2011 YILI HEDEF ÜLKE İRAN: PAZAR FIRSATLARI, POTANSİYEL İŞBİRLİĞİ ALANLARI

Transkript

1 72 72 Batı nın ambargosunun da etkisiyle, İran pazarı Türkiye gibi ülkelere çok önemli ticaret ve yatırım imkânları sunuyor. Yusuf TÜRKOĞLU İran Ülke Masası Sorumlusu 2011 YILI HEDEF ÜLKE İRAN: PAZAR FIRSATLARI, POTANSİYEL İŞBİRLİĞİ ALANLARI Iran, the Target Country of 2011: Market Oppurtunities, Potential Cooperation Fields Abstract The Middle East region and countries will continue to have an influence on Turkey s commerce in the following years by increasing its importance. Among these countries, Iran is the leading country in terms of having a particular importance. With its population, geographical position and magnitude, its being the Source of Energy, its developing commerce and investment opportunities and with its young population which has a high consumption capacity; Iran is a country which is not possible to leave out. The importance given to this market, which has been neglected for years, is undeniable for several years. 30 billion dollars of trading volume target between the two countries is one of its most significant indicators. Pleasant relations and their continuity are going to bring Turkish-Iranian commerce to the further levels.

2 73 İran büyük bir pazar potansiyeline sahip olup bu pazar girişimcilerimiz için büyük fırsatlar taşımaktadır. İran da Türkiye ve Türk malı imajı çok üst seviyelerdedir küresel krizine rağmen büyümesini yüzde 0,5 sürdüren İran, yılı için Dış Ticaret Stratejisi çerçevesinde belirlenen 15 hedef ülkeden biridir. İran büyük bir pazar potansiyeline sahip olup bu pazar girişimcilerimiz için büyük fırsatlar taşımaktadır. İran da Türkiye ve Türk malı imajı çok üst seviyelerdedir küresel krizine rağmen büyümesini yüzde 0,5 sürdüren İran, yılı için Dış Ticaret Stratejisi çerçevesinde belirlenen 15 hedef ülkeden biridir. 1 İran yaklaşık 75 milyonluk nüfusu (nüfusun yüzde 56 sı 25 yaşın altında) ile dünyanın en kalabalık 17. ülkesi, 330 milyar dolarlık GSMH si ile dünyanın 29. büyük ekonomisi, 1.65 milyon km2 yüzölçümü ile dünyanın en büyük yüzölçüme sahip 18. ülkesidir küresel krizine rağmen yüzde 05 lik büyüme gösteren ve geçen yılı büyüme ile kapatan ender ülkelerden birisidir. İran tam anlamıyla enerji deposu bir ülkedir. Dünya petrol rezervlerinin yüzde 11 i (138 milyar varil) ile dünyada 3. sırada, dünya doğalgaz rezervlerinin yüzde 15 i (1.045 milyar m3) ile dünyada 2. sıradadır. İran da enerjinin bol oluşu ve İran hükümetinin sübvansiyonları enerji kullanımı konusunda bir rahatlık sağlamakta ve bu da israfı ortaya çıkarmaktadır. İran daki enerji tüketimi dünya ortalamasının 6 katından daha fazladır. İsraf diye tanımlayabileceğimiz bu durumun düzeltilmesinin dahi İran ekonomisine önemli bir katkı sağlayacağı aşikârdır. İran hükümeti yıllık milyar dolar civarında sübvansiyon vermektedir. İran GSMH sinin yaklaşık yüzde 30 una denk gelen yıllık 100 milyar dolarlık gaz ve diğer rafine ürünler, elektrik, su, temel gıda gibi sübvansiyonları indirmeyi planlamakta ve 2015 e kadar serbest pazar fiyatlarında yukarıdaki söz konusu ürünleri vermeyi planlamaktadır. Söz konusu planlanan reformun bu yılın