KADASTRAL FORMUN DEPREM ZARARLARINA ETKİSİ; ADAPAZARI ÖRNEĞİ

Transkript

1 D Ü N Y A K A D A S T R O Z İ R V E S İ K O N G R E VE S E R G İ W O R L D C A D A S T R E S U M M I T CONGRESS & EXHIBITION KADASTRAL FORMUN DEPREM ZARARLARINA ETKİSİ; ADAPAZARI ÖRNEĞİ Fikret BAYHAN, Çağlar KOTAOĞLU and Serhat KAYA, Turkey Nisan 2015 KADASTRAL FORMUN DEPREM ZARARLARINA ETKİSİ; ADAPAZARI ÖRNEĞİ Türkiye şehirlerinde, var olan kadastral doku üzerinde, imar planı yapılmaya başlandıkça artan arazi rantı, imar planı formuna ve kentsel dokuya yön vermiştir. Mevcutta oluşan kadastral doku üzerinde gelişen şehirlerde imar planları yapılsa da öngörülemeyen, kontrolsüz büyümeler gerçekleşmiştir. 17 Ağustos 1999 Doğu Marmara depreminde büyük ölçüde can ve mal kaybının yaşandığı bu şehirler de, doğanın test ettiği ve başarısızlıkla sonuçlanan acı bir deneyim yaşanmıştır. Bu çalışmada ise gelişen kentlerde yanlış arazi yönetiminin yönlendirdiği planlama sonucunda oluşan kadastral mülkiyet formunun, nasıl bir zarara yol açabileceği, Adapazarı örneği ile açıklanacaktır. Arazi Yönetim Sistemi Arazi Değeri Kadastro İmar Planı Kadastro Kanunlar Yapı April

2 Adapazarı nda 17 Ağustos Depremi Öncesindeki Afetler Adapazarı bölgesinde son yüzyılda yaşanan 3 büyük deprem ile ana kentin gelişimini yönlendiren en önemli etki olmuştur. Bir doğa olayı olan depremi afete dönüştüren ise Adapazarı kentsel gelişim sürecinde etkileyen kanunsuz yapılaşma ile imar planları ve bu planların yönetimini sağlayan yapı olmuştur Adapazarı Depremi uzun çarşı 1967 Adapazarı Depremi 17 Ağustos 1999 Adapazarı Depremi April

3 Adapazarının Planlama tarihinin Depremler-Kanunlar-Yönetmelikler İlişkisi Şeması Kat arttırımı Yapılaşma Koşulları Fonksiyon değişikliği Yapılaşma Koşulları Fonksiyon değişikliği 1968, 1975 Deprem Yönetmelikleri Tadilat Meclis Kararları Tadilat Meclis Kararları 1943 Deprem 1957 Planı Planı Planı 2008 Planı Deprem Deprem 1940,1944,1949, 1953, 1962 Deprem Yönetmelikleri sayılı İmar Kanunu, Sayılı İmar Kanunu 1998 Deprem Yönetmeliği 2007 Deprem Yönetmeliği 1983 Tarih 2805 Sayılı ve 1984 tarih 2981 sayılı imar ve gecekondu mevzuatına aykırı olarak yapılan yapılara uygulanacak işlemlerle, 6785 sayılı İmar Kanununun bir maddesinin değiştirilmesi hakkında kanun, 1989 tarih 3542 sayılı, 3194 sayılı İmar Kanunu.nda değişiklik yapılmasına dair kanun, 2006 Deprem Yönetmeliği 17 Ağustos Depremi Öncesi Adapazarı Planlama Süreci 1957 Planı ; anlatılan hükümler, o dönemdeki yapılaşma ilkelerine ilişkin belli fikirler vermektedir. Plan da en çok kat yüksekliği 3 kat olarak belirlenmiştir. Üstelik, 3 katlı binalar, yalnızca 9,50 metreden geniş caddelerde yer alabileceklerdir. 1.derece yollarda 2-3 katlı binalar, 2.derece yollarda 2-3 katlı binaların yanında bir katlı bodrumlu yapılar da yapılabilecektir. Genişliği 9.50 metre olan yollar boyunca 1-2 katlı yapılara izin verilmektedir April

