Transkript

1 hkm Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi 2008/2 Sayý 99 UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý Ozan EMEM 1, Fatmagül BATUK 2, Ýsmail Ercüment AYAZLI 3 Özet Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliði (BÖHHBÜY), harita üretimi ve jeodezik altyapýnýn yanýsýra Coðrafi Bilgi Sistemlerinde (CBS) kullanýlan standartlarýn en önemlilerinden biridir. Veri paylaþýmýnda kullanýlabilen Detay Öznitelik Kodlama Kataloðu (DÖKK) ve Ulusal Veri Deðiþimi Formatý (UVDF) bu yönetmelik ile geliþtirilmiþtir. Baþta kamu projeleri olmak üzere günümüzde pek çok projede UVDF kullanýlmaktadýr. Bir kurumun Coðrafi Bilgi Sisteminin veri yapýsý ya da daha geniþ olarak Türkiye Ulusal Coðrafi Bilgi Sistemi (TUCBS) düþünüldüðünde, mevcut UVDF'nin yeterli olup olamayacaðý bu makaleye konu olan araþtýrma ile incelenmiþ, UVDF'nin uluslararasý standart olan GML temelli bir yaklaþým ile modernleþtirilebileceði, makalede örnek bir çalýþma ile açýklanmýþtýr. Anahtar Sözcükler Birlikte çalýþabilirlik, UVDF, GML, Standart, Veri deðiþimi Abstract Designing a National Data Exchange Format based on GML within Scope of National Spatial Data Infrastructure Regulations for Production of Large Scale Map and Map Attributes is one of the important standards used for Geographical Information Systems (GIS) as well as map productions and geodetic infrastructures. The regulation also contains Feature Attribute Coding Catalogues (FACC) and National Data Exchange Format (NDEF). Nowadays, the NDEF has been used for data exchange in several public projects. This paper discusses whether the present NDEF is adequate or not when considered the GIS data structure of an agency or even in larger scale the Turkish National Geographical Information System. Also, a modernized NDEF-GML approach has been introduced which is constituted according to the ISO GML International Standard. Key Words Interoperability, NDEF, GML, Standard, Data Exchange 1. Giriþ Uluslararasý Standartlar Teþkilatýnýn (International Organization for Standardization, ISO) 211 numaralý Coðrafi Bilgi/Geomatik Teknik Komitesi ve Açýk CBS Konsorsiyumu (Open Geospatial Consortium, OGC) tarafýndan geliþtirilen coðrafi veriler ve yazýlýmlara yönelik standartlar CBS ve verilere yeni anlamlar ve yönler katmýþtýr (Emem, 2007). Standartlar, teknolojik geliþmeler, bilgi deðiþimi ve paylaþýmýnda internetin kullanýmý, verilerin deðiþiminin kullanýcýya fark ettirilmeden gerçekleþtirilebildiði uygulamalarý da ortaya çýkarmýþtýr (Chang-Tien vd, 2007). Bir yazýlým formatýnda depolanmýþ grafik verilerin, bir baþka yazýlým tarafýndan okunabilmesi için veri deðiþim formatý (Data Exchange Format, DXF) vb formatlar uzun yýllar kullanýlmýþtýr. Teknolojinin daha da geliþmesi ile geniþletilebilir iþaretleme dili (extensible Markup Language, XML) tabanlý formatlar bu iþlemleri daha da kolaylaþtýrmýþ ve taþýnan verilere de zenginlik katmýþtýr. Ýþaretler, kurallar ve gramerler kümesi olan XML, veri paylaþýmý ve veri deðiþim formatý açýsýndan güçlü ve esnek bir yapý göstermektedir (URL 1) yýlýnda yayýnlanan BÖHHBÜY ile birlikte UVDF formatý geliþtirilmiþtir. UVDF, DÖKK dikkate alýnarak özgün bir þema ile XML tabanlý olarak hazýrlanmýþ ve yönetmelik eki olarak yayýmlanmýþtýr (Çelik, 2007). DÖKK, büyük ölçekli harita verileri için detaylar, öznitelikler ve detay-öznitelik eþleþtirmelerini içeren yazýlý bir metindir. Coðrafi veri iþaretleme dili (Geography Markup Language, GML) ve ölçeklenebilir vektör grafikleri (Scalable Vector Graphics, SVG) coðrafi veriler ile iliþkili XML temelli uygulamalardýr. GML, OGC tarafýndan geliþtirilmiþ ve 2007 yýlýnda da ISO tarafýndan uluslararasý standardý olarak kabul edilmiþtir. Güncel sürümü olan GML, kavram olarak temel þema, uygulama þemalarý ve veri dokümanlarýný içerir. Günümüzde bir çok ülkede GML tabanlý ulusal veri deðiþim formatý oluþturulmasý çalýþmalarý yürütülmektedir. Ülkemizde uzun süredir gündemde olan e-devlet çalýþmalarý kapsamýnda, Kamu Yönetiminde Modernizasyon-75 numaralý eylem ile, TUCBS nin, dolayýsýyla UKVA nýn geliþtirilmesi hedeflenmektedir. UVDF nin modernleþtirilmesi de bu eylemin kapsamý içindedir. Bu makalede, BÖHHBÜY DÖKK ve UVDF ile uyumlu olan bir GML uygulama þemasýnýn tasarýmý ve geliþtirilmesi açýklanmýþtýr. 