KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

Transkript

1 KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ GELİŞİM PSİKOLOJİSİ KPSS, 2011

2 ÖĞRETMEN ADAYLARI İÇİN KAMU PERSONELİ SEÇME SINAVI KONU ANLATIMLI MODÜLER SET YAZAR Bulut VURDUM EDİTÖR Murat CANLI YAYIN KOORDİNATÖRÜ Mustafa HORZUM GENÇ VİZYON YAYINCILIK Bu kitabın bütün hakları Yet Yayıncılık Turizm Tic. Ldt. Şti. ye aittir. Copyright sahibinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının Elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz. DİZGİ VE KAPAK TASARIM Abdullah KAÇAR BASKI Çınar Ofset GENÇ VİZYON YAYINCILIK Hamidiye Mah. Alaaddin Bulvarı (Zafer Tramvay Durağı Karşısı) Selçuklu / KONYA Tel: Gsm: (Yönetim Merkezi) GENÇ VİZYON AKADEMİ Hamidiye Mah. İnce Minare Sk. No: 37 (İnce Minare Arkası) Selçuklu / KONYA Tel: Faks: KONYA, 2011

3 Genç Vizyon Yayıncılıktan: 10 yılı aşkın süredir eğitim ve öğretim camiasında edindiğimiz tecrübe ve birikimle, öncelikle 5 yıldır kendi kurumlarımızda kullandığımız yayınlarımızı; sınav sistemi ve ÖSYM'nin standartları ve soru analizleri ile birleştirerek ve yenileyerek profesyonel anlayış ile hazırlayıp sizlere sunmuş bulunmaktayız. Vizyonumuz; Kaliteli eğitimi ilke edinmiş, kurumsal kimliğe önem veren anlayışımızla, özgün ve hatasız yayın hazırlamak, kurumsal başarıya ulaşacak hedeflere birlikte yürümek ve; çalışacağımız kurumlarla, en doğru ve güzeli paylaşmaktır. Misyonumuz; Klasik yayın hazırlama ve uygulanması yerine, yayınların kendi eğitim kurumlarımızda kullanılması, tashih ve değerlendirmeden geçirilmesi. ÖSYM sınav sistemine uygunluğu ile soru analizleri ve çıkmış sorularla uyumlu özgün sorular seçilmesi önceliğimizdir. İlkemiz, KPSS yayıncılığında ilklere ve özellere imza atmak başarıyı ve kaliteyi bünyemizde yer alacak kurumlarla paylaşmaktır. Çalışacağımız kurumlarda, eğitim programı eğiticilerin eğitimi ve eğitici desteğini sağlayarak standart kaliteyi oluşturmaktır. Hedefimiz; Profesyonel yayın hayatına geçiş için, hazırladığımız materyallerimizi sizlerin ilgi ve beğenisine sunarak iyi bir başlangıç yapmaktır. Başarılarınıza katkı sağlaması dilekleriyle. I

4 Değerli öğretmen adayları; Uzun ve yorucu bir eğitim sürecinin sonunda öğretmenlik mesleğine başlamanın önündeki son engel olan Kamu Personeli Seçme Sınavına hazırlık çalışmalarında hepinize en içten başarı dileklerimizi sunuyoruz. KPSS Eğitim Bilimleri çatısı altında hazırladığımız bu Konu Anlatımlı Modüler Set yardımıyla Kamu Personeli Seçme Sınavına hazırlık sürecinde sizlere elimizden gelen yardımı yapmayı amaçladık. Öğretmenlik meslek bilgileri çerçevesinde hazırladığımız bu sette Kamu Personeli Seçme Sınavında sorusu çıkan ve ÖSYM tarafından ilan edilen ders, konu ve içeriğe ait, her biri üniversitelerimizin eğitim fakültelerinde ders kitabı olarak okutulan kaynaklardan yararlandık. Konu anlatım kitaplarını hazırlarken Kamu Personeli Seçme Sınavına hazırlanan adayların bu kitaplardan maksimum düzeyde yararlanması için; Anlatım dilinin sade ve anlaşılır olmasına, İçeriğin bilimsel bilgiler bakımından eksiksiz ve tutarlı olmasına, Kamu Personeli Seçme Sınavında çıkmış soruların tamamına ait bilgilerin akıcı bir şekilde ve konu bütünlüğü içinde yer almasına, Konuyu kitaptan çalışan adayların dikkat etmesi gereken önemli bölümlerin, ilgili konuların yanına uyarıcı notlar şeklinde yazılmasına, Her bölümün başında kısmen o bölümü özetleyen konu kavram haritalarının bulunmasına, Her bölümün sonunda o bölüme ait bilgilerinizi yoklayacak formatif amaçlı konu testlerin bulunmasına, Her bölümün sonunda sadece o bölüme ait 2006 ve 2010 yılları arasında (ÖSYM 2006 ve sonrasındaki KPSS sorularını yayınladığı için) yapılan KPSS sınav sorularının bulunmasına, Bölümlerin sonunda ayrıca çağdaş değerlendirme metodlarından (yapılandırılmış grid, tanılayıcı dallanmış ağaç, kavram haritası, bulmaca vb.) örneklerin yer almasına dikkat ettik. İstedik ki yılların tecrübesiyle kazandığımız tüm donanımımızı sadece çalıştığımız dershanemizin öğrencileriyle değil, yayınımızın ulaştığı tüm öğretmen adaylarıyla paylaşalım. Biliyoruz ki bilgi, paylaştıkça faydalıdır. Ülkemizin aydınlık geleceğine ışık tutacak tüm öğretmen adaylarına faydalı olması dileklerimizle. Eğitim Bilimleri Komisyonu II