4 17 Ağustos Depremi Öncesi Adapazarı Planlama Süreci 1985 Planı ; 1985 tarihli Sakarya Kent Bütünü Nazım imar Planı Açıklama Raporu nda planlama alanındaki yapılaşmada kat adetleri hakkında bir ipucu verilmemekle birlikte; uygulama planları üzerinde; yol genişliklerine bağlı olarak hemen hemen her alanda, 5 kata kadar bina inşa etme izni verilmiştir. Aynı plana bağlı olarak hazırlanan 1/1000 ölçekli uygulama imar planlarında, kat adetlerine göre yapı yükseklikleri ni gösteren tabloda 5 kata kadar verilen konut alanlarındaki inşaat izinlerinde, ayrıca 2,00 metreye kadar subasman yüksekliği ilave edilmiştir. Bu tabloda, ilgili yönetmeliğe paralel olarak eklenen 8 kata kadar olan kısım kalın bir çizgi çekilerek uygulama alanı dışında bırakılmıştır. Artan Kentsel Rant Sonucu İmar Planlarinda Yapilan Değişikliklerin Derpem Zararlarina Etkisi 17 Ağustos 1999 depremine kadar, artan nüfus ile arazi rantın yüksek olduğu kent merkezi olan Adapazarı nda 1985 yılından 1999 yılına kadar plan üzerinde toplam 701 Adet plan tadilatı yapılarak mevcut imar planında yeşil alanların konuta açılması, kat yükseltilmesi, yapılaşma düzeninin ayrık nizamdan, bitişik nizama değiştirme, konuttan ticarete dönüştürme gibi fonksiyon değişiklikleri vb. gibi yapılan plan tadilatları ile alüvyon zeminde 1. Derece deprem bölgesi olan Adapazarı kent merkezinde nüfus yoğunluğu arttırılmıştır. İmar Planlarında yapılan bu değişiklikler, Adapazarı nda yaşayan insanlar üzerindeki olası deprem zararları riskini arttırmıştır. Yapılan analizler sonucunda, imar planında yapılan bu değişiklikler ile arazi yönetiminin olumsuz etkileri 17 Ağustos 1999 depreminde ortaya çıkmıştır April

5 Adapazarında Kentin Gelişme Sürecinde Deprem Riskine Etki Eden Faktörler Adapazarı City Center 17 Ağustos depreminin Adapazarı kent merkezindeki büyük hasarın oluşmasının nedenlerini, 1957yılında başlayan imar planı faaliyetlerinde Plan, zemin, bina ve mülkiyet deseni arasındaki ilişkinin bilimsel kurallar olmak sızın, birbirinden bağımsız olarak düşünülmesi yada hiç dikkate alınmamasındandır. Legent Without damage Moderate damage Significant damage Quarter boundary Plan Kararının ve Arazi Yönetiminin Test Edilmesi 17 Ağustos 1999 depremi öncesinde alınan plan kararları ve arazi yönetimi Adapazarı nın 27 mahallesinde yıkılan binalarda yaşanan can kayıpları ile test edilmiştir. Adapazarı merkezindeki fonksiyonların, yapıların nerde ve hangi kurallarla göre inşa edileceğine karar veren mekansal tasarım ve kentlerin yapılaşma kanunu olan imar planı Adapazarı nda yaşanan hasarın en önemli nedenidir. Ancak Domino taşının ilkine dokunanın, sistem olduğu da unutulmamalıdır. Plan Yönetimi İmar planı Kararlarının Etkisi Yıkılan 1 Bina = İnsan Sayısı Plan tasarımı Kat Yüksekliği Deprem Kanunlar Sistem Yapı düzeni Net yoğunluk Can Kaybı Sayısı Fonksiyon April

6 Adapazarında 17 Ağustos 1999 Depremini Afete Dönüştüren Plan Kararları 1957 Uygulama İmar Planı 1985 İmar Planı Revizyonu Plan tadilatları Yer seçimi Jeolojik Raporlar İle Uyumsuzluk Önlemli alan Alüvyon Yerleşime Uygun alan Planlama Alanın Büyümesi Apartman Müstakil Kullanım Niteliği Kat Yükseltilmesi Yapı Cinsi Betonarme Ahşap-Kargir Yapı Düzeni Değişikliği İmar Parseli Büyüklüğü TAKS Ayrık Nizam Ulaşım Sisteminin Değişmemesi Bitişik Nizam Yeşil Alan Azaltılması Ticaret Alanları Konut Altı Ticaret Taşınmaz mal Değerinin Artması Fonksiyon Değişikliği Net Yoğunluğun Artması Konut Alanlarının Artması Sosyal Donatı Eksikliği Bina Ruhsat Durumu Var Yok 17 Ağustos 1999 Depremi Yapım Tarihi Adapazarı nda Oluşan Hasar Yıkılan Bina Can Kaybı Yer Seçimi Adapazarı Merkezinin Plan Sınırlarının Topografyası İle Deprem Sonrası Oluşan Hasar Can Kaybı İlişkisi D-100 Highway Ankara İstanbul Motorway (TEM) April