2. Coðrafi Verilerin Paylaþýmý-Birlikte Ýþlerlik ve GML 1980 li yýllardan günümüze dek kurulmuþ ve içinde deðiþik dosya yapýlarýnda, formatlarda milyonlarca veri barýndýran 1 Dr. Araþtýrma Görevlisi, YTÜ, Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü, Ýstanbul 2 Doç. Dr., YTÜ, Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü, Ýstanbul. 3 Araþtýrma Görevlisi, YTÜ, Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü, Ýstanbul. -5-

2 Emem O., Batuk F., Ayazlý Ý. E., UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý hkm 2008/2 Sayý 99 bir çok CBS vardýr. Benzer þekilde ücretsiz yazýlýmlarýn yanýsýra CBS nin yazýlým bileþenlerini ve dolayýsýyla veri depolama formatlarýný da geliþtiren bir çok ticari firma bulunmaktadýr. Bir çok firma kendine ait format geliþtirmektedir; teknik açýdan bakýldýðýnda bunun en büyük nedeni yazýlýmlarýn, sistemlerde yapýlacak sorgulamalar, analizler vb için sürekli veriler ile diyalogda olacak olmasýdýr. Günümüzde CBS yazýlýmlarý bir çok formatý okuyabilmekte ve yazabilmektedir. Ancak; bir CBS de veriler genellikle ilgili yazýlýma ait özel formatlarýnda depolanmaktadýr. Baþka bir yazýlýma geçiþte ya da veri paylaþýmýnda ek iþlemler yapýlmasý kaçýnýlmaz olmaktadýr. Paylaþým konusuna bir örnek ile yaklaþýrsak: A CBS yazýlýmý kullanýlan, A formatýnda, A veri yapýsý ile depolanmýþ verilerin, B CBS yazýlýmýnda B veri yapýsý ile kullanýlmasý, iþlenmesi nasýl olmaktadýr? Bunun bir kereye özgü geçici bir iþlem olmadýðýný, veri kalitesinin uygun olduðunu ve veri hacminin de küçük olmadýðýný da belirtmekde yarar vardýr. Temelde iki yol söz konusudur; birinci yol A ve B sistemleri arasýnda format ve veri yapýsý dönüþümüdür. Ýþlemler A tarafýnda yapýlacak ise önce veri yapýsý sonra format dönüþümü, B tarafýnda yapýlacak ise de tam tersinin uygulanmasý mantýklýdýr. Veri yapýsý dönüþümü diðer sistem ile bütünleþtirme olarak da düþünülebilir ve klasik yollarla elle ya da kodlanan bir arayüz ile saðlanabilir. Dönüþümler sýrasýnda veri kayýplarýnýn olabildiði, iþlemlerin zaman alýcý ve yorucu olduðu bir çok kullanýcý tarafýndan bilinen durumlardýr. Ýkinci yol verinin B veri yapýsýnda depolanmasýný da doðrudan saðlayabilen GML vb bir format kullanmaktýr. Araþtýrmanýn konusu GML olduðundan makalede bu konunun üzerinde durulacak ve veri taþýyan GML dosyasý GML dokümaný olarak anýlacaktýr. GML þemalarý kullanýlarak, veriler A yazýlýmýnda GML dokümaný haline dönüþtürülür. Dokümanlar B yazýlýmý ile okunabilir, kullanýlabilir. Veri yapýsý, geliþtirilecek bir yazýlým ile B yapýsýna dönüþtürülebilir GML Þemalarý GML dokümanlarýnýn kullanýlabilir olmasý, GML temel þemalarý ile uyumlu olmasýna baðlýdýr. Uyum, XML dokümanýnýn doðrulanabilir (validate) olmasý ile ifade edilebilir. Daha önce de belirtildiði gibi GML farklý sürümlerde yayýmlanmýþtýr ve sürümlerde þemalar farklýlýklar da göstermiþtir. GML 1 sürümünde bileþen ve öznitelikleri tanýmlamak için DTD (Document Type Descriptors-Doküman Tip Tanýmlayýcýlarý) dokümanlarý kullanýlmýþ, 2 ve 3. sürümlerde ise DTD yerine XML XSD (XML Schema Definition- XML Þema Tanýmý) dosyalarýnýn kullanýmýna geçilmiþtir. GML veri yapýsý, verilerin tür, geometri ve topoloji bilgileri baþta olmak üzere tanýmlayýcý