Çocuk ve Gençlerde İnternet Kullanımı

Transkript

1 Derleme/Rewiev Article TAF Prev Med Bull 2009; 8(5): Çocuk ve Gençlerde İnternet Kullanımı [Internet Usage among Children and Young People] ÖZET Teknolojinin yaygınlaşması ile birlikte bilgisayar çocukların dünyasında önemli yer edinmiştir. Özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde zamanlarının çoğunu okulda ve evde geçiren çocukların en yakın arkadaşı bilgisayarlar olmuştur. Teknoloji, gelişmişliğin ve çağdaşlaşmanın bir ölçütü olarak insan hayatını kolaylaştırıp toplumsal gelişime olumlu katkı sağlarken diğer yandan da internetin bilinçsiz kullanımından kaynaklanan bazı sorun ve tehlikeleri de beraberinde getirmektedir. Kontrolsüz internet kullanımı çocuğun ve gencin fiziksel, psikolojik, sosyal ve bilişsel gelişimini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Çocuk ve gençlerin bilgisayar ve internet imkanlarından doğru, etkin ve verimli bir şekilde yararlanması sağlanırken güvenlikleri de her zaman ön planda tutulmalıdır. Bu nedenle ilgili devlet kurum ve kuruluşlarının konuya daha fazla önem vermesi, eğitmenlerin, anne ve babaların konuyla ilgili olarak bilgi sahibi olmaları veya bilgi birikimlerini arttırmaları, bunun yanında çocukların ve gençlerin konuyla ilgili eğitilmeleri ve takip edilmeleri gerekmektedir. Bu makalede internet kullanımının çocuk ve gençlerin fiziksel, psikososyal ve bilişsel sağlıkları üzerindeki olumsuz etkileri ele alınmıştır. ABSTRACT Computers have occupied increasingly central roles in children s world with the advance of technology. They have proved to be an ideal companion for children in developing and developed countries who spend most of their time at school or home with computers. As a measure of development and modernization, technology has made people s lives easier and contributed positively to social well-being so far while it has also brought about some problems and threats stemming from irresponsible use of Internet. Unmonitored use of Internet may cause damages in children s and young people s physical, psychological, social and cognitive development. It seems imperative to assure that children and young people can benefit from computers and Internet resources effectively and productively while measures for appropriate and safe use of Internet are to be taken into serious consideration. Therefore, the government offices and institutions should lay stress upon the issue; education professionals and parents should be well-informed and regularly updated; and finally children and young people should be educated and monitored to achieve a better and efficient use of Internet. In this paper, has been mentioned to negative effect of internet usage on physical, psychosocial and cognitive health of children and young people. Gonca Karayağız Muslu, Bahire Bolışık Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD, İzmir. Anahtar Kelimeler: Çocuk, İnternet Kullanımı, Genç. Key Words: Child, Internet Usage, Young People. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Gonca Karayağız Muslu Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Balçova, İzmir, Türkiye. gonca.muslu@ege.edu.tr GİRİŞ Bilgisayar ve haberleşme teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeye paralel olarak internetin insanların çalışma, alışveriş, ödeme, iletişim kurma, eğitim ve eğlence gibi her türlü günlük ihtiyaçlarını karşılama biçimi içindeki yeri giderek artmaktadır (1). Bilgi teknolojisinin ilerlemesi ve bilgisayar fiyatlarının düşmesi ile evinde bilgisayar bulunan birey sayısı son 10 yıl içinde belirgin bir şekilde artmıştır. Örneğin Amerika da 1984 yılında evinde bir ya da daha fazla bilgisayar bulunan hane oranı %8 iken bu oran 2000 yılında %51 e ulaşmıştır (2). Norveç te internet kullanımı 1996 yılında %3 iken, 2002 yılında %72 ye yükselmiştir (3). Çin İnternet Ağı Bilgi Merkezi (CINIC) 2005 yılında Çin de yaklaşık 103 milyon kişinin internet kullandığını ve bunların %16 sını 18 yaş altı gençlerin oluşturduğunu belirtmiştir (4). Kanada da 2004 yılında yüksek gelirli hanelerin %94 ünün, düşük gelirli hanelerin ise %39 unun bilgisayara sahip olduğu saptanmıştır (5). DİE tarafından 2005 yılında yapılan Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanımı isimli çalışmada ülkemizde bilgisayar kullanımının %18, internet kullanımının %14 olduğu ve bu oranların bir önceki yıla göre artış gösterdiği belirlenmiştir (6). Bazı sosyoekonomik ve demografik özellikler bilgisayar sahibi olma ile ilişkilidir. Gelir düzeyinin yüksek olması, aile üye sayısının fazla olması, büyük kentlerde yaşama ve çocuk sahibi olma bunlardan bazılarıdır (2). Bilgisayar, teknolojinin yaygınlaşması ile birlikte çocukların dünyasında oldukça hızlı yer edinmiştir. Özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde zamanlarının çoğunu okulda ve evde geçiren çocukların en yakın arkadaşı bilgisayarlar 445

2 olmuştur. Bilgisayarların eğitim dışında eğlence amaçlı kullanımlarının artması ve internet bağlantısı çocukların iletişim dünyasına bireysel olarak katılmalarına olanak sağlamıştır. Elektronik ortam ve teknolojinin yenidoğan, süt çocukluğu ve okul öncesi dönemde kullanımının araştırıldığı bir çalışmada, 0 2 ve 3 4 yaş grubu çocukların %3 ünün, 5 6 yaş grubu çocukların %8 inin odasında bilgisayar bulunduğu görülmüştür. 0 2 yaş grubu çocukların %4 ünün, 3 4 yaş grubunun %20 sinin, 5 6 yaş grubunun ise %7 sinin gün içinde bilgisayar kullandığı saptanmıştır (7). Amerika da yapılan bir çalışmada gençlerin %89 unun bilgisayar kullandığı, %61 inin ise internette gezinti yaptığı saptanmıştır. Aynı çalışmada gençlerin %14 ünün bilgisayarda yaptıkları şeyleri anne ve babalarına söylemek istemedikleri belirlenmiştir (8). Çocuklar ve gençler bilgisayar ve interneti oyun oynama, müzik dinleme, yazı yazma, ders çalışma gibi farklı amaçlar için kullanmaktadırlar (2). Madell ve Muncer (2004) tarafından yaş arası 1340 ortaokul öğrencisi ile yapılan çalışmada, öğrencilerin %67 si müzik dinlemek, %56 sı internette gezinti yapmak ve %55 i elektronik postalarını kontrol etmek için internete girdiklerini söylerken ancak %28 gibi küçük bir bölümü bilgi edinmek amacı ile interneti kullandığını belirtmiştir. Çalışmada erkeklerin interneti daha fazla kullandıkları saptanmıştır (9). Teknoloji gelişmişliğin ve çağdaşlaşmanın bir ölçütü olarak insan hayatını kolaylaştırıp toplumsal gelişime olumlu katkı sağlarken diğer yandan da internetin bilinçsiz kullanımından kaynaklanan bazı sorunları ve tehlikeleri beraberinde getirmektedir. Bilinçsiz internet kullanıcılarının sayısının artması ile birlikte sağlıksız- patolojik- problemli internet kullanımı, internet bağımlılığı gibi yeni kavramlar ortaya