7 Yer Seçimi Adapazarı Merkezinin Jeolojik Durumu Hasar Can Kaybı İlişkisi Adapazarı kent merkezi yapılan planlarla birlikte alüvyonlu sıvılaşma riski yüksek alanlarda gelişmiştir. 17 Ağustos depreminde en fazla hasarın ve can kaybı alüvyonlu toprak üzerinde bulunan mahallelerde yaşanmıştır. Kayalık zeminler üzerinde buluanaan Beşköprü, maltepe ve hzırtepe mahallelerinde Yıkım oranı ile can kaybı çok az olmuştur. Adapazarı'nın İmar Planı Ve O Dönemlere Ait Yerleşik Alan Sınırlarının, Hasar Ve Can Kaybı İlişkisi Deprem sonucunda en fazla zarar gören mahalleler 1957 plan sınırı ve yerleşk alan sınırında bulunan alanlardır. 1 ve 2 katlı yapılaşamların bulundurğu ve bu yapıların çoğu 1957 depreminide gördüğünden, yıkım oranı 2 katlılarda en fazla gözükmektedir. Ancak 2 katlı yapılardaki can kaybı 4 ve 5 katlılara göre daha az olmuştur April

8 Plan Tadilatlarının Etkisi 1985 sonrası İmar planlarının yapımı ve yönetiminin yerel yönetimlere bırakılması ile Adapazarında hızlı bir plan tadilatı süreci yaşanmıştır. Bu araştırma içerisinde, yılları arasındaki 701 adet plan tadilatı incelenmiştir. Kat Arttırımı Yapı Düzeni değişikliği Yapı düzeni+kat arttırımı Fonksiyon değişikliği (yeşil alanların azaltılması) Diğer ; Yol değişikliği vb 17 Ağustos 1999 depremi Öncesinde tarihleri arasında yapılmış olan 701 adet Plan tadilatının Deprem Zararına Etkisinin Araştırılması April

9 The World Cadastre Summit, 2015 Yapı Düzenideğiştirilmesi Ve Yeşil Alan Kaldırılması Planı nda İmar Adası konut 3 kat ve Ana caddeden 5 m çekme verilmiştir Planında Ayrık 4-5 kat olarak gösterilmiştir da yapılan Plan tadilatında ise İmar adası bitişik 5-4 kata dönüştürülmüş. Legends Ağustos 1999 depreminde imar adasındaki tüm binalar yıkılmıştır. Buildings destroyed in the earthquake Kat Arttırımı+Yapı Düzenin Değiştirilmesi 1957 Planında yol üzeri 3 kat olarak belirlenmiş Planı nda yol üzeri Ayrık 4 kat yapılmış 1990 da yapılan plan tadilatında Planı nda yol üzeri Bitişik 5 kata çevrilmiş 17 Ağustos depreminde tadilat yapılan bu bölge de hasarın yoğunlaştığı görülmüştür. Plan tadilatından sonra, mevcutta yapı olsa bile, o yapının üzeri ruhsatlı yada ruhsatsız, üzerine kat ilavesi yapılrdı. Bu binayı statik olarak zayıflatmakta olup denetimsiz bir şekilde adapazarında bir çok uygulama bu şeklilde yapılmıştır April

10 Yeşil alanların Kaldırılarak Konuta Açılması Planında Alan ticaret alanı Planında Alan 7500 m 2 Yeşil alana çevrilmiş yılında yapılan plan tadilatında Yeşil alan tamamen 4-5 Katlı konut alanına çevirilmiş 4. Plan tadilatıyla konut alanına çevirilen imar adası 17 Ağustos 1999 depreminde 7 bloktan 3 ü tamamen yıkılmış, 4 üde orta hasarlı olmuştur Yeşil alanların Kaldırılarak Konuta Açılması Planında Alan Konut alanı Planında Alan m 2 Yeşil alana çevrilmiş yılında yapılan plan tadilatında Yeşil alan tamamen 4-5 Katlı konut alanına çevirilmiş 4. Plan tadilatıyla konut alanına çevirilen imar adası 17 Ağustos 1999 depreminde 7 bloktan 3 ü tamamen yıkılmış, 2 si orta hasarlı olmuştur April