bileþenleri içermektedir (Þekil 2). GML 3. versiyonunda bileþenler 28 adet XSD þemasý ile oluþturulmuþtur. Bir GML objesinin oluþturulabilmesi için gerekli en temel bileþen þemalarda aþaðýdaki þekilde tanýmlanmaktadýr (OGC, 2004). <element name="_gml" type="gml:abstractgmltype" abstract="true" substitutiongroup="gml:_object"/> <complextype name="abstractgmltype" abstract="true"> <sequence> <element ref="gml:metadataproperty" minoccurs="0" maxoccurs="unbounded"/> <element ref="gml:description" minoccurs="0"/> <element ref="gml:name" minoccurs="0" maxoccurs="unbounded"/> </sequence> <attribute ref="gml:id" use="optional"/> </complextype> Bir nokta objesi GML uygulama þemasýnda GML temel þemalarýna uygun olarak oluþturulmak istenirse, bileþenin tanýmý aþaðýdaki gibi olabilecektir. <xs:element name="nokta" type="noktatipi" substitutiongroup="gml:_feature"></xs:element> <xs:complextype name="noktatipi"> base="gml:abstractfeaturetype"> <xs:element name="a" type="xs:string"/> <xs:element name="b" type="xs:string"/> <xs:element name="_geometri" type="gml:pointpropertytype"/> Þema ile Nokta objesi global bir bileþen olarak tanýmlanmýþtýr. Nokta objesinin bir GML vektör verisi olduðu substitution Group ile açýklanmýþtýr. Bu deyim GML temel þemalarýnda tanýmlanan gml:_feature objesinden türetildiðini göstermektedir. Devamýnda ise Nokta objesinin yapýsýný oluþturan NoktaTipi komplex tipi tanýmlanmýþtýr. Nokta verisi örnekte gml:abstractfeaturetype ifadesi ile temel GML objesinden doðrudan türetilmiþtir. Ýzleyen satýrlarda Nokta objesine atanacak olan öznitelikler tanýmlanmýþtýr. A ve B isimli karakter türünden iki, Geometri isimli GML temel þemasýnda tanýmlanan PointPropertyType (nokta türünden veriler için) türünden bir öznitelik tanýmlanmýþtýr. _Geometri özniteliði, binanýn X,Y ve varsa Z koordinat bilgilerini içerecektir. Bu uygulama þemasýna iliþkin GML dokümanýnda Nokta verileri için örnek aþaðýdaki gibi olabilir. <Nokta gml:id="id00001"> <A>Oznitelik A</A> <B>Ozniteli B</B> <_Geometri><gml:Point srsname="urn:opengis:def:crs:epsg::28992"> <gml:pos srsdimension="2"> </gml:pos> </gml:point></_geometri > </nokta> -6-

3 hkm 2008/2 Sayý 99 Emem O., Batuk F., Ayazlý Ý. E., UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý Nokta gibi her GML objesinden oluþturulan yeni objenin bir tekil numarasý (ID) bulunmaktadýr. Bu sayede ayný obje türünden bir dokümanda ID leri farklý olmak üzere birden fazla bulunabilmesi mümkün olmaktadýr. Yine Nokta objesinde görüldüðü üzere þemada tanýmlanan _Geometri özniteliði gml:pointpropertytype türünden türetildiði için þemadaki bileþende gösterilmemesine raðmen GML de tanýmlý türün özelliklerini taþýyarak Nokta nýn X, Y koordinat bilgilerini, koordinat sistemi (srsname) ve boyut (srsdimension) deðerlerinin tanýmlanmasýna olanak saðlamýþtýr GML Örnekleri Hollanda nýn TOP10NL formatý, dünyada ulusal standardizasyon kapsamýnda geliþtirilmiþ en önemli GML uygulama þemalarýndan birisidir. TOP10NL ile 1:5000 ile 1:25000 ölçekli verilerin depolanmasý, deðiþimi ve paylaþýlmasý amaçlanmýþtýr (URL 2). G-XML ise Japonya da geliþtirilen bir GML uygulama þemasýdýr. G-XML, yine veri deðiþimi ve paylaþýmý amaçlý olarak 1999 dan bu yana geliþtirilmektedir. Bu proje; kamu, üniversiteler ve özel sektörün ortak çalýþmalarýyla devlet destekli olarak yürütülmektedir (URL 3). Diðer bir ulusal format oluþturma çalýþmasý ise Almanya daki Normbasierte Austauschschnittstelle-Norm Tabanlý Veri Deðiþim Arayüzü dür (NAS). NAS, AFIS-ALKIS-ATKIS projesi kapsamýnda geliþtirilen bir GML uygulama þemasýdýr. Asýl amaç veri deðiþimi için bir ulusal format geliþtirilmesidir. Geliþtirilen format GML tabanlýdýr (URL 4). Bir konuya yönelik olarak ulusal bir çalýþma Kanada daki CRML (Canadian Road Markup