ise şöyledir: Grafik 7. Seans sayılarına göre hasta dağılımı / 214 Temmuz sonu verileri Kaynak: Türkiye diyaliz bilgi yönetim sistemi (DYOB) Hemodiyaliz hastalarının %,5' i haftada bir seans, % 7,4'ü haftada iki seans, % 91,3'ü haftada üç seans, %,5'i ise haftada bir seans diyaliz tedavisi almaktadır. Sağlık Bakanlığı hastanelerinde diyaliz tedavisi olan hastalardan % 89,9 u, özel merkezlerde diyalize giren hastalardan % 92,3 ü haftada üç kez diyalize girmektedir. 7

8 HEMODİYLİZ CİHZ SYILRI a) Kurumlara Dağılım çısından Tablo 5. Hemodiyaliz cihaz sayıları / Temmuz 214 verileri - DYOB KURUM TÜRÜ Faal Diyaliz Cihazları (+) (-) Yedek Toplam rızalı Toplam Sağlık Bakanlığı Özel skıda Bekletilen Cihazlar (Özel) 288 Kaynak: Türkiye diyaliz bilgi yönetim sistemi (DYOB) verileri TÜRKİYE GENELİ TOPLM CİHZ Grafik 8. Cihazların kurumlara dağılımı / 214 Temmuz CİHZLRIN KURUMLR DĞILIMI 31% 62% 7% S.B. Üniversite Özel Kaynak: Türkiye diyaliz bilgi yönetim sistemi (DYOB) verileri 8

9 Tablo 6. Hemodiyaliz cihaz sayıları ( Temmuz arası ) YILLR SĞLIK ÜNİVERSİTE ÖZEL TOPLM BKNLIĞI ÖNCEKİ YIL GÖRE DEĞİŞİM ORNI 1995'E GÖRE RTIŞ (KT) ,37, ,29, ,8, ,17 1, ,24 1, ,12 2, ,8 2, ,12 2, ,21 3, ,12 4, ,2 5, ,2 6, ,7 6, ,12 7, ,3 7, ,4 8, ,2 8, ,5 7,9 214 Temmuz ,1 8, Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllıkları ve Türkiye Diyaliz Bilgi Yönetim Sistemi (DYOB) verileri Not: rızalı, yedek ve askıda bekletilen cihazlar dahil değildir. Grafik 6. Hemodiyaliz cihaz sayıları ( Temmuz arası ) 1995'ten günümüze cihaz artış hızı hasta artış hızının iki katından fazladır. C İ H Z S Y I L R I YILLR GÖRE CİHZ SYILRI SĞLIK BKNLIĞI ÜNİVERSİTE ÖZEL YILLR Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllıkları ve Türkiye Diyaliz Bilgi Yönetim Sistemi (DYOB) verileri 9

10 b) Cihaz Başına Hasta Sayısı çısından Tablo 6. Hemodiyaliz cihaz sayıları (214 Temmuz) KURUM TÜRÜ CİHZ SYILRI HST SYILRI CİHZ BŞIN HST SYISI Sağlık Bakanlığı ,98 Üniversite ,58 Özel ,68 TOPLM Kaynak: Türkiye Diyaliz Bilgi Yönetim Sistemi (DYOB) verileri Cihaz başına en yüksek hasta sayısı (3,68) özel merkezdedir. Cihaz başına en düşük hasta sayısı (2,58) ise Üniversitedir. Türkiye' de genel olarak cihaz başına hasta sayısı 3'tür. (rızalı ve yedek cihazlar dahildir.) 1