çıkmıştır. Davis e (2001) göre sağlıklı internet kullanımı düşünsel, davranışsal herhangi bir rahatsızlık duymaksızın uygun bir zaman diliminde, istenen amaca ulaşmak için internet kullanımı olarak tanımlanmaktır. Problemli internet kullanımı ise internet kullanımının bireyin yaşamının psikolojik, sosyal ve bilişsel alanlarında güçlükler oluşturmasıdır (10). Sağlıklı internet kullanımı; çocukların ve gençlerin yaşadıkları deneyimlerini yönlendirmelerine, hızlarını ayarlamalarına ve bilgi toplarken okuma, yazma, seçme, sınıflandırma gibi çeşitli becerilerini kullanmalarına yardımcı olmaktadır. Kontrolsüz internet kullanımı ise çocuğun ve gencin fiziksel, psikolojik, sosyal ve bilişsel gelişimini olumsuz yönde etkileyebilmektedir (11). İnternet Kullanımının Fiziksel Etkileri Uzun süre bilgisayar önünde kalma ile yeme alışkanlıkları, fiziksel aktivite azlığı ve obezitede artış arasında doğrusal bir ilişki vardır. Obezite enerji alımını arttıran ya da enerji tüketimini azaltan faktörlerin oluşturduğu enerji dengesizliğinden kaynaklanır. Bilgisayarda fazla zaman geçirme, çocukların oyun oynama, spor yapma gibi etkinliklere daha az zaman ayırmalarına neden olarak enerji tüketiminde azalmaya yol açmaktadır. Bilgisayar önünde bir şeyler atıştırma alışkanlığı ise enerji alımını arttıran bir faktördür. Bu durumlar obezite gelişiminde rol oynayan önemli risk faktörleridir. Obezite ise beraberinde hiperinsulinemi, hiperlipidemi ve hipertansiyon gibi ikincil riskler getirmektedir (12). Obezite ve bilgisayar kullanımı arasındaki ilişkiyi inceleyen bir çalışma yoktur. Ancak bilgisayar kullanımına benzer olacağı düşünülebilecek olan aşırı televizyon izleme ile obezite arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmalarda televizyon izlemenin fazla enerji kullanımını sağlayan fiziksel aktiviteye katılımı azaltarak ve yiyecek reklamlarının bir sonucu olarak ya da televizyon seyrederken yüksek kalorili gıdaların tüketimini arttırarak obesiteye neden olabileceği belirtilmektedir (13 15). Uzun süreli bilgisayar kullanmak çocuklarda fiziksel problemlere de yol açabilmektedir. Bu problemlerin başında; göz rahatsızlıkları, radyasyonun olumsuz etkileri, duruş ve iskelet yapısında bozukluklar gelmektedir. Uzun süre bilgisayar kullanımı kas gruplarının sürekli tekrar eden hareketlerin baskısı altında tutulması sonucu karpal tünel sendromu gibi sorunlara yol açmaktadır (12). Psikososyal Etkileri İnternet sayesinde çocuklar ve gençler elektronik posta ve sohbet odaları aracılığıyla yeni dostluklar kurmakta, arkadaşlıklarını sürdürmekte, sosyal yaşantılarını paylaşmakta, günlük olaylar hakkında sohbet etme imkanı bulmakta ve sosyal ilişkilerini 446

3 sürdürmektedirler. Dolayısıyla internet, çocuğun ve ergenin sosyalleşme süreci içinde kendini tanıması, kendi doğru ve yanlışlarını, kurallarını ve değerlerini değerlendirmesi için kullandığı bir araçtır (16). Ancak bilgisayar ve interneti fazla kullanmaktan dolayı çocuğun psikososyal gelişimi olumsuz etkilenmektedir. Çocuğun tam bir iyilik hali içinde gelişimi için gerekli olan okul, aile ve arkadaş etkileşimi yerini elektronik arkadaşlığa bırakmakta, bu durum ise kişilerarası ilişki kurma ve sürdürme becerisini olumsuz yönde etkilemektedir. Problemli internet kullanımı ile depresyon, sosyal izolasyon, yalnızlık ve ev/okul/iş performansında azalma arasında