5 KPSS SORU DAĞILIMLARI ALAN Ana Bölüm Bölüm % Soru Sayısı Sözcük Bilgisi 5 GENEL YETENEK Türkçe Matematik Dil Bilgisi 10 Anlatım Özellikleri 5 Okuduğunu Anlama 30 Sayılarla İşlem Yapma 10 Matematiksel İlişkilerden Yararlanma 10 Problem Çözme 20 Temel Geometrik Bilgilerden Yararlanma 5 60 Grafik-Tablo Okuma ve Yorumlama 5 Tarih Osmanlı Dönemi ve Yenileşme Hareketleri 10 Selçuklular ve Öncesi Dönem GENEL KÜLTÜR İnkılap Tarihi Ulusal Kurtuluş Savaşı 15 Atatürk İlke ve İnkılapları 15 Türkiye'nin Fiziki Özellikleri 5 Türkiye Coğrafyası Türkiye'nin Beşeri Özellikleri 5 Türkiye'nin Ekonomik Özellikleri 20 Güncel Konular 5 60 Hukuk Bilgileri 5 Yurttaşlık Bilgisi Anayasa 5 İdare 5 EĞİTİM BİLİMLERİ Gelişim Psikolojisi 10 Eğitim Psikolojisi Öğrenme Psikolojisi 25 Ölçme Değerlendirme 15 Program Geliştirme ve Program Geliştirme 10 Öğrenme Öğretim Yöntemleri 25 Rehberlik III

6 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 TEMEL KAVRAMLAR VE FİZİKSEL GELİŞİM 1 Psikolojinin tarihçesi.. 1 Yapılsalcılık (Strüktralizm) 1 Davranışçılık (Bihevyorizm). 1 İşlevsellik (Fonksiyonalizm) 1 Bilişselcilik 1 Psikanalitik (Psikanalizm) yaklaşım 2 Hümanist yaklaşım 2 Fenomenolojik yaklaşım 2 Biyolojik yaklaşım.. 2 Gestalt (Bütünlükçülük) yaklaşım 2 Psikolojinin alt dalları.. 3 Psikolojinin kullandığı yöntem ve teknikler.. 3 GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 4 Gelişim.. 4 Büyüme 5 Olgunlaşma 5 Hazırbulunuşluk. 5 Öğrenme. 5 Kritik dönem 6 Tarihsel zaman 7 Türe özgü hazıroluş.. 7 Enurezis.. 7 Androjeni 7 Gelişim görevleri 7 Gelişim görevlerini etkileyen faktörler 8 Bebeklik dönemi gelişim görevleri (0-2 yaş) 9 İlk çocukluktaki gelişim görevleri (2-6 yaş) 9 Son çocukluktaki gelişim görevleri (6-12 yaş) 9 Ergenlik dönemindeki gelişim görevleri (12-18 yaş) 10 Genç yetişkinlik döneminin gelişim görevleri (18-30 yaş) 10 yetişkinlik döneminin gelişim görevleri (30-60 yaş) 10 yaşlılık döneminin gelişim görevleri (60 yaş ve üzeri) 10 GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ. 11 Gelişimi etkileyen faktörler 12 Anne-baba tutumları.. 14 BEDENSEL VE PSİKO-MOTOR GELİŞİM 17 Doğum öncesi bedensel gelişim 17 Bebeklik döneminde bedensel gelişim. 17 İlk çocukluk döneminde bedensel gelişim 20 IV

7 Son çocukluk döneminde bedensel gelişim 21 Ergenlik çocukluk döneminde bedensel gelişim 21 Tanılayıcı dallanmış ağaç.. 23 KPSS çıkmış sorular.. 24 Konu testi I 28 Konu testi II.. 31 Konu testi III.. 34 BÖLÜM 2 BİLİŞSEL GELİŞİM.. 37 Piaget ve bilişsel gelişim kuramı.. 37 Zeka.. 37 Şema. 38 Örgütleme (Organizasyon). 38 Uyum sağlama (adaptasyon) 38 Özümleme (Asimilasyon) 38 Uyumsama (Akomodasyon) 39 Dengeleme 39 Piaget in bilişsel gelişim dönemleri ve özellikleri 40 Duyusal motor (Sensori) (0-2 yaş) 41 İşlem öncesi dönem (2-7 yaş) 42 Somut işlemler dönemi (7-11 yaş) 46 Soyut (Formel) işlemler dönemi (11 ve sonrası) 48 Tanılayıcı dallanmış ağaç.. 52 Bruner in bilişsel gelişim kuramı. 53 Vygotsky nin bilişsel gelişim kuramı 55 Gagne nin bilişsel gelişim kuramı 56 ZEKA GELİŞİMİ.. 58 Küp kuramı.. 59 Tek etmen kuramı 59 Çift etmen kuramı 59 Çok etmen kuramı 59 Goleman ın duygusal zeka kuramı 60 Gardner in çoklu zeka kuramı 61 KPSS çıkmış sorular 64 Konu testi.. 67 BÖLÜM 3 DİL GELİŞİMİ.. 71 Dil gelişimi ile ilgili temel kavramlar 71 Dil gelişimiyle ilgili kuramlar 72 Davranışçı kuram. 72 Sosyal öğrenme kuramı 72 Psikolingusitik kuram 72 Bilişsel kuram 73 DİL GELİŞİMİ EVRELERİ. 73 V

8 Agulama evresi (0-12 ay) 74 Tek sözcük evresi (12-18 ay). 74 Telgrafik konuşma (18-24 ay) 74 İlk gramer evresi 75 Dil gelişimini etkileyen faktörler 75 Dilde kavram öğrenme stratejileri 76 Eş zamanlı tarama 76 Ardışık tarama 76 İşleve takılma 76 Bağsal öğrenme 77 OYUN GELİŞİMİ. 79 Piaget in oyun teorisi 79 Parten in sosyal oyun sınıflandırması.. 79 MİZAH GELİŞİMİ 80 Tanılayıcı dallanmış ağaç 81 KPSS çıkmış sorular 82 Konu testi 83 BÖLÜM 4 KİŞİLİK GELİŞİMİ 87 Sigmund Freud ve kişilik gelişim kuramı 88 Yapısal kişilik kuramı.. 88 Ego savunma mekanizmaları 89 Mantığa bürüme (Bahane bulma, rasyonalize etme, ussallaştırma) 89 Yansıtma (Projeckion). 89 Yer yön değiştirme (Displacement) 89 Gerileme (Regression) 89 Özdeşim kurma (özdeşleşme) 90 Bastırma (Güdüsel unutma, yok sayma) 90 Yadsıma (İnkar etme). 90 Kaçma.. 90 Ödünleme (Telafi etme).. 90 Yüceltme (Sublimation) 90 Karşıt tepki geliştirme.. 91 Pollyannacılık (Tatlı limon) 91 Fantezi kurma 91 Yapıp bozma 91 Çarpıtma 91 Dışsallaştırma 91 Bedenselleştirme (Organlaştırma) 91 Düşünselleştirme (Entelektüelleştirme) 91 Özgecilik (Diğergamlık) 92 Ketlenme 92 Organ nevrozu 92 Bölme.. 92 VI