Language) dir. CRML, Kanada daki yol aðý verileri için tanýmlanmýþ objeleri, özniteliklerini ve iliþkilerini içermektedir (URL 5). Ülkelerin ulusal çalýþmalarýnýn yanýnda çalýþma gruplarý tarafýndan geliþtirilen GML uygulama þemalarýndan biri CityGML dir. CityGML, kentlerin üç boyutlu gösterimi için genel bilgi modelidir (URL 6). Formatýn amacý, üç boyutlu kent modellerinin verilerinin depolanmasý ve deðiþiminin saðlanmasýdýr. CityGML benzeri diðer bir GML uygulama þemasý GPML dir (GPlates Markup Language). GPML, jeolojik bilgi modeli adý altýnda, jeolojik verilerin görüntülenmesi amacýyla geliþtirilmiþ bir formattýr (URL 7). GeoSciML (URL 8) ve XMML (URL 9) benzer örnekler arasýnda sayýlabilir. Örneklerden de görüldüðü üzere GML tabanlý format oluþturma çalýþmalarý bir çok grup ve ülkede standardizasyon amacýyla devam etmektedir. Bu sayede ulusal ya da çalýþma gruplarý anlamýnda standartlaþtýrýlmýþ bir veri taþýma ya da iþleme formatý oluþturulmuþ olmakta, ayný zamanda bu format uluslararasý GML standardýna da uymaktadýr. 3. UVDF Coðrafi verinin deðiþiminin ve paylaþýmýnýn dünyada giderek artan önemi ülkemizde de bu konuda çalýþmalar yapýlmasýna yol açmýþtýr. Veri deðiþimi açýsýndan ülkemizdeki en önemli ve somut adým, bir veri deðiþim formatý olan UVDF nin BÖHHBÜY eki olarak yayýmlanmasý ile atýlmýþtýr. UVDF çalýþmalarý, 1988 yýlýnda yürürlüðe giren Harita Yapým Yönetmeliðinin güncellenmesi ve BÖHHBÜY oluþturulmasý süreciyle baþlamýþtýr (Çelik, 2007). UVDF, XML tabanlýdýr ve iki ayrý XML þemasý ile tanýmlanmýþtýr. Ýlk þema objelerin grafik içeriklerinin oluþturulduðu geometri þemasýdýr. Bu þemada öncelikle her dosyada bulunmasý gerekli olan meta veriler tutulmaktadýr (Þekil 1). Þekil 1: UVDF dosya bilgileri bileþeni Geometri þemasýnda çoklu çizgi, nokta, poligon ve diðer kümeler tanýmlanmýþ, içlerine yol, bina vb detaylar yerleþtirilmiþtir (Þekil 3). BÖHHBÜY ün eki olan DÖKK ile tanýmlanan detay türleri obje bazýnda tanýmlanmamýþ, bunun yerine kümeler içinde tanýmlanmýþtýr (TKGM,2007). Oluþturulan detaylarýn altýnda VTESTipi (Veri Tabaný Eriþim ve Sembol Kodu tipi) adlý kompleks tip, XML bileþeni olarak tanýmlanmýþtýr. Bu bileþen bir objenin DÖKK a göre hangi objeyi temsil ettiði (sýnýfý), kimlik numarasý (ID) ve geometri sembol kodu (kod) özniteliklerini taþýmaktadýr. Bir bina objesi, PoligonKümesi bileþeninin sýnýf özniteliðinin deðeri Yapý olan bir poligon alt bileþeni olarak tutulacaktýr. Þekil 4 de görüldüðü üzere bir Yapý objesi geometrik özelliklerinin yanýsýra ID ve Kod özniteliklerini ve deðerlerini taþýmaktadýr. -7-

4 Emem O., Batuk F., Ayazlý Ý. E., UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý hkm 2008/2 Sayý 99 Þekil 2: GML obje düzeni (OGC, 2004) vb.) ile anýlmalýdýr þeklinde ifade edilmiþtir. Uygulamada sözel veriler mevcut ise bu veriler ikinci bir XML dosyasý içinde, her bir detayla ID ile iliþkilendirilmiþ olarak tutulacaktýr. Tablo dosyasýnda DÖKK ile tanýmlanan öznitelikler ile projeye özel olarak bulunabilecek diðer öznitelikler de yer alabilmektedir. 4. Ulusal GML Uygulama Þemasý Tasarýmý (UVDF-GML) Þekil 3: UVDF Geometri þemasý obje tipleri UVDF nin ikinci XML þemasý DÖKK te yer alan öznitelikleri içermektedir. Öznitelikler UVDF dokümanlarýnda... hangi projede ne gibi sözel bilgi tutulacaðý önceden tasarlanamayacak kadar geniþ bir konudur. Bu açýdan, bir UVDF dosyasýnda projeye özgü tablo verileri varsa o proje ismi (UVDF-Takbis, UVDF-Orman, UVDF-Su, UVDF-Elektrik Araþtýrmada, BÖHHBÜY DÖKK tanýmlamalarý esas alýnarak UVDF-GML oluþturulmuþtur. Ayrýca mevcut UVDF þemalarýnda bulunan özellikler de mümkün olduðu ölçüde korunmuþtur. GML ülkemizde bugüne kadar akademik çalýþmalar dýþýnda çok fazla kullanýlmamýþtýr. Bu çalýþma ile UVDF uluslararasý standartlara