doğrusal bir ilişki vardır (11). İnternet kullanımının etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada internet erişiminin ilk yılında gençlerin çevrimiçi geçirdikleri zaman ile birlikte yalnızlık ve depresyon düzeylerinde artış olduğu belirlenmiştir (12). Uzun süre internet kullanmanın neden olduğu diğer bir problem de internet bağımlılığıdır. Yapılan araştırmaların bir kısmı bilgisayarda fazla zaman geçirmenin negatif etkileri, bir kısmı ise internet bağımlılığı üzerine odaklanmıştır. İnternet bağımlılığı terimini ilk kez Goldberg (1996) kullanmış, tartışmaya açmış ve DSM-IV teki alkol bağımlılığı tanı ölçütleri doğrultusunda internet bağımlılığı tanı ölçütlerini geliştirmiştir (17 18) (Tablo 1). Goldberg in hemen ardından klinisyenler tarafından bazı yeni tanı kriterleri geliştirilmiştir (17). Kubey ve arkadaşları (2001) tarafından 57 üniversite öğrencisi ile yapılan çalışmada, öğrencilerin %9 u kendilerinde internet bağımlılığı nedeni ile psikolojik sorunların olabileceğini belirtmiştir. İnternet bağımlılarının diğer öğrencilere göre iki kat daha fazla çevrimiçi zaman geçirdikleri saptanmıştır (19). Çin de ergenlik döneminde internet bağımlılığı prevelansı ve bu ergenlerin psikolojik özelliklerini saptamak amacıyla yaş arası 2620 öğrenci ile yapılan bir çalışmada öğrencilerin %2 sinin internet bağımlısı olduğu, bağımlı olmayan öğrencilerin haftada 3,1 saat, bağımlı grubun ise 11,1 saat internet kullandığı belirlenmiştir. İki grup psikolojik özellikleri açısından karşılaştırıldığında, bağımlı grupta psikolojik, emosyonel ve sosyal sorunların daha fazla olduğu saptanmıştır (4). Benzer şekilde Norveç te gençlerde internet bağımlılığının prevelansını saptamak amacı ile yaş arası 3237 kişi ile yapılan çalışmada gençlerin %2 sinin Young ın bağımlılık kriterlerine uyduğu, %9 unun ise bağımlılık açısından risk grubunda olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmada erkeklerde, küçük yerleşim yerlerinde yaşayanlarda ve tam gün bir işyerinde çalışanlarda internet kullanımının daha fazla olduğu saptanmıştır (3). Nalwa ve Anand (2003) tarafından yapılan çalışmada yaş arası Hindistanlı öğrencilerin %33 ünün günde iki saatten fazla internet kullandığı ve internet bağımlılığı için riskli grubu oluşturdukları ve bağımlı olmayanlara göre sosyal açıdan daha izole oldukları belirlenmiştir (20). Niemz ve arkadaşları (2005) tarafından Britanyalı öğrenciler ile yapılan çalışmada da haftada saat internet kullanımının patolojik olduğu belirtilmiştir. Bu çalışmada da internet bağımlılarının benlik saygılarının düşük, sosyal ilişkilerinin kısıtlı olduğu saptanmış, ancak bu durumun bağımlılığın bir sonucu olabileceği gibi bağımlılığın nedeni de olabileceğine dikkat çekilmiştir (21). Çocuklarda internet bağımlılığı yanında denetimsiz kullanım sonucu zararlı sitelere girip ruhsal açıdan etkilenmeleri de risk oluşturmaktadır. Çocuklar, özümsemeye hazır olmadıklarından bir konuda aldıkları bilgiyi nasıl değerlendireceklerini çoğunlukla bilememektedirler. Bu durum onların duygu, bilinç ve davranış düzeyinde olumsuz etkiler yaratabilmektedir. Kontrolsüz bir şekilde internette dolaşan çocuğun karşısına pornografi, şiddet ve kötü alışkanlıklara ait siteler çıkabilmektedir. Bu siteler özellikle küçük yaştaki çocuklar ve kimlik arayışındaki gençler için ciddi sorunlar oluşturabilmektedir (16). Özellikle ergenlik döneminde gelişen kimlik duygusu nedeni ile kişi yaşıtı gruplara ait olma, rolünü, yerini ve değerini tanıma isteği içinde olmaktadır. Kendisine toplum içinde bir yer arayan adölesan, geçici bir süre de olsa belli gruplarla ya da kahramanlaştırdığı kişilerle aşırı özdeşim kurar. Subrahmanyam ve arkadaşları (2006) tarafından yapılan çalışmada internette sohbet odalarındaki 583 gencin %5 inin cinsel içerikli konuları paylaştıkları, %3 ünün müstehcen dil kullandığı ve kontrollü sohbet odalarında ise bu tür konuların serbest odalara göre daha az konuşulduğu belirlenmiştir (22). İnternet kafe kullanıcılarının tercih ettikleri bilgisayar oyunlarının / internet sitelerinin türlerini belirlemek amacı ile 72 internet kafede bulunan 224 kullanıcı ile yapılan çalışmada en fazla savaş türü oyunların (%27) tercih 447

4 edildiği saptanmıştır (23). Şiddet içerikli programlar çocuklarda saldırgan kişiliğin gelişmesine yol açabildiği gibi şiddete karşı duyarsızlık ve korku gibi duygularda artışa da neden olabilmektedir (12). Bilişsel Etkileri Zihinsel süreçlerindeki özelliklerinden dolayı çocuklar gördüklerini yetişkinler gibi algılayamamakta ve yetişkinlerden farklı şekilde etkilenmektedir. Çocuklar kurmaca-gerçek arasındaki farkı yetişkinler kadar kolay biçimde algılayamamaktadırlar. Bu nedenle gerçek dünya ile bilgisayar oyunu ve internetteki dünyayı ayırt edememektedir. Bu durum çocukların zarar görebilecekleri davranış özellikleri göstermelerine neden olabilmektedir (22). Bilişsel beceriler; neden-sonuç ilişkisi kurma, kelime ve sayıları öğrenme ve hatırda tutma için gerekli olan becerilerdir. Bilgisayar oyunları ve internet sözel bilgi yerine görsel bilgi süreci üzerine odaklanmaktadır. Bu nedenle bilgisayar kullanımı çocukların üç boyutlu algılama yeteneklerini geliştirmektedir. Klavye kullanabilme ise el-göz koordinasyonunu sağladığı gibi ince motor gelişimi desteklemektedir (22). Ancak bunun tersini gösteren çalışmalar da mevcuttur. Li ve Atkins (2004) tarafından yapılan çalışmada bilgisayar kullanımı ile çocukların görsel motor ve kaba motor becerileri arasında ilişki olmadığı saptanmıştır (2). Bilgisayar teknolojisinin hızla ilerlemesi ile birlikte bilgisayar ve internet eğitim alanında da yerini almıştır. Eğitim sistemi ve eğitmenler açısından bilgisayar ve internet kullanımı ile ilgili dile getirilen farklı bir görüş ise internette var olan yoğun bilginin, öğretmen, kitap, kütüphane, araştırmacılık, deney ve gözlem gibi normal eğitim araçlarına olan olumsuz etkisidir. Çocuklar özellikle ödevlerini yaparken kolayı tercih ederek bilgisayar ve internet ile yetinebilmektedirler (1). Bilgisayar oyunları, sanal sohbet ve internet bağımlılığı ders çalışma davranışına engel olarak akademik başarının düşmesine yol açabilmektedir. Üniversite öğrencileri ile yapılan bir çalışmada akademik başarısı düşük olan öğrencilerde internet kullanımının diğerlerine göre iki kat daha fazla olduğu saptanmıştır (19). Uzun süre bilgisayar kullanmanın neden olduğu bir diğer bilişsel problem ise dikkat eksikliği-hiperaktivite semptomlarına yol açmasıdır (24). Tablo 1. Goldberg in İnternet Bağımlılığı İçin Tanı Ölçütleri (18) On iki aylık bir dönem içinde herhangi bir zaman ortaya çıkan aşağıdakilerin 3 ü veya daha fazlasıyla kendini gösteren, klinik olarak belirgin bir bozulmaya yada