11 Uygulama İmar Planları Ve 1999 Deprem Öncesi Son Durum Adapazarı Development Plan Amendments Ratio of Amendment Original Plan Revision (ha) ( % ) (1) (2) (3) Planned Area (ha) %13 %28 %11 Planning Population %140 %300 %67 Density %130 %211 %35 Housing %11 %32 %19 Trade %98 %142 %22 Industry % -59% 9% Green+ Sport Area % 4% -16% Green Area Per People % -74% -50% Administrative % 692% 11% Education % 100% 17% Number of the Floors Structure Arrangement Detached Detached Attached uygulama imar planları ve 1985 imar planı üzerinde yapılan plan tadilatları ile oluşan 1999 son uygulama imar planının donatı alanları yönünden karşılastırılması. Kişi Başına Düşen Yeşil Alan Miktarı Taban Alanı Katsayısındaki Değişimler Comparing FAR s Between and 1999 Development Plans and Green Area Change Green Area Per People (m2) 10 Number of the Floors (1) (2) (3) (1) 1985 (2) 1999 (3) TAKS Green Area Per People (m2) Log. (TAKS) April

12 Kat artırımı Deprem zararlarının fazla olmasının önemli nedenlerinden birisi olan yüksek katlı yapı stokunun oluşmasıdır. Özellikle ana arterler üzerinde oluşan yüksek 4-5 katlı binalar depremden en fazla zarar gören yapılar olmuşlardır. Yoğunluk artışı ile depreme maruz kalacak insan sayısı da arttırılarak, daha falza insanın kaybedilmesine ve yaralanması riski arttırılmıştır. Nüfus yoğunluğunun artması Sosyal donatı alanlarının yetersiz kalması Dengesiz kentsel gelişim, Kent estetiği ve kalitesine olan etki - Yapının İnşaat Temel sistemi ve statiği değiştirilmedi - Yoğunluk artışı Yol Genişli Değişmedi Trafik yoğunluğu arttı Ruhsatlı=Ruhsatsız Deprem Öncesi Katlara göre yapı stoğu Bina Sayısı Kat 2 Kat 3 Kat 4 Kat 5 Kat Deprem Öncesi Toplam Bina Sayısı Deprem Sonrası Yıkılan April

13 Eksen Başlığı Toplam; Yıkılan Binalarda Yaşanan Can Kayıplarının Kat Adetlerine Göre Dağılımı Kat 2 Kat 3 Kat 4 Kat 5 Kat Toplam Bina Sayısı Can Kaybı Ağustos 1999 depreminde en fazla zarar gören binalar, %61 oranında 1 ve 2 katlı yapılar olsa da bu binalarda yaşanan yıkımlar binanın tamamen yıkılması şeklinde olmamıştır. 1 ve 2 katlı binaların %92 lik kısmı ahşap ve kargir yapılar olduğundan bina tamamen içindekilerin üzerinde yıkılmamıştır, yapılan hasartespit çalışması sonucunda bu yapılar ağır hasarlı olarak raporlanmış ve deprem sonrasında yıkılmıştır. 1 ve 2 katlı yapılardaki oranın fazla olması den de anlaşılacağı gibi daha çok eski ve çoğunlukla ruhsatsız olan, 1967 depremini yaşayan binalar olarak açıklanabilir. Depremde Yıkılan Binaların Kat sayılarına Göre Dağılım Oranları 38% 23% Toplam Yıkılan Binalarda yaşanan Can Kayıplarının Kat Adetlerine Göre Oranları 6% 11% 18% 2% 21% 1 Kat 2 Kat 3 Kat 4 Kat 5 Kat 9% 9% 1 Kat 2 Kat 3 Kat 4 Kat 5 Kat 63% 1 ve 2 katlı yapılarda yaşan can kaybı katlı yapılara göre daha az olmuştur. 4-5 katlı binaların yıkılması sonucu yaşanan can kaybı %74tür. Bu bağlamda özellikle Uygulama İmar planlarındaki kat adedinin 4-5 kata yükseltilmesi ile deprem riski artmış ve bu binalarda can kaybı fazla yaşanmıştır April

14 Depremde Yıkılan Binaların Kat Adetlerine Göre Analizi Total neighbourhoods Loss of Lives Konut Sayısına göre yıkım Adapazarı'nda deprem sonrasında yıkılan binaların ve can kayıplarının sayısını kat adetlerine göre karşılaştırdığımızda bina kat sayısı ile can kaybı arasında doğrudan ilişki olduğu görülmektedir katlı Binalarda Can Kayıbı 4-5 katlı Binalarda Can Kayıbı Yıkılan katlı Binaların Dağılımı Yıkılan 4-5 katlı Binaların Dağılımı Depremde yıkılan binaların kat adetlerine göre can kayıpları dağılım haritası Depremde yıkılan binaların kat adetlerine göre dağılım haritası April