Eylül ayından itibaren 6 ay içerisinde başlatılması planlanmaktadır. Reformun ilk safhasında 20 milyar dolarlık bir kesinti yapılması düşünülüyor. Sübvansiyonlarla ilgili reformla elde edilecek paranın yüzde 50 si elden nakit olarak (her aileye 50$ ), yüzde 30 u endüstrilere borç şeklinde, yüzde 20 si ise sosyal güvenlik alanlarında kullanılması düşünülmektedir. İran hicri takvime göre 21 Mart-20 Mart a göre mali yıl hesapları yapılmaktadır. Resmi tatil günleri Perşembe ve Cuma günleri olup, bu durum bir açıdan bizim firmalarımız için fırsat yaratmaktadır. Mevcut işlerini aksatmadan Türkiye deki Cumartesi ve Pazar resmi tatil günlerinde İran pazarını ziyaret, ticaret veya yatırım imkânları konusunda inceleme imkânı bulunmaktadır. İran 2009 yılı verilerine göre 65,2 milyar dolar ihracat (yüzde 85 ini petrol doğalgaz), 52,1 milyar dolar ithalat (her türlü tarım ve sanayi ürünü) gerçekleştirmiştir. İran ın ihracatında sırasıyla Çin, Hindistan, Japonya, G.Kore ve Türkiye şeklinde sıralanmaktadır. İthalatında ise Çin, BAE, Almanya, G.Kore, İtalya, Rusya, Türkiye ve Fransa dır. İthalatının önemli bir kısmını Dubai üzerinden Qeshm Serbest Bölgesi ne oradan İran a şeklinde yapmaktadır. İran ın ithalatında otomotiv ana ve yan sanayi, demir çelik ürünleri, petrol ürünleri, gıda maddeleri; buğday, pirinç, mısır, arpa, elektrikli cihazlar, makineler, pompa ve kompresörler, klima cihazları, iş makineleri; dozerler, greyder, ekskavatör ve bunların aksam ve parçaları, ilaç, medikal ürünler ve daha birçok ürün sayılabilir. İran ile dış ticaretimiz yıllar itibariyle artış gös-

3 74 İran da ABD mallarına alternatif olarak üretilen ürünlerin en tanınmışlarından biri de Zem Zem Cola. termiş ve 2008 yılında 10 milyar doları aşarak rekor kırmıştır yılında küresel kriz ve dünya emtia fiyatlarındaki azalış dış ticaret hacminin 5,4 milyar dolara gerilemesine neden olmuştur yılı ilk on aylık ihracatımız yüzde 35 lik bir artış göstermiştir. İhraç ettiğimiz ürün/ürün grupları olarak ağaç ve ağaç mamülleri, petrol yağları, demir çelik, otomotiv yan sanayi, sentetik iplik, cam mutfak eşyası, mobilyalar, beyaz eşya, turunçgiller, makineler, dokuma tezgahları, temizlik kağıtları, plastik inşaat malzemeleri, gıda işleme makineleri sayılabilir. İthalatımızda da önemli artışlar görülmekte olup artış oranı yüzde 100 civarındadır. İthalatımızın yüzde 85 i petrol ve doğalgaz, yüzde 5 i plastik hammaddesi, yüzde 4 ü bakır, geri kalanını ise otomotiv ana ve yan sanayi, işlenmemiş çinko, işlenmemiş kurşun ve kauçuk oluşturmaktadır. İran, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı(EİT) ve İslam Konferansı Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi(İSEDAK) üyesidir yılında Dünya Ticaret Örgütüne üyelik başvurusu yapan İran gözlemci statüsündedir. Ayrıca, İran, 2004 yılında Sri Lanka ile ikili ticaret uyumu anlaşması, 2005 yılında Venezuela ile serbest ticaret anlaşması, 2006 yılında Pakistan ile tercihli ticaret anlaşması, 2008 yılında Bosna-Hersek ile tarifeler üzerinden tercihli ticaret anlaşması imzalamıştır yılı Kasım ayında Suriye ile serbest ticaret anlaşması görüşmelerini başlatmıştır. İran ile ticarette en önemli sorunlardan bir tanesi yüksek gümrük vergileridir. Tekstilde yüzde 100, otomotivde yüzde 70, mobilyada yüzde 10-55, tarım ürünlerinde yüzde 25, gıdada yüzde 15, makinelerde yüzde 10-30, kimyada yüzde 10 dur. Yüksek gümrük vergilerinin yanı sıra tarife dışı engeller olarak mevsimlik kısıtlamalar, gümrüklerdeki değişken uygulamalar, transit ticarette görülen uygulama değişiklikleri, akaryakıt fiyat