uygun, modern CBS ve UKVA ihtiyaçlarýný karþýlayabilecek bir yapýya getirilmeye çalýþýlmýþtýr. Çalýþmada, Mayýs 2005 te yayýmlanan GML versiyonu kullanýlmýþtýr. Bunun nedeni günümüzde bir çok yazýlýmýn 3.1 versiyonunu desteklemesidir. Uygulama þemasýnýn son versiyon olan e uyumluluðu kolayca saðlanabilmektedir. UVDF-GML, iki uygulama þemasý ile hazýrlanmýþtýr. Bunlardan biri DÖKK geometrik objelerinin GML tanýmlarýnýn yer aldýðý geometri þemasýdýr. Diðeri ise DÖKK özniteliklerinin ve ön deðerlerinin tanýmlandýðý ÖznitelikDetay þemasýdýr. Öznitelik Detay þemasýnda, DÖKK da yer alan tüm öznitelikler ve ön deðerleri birer simpletype XML þema bileþeni olarak oluþturulmuþtur. Örneðin DÖKK te KOT_DEGERI adýyla belirlenen öznitelik bileþeni þemada Þekil 5 de gösterildiði gibi hazýrlanmýþtýr. Ayný öznitelik XML kodlarýyla aþaðýdaki gibidir. -8-

5 hkm 2008/2 Sayý 99 Emem O., Batuk F., Ayazlý Ý. E., UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý Þekil 4: UVDF dosyasýnda yapý objesinin oluþturulmasý -<xs:simpletype name="kot_degeri"> <xs:annotation> <xs:documentation>detayin KOT DEÐERÝ (Z DEÐERÝ) (KODLU)</xs:documentation> </xs:annotation> <xs:restriction base="xs:integer"> <xs:enumeration value="1"> <xs:annotation> <xs:documentation>geometrýk NÝVELMAN KOTU</xs:documentation> </xs:annotation> </xs:enumeration> <xs:enumeration value="2"> <xs:annotation> <xs:documentation>trýgonometrýk NÝVELMAN (PREZÝSYONLU)</xs:documentation> </xs:annotation> </xs:enumeration> Her öznitelik deðeri (enumeration), bunlarýn açýklamalarý (documentation) ve öznitelik deðerinin tipi belirlenmiþ ve kullanýcýnýn bu deðerler dýþýnda giriþ yapmasý engellenmiþtir. Örneðin KOT_DEGERI=1 olan bir detayýn öznitelik deðeri Geometrik Nivelman Kotu na karþýlýk gelmektedir. Bir kullanýcý ya da geliþtirici eðer farklý bir deðer girecek olursa dosya þema ile uyumlu olmayacaktýr. Þekil 5 de görülen ÖznitelikDetay þemasýnda toplam 60 adet öznitelik ve ön deðeri XML þema bileþeni þeklinde tanýmlanmýþtýr. Geometri þemasýnda ise DÖKK Detay Tablosunda yer alan geometrik detaylar ve bunlarýn öznitelik deðerleri ile varsa ön deðerler; veri tipleri ve sýnýrlamalarý kullanýlarak birer GML objesi þeklinde tanýmlanmýþtýr. UVDF-GML deki yaklaþým UVDF deki yaklaþýmdan farklý olarak her bir detay bir obje olacak þekilde objeye-yönelik sistem kurallarýna uygun olarak oluþturulmuþtur. Bu durum UVDF de her bir detayýn birer öznitelik deðeri ile belirlenmesi þeklinde yapýlmýþtýr. Þemalarýn içinde genel XML dýþýnda, üç adet isim uzayý kullanýlmýþtýr. Bunlar GML den gelen gml, Öznitelik Detay dan gelen ozdt ve geometri þemasýnýn kendi isim uzayý uvdf dir. Þemada objeler UVDF kök bileþeni altýnda tanýmlanmýþtýr. UVDF kök bileþeni UVDF de yer alan DosyaBilgileri bileþeni ve içeriði aynen korunmuþtur (Þekil 1). Bunlar dosya ve içeriði hakkýnda özet bilgi veren bileþenlerdir. DÖKK deki her bir geometrik detay, birer global bileþen ve bu bileþenin global tip bileþeni olmak üzere iki adýmda tanýmlanmýþtýr. Bu þekilde þemanýn daha düzenli olmasý ve tip bileþenlerinin türemiþ farklý objeler ve detay gruplamasý (FeatureCollection) için tekrar kullanýlabilmesi saðlanmýþtýr. Örneðin DÖKK de yer alan Parsel objesi; <xs:element name="parsel" type="uvdf:parseltipi" substitutiongroup="gml:_feature"> <xs:annotation> <xs:documentation>ýlk TESÝS KADASTROSU VEYA ÝMAR UYGULAMASI ÝLE OLUÞAN KADASTRO VEYA ÝMAR ADASI ÝÇERÝSÝNDE KALAN MÜLKÝYETÝ TESCÝLLÝ EN KÜÇÜK BÝRÝM ALAN</xs:documentation> </xs:annotation> </xs:element> þeklinde oluþturulmuþtur. Global bir Parsel bileþeni tanýmlanmýþ, bunun tip özniteliði deðeri ParselTipi verilmiþtir. Parsel bileþeninin substitutiongroup olarak tanýmlanan gml:_feature ifadesiyle, bu bileþenin herhangi bir geometrik GML objesinin özelliklerini taþýyacaðý gösterilmektedir. _Feature deðiþim grubunun tanýmlanmasý ile bu objenin GML dosyasýnda featuremember bileþeni altýnda gruplandýrýlmasý saðlanmaktadýr. Parselin içeriðini aldýðý tip global bileþeni ise ParselTipi adý ile complextype türünden oluþturulmuþtur. Ýçeriði karmaþýk tipte ve GML þemalarýndan AbstractFeatureType dan türetilmiþtir. Bu sayede ParselTipinin bir detay olduðu ve GML okuyan bir yazýlým tarafýndan bulunabilir olmasý saðlanmaktadýr. -9-