15 Deprem Öncesi Yapı Stoku Legent 1 Storey 2 Store 3 Storey 4 Storey 5 Storey Deprem sonrası Yapı Stoku Legent 1 Storey 2 Store 3 Storey 4 Storey 5 Storey April

16 Depremde Yıkılan Binaların Dağılımı Legent 1 Storey 2 Store 3 Storey 4 Storey 5 Storey Depremde Yıkılan Binaların Yapı Cinsine Göre Dağılımı 46% Mahallere göre yapı cinsi dağılımı ve can kaybı oranı Toplam; Yıkılan Binaların Yapı Cinsine Göre Can Kaybı Oranı 24% 54% 76% Ahşap_Kargir Betonarme Ahşap_Kargir Betonarme Yıkılan binaları yapı cinsine göre incelediğimizde %54 lük kısmın betonarme, %46 lık kısmın ise ahşap-kargir binalar olduğu görülmektedir. ahşap-kargir yapıları, can kaybı açısından incelediğimizde bu yapılarda can kaybının %24, betonarme yapılarda ise %74 olduğunu görmekteyiz. Yıkılan yapıları 27 Mahalle de yapı cinsine göre analiz ettiğimizde betonarme yapıların fazla olduğu bölgelerde can kayıplarının yüksek olduğu görülmektedir April

17 Depremde Yıkılan Betonarme Binaların Dağılım Haritası Legent (%) Can Kaybı Toplam depremde yıkılan Binaların Niteliğine Göre Dağılımı Toplam Yıkılan Binaların Niteliğine Göre Dağılımı 43% Depremde Yıkılan Binaların Niteliğine Göre, Can Kaybı 13% Dağılımı 57% 87% Müstakil Apartman Müstakil Apartman Depremde yıkılan binaların %57 lik kısmı apartman dır. Bu oranı can kaybı ile karşılaştırdığımızda, %87 lik bir oranla apartman kullanımlı binalar daha fazla can kaybı görmüştür. Apartman niteliği daha çok katlı yapılardan oluşan çoklu bağımsız birim sistemi olduğundan, yüksek katlı binalarda can kaybı daha fazladır imar planı kararıyla 4-5 katlı yapılaşmanın önü açılmıştır. Buna ilaveten yüsek katlı yapılaşmaların zemin kat kullanımları ticari fonksiyonlara ayrılmıştır. Dolayısı ile 1985 imar planı kentsel yoğunluğu arttırılırken deprem riskini de arttırmıştır April

18 Depremde Yıkılan Binaların AparTman Kullanım Kullanım Oranı Ve Haritası Legent (%) Can Kaybı Yapı Düzeninin Etkisi Yapılan bir çok araştırmada bitişik nizamdaki yapıların, deprem anında birbirlerine zarar verdiği belirlenmiştir. Özellikle ana arterlerde, bitişik nizamda olan yapıların hasara uğradığı görülmüştür. İki bina arasına Delitasyon yok İki binanın saçak yükseklikleri fatklı İki binanın kat yükseklikleri farklı Zemin April

19 Yıkılan Binaların Yapı Düzenine Göre Analizi Depremde Yıkılan Yapılarda Yapı Düzenin Can Kaybına Etkisi Ayrık Bitişik Depremdeki_Mevcut_Durum 1999_Son İmar_Planı Can kaybı 1985 Uygulama imar Planının son durumuna göre mevcut yapılaşma farklı olmuştur Planla mevcut durum uyuşmamakla birlikte yapı düzeninin bitişik olduğu binalarda yıkım%93 lük bir oranda yıkılmıştır. Ayrıca bitişik düzendeki can kaybı ise %79 ile (ayrık nizama göre 3 kat fazla olmuştur. Yıkılan Tüm Binaların Yapı Düzenine Göre Oranları 7% 93% Ayrık Bitişik İmar planlarında ve notlarında minimum parsel büyüklüğü ile ilgili hiçbir hüküm yokken, sadece mevcut duruma göre imar durumu vererek ayrık nizam gözüken yerlerde, mevcutta bina yapılmak istenen arsanın sağındaki ve solundaki mevcut, binaya göre imar durumu verilmesi, kentsel yoğunluğu dengesiz şekilde büyütmüştür. Yıkılan Tüm Binaların yapı Düzeninde yaşanan can kayıpları oranı 21% İmar planındaki TAKS ve yapı düzenindeki belirsizlik sonucunda oluşan imar parsellerinde tam doluya yakın yapılaşmalar olmuştur. Özellikle rantın yüksek olduğu mahallelerde, ve ticaret akslarında 4-5 katlı yüksek binalarda yapı düzeni bitişik ve parsel bazında yapılan yola terklerle imar parselinin oluşturulması ile 100 ile 250 m2 lik taban alanlı bir çok 4-5 katlı bina oluşmuştur. Ayrık Bitişik 79% April