9 Saplanma 92 Ego çatışma durumları 93 Yaklaşma-yaklaşma 93 Yaklaşma-kaçınma.. 93 Kaçınma-kaçınma 93 Engellenme 93 Freud un topografik kişilik kuramı 94 Fredun un psikoseksüel gelişim kuramı 94 Oral dönem (0-1,5 yaş) 95 Anal dönem (1,5-3 yaş). 95 Fallik dönem (3-6 yaş) 95 Gizil (Latent) dönem (6-12 yaş) 96 Genital dönem (12-18 yaş) 96 ERİKSON VE PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI Temel güvene karşı güvensizlik 98 Bowlby nin duygusal bağlanma kuramı 98 Ayrılık kaygısı Özerkliğe karşı kuşku-utanç Girişimciliğe karşı suçluluk Başarıya karşı aşağılık duygusu Kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası 101 Marcia nın kimlik statüleri Yakınlığa karşı uzaklık Üretkenliğe karşı durgunluk Benlik bütünlüğüne karşı mutsuzluk 103 TEMEL EĞİLİM KURAMLARI 106 Kretschmer in kişilik kuramı 106 Jullian B. Rotter in kişilik kuramı 106 Eysenck in kişilik kuramı. 106 Carl Jung ve Adler in kişilik kuramları Karen Horney in kişilik kuramı 106 Tanılayıcı dallanmış ağaç KPSS çıkmış sorular 109 Konu testi I 113 Konu testi II BÖLÜM 5 AHLAK (TÖREL) GELİŞİMİ 119 Piaget in ahlak gelişimi kuramı 119 Piaget in ahlak gelişim evreleri 119 Dışa bağlı dönem (ahlaki gerçekçilik, heteronom) 120 Ahlaki özerklik dönemi (Görecelilik, otonom) 120 Kohlberg in ahlak gelişimi kuramı 121 Kohlberg e göre ahlak gelişimi dönemleri Gelenek öncesi düzey 122 İteat ve ceza eğilimi 122 VII

10 Saf çıkarcı eğilim (araçsal ilişkiler) Geleneksel düzey 123 İyi çocuk eğilimi (Kişiler arası uyum) 123 Kanun ve düzen eğilimi Gelenek sonrası düzey Sosyal sözleşmelere ve yasalara uyma eğilimi 123 Evrensel ahlak ilkelerine uyma eğilimi. 123 Psikodinamik yaklaşıma göre ahlak gelişimi 124 Öğrenme kuramlarına göre ahlak gelişimi. 124 Gilligan ın ahlak gelişimi 124 John Dewey e göre ahlak gelişimi kuramı 125 Tanılayıcı dallanmış ağaç 126 KPSS çıkmış sorular 127 Konu testi. 129 BÖLÜM 6 SOSYAL GELİŞİM 133 Duygusal gelişim ve eğitimde göz önünde tutulacak esaslar 134 Duygusal gelişimde bireysel ayrılıklar. 136 Akıl sağlığını etkileyen durumlar 137 Rogers ve benlik yapısının gelişimi. 137 Benlik yapısını etkileyen etmenler 138 Rogers in eğitim üzerine görüşleri 139 Maslow un ihtiyaçlar hiyerarşisi ve kendini gerçekleştirme 140 Kendini gerçekleştirmen bireyin özellikleri 142 KPSS çıkmış sorular 144 Konu testi. 145 Tarama testi. 149 Eğitim bilimleri sözlüğü 159 Kaynakça 172 VIII

11 ÇIKMIŞ SORULARIN KONULARA GÖRE DAĞILIMI Bölüm 1: Temel Kavramlar ve Fiziksel Gelişim Psikoloji Kuramları 1 1 Çevresel Faktörler 1 1 Büyüme 1 Olgunlaşma 1 1 Hazırbulunuşluk Kritik Dönem 1 Tarihsel Zaman Etkisi İçgüdü Refleks Deneyim Gelişimin Temel ilkeleri 2 1 Bireysel Farklılıklar 1 Gelişimi Etkileyen Faktörler 2 Gelişim Görevleri Toplumsal Cinsiyet Rolleri Bedensel Gelişim Bölüm 2: Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi Bilişsel Gelişimde Temel Kavramlar 1 1 Pİaget'in Bilişsel Gelişim Dönemleri ve Özellikleri Bruner'in Bilişsel gelişim Dönemleri Vygotstky'nin Bilişsel Gelişimi 1 Dil Gelişimi 1 1 Dil Gelişim Kuramları 1 Dil Gelişim Dönemleri Dil gelişiminde Temel Kavram ve Süreçler 1 1 Bölüm 3: Kişilik Gelişimi Freud'un Topografik Kişilik Kuramı Freud'un Yapısal kişilik Kuramı 1 Freud'un Psiko-Seksüel Gelişim Savunma Mekanizmaları 1 1 Erikson'un Psiko-Sosyal Gelişim Kuramı Marcia'nın kimlik Statüleri Ana-Baba Tutumları 1 Çatışma Biçimleri Bağlanma Stilleri 1 1 Bölüm 4: Ahlâk Gelişimi Pİaget'in Ahlaki Gelişim Kuramı 1 Kohlberg'in Ahlaki Gelişim Kuramı IX