6 Emem O., Batuk F., Ayazlý Ý. E., UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý hkm 2008/2 Sayý 99 Þekil 5: KOT_DEGERI özniteliði ve alacaðý deðerlerin þemada oluþturulmasý (tablosal gösterim) <xs:complextype name="parseltipi"> base="gml:abstractfeaturetype"> <xs:element name="detaysinifkodu" type="xs:string" fixed="ma"/> <xs:element name="detaykodu" type="xs:string" fixed="0002"/> <xs:element name="ada_numarasi" type="xs:string"/> <xs:element name="adi_numarasi" type="xs:string"/> <xs:element name="itiraz_durumu" type="ozdt:itiraz_durumu"/> <xs:element name="itiraz_nedeni" type="ozdt:itiraz_nedeni"/> <xs:element name="malik" type="xs:string"/> <xs:element name="nitelik_01" type="ozdt:nitelik_01"/> <xs:element name="nokta_sayisi" type="xs:short"/> <xs:element name="olcu_hesap_fark" type="gml:measureornulllisttype"/> <xs:element name="olcu_krokisi" type="xs:short"/> <xs:element name="olusumu" type="ozdt:olusumu"/> <xs:element name="tapu_yuzolcumu" type="gml:areatype"/> <xs:element name="tecviz_durumu" type="ozdt:tecviz_durumu"/> <xs:element name="tecviz_siniri" type="xs:short"/> <xs:element name="_geometri" type="gml:surfacepropertytype"/> <xs:element ref="uvdf:_geneloznitelik" minoccurs="0" maxoccurs="unbounded"/> Daha sonraki bölümde tipin DÖKK te belirlenen öznitelik deðerleri; veri tiplerine göre tanýmlanmýþtýr. Bu öznitelikler bulunmasý ve deðer girilmesi zorunlu öznitelik deðerleri þeklinde yer almýþtýr. DetaySýnýfý ve DetayKodu her detayda bulunan öznitelikler olup, bunlar DÖKK te hiyerarþik olarak ait olduklarý detay sýnýfýný ve bu sýnýf altýndaki detay kod numarasýný göstermektedir. Bu deðerler þemada her obje için sabit öznitelikler þeklinde tanýmlanmýþtýr. ITIRAZ_DURUMU gibi ön deðere sahip özniteliklerin özellikleri ise daha önce oluþturulan ÖznitelikDetay þemasýndan alýnmaktadýr. Bu deðerler sadece ÖznitelikDeðer þemasýnda tanýmlanan deðerler olabilmektedir. Detayýn geometrik özelliklerini taþýyan öznitelik grubu ise her detay için _Geometri altýnda toplanmýþ ve GML geometri þemalarýnda belirlenmiþ geometrik þekil tanýmlamalarýndan detay özelliklerine uyan bir tip seçilmiþtir. Parsel için kapalý alan türüne uygun olan SurfacePropertyType seçilmiþtir. Birinci Bölümde de belirtildiði gibi, DÖKK de bir detay için zorunlu öznitelikler belirlenmiþtir. Projenin amacýna göre her bir detay türü farklý öznitelikler içerebilmektedir. Bu durumun çözümü ise UVDF-GML de _geneloznitelik bileþeni ile gerçekleþtirilmiþtir. Yani, bir UVDF-GML detayý projeye göre istenilen sayýda farklý öznitelik taþýyabilmektedir. Bunun için genel veri türlerini kapsayacak, cinsine özgü bildirim yapabilecek (generic) bileþenler oluþturulmuþtur. Bu bileþenler tarih, yazý, tam sayý ve ondalýklý sayý þeklinde belirlenmiþtir. UVDF-GML dosyasý oluþturulurken kullanýcýnýn _geneloznitelik soyut bileþeninden oluþturulan bileþeni kullanmasý gerekmektedir. XML bileþeni özniteliðin veri tipini, name adýný ve value bileþeni de özniteliðin deðerini -10-

