GÜVENLİK VE ULUS İNŞASI ARASINDA AFGANİSTAN: ÇÖZÜM NEREDE?

Transkript

1 80 Şaibeli bir seçimin ardından görevine başlayan Karzai gerek Afgan halkının gerekse uluslararası aktörlerin güvenini büyük ölçüde yitirmiş durumda. Yrd. Doç. Dr. Sabri ÇİFTÇİ Cumhuriyet Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü GÜVENLİK VE ULUS İNŞASI ARASINDA AFGANİSTAN: ÇÖZÜM NEREDE? Between Security-building and Nation-building: Where is the Solution for Afghanistan? Abstract Following the withdrawal of Abdullah Abdullah from the second round of presidential elections in Afghanistan, Hamid Karzai became the president for a second term. The US and its Western allies accepted the results with some major reservations. Karzai was warned about the corruption, lack of effective governance, and security in Afghanistan and Obama reminded him that he would look for deeds not words for his continued support. Karzai s inauguration comes at a critical juncture when Obama administration is hoping to finalize its new strategy in the AfPak region. The new US policy is likely to be a hybrid strategy involving military and political solutions. On the one hand, the US aims to build a secure Afghanistan and on the other hand it strives is to build a new nation. This is no easy task as corruption and opium trade peeks in Afghanistan and as Taliban becomes a viable alternative to the current situation. In this essay, I discuss the possibility of security and nation-building in Afghanistan and offer some policy solutions.

2 81 Amerikan halkının daha güvenli olabilmesi için Taliban ve El-Kaide ye karşı başlatılan savaşta aradan geçen sekiz yılın sonunda önemli bir ilerleme sağlanabilmiş değil. Tam tersine, Taliban giderek toparlanmaya ve Afganistan ın yanı sıra Pakistan a da yayılmaya başladı. Başkanlık seçimlerinin ardından Afganistan ın durumu belirsizliğini korumaya devam ediyor. Seçimlerde yapılan yolsuzluklara rağmen ABD ve Batı ülkeleri Abdullah Abdullah ın seçimlerden çekilmesi ile ikinci tura gerek kalmadan zaferini ilan eden Karzai nin başkanlığını tanıdı. Buna karşılık, Obama yeni başkandan yolsuzlukla mücadele etmesini, uyuşturucu ticaretini kontrol altına almasını, Afganistan ın geleceği için daha fazla insiyatif almasını istedi. Yeniden başkan seçilen Karzai nin yolsuzlukla mücadele, Taliban ı etkisiz hale getirme ve ülkenin yeniden inşasında çok başarılı olması beklenemez. Afgan iç politikasında sorunlar devam ederken uluslararası aktörlerin net bir stratejileri olduğunu söylemek güç. Örneğin Amerikan Başkanı Barack Obama göreve geldiği günden beri Afganistan konusunda bir strateji belirlemeye çalışıyor. Afganistan daki Amerikan askeri varlığının güçlendirilmesi, terörizm karşıtı (counter-terrorism) veya direniş karşıtı (counter-insurgency) stratejilerinden birinin seçilmesi, Afganistan ve Pakistan ın (Af- Pak) güvenliğinin eşanlı olarak sağlanması gibi hususlar yeni ABD politikalarının belirlemesinde etkili olacak hususlar. ABD nin yanısıra Almanya ve İngiltere gibi ülkelerin ve NATO nun askeri kanadının da Afganistan da izlenecek strateji hakkında net bir tavra sahip olduğu söylenemez. İçerde ve dışarda yaşanan belirsizlik ortamında Afganistan ın güvenliği ve yeniden inşası meçhul bir hedef olmaktan öteye geçemiyor. Afganistan bir çözümsüzlük girdabına doğru sürüklenirken ABD yeni bir Vietnam sendromu korkusu ile sağlıklı dış politika stratejileri oluşturamıyor. Peki Afganistan da yeni bir ulus inşa etmek ve güvenliği sağlamak mümkün mü? Bu sorunun cevabını verebilmek için uluslararası alanda ve Afganistan da yaşanan son gelişmeleri gözden geçirmemiz gerekiyor. Obama nin Afganistan Stratejisi Ne Olacak? Obama göreve gelmeden önce Afganistan ın yeniden inşasının