12 X

13 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ GENÇ VİZYON YAYINCILIK PSİKOLOJİNİN TARİHÇESİ Psikoloji; insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Başlangıçta Felsefenin konu alanı içerisinde yer alan psikoloji Wundt tarafından 19.yy da bağımsız bir bilim haline getirilmiştir. Psikolojinin insan davranışlarına bilimsel yaklaşımı 20. yy da hız kazanmıştır. Günümüzde psikolojinin en belirgin özelliği verileri toplama ve analiz etmede kullandığı bilimsel yöntemdir. Psikolojinin bilimsel yönteminin özellikleri şunlardır; Psikoloji, olgusaldır. Psikoloji, tek tek olaylarla değil, genellemelere ulaşmaya çalışan bir çalışmadır. Psikoloji bulguları görelidir. Psikoloji sistemlidir. Psikoloji birikimli olarak ilerleme gösterir. Psikolojinin davranışları nasıl ele alması gerektiği konusunda farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR VE FİZİKSEL GELİŞİM Bunlardan en önemlileri şunlardır: Yapısalcı yaklaşım (Strüktüralizm) Davranışsal yaklaşım (Bihevyorizm) İşlevsel yaklaşım (Fonksiyonalizm) Bilişsel yaklaşım Wundt tarafından ortaya konulan yapısalcı yaklaşım, psikolojinin karmaşık zihinsel becerileri incelemesi gerektiğini öne sürerek içebakış ve deney yöntemini savunmuştur. İçebakış; Organizmanın için de bulunduğu durumu kendisinin iç gözlem yoluyla ifade etmesidir. Psikolojinin konusu bilinç, amacı ise bilince ait öğeleri belirlemek ve çözümlemek olmalıdır. Watson tarafından kurulan yaklaşımın Pavlov, Skinner, Thorndike, Guthrie gibi önde gelen temsilcileri vardır. Psikolojinin gözlenebilir davranışlar üzerine yoğunlaşması gerektiğini ve bu alanda çalışan bilim olması gerektiğini öne sürerler. Yapısalcı ve işlevselci yaklaşıma karşı çıkmışlardır. İçebakış (iç gözlem) yöntemine itiraz ederek, deney ve gözlem yöntemini kullanmışlardır. Davranışçılar U-T ilişkisini ilke haline getirmiş ve davranışları bu ilkeye göre açıklamışlardır. Dewey, James, Angell en önemli temsilcileridir. Yapısalcıların bilincin ne olduğunu açıklamayla çalışmalarını eleştirerek önemli olan bilincin işlevidir tezini savunmuşlardır. İşlevselcilere göre davranış çevreye uyum sürecidir. Faydacılıktan etkilenen bu yaklaşım iç gözlem ve gözlemi kullanmıştır. Piaget, tarafından kurulan bu yaklaşım bilişsel gelişimin düzenli bir sıra izleyerek gerçekleştiğini savunmuştur. İnsan davranışlarını açıklamak için bilinç, dikkat, algı, bellek ve düşünme gibi süreçler incelenmelidir. 1

14 GENÇ VİZYON YAYINCILIK GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Psikodinamik yaklaşım (Psikanalizm) Hümanist yaklaşım Fenomenolojik yaklaşım Biyolojik yaklaşım Gestaltçı yaklaşım (Bütünlükçülük) S.Freud en önde gelen temsilcisidir. Psikolojinin konusu bilinçaltı olmalıdır. İnsan davranışlarını açıklamada id, ego, süperego kavramlarını kullanmıştır. Bu yaklaşımın en önemli temsilcisi Maslow, Rogers tır. Varoluşçu felsefeyi benimserler. İnsanı merkeze alarak kuramlarını geliştirmişlerdir. Temsilcisi E.Husserl dir. Önemli olan dünyanın bireye ne anlam ifade ettiğinin belirtilmesidir. Temsilcisi A. Meyer dir. İnsan davranışlarını açıklamada biyolojik olduğu kadar, psikolojik durumun da çevrenin de etkili olduğunu savunmuşlardır. Koffka, Wertheimer, Lewin gibi önemli temsileri vardır. Algı ve bellek konusunda yoğunlaşmışlardır. Davranışlar bir bütündür parçalanamaz. Yukarıda yer alan yaklaşımlar, psikoloji bilimini yönlendiren insan anlayışlarına üç farklı bakış açısı kazandırmıştır: a) İnsan doğduğunda kötüdür anlayışı; insan doğduğunda bencil, saldırgan, cinsel dürtülerin güdümünde, olumsuz eğilimlere sahiptir. Dini görüşlerden etkilenerek, insanı dürtüler temelinde açıklamaya çalışmıştır. b) Tabularasa anlayışı; yeni doğan bebekler ne iyidir ne kötüdür. Sosyal çevresi tarafından biçimlendirilir. c) Kendini gerçekleştirme anlayışı; ilk önce Rousseau nun savunduğu insan doğuştan masumdur ve kötülükler çevrenin etkisiyle oluşur. Eğitim bu amaçla bireylerde var olan iyiyi ortaya çıkarma ve özgürlükçü gelişime katkıda bulunmayı amaçlamalıdır. PSİKOLOJİNİN ALT DALLARI Psikolojinin insana bakışı farklı uzmanlaşma alanlarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir; Deneysel psikoloji: Deneysel psikologlar, davranışı anlamak, açıklamak ve kontrol edebilmek için deneysel çalışmalar ve laboratuar ortamını kullanmışlardır. Deneysel psikolojiyle ilgili önemli bir alt dal ise fizyolojik psikolojidir. 2