4 75 farkı uygulaması, referans fiyat uygulamaları sayılabilir. İran da kurumlar vergisi oranı yüzde 25, gelir vergisi ise yüzde 0-35 artan oranlarda uygulanmaktadır. Yabancı personele uygulanan gelir vergisi ise yüzde 35 dir. KDV 2008 de 5 yıllık süreyle kabul edilmiş olmasına rağmen nihai tüketici henüz KDV ödememektedir. İran da ayrıca, belediye vergisi adında yüzde 3 lük bir vergi olduğu bilinmektedir. İran da ürün ithalatında İran Ticaret ve Sanayi Odası na (ICCIM) kayıt olmak ve farsça Kart-e Bazargani denilen ticaret lisansına sahip olmak gerekmektedir. İran a ithal edilecek ürünlerin İran Ticaret Bakanlığına müracaat edilerek kaydettirilmesi ve diğer bakanlıkların (Tarım, Sanayi, Sağlık Bakanlığı gibi) iznini gerektiren kalemlerle ilgili ithalat ön izninin alınması gerekmektedir. İran mevzuatına göre ithali ön izne bağlı mallar: ev aletleri, donanım, mobilya, taşıt araçları, telefon, ölçü aletleri, gıda, medikal, ilaç, kozmetiktir. Gıda, ilaç, kozmetik, medikal ve diğer hijyen ürünlerde GMP belgesi, lisans, serbest satış sertifikası, helal belgesi, hijyen belgesi, uygunluk sertifikası zorunlu vesaiklerdir. İthalatı yasak mallar ise alkol, domuz, silah, kumar aletleri, kullanılmış giysi ve halı, yasadışı ilaçlardır. Sigara ithalatı devlet tekelinde bulunmaktadır. İran yatırım olanakları açısından da önem arz eden ülkelerden birisidir yılında 700 milyon dolar doğrudan yabancı yatırım alan İran, 2009 yılında 3 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım almıştır. İran Yabancı Yatırımı Koruma ve Teşvik Kanunu savaş durumunda İran da yabancı yatırım sermaye lisansı almış şirketlerin yatırımını sigortalamakta, fabrikası kapanan yatırımcılara yatırım bedelini geri ödemeyi taahhüt etmektedir. İran Yatırım Promosyon Ajansı (OIETAI), gerekli izinler alındıktan sonra yatırım onayını 45 gün içerisinde vermektedir. İran da 6 adet (Qeshm, Kish, Chabahar, Bandar Anzali, Arvand ve Aras) serbest bölge, 17 adet özel ekonomik bölge bulunmaktadır. Bu bölgelere yapılan yatırımlar, gümrüksüz hammadde ithalatı, ucuz enerji, altyapı, yıllık vergi muafiyeti gibi olanaklardan faydalanabilmektedir. İran çok önemli ticaret ve yatırım imkânları sunmaktadır. Ambargonun sürmesi, Türkiye ile iyi ilişkiler, firmalarımıza önemli fırsatlar doğurmaktadır. Sektörel olarak aşağıdaki sektörler öncelik arz etmektedir. -Turizm (Otel yatırımı ve Otel İşletmeciliği): Türkiye İran da en önemli turizm destinasyon alanı olarak görülmektedir. Antalya, Bodrum ve Dalaman gibi önemli turizm destinasyonlarımıza direk uçuş izni verilmemektedir. THY nin İstanbul dan Tahran, Tebriz, Meşed e, Ankara dan Tahran a tarifeli uçuşları bulunmaktadır. Pegasus Havayollarının yaz ağırlıklı olmak üzere haftalık seferleri bulunmaktadır. Ülkemizden Onur Air, Atlas Jet, Sky Airline ve Sun