20 Depremde yıkılan Binaların TAKS larına Göre Analizi Eksen Başlığı Toplam; Yıkılan Bina TAKS' larının Can Kaybı İle İlişkisi Toplam Yıkılan Bina Sayısı Can Kaybı Yıkılan Binaların TAKS larını karşılaştırdığımızda %96 lık kısmının değerleri arasında olduğunu bu oran içindeki can kaybının ise %91 lik bir orana çıkmaktadır. Adapazarı merkezindeki mülkiyet deseninin küçük parsellerden oluşması nedeni ile imar Planının 1999 daki son durumna baktığımızda, TAKS ile ilgili herhangi bir açıklama yapılmamış sadece Ayrık, bitişik ve Blok yapı düzeni ile yapılaşma koşullarını tarif edilmiştir. Ayrık nizam Bitişik nizam Legent (adet) Legent (Adet) ) Can Kaybı Depremde Yıkılan Binalarda Ayrık Ve Bitişik Düzen Dağılım Haritası Yıkılan Binaların kat adedine göre analiz ettiğimizde en fazla 4-5 katlı binalarda can kaybı yaşanmıştır. İmar Planındaki TAKS ve yapı düzenindeki belirsizlik sonucunda İmar Planı yoruma açık bir hale getirilerek imar durumu verilirken sadece kat yüksekliğine ve foksiyon bilgilerine uyulmuş ancak, yapı düzeni ve TAKS olarak arazideki mevcut duruma uyulmuştur. Toplamda yapılan bu uygulama, kentin belli noktalarında dengesiz yoğunlaşmalara neden olarak deprem zararları riskini arttırmıştır April

21 Depremde TAKS a (Taban Alanı Katsayısı) göre 2% dağılım oranı 5% 37% 56% Toplam Yıkılan Binalarda TAKS'larının Can kayıbına Etkisine göre Oranları 3% 6% 30% 61% TAKS; ve TAKS; Lejant (bina adedi) Yıkılan binalarda TAKS (taban alanı kat sayısı) dağılımı Yapılan bu uygulama Adapazarı merkezindeki parsellerin çok küçük olmasından kaynaklanmıştır. Ayrıca, 1985 sonrası çıkan 3194 sayılı imar kanununda 18. Maddesinin uygulanması ile bu gibi sorunlar çözülebilecekken, çoğunlukla parsel bazında yola terkler yapılmıştır. Bu durum daha çok Belediyenin, siyasi olarak vatandaşla karşı karşıya gelmeden halkın yapılaşma isteğini karşılamaya çalışması sonucudur April

22 TAKS; Can Kaybı Lejant (bina adedi) Yıkılan binalarda TAKS (taban alanı kat sayısı) dağılımı 1957 Planı İle 1985 Planı Arasındaki Tasarım Farklılıkları 1957 Planı 1957 ile 1985 Uygulama İmar Planının Fonksiyon - Form Değişiklikleri ile Ticari Fonksiyonların etkileri; 1957 planında ticari fonksiyonlar, sağlık spor ve park alanları bir arada küçük merkezler oluşturularak planlamıştı 1985 imar planında bu alanların çoğu konut alanına çevrildi. Ticaret ise ana caddelerde konut altı ticarete dönüşütürülerek, ana caddeler üzerine gelişen kentsel doku oluşmuştur Planı April

23 1957 Planı İle 1985 Planı Arasındaki Tasarım Farklılıkları 1985 imar planlarında ticari fonksiyonların ana caddeler üzerinde konut altı ticarete dönüştürülmesi Ticaretin olduğu bölgelerde ve özellikle konut altı ticaret olan bölgelerde bina hasar sayısı ve can kaybı daha fazla yaşanmıştır. Fonksiyon değişikliği; Depremde Yıkılan Binaların Kullanım Türüne Göre (Konut-Ticaret) dağılımı Eksen Başlığı Depremde Yıkılan Binaların Konut - Ticaret dağılımının Can Kaybı İle ilişkisi Konut Ticaret Toplam Tüm Mahalleler Yıkılan Can Kaybı Depremde Yıkılan Binalarda Bulunan Konut Ticaret Oranının Can Kaybı İle Olan İlişkisi 37% Konut Olan Binalar Ticaret Olan Binalar 63% April