15 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ GENÇ VİZYON YAYINCILIK Fizyolojik psikolojide, davranışın biyolojik temellerinin incelenmesi, çeşitli davranışların birbirleriyle ilişkili yapı ve süreçlerinin belirlenmesi amaçlanır. Sosyal psikoloji: İnsanın sosyal ortamdaki uyarıcılar karşısındaki davranışlarını incelemişlerdir. Kişilerin birbirlerini algılamasında etkili olan tutumlar, değerler, normlar, ikna, uyum, itaat, etkileşim gibi konularda çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. Psikometrik psikoloji: Davranışın ölçülmesinde istatistik yöntemlerin psikolojiye uygulanması, davranışın açıklanmasında ve yorumlanmasında yararlanılabilecek matematiksel modeller geliştirilmesi ile ilgili araştırmalar yapmışlardır. 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR VE FİZİKSEL GELİŞİM Uygulamalı psikoloji: Son dönemlerde gelişmiş olan ve çok geniş bir alanı kapsayan bir daldır. Psikolojinin davranışa ilişkin bulgularının endüstri, iletişim, eğitim, sağlık gibi toplumsal yaşamın çeşitli alanlarında karşılaşılan problemlerin çözümünde de yararlı olabileceği düşüncesinden kaynaklanmıştır. Psikoloji; eğitim, sanayi ve ticaret, askerlik, hukuk ve tıp gibi pek çok alanda uygulamaya konulmuştur. Psikolojinin uygulama alanları şunlardır; Klinik psikoloji, Danışmanlık psikolojisi, Endüstri ve Örgüt psikolojisi, Din psikolojisi, Spor psikolojisi ve Eğitim psikolojisidir. Bunlar içerisinde bizim için önemli olan eğitim psikolojisidir. Eğitim psikolojisi; eğitim ile psikolojinin birleştiği alanı ifade eder. İnsan davranışının istendik yönde gelişimini amaçlayan eğitimin, insan davranışının oluşumunu inceleyen psikolojinin bulgularından yararlanması ve okul ortamlarında kullanılması gerekmektedir. Eğitim psikolojisi, insanların gelişim özelliklerini ve öğrenme ilkelerini inceleyerek, eğitim ortamlarını etkili biçimde düzenlemeyi amaçlamaktadır. Eğitim psikolojisinin en önemli alt dalları Gelişim psikolojisi ve Öğrenme psikolojisidir. İnsanın anlaşılmasında psikoloji yaklaşımları ortaya çıkarken, insan davranışlarının incelenmesinde de psikolojinin alt dalları ortaya çıkmıştır. Psikoloji verilerinin eğitim ortamlarına getirilmesinde Eğitim psikolojisi adlı alan öne çıkarken, organizmanın doğumundan ölümüne kadar olan süreci ise gelişim psikolojisi incelemektedir. Eğitim-Öğretim etkinliklerinde öğretmenlerin değişik yaş dönemlerindeki öğrencilerin gelişim özelliklerini bilerek öğretim ortamında kullanmaları gerekir. PSİKOLOJİNİN KULLANDIĞI YÖNTEM VE TEKNİKLER Genellikle kabul edilen görüş, psikolojinin esas olarak üç farklı yöntemi vardır. Bunlar Betimsel yöntem, ilişkisel (korelasyonel) yöntem ve deneysel yöntemdir. Betimsel yöntemler: Betimsel yöntemler bireylerin yada grupların davranışlarının ayrıntılı bir biçimde gözlenip betimlenmesine (tasvirine) ve bu yolla edinilen verilere dayanarak, davranışların tanımlanıp sınıflandırılmasına yararlar. Başlıca üç türü vardır. a) Doğal Gözlem: Davranışlar doğal halleriyle bireyin doğal ortamında ve araştırmacının hiçbir müdahalesi olmaksızın incelenir. Gözlenen bundan habersizdir. 3

16 GENÇ VİZYON YAYINCILIK GELİŞİM PSİKOLOJİSİ b) Sistematik Gözlem: Koşullar araştırmacı tarafından belirlenmiş, düzenlenmiş ve sınırlandırılmıştır. Doğal gözlemden daha güvenilir bilgi verir. Ancak olumsuz yanı deneklerin gözlendiğinin farkında olmasıdır. Buda deneklerin yapay davranış sergilemesine neden olabilir. c) Tarama (Testler ve Anketler): Araştırmacı tarafından önceden tasarlanmış koşullar yada araçlar yaratarak bireylerin bunlar karşısında nasıl tepki göstereceğini gözlemlemeye yarayan araçlara psikolojik testler denir. Testlerden elde edilen bilgiler kesinlikten uzaktır. KORELÂSYON (İLİŞKİSEL) YÖNTEM Bu yöntemle saptanmaya çalışılan şey, farklı değişkenler arasındaki ilişki ve bu ilişkinin düzeyidir. Olumlu (pozitif) yada olumsuz (negatif) olmak üzere 2 ye ayrılır. a) Olumlu (Pozitif) Korelasyon): Herhangi iki değişken aynı yönde hareket ediyorsa yani biri artarken diğeri de artıyorsa, yada biri azalırken diğeri de azalıyorsa bu olumlu korelasyondur. Çok çalışmak, başarılı olmak gibi. b) Olumsuz (Negatif) Korelasyon): Herhangi iki değişken zıt yönde hareket ediyorsa yani biri artarken diğeri azalıyorsa yada biri azalırken diğeri artıyorsa buna olumsuz korelasyon denir. Spor yapmak, hastalanmak gibi. DENEYSEL YÖNTEM Gözlemde olanı kaydetmekle yetinen araştırmacı deneysel yöntemde gözlemek istediği davranışı yada davranışı gözlemleyeceği ortamın koşullarını kendi belirler. Deneysel Araştırmaların Temel Unsurları Hipotez: Doğru olduğu düşünülen, fakat henüz kanıtlanmamış olan düşüncedir. Değişken: Farklı değerler alabilen ve gözlenip ölçülebilen her şeydir. Bağımsız Değişken: Bir araştırmada etkisi ölçülen yani sebep konumunda olan değişkendir. Bağımlı Değişken: Bağımsız değişkenin değerlendirmedeki farklılaşmalara bağlı olarak değişen değişkendir. Örneğin; Dumansız hava sahasının sağlıklı yaşama etkisi burada etkilenen değişken sağlıklı yaşamdır. Etkilendiği değişken ise solunan havanın temiz değildir. Deney Grubu: Bir deneyde bağımsız değişkenin uygulandığı gruptur. Kontrol Grubu: Bir deneyde bağımsız değişkenin uygulanmadığı gruptur. Ara Değişkenler: Bir deneyde bağımsız değişkenin dışında kalan fakat onunla aynı yönde etkide bulanabilecek tüm değişkenlerdir. Eşleştirme: Deney yada kontrol gruplarının bağımsız uygulanıp uygulanmaması haricindeki bütün herşeyinin aynı özelliklere sahip olmasıdır. 4