sıkıntıya yol açan uygunsuz internet kullanımı 1. Aşağıdakilerden biriyle tanımlanan tolerans gelişimi. a. İstenen keyfin alınabilmesi için belirgin olarak artmış internet kullanım süresi b. Sürekli olarak aynı sürelerde internet kullanımı ile alınan keyifte azalma olması 2. Aşağıda tanımlanan şekilde yoksunluk gelişmesi Ağır ve uzun süreli internet kullanımı sonunda aşağıdakilerden en az 2 tanesinin günler içinde ortaya çıkması (1 ay içinde ortaya çıkabilir) ve kişilerin bunlardan dolayı iş, soysal ve önemli işlevsel alanlarda sıkıntı yaşaması. a. Psikomotor ajitasyon b. Bunaltı c. İnternette neler olduğu hakkında takıntılı düşünceler d. İnternet hakkında fanteziler ve hayal kurma e. İsteyerek ya da istemeyerek tuşlara basma hareketi yapma f. Bu sıkıntılı durumlardan kurtulmak için internete veya benzeri servislere bağlanma 3. İnternet kullanımı genellikle planlandığından daha uzun süreler alır 4. İnternet kullanımını bırakmak veya denetim altına almak için sürekli bir istek veya boşa çıkan çabalar vardır. 5. İnternet ile ilgili eylemlere çok uzun süreler ayrılır (kitap almak, yeni web tarayıcıları ve programları denemek, dosyaları düzenlemek vb.) 6. İnternet kullanımı nedeniyle önemli toplumsal mesleki etkinlikler veya boş zamanları değerlendirme etkinlikleri bırakılır veya azaltılır. 7. İnternet kullanımı, yol açtığı sorunlara (uykusuzluk, evlilik problemleri, işe ve randevulara geç kalma vb.) rağmen aşırı olarak devam eder

5 SONUÇ VE ÖNERİLER Çocuklar ve gençler giderek artan oranda bilgisayar ve interneti kullanmaktadır. Uzun süre kontrolsüz bilgisayar ve internet kullanımı çocuk/gencin fiziksel, psikolojik, sosyal, bilişsel sağlığını ve yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. Çocuk ve gençlerin bilgisayar ve internet imkânlarında doğru, etkin ve verimli bir şekilde yararlanması sağlanırken, güvenlikleri de her zaman ön planda tutulmalıdır. Bu nedenle ilgili devlet kurum ve kuruluşlarının konuya daha fazla önem vermesi, eğitmenlerin, anne ve babaların konuyla ilgili olarak bilgi sahibi olmaları, çocuklarımızın ve gençlerimizin eğitilmeleri ve takip edilmeleri gerekmektedir (1). Çocuk sağlığı hemşireliğinin amacı; çocuğun ve adölesanın aile ve toplum içinde fiziksel, entelektüel, duygusal ve sosyal yönden gelişimini sağlamaktır. Günümüzde en önemli hemşirelik amaçları içinde çocuk ve aile sağlığının en üst düzeyde geliştirilmesi ve sürdürülmesi ile birlikte eğitim, danışmanlık, destek olma ve hakları savunma yaygın hale gelmiştir (25). Farklı roller ve ortamlarda anne, baba ve eğitimciler ile etkileşim halinde bulunan hemşirelerin, bilgisayar ve internetin çocuk gelişimi üzerindeki etkilerini bilmesi ve ailelere danışmanlıkta bulunması bilgisayar kullanımının olumsuz etkilerinin azaltılmasına katkıda bulunacaktır. KAYNAKLAR 1. Canbek G, Sağıroğlu Ş. Çocukların ve gençlerin bilgisayar ve internet güvenliği. Politeknik Dergisi. 2007; 10: Li X, Atkins MS. Early childhood computer experience and cognitive and motor development. Pediatrics. 2004; 113: Johansson A, Götestam KG. Internet addiction: Characteristics of a questionnaire and prevalence in Norwegian youth (12 18 years). Scandinavian Journal of Psychology. 2004; 45: Cao F, Su L. Internet addiction among Chinese adolescents: prevalence and psychological features. Child: Care, Health and Development. 