öncelikli dış politika hedeflerinden biri olacağını ilan etmişti. Nitekim, başkanlığının ilk yılında bölgedeki Amerikan askeri gücü önemli ölçüde arttırıldı. Amerikan halkının daha güvenli olabilmesi için Taliban ve El-Kaide ye karşı başlatılan savaşta aradan geçen sekiz yılın sonunda önemli bir ilerleme sağlanabilmiş değil. Tam tersine, Taliban giderek toparlanmaya ve Afganistan ın yanısıra Pakistan a da yayılmaya başladı. Örneğin, Taliban son aylarda Nuristan ve Khost bölgelerinde kontrolü ele geçirdi. Khost, Richard Holbrooke un Amerika için başarı hikayesi olarak tanımladığı şehirlerden biriydi. Afganistan-Pakistan sınırının yanısıra Taliban ayrıca ülkenin kuzey ve batısına da yayılmış durumda. Bu bölgelerde ayrıca El-Kaide nin ve diğer militan grupların etkili olduğu da biliniyor. Taliban ın başarısı, Amerikan yönetimi açısından düşük yoğunluklu bir terörizm karşıtı (counter-terrorism) stratejiyi geçersiz kıldı. Özellikle General McChyrstal ın bölgedeki Amerikan ve NATO askerlerinin sayısını arttırmayı, Afgan güvenlik güçlerini eğitmeyi ve ekonomik kalkınma ile birlikte iyi işleyen siyasal kurumlar oluşturmayı hedefleyen ve oldukça kapsamlı bir direniş karşıtı strateji (counter-insurgency veya bilinen diğer adı ile COIN) öneren raporundan sonra, ABD dış politika çevrelerinde minimalist çözüm öneren yaklaşımlar gözden düştü. Obama, artık bölgeye asker gönderip göndermemeyi değil ne kadar asker göndereceğini hesaplıyor. Farklı çevrelerin önerdiği rakamlar 10 bin ile 40 bin arasında değişiyor. Askeri gücü veya Afgan güvenlik güçlerinin sayısını arttırmaya yönelik öneriler NATO nun askeri kanadından da geldi. İngiltere Başbakanı Gordon Brown da ülkesindeki tepkilere rağmen halihazırda Afganistan da 9000 olan İngiliz gücüne 500 asker daha ekledi. 1

3 82 Obama göreve gelmeden önce Afganistan ın yeniden inşasının öncelikli dış politika hedeflerinden biri olacağını ilan etmişti. Gerek general McChyrstal gerekse Obama sayılarla Afganistan ın yeniden inşa edilemeyeceğinin farkında. Yeni bir ulus, yeni bir devlet ve güvenlik sorunlarını çözmüş bir Afganistan oluşturmak için Afgan halkının desteklediği dürüst ve meşru liderlerle yola çıkmak gerekiyor. Karzai gibi adı yolsuzlukla anılan bir lidere destek verilmesi doğru bir yaklaşım olamaz. Bu gerçeğe işaret eden Robert Fisk, dışişleri eski bakanı Dr. Abdullah ın adaylıktan çekilmesiyle ikinci tura gerek kalmadan başkanlığını ilan eden Karzai ye verilen desteği Amerika bildik rolünü oynuyor ve bir diktatöre destek veriyor şeklindeki sözlerle eleştirdi. Obama yönetimi yeni bir diktatör yaratıyor olsa bile bu kez pek çok koşul öne sürüyor. Bu koşullar yolsuzlukla mücadeleden uyuşturucu trafiğinin kontrol altına alınmasına değin Karzai den istenen bir dizi reform talebini içeriyor. ABD yi bu koşullu tanımaya iten önemli gerekçelerden biri de ABD dış politika çevrelerinin Afganistan da yönetici elitlerin Karzai etrafında oluşturduğu yeni oligarşiyi dikkate almadan bölgede başarılı olunamayacağına inanması. Gerek ABD ve İngiltere gibi Batılı ülke liderlerinin gerekse NATO Genel Sekreteri Rasmussen in yaptıkları açıklamalar bunun bir sonucu. Bu aktörlerin açıklamaları ayrıca yolsuzlukla mücadele, etkin yönetim ve Afgan liderinin daha çok insiyatif alması gibi hususları da vurgulayarak Karzai nin arzuladıkları çizgiye