24 Depremde Yıkılan Binalarda Ticaret Fonksiyonun Kullanımına Göre Dağılım Haritası Legent Can Kaybı Depremde Yıkılan Binalarda Zemin Katta Bulunan Ticari Kullanımların Hasara Olan etkisi ve Can kaybı İlişkisi Tüm Mahalleler de Yıkılan Yapıların Zemin Katında BulunanTicaret Kullanımına Göre Hasar Oranı 29% Tüm Mahalleler de Yıkılan Yapıların Zemin Katında BulunanTicaret Kullanımında yaşanan can kaybı Oranı 37% 71% 63% Konut Ticaret Konut Ticaret 1957 planında daha çok, konutlardan ayrı çarşı sisteminde ticaret alanları planlanmışken, 1985 planında özellikle ana caddeler üzerinde konut altı ticaret kararları alınmıştır. Ana caddeler üzerinde 4-5 katlı yapılar öngörülürken, ana kent merkezinde semerciler, cumhuriyet, papucçullar, Yenigün, tığcılar, mahallelerinde yer alan çark caddesi, Atatürk bulvarı, Sakarya caddesi, Adnan menderes caddesi, Yenicami bulvarı gibi önemli akslarda ticari fonksiyonlar yoğunlaşmıştır. Depremin en fazla zarar verdiği bölgeler bu ana caddelerde olmuştur. Zemin katta ticaretin olduğu binalarda genelde, zemin kat yüksekliğinin 5.75 m olarak verilmiştir. Zemin faktörü gözetmeden alınan bu plan kararı yıkım ve can kaybı artmıştır.) April

25 Depremde Yıkılan Binaların Zemin Katlarındaki Ticari Faaliyetin Dağılımı Depremde Mahallelere GöreYıkılan Binalarda Zemin Kat Kullanım Durumunun Can Kaybı İle ilişkisi Eksen Başlığı Konut Ticaret Toplam Tüm Mahalleler Yıkılan Can Kaybı Zemin katlarda oluşan ticaret ile deprem zararları arasındaki ilişki. Legent (Bina Adedi) Konut altı ticaretin yoğunlaştığı bölgelerde 4-5 katlı yapılaşma olmuş, bu yapıların emin katları ticaret fonksiyonunda kullanılması için, 5-6 m yüksekliğinde yapılarak, binaların depreme karşı dayanıksız bırakacak yapı tasarımları uygulanmıştır. Can Kaybı Yıkılan Binaların Arazi Değeri, Yıkım- Can Kaybı İlişkisi Yapılan analizlerde, arazi değeri yüksek olan alanlarda, yıkımın daha fazla olduğu belirlenmiştir. Buna bağlı olarak can kayıpları arazi değerlerinin yüksek olduğu bölgelerde daha fazla can kaybının yaşandığı tespit edilmiştir. Legent Değer (million) Can Kaybı April

26 17 Ağustos Deremi Öncesi Adapazari Merkezinde Arazi Yönetim Süreci İmar Planının yönetilmesi; 1957 planı ve özellikle 1985 planından sonra Adapazarı nda artan nüfus baskısı, Adapazarı kent merkezindeki arazi değerlerini arttırmış. Buna bağlı olarak 1985 te yürürlüğe giren imar kanunun 18. Maddesi Adapazarı nı yöneten yerel yöneticilerin yapmak istemediği riskli yöntem olarak görülerek 18. Madde uygulaması kent merkezinde uygulanmamış yine aynı kanunun 15. ve 16 maddesine göre işlem yapılmıştır. Bunun sonucunda Adapazarı merkezinde geometrisi düzgün olmayan ve ortalama büyüklükleri 90 m m 2 olan imar parselleri oluşmuştur. 17 Ağustos Depemi Öncesi Arazi Yönetim Sistemi Kanun + Yönetmelikler İmar Planı İmar uygulama Yapılaşma 1958 Planı İmar parseli İmar Durumu Proje 1985 Plan Revizyonu Denetim Plan Tadilatları Ruhsatlı Yapı Plansız Kadastral Parsel Ruhsatsız Yapı Kanuna uygun olmayan yapılaşma = İmar Affı Kanunu İmar Uygulamalarının - Mülkiyet Deseninin etkisi Adapazarı kent merkezinde, ruhsat izni almak isteyenler için sadece yola terk işlemi yapılarak imar parseli oluşturuluyordu. Bu durum 17 ağustos depreminde, geometrisi düğün olmayan parsellerin, mimari forma ve yapı statiğine olumsuz olarak etkilediği görülmüştür April