11 Hemodiyaliz Merkez Sayıları Tablo 7. Hemodiyaliz merkez sayıları ( Temmuz arası) YILLR SĞLIK BKNLIĞI ÜNİVERSİTE ÖZEL TOPLM Sağlık Bakanlığı hemodiyaliz merkez sayıları 1995'ten bu yana 4.1 kat, Üniversite merkez sayıları 1.4 kat, özel merkez sayıları ise 9.4 kat artmıştır. Sağlık Bakanlığı'nda hasta sayısı artışı merkez sayısı artışından düşüktür. Bunun nedeni; Sağlık Bakanlığı Özel girişimcilerin tercih etmediği, az sayıda hastası olan küçük yerlerde merkezler oluşturarak hizmete ulaşılabilirliği sağlamıştır. 29'dan bu yana özel merkez sayılarında düşüş gözlenmektedir. Bunun en önemli nedenlerinden biri diyaliz merkezi yeterliliklerini karşılayamayan merkezlerin askıya alınması ya da kapatılmasıdır. Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllıkları ve Türkiye Diyaliz Bilgi Yönetim Sistemi (DYOB) verileri Grafik 9. Hemodiyaliz merkez sayıları ( Temmuz arası) M E R K E Z S Y I L R I YILLR GÖRE HEMODİYLİZ MERKEZ SYILRI SĞLIK BKNLIĞI ÜNİVERSİTE ÖZEL YILLR Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllıkları ve Türkiye Diyaliz Bilgi Yönetim Sistemi (DYOB) verileri 11

12 EKLER Ek 1: İllere Göre Cihaz ve Hasta Sayıları Tablo 8. İllere Göre Cihaz ve Hasta Sayısı İLİ CİHZ SYISI HST SYISI CİHZ BŞIN HST SYISI NÜFUS 1. da HST SYISI DN , , 77,22 DIYMN , , 468,87 FYONKRHİSR , , 729,72 ĞRI , , 259,44 KSRY , , 919,53 MSY , , 882,5 NKR , , 739,93 NTLY , , 669,98 RDHN , , 457,28 RTVİN , , 679,13 YDIN , , 953,3 BLIKESİR , , 76,26 BRTIN , , 168, BTMN , , 248,37 BYBURT , , 766,99 BİLECİK , , 694,15 BİNGÖL , , 493,38 BİTLİS , , 349,99 BOLU , , 93,1 BURDUR , , 594,71 BURS , , 71,94 ÇNKKLE , , 7,74 ÇNKIRI , , 869,52 ÇORUM , , 94, DENİZLİ , , 831,38 DİYRBKIR , , 395,4 DÜZCE , , 94,67 EDİRNE , , 75,16 ELZIĞ , , 644,1 ERZİNCN , , 64,92 ERZURUM , , 569,95 ESKİŞEHİR , , 862,8 GZİNTEP , , 61,48 GİRESUN , , 887,4 GÜMÜŞHNE , , 544,51 HKKRİ , , 252,71 HTY , , 912,14 IĞDIR , , 346,59 ISPRT , , 713,3 İSTNBUL , , 676,4 12

13 İLİ CİHZ SYISI HST SYISI CİHZ BŞIN HST SYISI NÜFUS 1. da HST SYISI İZMİR , , 846,8 K.MRŞ , , 645,16 KRBÜK , , 1168,29 KRMN , , 752,29 KRS , , 39,1 KSTMONU , , 116,5 KYSERİ , , 847,64 KIRIKKLE , , 917,5 KIRKLRELİ , , 857,41 KIRŞEHİR , , 863,54 KİLİS , , 762,14 KOCELİ , , 729,63 KONY , , 777,69 KÜTHY , , 734,19 MLTY , , 548,17 MNİS , , 866,52 MRDİN , , 39,8 MERSİN , , 759,77 MUĞL , , 962,31 MUŞ , , 237,55 NEVŞEHİR , , 634,6 NİĞDE , , 628,53 ORDU , , 918,72 OSMNİYE , , 75,44 RİZE , , 1191,33 SKRY , , 759,78 SMSUN , , 781,42 SİİRT , , 267,39 SİNOP , , 17,55 SİVS , , 984,25 ŞNLIURF , , 24,29 ŞIRNK , , 176,75 TEKİRDĞ , , 54,9 TOKT , , 89,25 TRBZON , , 789,99 TUNCELİ , , 374,58 UŞK , , 799,4 VN , , 332,68 YLOV , , 763,21 YOZGT , , 657,35 ZONGULDK , , 972,46 TOPLM , Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllıkları, Türkiye Diyaliz Bilgi Yönetim Sistemi (DYOB) verileri ve Türkiye İstatistik Kurumu nüfus verileri. 13