4 83 Afganistan da güvenlik sorunu çözülse de bunun ülkede demokratik bir ulus yaratacağı oldukça şüpheli. Güvenlik inşası ile eşanlı olarak modern ve etkili siyasal kurumlar oluşturmak gerekiyor. Afganistan ın etnik yapısı ve tarihi dikkate alındığında bu çabanın başarıya ulaşması oldukça zordur. gelmesi umudunu yansıtıyor. 2 Fakat basına sızan bazı bilgiler ABD yönetiminin bütün taşlarını Karzai ve yeni oligarşisine oynamadığını ortaya koyuyor. Örneğin, McChyrstal planı Taliban i bölmek amacıyla bu grubun bazı üyeleri ile görüşülmesini öngörüyor. 3 Benzer şekilde İngiliz hükümeti Karzai nin Taliban ın doktriner cihadci tabir edilen kanadında yer almayan bazı isimleriyle görüşmesini istiyor. 4 Bu isimler büyük ölçüde Keta Konseyinde etkin olan kişiler. Anlaşıldığı kadarıyla ne Amerikan yönetimi, ne de İngilizler Afganistan da en büyük direniş gücünü oluşturan Taliban ın lideri Molla Ömer i muhatab alıyor. İngiliz emperyalizminin böl-yönet stratejisinin bir devamı olan bu yaklaşım büyük ölçüde Taliban içinde heterojen bir yapı ve ideolojik bir ayrışma olduğu fikrine dayanıyor. Bütün bu faktörler bir araya geldiğinde, Obama nın askeri ve siyasi çözümleri birleştiren karma bir strateji izlemesi beklenebilir. Bu stratejinin en önemli unsurlarından birisi de Karzai nin kendisine yüklenen misyonu yerine getirmesi. Hamid Karzai, Yolsuzlukla Mücadele ve Obama nın Çıkmazı Şaibeli bir seçimin ardından 19 Kasım 2009 tarihinde yemin ederek görevine başlayan Karzai geçmişte uyguladığı politikalarla gerek Afgan halkının gerekse uluslararası aktörlerin güvenini büyük ölçüde yitirmiş durumda. Önümüzdeki beş yıl boyunca görevde kalacak olan Karzai nin uygulayacağı politikalar hem Afganistan ın yeniden inşası hem de uluslararası güvenlik stratejileri açısından büyük önem taşıyor. Karzai, görevi kabul konuşmasında yolsuzlukla mücadele için yeni bir büyük meclis (Loya Jirga) toplanacağını ve bu sorunun çözümü için bütün tedbirlerin alınacağını vurguladı. Fakat ilk döneminde kurmuş olduğu ilişkiler ve izlediği kabileci tutum sonucunda oluşan yolsuzluk ağları, Afgan liderinin güvenilirliğini azaltan faktörler. Daha önce Afgan lideri yolsuzlukla ilgili olarak, yıllardır devam eden yönetim eksikliğinin ve krizlerin yol açtığı ve herhangi bir üçüncü dünya ülkesinde görebileceğiniz olağan bir yolsuzluktan bahsetmek mümkün. Bir de Afganistan a paranın akması ile görülmeye başlanan yeni tür bir yolsuzluk var...bu tür yolsuzluklarda uluslararası toplum eşit derecede sorumludur demiştir. 5 Bu mesaj Karzai nin sorumluluktan kurtulma çabasını yansıtıyor olsa da, gerek Obama gerek uluslararası aktörler bu sorunun çözümü konusunda kararlı olduklarını açık bir dille belirttiler. Afganistan ın yeniden inşasında Pakistan ile işbirliği yapılması önem taşıyor. Karzai nin görevi kabul törenine Pakistan Devlet Başkanı Asaf Ali Zardari de katılarak önemli bir jest yaptı. Fakat Afgan yetkililerin, Pakistan yönetiminin ve istihbarat teşkilatının Afganistan ın içişlerine müdahalesinden rahatsız olduğu biliniyor. Diğer yandan ABD nin bölgede geliştirdiği yeni strateji Afganistan ve Pakistan ı (AfPak) bir bütün olarak ele alıyor. Görünen o ki, Karzai işbirliği mesajları verse de aslında Pakistan ile ortak hareket etmek istemiyor. Bu da Amerikanın işini zorlaştıran bir tutum. Afganistan da uyuşturucu ticareti ülkenin gayri safi milli hasılasının yarısına yakın bir bölümünü oluşturuyor. 6 Bunun yanısırataliban ve diğer direnişçilerin ihtiyaç duydukları maddi kaynaklar da uyuşturucu ticaretinden sağlanıyor. Aslında direnişçi güçlerin eleman kazanmak, silah satın almak ve operasyonlarını sürdürmek için uyuşturucu kaçakçılığına başvurmaları sadece Afganistan da görülen bir olay değil. Kolombiya ve Orta Amerika ülkelerinde de benzer uygulamalar görüldü veya halen görülmekte. Fakat