7 hkm 2008/2 Sayý 99 Emem O., Batuk F., Ayazlý Ý. E., UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý taþýyacaktýr. Böylece tüm detay ve özniteliklerinin farklý dosyalar yerine tek bir dosyada taþýnmasý saðlanmýþtýr. <xs:element name="_geneloznitelik" type="uvdf:_genericozniteliktype" abstract="true"/> <xs:complextype name="_genericozniteliktype" abstract="true"> <xs:attribute name="name" type="xs:string" use="required"/> <xs:element name="intoznitelik" type="uvdf:intozniteliktype" substitutiongroup="uvdf:_geneloznitelik"/> <xs:complextype name="intozniteliktype"> base="uvdf:_genericozniteliktype"> <xs:element name="value" type="xs:integer" maxoccurs="unbounded"/> BÖHHBÜY DÖKK te yer alan 146 adet detay türü UVDF- GML objesi olarak geometri þemasýnda tanýmlanmýþtýr. Bunlarýn yanýsýra CBS de yoðun olarak kullanýlan Grid, TIN gibi farklý veri türlerini GML þemalarýný kullanarak UVDF- GML dosyasýnda oluþturmak ve taþýmak mümkündür. UVDF- GML þemasýnda bu iki veri türü de aþaðýdaki þekilde tanýmlanmýþtýr. <xs:element name="tin" type="uvdf:tintype" substitutiongroup="gml:_feature"/> <xs:complextype name="tintype"> base="gml:abstractfeaturetype"> <xs:element name="_geometri" type="gml:tintype"/> <xs:element name="grid" type="uvdf:gridtype" substitutiongroup="gml:_feature"/> <xs:complextype name="gridtype"> base="gml:abstractfeaturetype"> <xs:element name="_geometri" type="gml:rectifiedgridtype"/> BÖHHBÜY DÖKK te bulunmayan ancak ek olarak UVDF- GML þemasýnda yer alan baþka bir obje türü yol orta çizgileridir. Yol orta çizgisi verilerinin UVDF-GML dosyasýnda taþýnabilmesi için aþaðýdaki yapý oluþturulmuþtur. <xs:complextype name="yolortacizgisitipi"> base="gml:abstractfeaturetype"> <xs:element name="detaysinifkodu" type="xs:string" fixed="ky"/> <xs:element name="detaykodu" type="xs:string" fixed="0020"/> <xs:element name="_geometri" type="gml:curvepropertytype"/> <xs:element ref="uvdf:_geneloznitelik" minoccurs="0" maxoccurs="unbounded"/> Detaylarýn, DÖKK hiyerarþik yapýsýnda tutulmasý için detay kolleksiyon gruplarý oluþturulmuþtur. Böylece her bir detay UVDF-GML içinde ayrýca tutulabileceði gibi detay sýnýflarý içinde de gruplar halinde tutulabilecektir. Bu amaçla DÖKK da yer alan detay sýnýflarýna ait kolleksiyon grup bileþenleri oluþturularak, yer alacak detaylar bu koleksiyonlar altýnda tanýmlanmýþtýr. Örneðin detay sýnýf kodu IA olan Ýdari Alan/Sýnýr/Merkez detay sýnýfý IdariAlanSinifi detay kolleksiyon bileþeni altýnda <xs:element name="idarialansinifi" type="uvdf:idarialansiniftipi" substitutiongroup="gml:_featurecollection"/> <xs:complextype name="idarialansiniftipi"> base="gml:abstractfeaturecollectiontype"> <xs:element name="idarialan" type="uvdf:idarialantipi" minoccurs="0" maxoccurs="unbounded"/> <xs:element name="idarisinir" type="uvdf:idarisinirtipi" minoccurs="0" maxoccurs="unbounded"/> <xs:element name="idarimerkez" type="uvdf:idarimerkeztipi" minoccurs="0" maxoccurs="unbounded"/> <xs:element name="sorumlulukalani" type="uvdf:sorumlulukalanitipi" minoccurs="0" maxoccurs="unbounded"/> þeklinde tanýmlanmýþ, böylece DÖKK hiyerarþisi içinde veri saklamak mümkün olmuþtur UVDF-GML Þemalarýnýn Uygulanmasý UVDF-GML Uygulama þemasý ile bazý örnek verilerin depolandýðý bir GML dokümaný hazýrlanmýþ ve GML þemalarýný okuyabildiði belirtilen yazýlýmlardan bazýlarý kullanýlarak testler yapýlmýþtýr. Testin amacý herhangi bir eklenti geliþtirilmeden bu yazýlýmlarýn BÖHHBÜY e uygun UVDF-GML i görüntüleyebilme durumunun sýnanmasýdýr. -11-