2006; 33: Vaugeois P. Cyberaddiction: Fundamentals and perspectives. Canada. ISBN: Library and Archives, _Türkiye de_internet_kullanımı._http://edunya.blog spot.com/2005/07/trkiyede-internet-kullanm.html [Erişim Tarihi: ]. 7. Vandewater EA, Riedout VJ, Wartella EA, Huang X, Lee JH, Shim M. Digital childhood: Electronic media and technology use among infants. Pediatrics. 2007; 119: e1006-e Strasburger VC, Donnerstein E. Children, adolescents, and the media: Issues and solutions. Pediatrics. 1999; 103: Madell D, Muncer S. Gender differences in the use of the internet by English secondary school children. Social Psychology of Education. 2004; 7: Davis RA. A cognitive-behavioral model of pathological internet use. Comput Human Behav. 2001; 17: Caplan SE. Problematic İnternet use and psychosocial well-being: Development of a theory-based cognitive behavioral measurement instrument. Computers in Human Behavior. 2002; 18: Shields MK, Behrman RE. Children and computer technology: Analysis and recommendations. The Future of Children. 2000; 10(2): Lowry R, Wechsler H, Galuska DA, Fulton JE, Kann L. Television viewing and its associations with overweight, sedentary lifestyle, and ınsufficient consumption of fruits and vegetables among us high school students: differences by race, ethnicity, and gender. Journal of School Health. 2002; 72: Patrick K, Norman GJ, Calfas KJ, Sallis JF, Zabinski MF, Rupp J at al. Diet, physical activity, and sedentary behaviors as risk factors for overweight in adolescence. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine 2004; 158: Vandewater E, Shim M, Caplovitz. Linking obesity and activity level with children s television and video game use. Journal of adolesence. 2004; 27: Televizyon ve internetin aile içi etkileşime etkileri. Çanakkale Rehberlik ve Araştırma Merkezi Sunum_Notları._http:_// r/soylesi/tv siddet ve aile ici iletisim.ppt [Erişim Tarihi: ]

6 17. Özcan N, Buzlu S. Problemli internet kullanımını belirlemede yardımcı bir araç: İnternette Bilişsel Durum Ölçeği nin üniversite öğrencilerinde geçerlik ve güvenirliği. Bağımlılık Dergisi. 2005; 6: Öztürk Ö, Odabaşıoğlu G, Eraslan D, Genç Y, Kalyoncu ÖA. İnternet bağımlılığı: kliniği ve tedavisi. Bağımlılık Dergisi. 2007; 8: Kubey RW, Lavin MJ, Barrows JR. Internet use and collegiate academic performance decrements: early findings. Journal of Communication. 2001; Nalwa K, Anand AP. Internet addiction in students: a cause of concern. Cyberpsychology and Behavior. 2003; 6: Niemz K, Griffiths M, Banyard P. Prevalence of pathological internet use among university students and correlations with self-esteem, the general health questionnaire (GHQ), and disinhibition, Cyberpsychology and Behavior. 2005; 8: Subrahmanyam K, Smahel D, Greenfield P. Connecting developmental constructions to the Internet: Identity presentation and sexual exploration in online teen chat rooms. Developmental Psychology. 2006; 42: Akgündüz H, Oral B, Avanoğlu Y. Bilgisayar oyunları ve internet sitelerinde sanal şiddet öğelerinin değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi. 2006; 171: Yoo HJ, Cho SC, Ha J, Yune SK, Kim SJ, Hwang J, et all. Attention deficit hyperactivity symptoms and Internet Addiction. Psychiatry and Clinical Neurosciences. 2004; 58(5): Çavuşoğlu H. Çocuk Sağlığı Hemşireliği. Cilt I. 1. Baskı. Ankara. Sistem Ofset,