Express gibi uçak firmalarıda yaz ağırlıklı charter seferler düzenlemektedirler. İran Air in İstanbul, Ankara ve İzmir e seferleri bulunmaktadır. Ayrıca İran uçak firmalarından Kish Air, Mahan Air ve Caspian Air ın da ülkemize uçuşları bulunmaktadır. İran en çok ziyaretçi gönderen 5 ülke arasında, turist olarak en çok para harcayan ve en uzun kalan turistlerden, 2009 da 1,4 milyon turist ülkemizi ziyaret etmiştir un ilk on ayında İran 1,6 milyonun üzerinde turist ile en çok turist gönderen beşinci ülkedir. -Enerji; Petrol, doğalgaz ve petrokimya yatırımları -Müteahhitlik; Altyapı, toplu konut, alışveriş merkezleri -Otomotiv, yedek parça ve aksesuar -Tekstil, hazır giyim, ev tekstili, -Kozmetik ve temizlik ürünleri -Perakende, alışveriş marketleri zincirleri, zincir mağazalar -Sanayi, Demir Çelik, Boru, Cam Eşya, Beyaz Eşya, Elektrikli Eşyalar, Plastik Ürünler, İş Makineleri, Gıda Makineleri, Ambalaj ve Paketleme Makineleri vb. -Tarım, tarım makineleri, tarım ürünleri

5 76 İran büyük bir pazar potansiyeline sahip. -Hizmet sektörü; tamamı, turizm, lojistik,..) -Bankacılık; (yaptırımların kalkmasının ardından) -Madencilik; (maden işletimi, yatırımı) bakır (dünyanın en büyük 2. rezervi), çinko, demir, kurşun, kromit, manganez, kömür, altın - Bilgi Teknolojileri, yazılım, donanım Ayrıca, İran da yapılacak özelleştirmeler 2 önemli fırsatlar içerebilir. İran pazarına girişte firmalarımız ülke masaları ve müşavirlikler web sitesini mutlaka incelemeli ve ihtiyaç duydukları ticari bilgilere erişmeleri gerekmektedir. Dış Ticaretten sorumlu Devlet Bakanı Zafer Çağlayan ın ortaya koyduğu ülke odaklı çalışma stratejisi paralelinde hedef ülkeler ve öncelikli ülkeler belirlenerek hem ülkemizin ihracatında hem de dünya ithalatında öne çıkan pazarların sürekli ve düzenli olarak izlenmesi, incelenmesi ve bu pazarların analiz edilerek potansiyel ürünlerin tespit edilerek hızlı ve etkin bir şekilde ihracatçılarımıza duyurulmasını teminen Başbakanlık İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME) bünyesinde Ülke Masaları oluşturulmuştur. 3 Oluşturulan 34 Ülke Masası ndan bir tanesi de İran Ülke Masası dır. Firmalarımızın ilk başvuru noktası konumunda olan İran Ülke Masası, ticari bilgi açısından Türkiye nin İran a olan ihracatında odak noktası konumunu sağladığı güncel ve kapsamlı bilgilerle sürdürmektedir. İran pazarına girişte ikinci önemli kaynak ticaret müşavirleri ve müşavirlik web siteleridir. 4

6 77 İran pazarına giriş kısa değil uzun vadeli bir proje olarak ele alınmalı, kısa vadede sonuç hedeflenmemelidir. Mümkünse sektörle ilgili fuarlara önce ziyaretçi olarak gidilmeli sonra da bireysel ya da milli katılım ile iştirak edilmelidir. (2009 yılında İran 18 fuar 2010 yılında 15 fuar ile an fazla milli katılımlı fuar düzenlenen ülkedir). Fuarlarda ya da firma ziyaretlerinde karşılaşılacak yoğun ilgi ve teklifler karşısında dikkatli olunmalı, ticari bağlantılar konusunda aceleci davranılmamalıdır. Herhangi bir ticari bağlantıdan önce mutlaka hukuki yardım alınmalı, sözleşmesiz iş yapılmamalıdır. Çok güvenilir olduğu belirlenen veya bilinen şirketler dışında ödemelerde çek kabulünden kaçınılması, peşin veya akreditif tercih edilmesi