17 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ GENÇ VİZYON YAYINCILIK GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Her yaş döneminin gelişim özellikleri birbirinden farklıdır. Aynı şekilde aynı yaş gruplarında bulunan çocuklarında gelişim özellikleri birbirinden farklıdır. Hemen burada gelişimle ilgili temel kavramlardan gelişme, büyüme, olgunlaşma, öğrenme, öğrenmeye hazır olma (hazır bulunuşluluk), öğrenmenin en uygun zamanı (gelişimin kritik dönemi) gibi kavramları açıklamakta fayda vardır. 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR VE FİZİKSEL GELİŞİM Gelişim bir süreçtir, gelişme ise bir üründür. Her gelişim bir değişim içerirken her değişim bir gelişim değildir. Büyüme gelişim sürecinin nicel (gözlenebilen ve ölçülebilen) boyutunu oluştururken olgunlaşma hazırbulunuşluk ve öğrenme ise nitel (doğrudan gözlenemeyen ve ölçülemeyen) boyutunu oluşturur. Gelişim: Büyüme, olgunlaşma, hazırbulunuşluk ve öğrenmeyi de içerisine alan geniş bir süreci ifade etmektedir. Döllenmeden başlayarak yaşam boyu devam eden bu süreçte; organizmada, zihinsel, bedensel, duyuşsal, sosyal ve dil alanında düzenli ve sürekli olarak değişimler gözlenmektedir. Gelişim bir süreçtir, bu sürecin sonucunda oluşan değişimler ise gelişmedir. Örneğin; bir çocuğun kalem tutabilmesi hatta bir süre sonra yazı yazabilmesi bir gelişme iken, geçen süre ise gelişim sürecini oluşturmaktadır. GELİŞİM BÜYÜME OLGUNLAŞMA HAZIR BULUNUŞLUK ÖĞRENME 5

18 GENÇ VİZYON YAYINCILIK GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Olgunlaşma genetik bir plan dahilinde ve yaşantılardan bağısız olarak gerçekleşen biyolojik değişimlerdir. Buradaki yaşantılardan bağımsız ibaresi olgunlaşmanın çevre faktöründen bağımsız olarak gerçekleştiğini göstermektedir. Ancak olgunlaşma üzerinde çok az da olsa çevre etkisi olduğu unutulmamalıdır. Genel olarak olgunlaşma üzerinde çevrenin etkisi olmadığından; olgunlaşma sorucu oluşan davranış değişiklikleri öğrenme olarak kabul edilemez. Çünkü öğrenme olabilmesi için mutlaka yaşantı sonucu olması gereklidir. Büyüme: Vücudun boy, ağırlık ve hacim olarak artmasıdır. Büyüme değişik organlarda değişik hızda gerçekleşir. Gelişimin gözlenebilir yönünü oluşturur. Kısaca organizmada meydana gelen her türlü fiziksel artış büyüme olarak kabul edilmektedir. Büyüme örnekleri; Basketbol oynayabilmek için boy uzunluğunun belli bir uzunluğa ulaşması Çocuğun ağırlık olarak 15 kilogramdan 30 kilograma gelmesi Ergenin boyunun 1.75 cm olması Bir iş için gerekli olan boy uzunluğuna ulaşma Bisiklete binmek için çocuğun ayaklarının uzaması Olgunlaşma: Organlar zamanla kendiliğinden, büyümeye dayalı olarak belirli bir düzeye ulaşmasına olgunlaşma denir. Kalıtımsal ve biyolojik bir değişimdir. Olgunlaşma, öğrenme ile bir arada yürür. Olgunlaşma ile çocuk yapamadığı şeyleri yapar duruma gelir. Olgunlaşma, fiziksel gelişimi de etkiler. Bedensel büyüme ve gelişmenin davranış değişiklikleri ile tamamlanmasıdır. Olgunlaşma kavramı için anahtar kelimeler düzey, yeterlilik ve biyolojik değişimdir. Olgunlaşma sorularında bütün çabalara rağmen yapamama durumu vurgulanır. Bunun temelinde ise olgunlaşma üzerine çevre faktörünün etkisinin olmamasıdır. Olgunlaşma örnekleri; 6 yaşındaki bir çocuğun okula başlayacak düzeye ulaşması Çocuğun bacaklarının bisikleti yerinden oynatabilecek güce erişmesi Parmakların makas tutabilecek, kağıt kesebilecek düzeye ulaşma Bebeğin aylar arasında yürüyebilecek düzeye ulaşması Hazır Bulunuşluk (öğrenmeye hazıroluş): Hazır bulunuşluk, olgunlaşmanın yanında bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, yeteneklerini, fiziki gelişimlerini ve güdülenmişliğini de kapsayan bir alanı içerir. Bireyin eğitim ortamına getirdiği özelliklerin tümüdür. Bir şeyi öğrenmeye hazır olmayan çocuğa onu öğretmeye çalışmak verimsiz bir uğraş olur. Büyüme + olgunlaşma + Önbilgi motivasyon ilgi beceri tutum = hazırbulunuşluk Hazırbulunuşluk ve olgunlaşma kavramları genelde karıştırılmaktadır. Bu iki kavramı ayırt edebilmek için hazırbulunuşluk sorularında olgunlaşmanın yanı sıra ilgi, tutum, önbilgiler (ön öğrenmeler) gibi unsurlardan bahsedileceği unutulmamalıdır. Hazır bulunuşluk örnekleri; Okuyabilmek için harfleri tanıma Matematikte problem çözebilmek için dört işlemi bilme İngilizce konuşabilmek için gerekli dil ve gramer yapısına sahip olma Bir müzik eserini canlandırmak için ses ve nota bilgisine sahip olma Öğrenme: Gelişme, büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimi sonucu meydana gelir. Bireyin çevresi ile etkileşimi sonucu meydana gelen kalıcı davranış değişikliğine öğrenme denir. 6