8 Emem O., Batuk F., Ayazlý Ý. E., UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý hkm 2008/2 Sayý 99 Testlerde, ArcGIS 9.2 3, ücretsiz olarak kullanýlabilen Tatuk Viewer 4, Snowflake Software GML Viewer 5 ve Gaia yazýlýmlarý kullanýlmýþtýr. Örnek UVDF-GML dosyasý elle hazýrlanmýþ ve tüm detaylar yerine farklý tür verilerden en çok karþýlaþýlabilecek olan detaylar seçilmiþtir. Bu detay türleri; tek aðaç (BR0005), parsel (MA0002), karayolu (KY0002), iþyeri (YA0004), eþ yükseklik eðrisi (AR0010), çeþme (HD0002), yol orta çizgisi (KY0020), yapý yerleþim alaný (YA0001), idari alan (IA0001), idari mesken (IA0003) ve ada (MA0001) olmak üzere nokta, çizgi ve alan veri türlerini temsil edecek þekilde belirlenmiþtir. Detaylar UVDF-GML uygulama þemasýna uygun olarak özniteliklerine deðerler verilerek, örneðin Ada detayý; <gml:featuremember> <uvdf:ada gml:id="id986"> <uvdf:detaysinifkodu>ma</uvdf:detaysinifkodu> <uvdf:detaykodu>0001</uvdf:detaykodu> <uvdf:adi_numarasi>23</uvdf:adi_numarasi> <uvdf:tarih> </uvdf:tarih> <uvdf:_geometri> <gml:polygon> <gml:exterior> <gml:linearring> <gml:poslist> </gml:posList> </gml:linearring> </gml:exterior> </gml:polygon> </uvdf:_geometri> </uvdf:ada> </gml:featuremember> þeklinde featuremember bileþeni altýnda kodlanmýþtýr. Hazýrlanan UVDF-GML dosyasý yazýlýmlar ile okunabilmiþ ve içerdiði veriler ekrana grafik olarak sorunsuzca çizdirilebilmiþtir (Þekil 6, 7, 8, 9). Yazýlýmlar ile featuremember bileþeni altýnda ayrý ayrý tanýmlanan detaylar okunabilmiþtir. Ancak, bazý yazýlýmlar ile featuremembers bileþeni altýnda bulunan deðiþik detaylarý okumada ve görüntülemede sorunlar yaþanmýþtýr. Yazýlýmlar ile detaylarýn özniteliklerine göre sorgulama ve basit analizler baþarýyla yapýlmýþtýr. Ancak, baðýmsýz tanýmlanan geneloznitelik bileþenin sorgulanmasý bazý yazýlýmlar ile yapýlamamýþtýr. 5. Sonuç CBS ve UKVA göz önünde bulundurulduðunda, UVDF nin GML gibi kapsamlý ve uluslararasý bir dayanaðý olan yapýya sahip olmasý veri paylaþýmý ve birlikte iþlerlik açýsýndan büyük kolaylýklar ve düzen saðlayacaktýr. GML bünyesindeki objeye yönelik yaklaþým, iliþkiler, topoloji, meta veri ve zengin detay türleri açýsýndan dünyada kabul görmüþ ve uygulanýr bir format haline gelmiþtir. Çalýþmada gerçekleþtirilen örnek UVDF-GML, ülkemiz standartlarýnýn uluslararasý standartlara, belirtimlere uygun olarak yönlendirilebileceðini ortaya koymaktadýr. Geliþtirilen UVDF-GML dosyalarý bir çok yazýlým tarafýndan eklentiye ihtiyaç duyulmadan okunabilmektedir. Ancak, mevcut verilerin bu þemalara uygun dosyalara dönüþtürülmesi için yazýlýmlara eklentilerin geliþtirilmesi gerekmektedir. Böylece kullanýcýlarýn baþka bir araca gereksinim duymadan verileri görüntüleyerek kullanmalarý, baþka formatlar dönüþtürmeleri mümkün olmaktadýr. Þekil 6: Test verisinin ArcGIS 9.2 yazýlýmý ile görüntülenmesi

9 hkm 2008/2 Sayý 99 Emem O., Batuk F., Ayazlý Ý. E., UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý Þekil 7: Test verisinin Snowflake yazýlýmý ile görüntülenmesi Þekil 8: Test verisinin Gaia 3.0 yazýlýmý ile görüntülenmesi -11-

10 Emem O., Batuk F., Ayazlý Ý. E., UKVA Kapsamýnda UVDF-GML Tasarýmý hkm 2008/2 Sayý 99 Þekil 9: Test verisinin TatukGIS yazýlýmý ile görüntülenmesi Kaynaklar BATUK F., ÖZTÜRK D., EMEM O: Türkiye Ulusal Mekansal Veri Altyapýsý Ýçin Temel Veriler, Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi, Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasý Yayýn Organý, 2007/1 Sayý 96, 3-12, Ankara CHANG-TÝEN LU, RAÝMUNDO F. DOS SANTOS JR, LAKSHMÝ N. SRÝPADA, YUFENG KOU: Advances in GML for Geospatial Applications, Geoinformatica 2007, , Springer Hollanda EMEM O: Mekansal Veri ve Bilgi Altyapýsýnýn Uygulamalý Olarak Geliþtirilmesi, Doktora Tez Çalýþmasý, YTU, Fen Bilimleri Enstitüsü., 2007 OGC: OpenGIS Geography Markup Language (GML) Implementation Specification, Versiyon 3.1.0, OpenGIS Consortium Inc., 2004 TKGM, URL 1: W3C, extensible Markup Language, XML, Eylül 2008 URL 2: Kadaster, Eylül 2008 URL 3: G-XML, G- XML Project, URL 4: ADV, AdV projects AFIS, ALKIS and ATKIS, URL 5: Statcan, Road Network File, URL 6: CityGML, URL 7: GPML, GPlates Geological Information Model: Resource Page, GPGIM, URL8: osciml, GeoSciML, GeoSciML - Geological SciencesML, URL9: GMML, XMML-eXploration and Mining Markup Language,