27 Kadastral Formun, Yapi Tasarimina Etkisi; Kadastral form, imar planının yerel yönetim tarafından işletilmesi ile yapılaşmaya uygun hale getirmek için imar durumu ve parselasyon kararları ile son şeklini alarak, inşaata hazır hale getirilmektedir. Son imar durumunda ortaya çıkan parselin geometrik formunun sınırlandığı geometride mimari ve statik tasarım yapılmaktadır. Kadastrastral form mimari ve statik formu birebir etkilemektedir ver Park alanı Park alanı Şekil 10. yapılaşmak istenen bir ham parselin, imara hazır hale getirilmesi aşamaları Kadastral Formun, Yapi Tasarimina Etkisi; Kadastral formun bina geometrisine etkisi; Bina formunun deprem davranışına etkisi, tasarım sürecinin başlangıcında yer eden en temel sınırlandırıcı etkendir (Lagorio, 1990). Bina formu ise İmar durumundaki inşaat alanına göre verilmektedir. Deprem nedeniyle meydana gelen hasar ve yıkılmaların üç ana nedeni vardır: yanlış geometrik düzenleme, yetersiz yanal rijitlik ve kusurlu detaylandırma. Yanlış geometrik konfigürasyon; Depremlerden sonra yapılan bilimsel araştırmalara göre, yapıların depremlere karşı göstermiş oldukları dayanım plan geometrisiyle doğrudan ilişkilidir. Yapı planda ne kadar basit ve simetrik ise, depreme karşı dayanıklılığının o derece yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu nedenden dolayı yapının planda iki doğrultuda simetriye sahip olması istenir. Böylece çözümlemede bulunan davranış şekliyle, deprem altında meydana gelecek olan davranış şekli birbirine yakın olur. Bu kurala uygun olarak imar parselinin oluşturulması gerekmektedir. Yeterli olmayan yanal rijitlik; Zemin kat seviyesinde "yumuşak kat" oluşur. Binaların zemin katları genellikle dükkan ve galeri olarak tasarlanır. Bu şekilde tasarlanmış zemin katlarda bölme duvarlar kaldırılmış ve üst katların tersine, dış cepheler duvar yerine vitrin oluşturmak amacıyla camekanla kaplanmıştır. Zemin katta rijitliğin birdenbire azalması, betonarme elemanlarda elastik olmayan davranışın, zemin kat kolonlarının üst noktasında yoğunlaşmasına neden olur. Böylece bu bölgede büyük hasar meydana gelir April

28 Aşağıda verilen imar durumuna göre inşaa edilen yapılar, 17 Ağustos Depreminde yıkılmış ruhsatlı yapılar olup, parsel geometrileri düzensiz iç kullanım amacı nedeni ile hazırlanan yapı tasarımlarında hatalar tespit edilmiştir. Şekil 11. Adapazarı Bosna Caddesi Pafta:55, Ada:301, Parsel:40 nolu arsada yıkılan, Konut altı ticaret 5 katlı yapı Adapazarı Fabrika Caddesi Pafta:20, Ada:181, Parsel:40 nolu arsada yıkılan, Konut altı ticaret 1989 ruhsatlı, 5 katlı yapı (Aktaş,2003) April

29 Sonuç ve Öneriler - CBS ortamında yapılan analizler sonucunda, yıkılan binalarda yaşanan can kaybı toplamının %74 ü 4-5 katlı binalarda yaşanmış, arazi değeri yüksek ve imar planında ticaret alanında kalan parsellerdeki can kaybı oranı %63 olmuştur. Ayrıca bitişik nizam olarak yapılaşmış binalarda yaşanan can kaybı oranının %93 olduğu tespit edilmiş, geometrik formu bozuk, küçük parsellerde oluşan yüksek yoğunluğun depremin şiddetini arttırdığı anlaşılmıştır. Bu sonuca göre arazi yönetim kararları ile deprem zararları arasında çok güçlü ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. - Deprem riski bulunan şehirlerinde, Sağlıklı bina tasarımının yapılabilmesi için imar planında parselasyon planları önerilmeli, imar planları 18. Madde uygulaması ile işler hale getirilmeli, imar parselleri geometrisi sağlıklı yapı tasarımının yapılmasına altlık oluşturacak, parselasyon tipolojileri üretilmelidir. - Deprem bölgelerindeki kentlerde imar planı kararlarında parsel büyüklüklerinin ve geometrisinin deprem mühendisliği açısından irdelenip tanımlandıktan sonra, yerel yönetimler tarafından sağlıklı bir şekilde uygulamasının ve yönetilmesinin özellikle deprem zararlarındaki riski azaltacağı sonucuna varılmıştır. Teşekkürler April