19 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ GENÇ VİZYON YAYINCILIK Çocuğun gelişmesi çevre tarafından öğrenme ortamının düzenlenmesine bağlıdır. Çocuğun düzgün kalem tutması için el ve parmak kaslarının, kemiklerinin yeteri kadar büyümesi, olgunlaşması gerekir. Bundan sonra çocuğa kalemin nasıl tutulduğunun gösterilmesi, kalem tutma denemesi yaptırılması, doğru tuttuğu zaman dönüt verilmesi ve pekiştirilmesi gerekir ki öğrenme gerçekleşebilsin. Öğrenme örnekleri; Çarpım tablosunu ezbere söyleyebilme Kişinin İngilizce konuşmaya başlaması Hala ile Teyzeyi ayırt edebilme Matematik işlemlerini yapabilme Deneme sınavındaki Gelişim Psikolojisi sorularını çözebilme Ayakkabısının bağlarını tek başına bağlayabilme Şuana kadar açıklanan kavramlar birbirine önkoşul olacak şekilde sıralandığında aşağıdaki şema elde edilmektedir. BÜYÜME OLGUNLAŞMA HAZIRBULUNUŞLUK ÖĞRENME Gelişim Öğrenme Hazırbulunuşluk Olgunlaşma Büyüme 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR VE FİZİKSEL GELİŞİM Büyüme olgunlaşma hazır bulunuşluk ve öğrenme kavramlarını aşağıdaki gibi tek bir örnekte inceleyecek olursak: Bisiklete binmeyi öğretmek istediğimiz bir çocukta kol ve bacakların pedala ve direksiyona yetişebilecek uzunluğa ulaşması büyüme, pedalı çevirebilecek güce ve dengede durabilecek düzeye ulaşması olgunlaşma, bisikletin nasıl sürüldüğüne dair ön bilgilerin olması ve bisiklet sürmeyi öğrenmeye karşı ilgisinin olması hazırbulunuşluk ve bisikleti düşmeden sürebilmesi ise öğrenme olarak tanımlanmaktadır. Bisiklet sürmeyi öğrenene kadar geçen süreye ise gelişim adı verilmektedir. UYARI: Yukarıdaki dairesel şemada her kavram kendinden sonraki kavram için ön koşul özelliği oluşturmaktadır. Örneğin: olgunlaşmanın olabilmesi için büyüme, hazıbulunuşluluğun olabilmesi için büyüme ve olgunlaşma (bunun yanısıra ilgi, tutum ve ön öğrenmeler) öğrenmenin olabilmesi içinde büyüme olgunlaşma ve hazırbulunuşluğun olması gerekir. Kritik dönem (zamanlama): Organizmanın herhangi bir şeyi öğrenebilmesi için en uygun olan zaman dilimidir. Çocuk, belli gelişim dönemlerinde ve yaşlarında bazı öğrenmelere karşı duyarlıdır. Diğer dönemlere göre daha hızlı öğrenme eğilimindedir. Bu döneme öğrenmenin en uygun zamanı ya da gelişimin kritik dönemleri denir. Belli işlevleri veya becerileri kazanmaya en elverişli olan bu zamanlarda çocuğa ilgili alanda bilgi verilmeli ya da becerileri geliştirilmelidir. Burada önemli olan zamanlamadır. Kritik dönem örnekleri; Freud a göre kişilik gelişimi için ilk altı yaş kritik dönemdir. 0 1 yaş arası Erikson a göre güven duygusunun kazanılması için kritik dönemdir. Dil gelişimi için kritik dönem tek sözcük evresidir. 7

20 GENÇ VİZYON YAYINCILIK GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Kritik dönem ve olgunlaşma kavramları bazı sorularda karıştırılmaktadır. Olgunlaşma sorularında bütün çabalara rağmen yapamama durumu vurgulanır daha öncede söylendiği gibi bunun sebebi olgunlaşmada çevre etkisinin olmamasıdır. Bu özellik sorularda organizmanın bütün çabalara rağmen istenilen beceriyi gösterememesi şeklinde vurgulanır. Aynı zamanda olgunlaşma sorularında bir davranış öğretilmesi gereken zamandan daha önce öğretilmeye çalışılır. Bu yüzden olgunlaşma gerçekleşmediği için amaca ulaşılamayacaktır. Kritik dönemi sorularında ise bir davranışın öğretilmesi gereken zaman diliminin sonrası da öğretilmeye çalışıldığı vurgulanır. Davranış, öğrenilmesi için en uygun zaman diliminden sonra (kritik dönem) öğretilmeye çalışıldığı için öğrenmelerin çok zor olduğu görülür. Aynı zamanda kritik dönem sorularında belli bir dönem yada yaş aralığı ön plana çıkarılır. Tarihsel zaman: Bireyin yaşadığı zamandaki teknolojik, sosyal ve fiziksel şartların olgu ve olayları bireylerin davranışları değiştirmesi süreci olarak tanımlanabilir. Kısaca bireyin içinde bulunduğu zaman diliminde gerçekleşen olayların onun gelişimini etkilemesiyle ilgilidir. Örneğin; Günümüz çağındaki çocukların sahip oldukları internet imkânı onların gelişimlerini olumlu yönde etkilemektedir. Irak ta meydana gelen savaş orada yaşayan çocukların gelişimlerini olumsuz etkilemektedir. Türe özgü hazıroluş: Belirli bir türün, organizmasının kalıtsal olarak yapısında var olan, tüm gizil güçlerinin dinamiğinde donanımlı ve yerleşik olarak bulunan özellikler bütünüdür. Örneğin; Kuşların uçmayı öğrenebilmesi ancak kedilerin öğrenememesi, kuşların uçmayı öğrenmeye karşı doğuştan türe özgü bir hazıroluşa sahip olduklarını gösterir. Enurezis: Çocuğun dört yaşını doldurduğu halde altını ıslatması bir davranış bozukluğudur. Bu duruma enurezis adı verilir. Androjeni: Bireyin erkek veya kadın cinsiyetini reddetmeden, potansiyel olarak bu özellikleri taşımasıdır. Örneğin; Bir erkeğin ağlama davranışında bulunması. Gelişim görevi: İnsanın bir gelişim evresinde gerçekleştirmesi beklenen büyüme, olgunlaşma düzeyi ve davranışlardır. Bireyin içinde bulunduğu gelişim dönemine ait gelişim görevlerinin kazanılması bireyin mutlu olmasını sağlar kazanılamaması ise kaygı yaratır. Her gelişim görevinin bir kritik dönemi vardır. GELİŞİM GÖREVLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Tarihsel zaman sorularında geçmiş zamanla bugünkü zamanın kıyaslamasına dikkat edilmelidir. Bu kıyasla genellikle doğal afetler ve teknolojik gelişmeler açısından yapılmaktadır ve bunların bireyin gelişimini nasıl etkilediği anlatılmaktadır. Olgunlaşma Gelişim görevlerinin yerine getirilebilmesi için olgunlaşma öncelikli koşuldur. Olgunlaşma düzeyi arttıkça yerine getirilen gelişim görevi sayısı da artacaktır. Örneğin; Dışkı kontrolünü sağlayan kasların olgunlaşması ile tuvalet eğitiminin kazanılması gibi. Toplumsal Değer ve Beklentiler Bireyin içinde yaşadığı toplumun beklentileri yerine getirilmesi gereken gelişimin görevlerini etkiler. Örneğin; Toplumların sosyo-ekonomik durumu genç yetişkinlik evresine özgü olan evliliğin ergenlik dönemine de kaymasına yada daha ileri dönemlere sarkmasına sebep olabilir. Kişisel Değer ve Beklentiler Kişinin kendisi tarafından oluşturduğu değerler ve beklentileri bireyin bazı gelişim görevlerini yerine getirmede önceliklerini değiştirebilir. Örneğin; Bireyin mesleği gereği askerlik görevini bir süre ertelemesi yada kariyer için bir bayanın çocuk sahibi olma hayallerini ertelemesi gibi. 8