gerekmektedir. Distribütör ve bayilik verilmesi pazara ilk girişte düşünülmeli ancak uzun süreli bağlantılardan kaçınılmalıdır. Ticaret heyetlerine katılım sağlanmalı, yatırım planlarında hazırlık evresi uzun tutulmalı, acele edilmemelidir. İran hakkında bazı pratik bilgiler aşağıda aktarılmaktadır. Tebriz de yaşayan nüfusun neredeyse tamamı Türkçe konuşmaktadır. İletişimde herhangi bir sıkıntı yaşanmamaktadır. Aynı dilin konuşulması ticari ilişkilerin kurulmasında ve geliştirilmesinde önemli bir etkendir. İran halkı kendi televizyon kanallarını çok fazla seyretmemektedir. Özellikle Azeri kökenli vatandaşlar Türk televizyonlarını ve Türk dizilerine yoğun ilgi göstermektedir. Türkiye ye ve Türk ürünlerine karşı çok yoğun bir talep bulunmaktadır. Türk ürünleri pazarda kaliteli olarak algılanmakta ve diğer ürünlere göre yüksek fiyata alıcı bulmaktadır. Bu ülkeye ihracatta bulunacak olan firmaların bu olumlu imajı sarsacak davranışlardan sakınmaları çok büyük önem taşımaktadır. Tahran da dahi büyük alışveriş merkezleri henüz bulunmamaktadır. 2-3 tane alışveriş merkezi varsa da bunlar içerisinde büyük bir süpermarket ve sayısı 20 yi geçmeyen marka mağazalarından oluşmaktadır. İran halkının bu alışveriş merkezlerine ilgisi çok yoğundur. Şehir içerisinde trafik ve park yeri önemli bir sorun olduğu için ücretsiz ve geniş park imkânı sunan bu tip alışveriş merkezleri daha çok tercih edilmektedir. İran da bazı Türk mobilya firmalarının çok sayıda mağazaya sahip olduğu dikkatlerden kaçmamaktadır. İran halkı ev içerisinde misafir ağırlama yeri olan salona çok önem göstermekte ve güzel görünüm için kaliteli ve pahalı ürünleri almaktan çekinmemektedir. Tahran da yoğun bir trafik var. Trafik sorunu yoğun bölgelere araç girişinin kısıtlanması ve yolların çoğunlukla tek yönlü yapılması ve otobüslere özgü yolların ayrılmasıyla çözülmeye çalışılmıştır. Gelişmişlik düzeyi ve tüketim alışkanlıkları olarak ülkemizle karşılaştırıldığında İran ın Türkiye yi takip ettiği söylenebilir. Bunun en önemli avantajı gelişimin hangi yönde olacağının önceden görülebilmesidir. Bu sayede İran pazarına yönelen firmalar satış stratejilerini bu gelişim doğrultusunda şekillendirebilirler. Petrol ürünlerinin ve doğalgazın son derece ucuz olduğu ülkede sanayi yoğun sektörler için ciddi yatırım fırsatları bulunmaktadır. İran a yatırım yapan firmalar düşük üretim maliyetlerinin yanında yüksek gümrük vergilerinden dolayı İran pazarı için rekabet avantajı sağlamakta ve Arap ülkelerine düşük gümrükle ürünlerini pazarlayabilmektedirler. Birçok Türk firma İran da yatırım olanakları konusunda çalışma yapmaktadır. İran da yerli üretim kapasitesi sınırlı olup kalitesi düşüktür. Bu nedenle genelde ithal ürünler tercih edilebilmektedir. İthal ürünler içerisinde de Türkiye menşeli mallar tercih sebebidir. 1 İran ile ilgili detaylı bilgilere Ülke Masaları ndan İran Ülke Masası tıklanarak erişilebilir, İran ile ilgili sorularınızı web üzerinden gönderebilirsiniz, ayrıca, söz konusu ülke ile ilgili her türlü soruyu Ülke Masası sorumlusu Yusuf TÜRKOĞLU na iletebilirsiniz. İGEME ve İran Ülke Masası her türlü ticari bilgi ve desteği sağlamaktadır Detaylı bilgi için bkz DİPNOTLAR