21 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ GENÇ VİZYON YAYINCILIK Dönemlere ait gelişim görevleri aşağıdaki gibidir. Bebeklik dönemi gelişim görevleri (0-2 yaş) Çevre koşullarına uyum sağlama Olgunlaşmaya dayalı yürümeyi ve konuşmayı öğrenme Dönem sonlarında tuvalet eğitiminin başlaması Uykunun düzene girmesi Solunum sisteminin ve nabzın düzene girmesi Katı yiyecekleri yiyebilme Sosyal çevre dediğimiz anne baba kardeş vs. ile ilişki kurabilme Bedenini diğer nesnelerden ayırt edebilme 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR VE FİZİKSEL GELİŞİM İlk çocukluk dönemindeki gelişim görevleri (2-6 yaş) Konuşmanın anlaşılır hale gelmesi Öz bakım becerilerini kazanma Cinsiyet farklılıklarını öğrenme Ailenin model alınması Toplumsal kuralları öğrenmeye başlama El göz uyumunu gerçekleştirmeye başlama Okuma ve yazmaya ilişkin temel becerileri kazanma Dili kullanmayı öğrenme Tuvalet kontrolünü kesin olarak kazanma Doğru ve yanlışı ayırt eder hale gelme (Ahlak gelişiminin başlaması) Grup oyunları oynama ve cinsiyet rolleriyle özdeşim Çevresindeki bireylere ilişkin duygularını farketme Akranlarla iletişimin başlaması Son çocukluk dönemindeki gelişim görevleri (6-12 yaş) Büyüyen bir organizma olarak olumlu bir tutum oluşturma El göz uyumunu geliştirme ve çeşitli kasların kullanımı Akranlarıyla olan ilişkilerini zenginleştirme Öğretmenin model alınması Sorumluluk almayı öğrenme Vicdan, ahlak ve değerler sistemi oluşturma Cinsiyete uygun rolleri öğrenmeye başlama İlköğretimin temel hedeflerini (okuma ve yazma) yerine getirme Somuttan soyuta akıl yürütme yollarını öğrenme Temizlikle ilişkili denetim duygusu kazanma Paylaşma ve işbirliğini geliştirmeyi öğrenme Gündelik oyunlar için gerekli özellikleri kazanma Gündelik yaşamlar için gerekli kavramlar geliştirme Kişisel bağımsızlığı kazanma (okula kendisinin gidip gelmesi gibi) Sosyal gruplara ve kuruluşlara karşı olumlu tutum kazanma 9

22 GENÇ VİZYON YAYINCILIK GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Ergenlik dönemindeki gelişim görevleri (12-18 yaş) Duygusal bağımsızlığı kazanma Erkeksi ve kadınsı rolleri benimseme Karşı cinsle ve hemcinsleriyle ilişkiler kurma Toplumsal sorumluluklar alma Hızla değişen bedenini kabul etme etkin bir şekilde kullanma İlgi çekme arzusu (ergen benmerkezciliği) Evlilik ve aile kurmaya hazırlanma Meslek seçmeye hazırlık ve mesleğe yönelme Ebeveynlerden bağımsız yaşama Kendine ait ahlak, vicdan ve değerler sistemi oluşturma Genç yetişkinlik dönemindeki gelişim görevleri (18-30 yaş) Eş seçimi, hayatın paylaşılacağı kişiye karar verme Aile kurma Çocuk yetiştirme Ev iş sorumluluğunun paylaşımı Vatandaş olarak sorumluluklarını yerine getirme İşe girip, mesleki kariyer geliştirme Sosyal gruplara katılma Eşiyle yaşamayı öğrenme Orta yetişkinlik dönemindeki gelişim görevleri (30-60 yaş) Yetişkine özgü toplumsal sorumluluklar alma Bütünleşmiş aile oluşturma Fizyolojik değişimi kabullenme Ekonomik özerkliği elde etme Ergenlere yardımcı olma Orta yaşın psikolojik değişimlerini kabul etme Serbest zamanlarda hoşlanılan işlere yönelme Boş zamanları değerlendirme Eşiyle kendini bir kişi olarak görme İleri yetişkinlik dönemindeki gelişim görevleri (60 yaş ve sonrası) Belleğin zayıflaması, unutmanın artması Sağlık sorunlarının artması Emekliliğe uyum sağlamaya çalışma Geçmişin değerlendirilmesi Ölüm duygusunun etkisine girme Akranlarıyla ilişkileri canlı tutma Kendine özgü ortam düzenleme Yaş grubu ile yakınlık kurma Doyurucu yaşam becerileri geliştirme (yaşlı insanların evlerini 1. kattan almaları gibi) 10