5 84 Afganistan da uyuşturucu ticaretine bulaşanlar sadece Taliban veya El-Kaide militanları değil. Uyuşturucu kaçakçılığı bu ülkede bir yan sektör haline gelmiş durumda. Üretimden otların işlenmesine, paketlemeden taşımaya ve satışa değin pek çok aşamada çalışan bir kesim var bu ülkede. Ekonomik ve sosyal yapıya bu denli yayılmış bir yan sektörü ortadan kaldırmak kolay değil. Üstelik Hamid Karzai nin kardeşi Ahmed Veli Karzai nin ülkedeki uyuşturucu trafiğini kontrol eden önemli isimlerden biri olduğu biliniyor. Veli Karzai nin önemli siyasal ve ekonomik bağlantıları olduğu ve özellikle Kandahar çevresinde etkili olduğu da bir sır değil. Üstelik New York Times gazetesinde Dexter Filkins, Mark Mazzetti ve James Risen imzası ile çıkan bir yazıda CIA nın Veli Karzai ye düzenli olarak ödeme yaptığı iddiası yer aldı. 7 CIA, kardeş Karzai yi genel olarak ABD yönetiminin ihtiyaç duyduğu paramiliter güçlerin oluşturulmasında ve Güney Afganistan da bazı Taliban yetkilileri ile yapılan görüşmelerde arabulucu olarak kullanıyor. Bunun yanısıra adının açıklanmasını istemeyen bir Amerikan subayının ifadesi ile Karzai Kandahar da ABD askerlerinin ev sahipliğini yapıyor. 8 Taliban ın lideri Molla Ömer in memleketi olarak bilinen Kandahar ın güneyindeki bir arazide kurulan Amerikan askeri üssü için ABD Karzai ye her ay düzenli olarak kira ödüyor. Karzai ye yolsuzlukla mücadele için baskı uygulayan Obama yönetiminin CIA nın bu ilişkisinden rahatsızlık duyduğu biliniyor. Amerikan yönetiminin hem Irak hem de Afganistan daki en büyük açmazlarından birisi de yolsuzluk ağında önemli rolleri olan ve uyuşturucu ticaretine bulaşmış Karzai gibi isimlerin yardımı olmadan bu bölgelerde istediklerini yapamamaları. Bu tür kirli ilişkilere girilmesi Afganistan ın yeniden inşasında sorunlara yol açabilir. Sonuç olarak, meşruluğunu yitirmiş, adı yolsuzluk ve uyuşturucu ticareti ile anılan Karzai nin önderliğinde Afganistan da yeni bir ulus inşası mümkün görünmüyor. Uluslararası aktörlerin yeni yönetim üzerindeki baskısının da bir sonuç vermesi beklenemez. Mevcut yönetim büyük ölçüde ülkedeki sosyo-ekonomik ilişkileri, resmi ve gayrıresmi kurumları kontrol ediyor. Afganistan da başarılı olmak için ABD ve uluslararası aktörlerin bu yönetimin hem resmi hem de yarı resmi yüzleri ile işbirliği yapması gerekiyor. Obama yönetiminin yolsuzlukla ve uyuşturucu ile mücadelede ve Afganistan ın yeniden inşasında bu kişilerin arabuluculuğuna ve yardımına ihtiyacı var. Obama nın en büyük çıkmazı da bu. Güvenlik İnşasından Ulus İnşasına Afgan tarihi boyunca dış güçler tarafından dayatılan çözümler kabul görmemiştir. Bölgede İngiliz ve Rus işgallerinde görüldüğü gibi, aradan geçen sekiz yılın ardından Amerikan işgalinin de geldiği nokta büyük ölçüde başarısızlık. Afganistan eskisine göre daha güvenli bir yer değil ve modern bir Afgan ulus-devleti inşası yolunda çok fazla mesafe alınamadı. Demokrasi, etkili hükümet ve hukuk devleti gibi ilkeler Afganistan a yabancı. 11 Eylül un ardından yapılan Bonn görüşmeleri, Afganistan da modern bir anayasa ve devlet oluşturmanın zorluklarını ortaya çıkarmıştı. Ülkenin heterojen etnik yapısı, kabilecilik kültürünün etkisi, merkezi idarenin yokluğu ve Afganistan ın bağımsızlığına düşkün halkı dikkate alındığında Amerika nın yeni bir ulus inşa etme projesinin gerçekleşmesinin ne kadar zor olduğu daha iyi anlaşılacaktir. 9 Gelinen noktada, bir ulus inşasından önce güvenliği sağlamanın öncelikli sorun olduğu pek çok kişi tarafından kabul ediliyor. McChyrstal planı ve Obama nın giderek asker sayısını arttırması bunun bir sonucu. Fakat ABD ve Batılı güçlerin er ya da geç bölgeden ayrılacağı ve asıl insiyatifin Afgan güçlerine geçmesi gerektiği de biliniyor. Bu yüzden geliştirilen yeni stratejiler Afgan güvenlik güçlerinin eğitilmesine ağırlık veriyor. Fakat Afgan güvenlik güçlerini eğitmek ve modern bir ordu ve emniyet teşkilatı oluşturmak göründüğü kadar kolay değil. Yapılan araştırmalar her yıl Afgan güvenlik güçlerinin dörtte birinin görevlerinden ayrıldığını gösteriyor. 10 Bu, bütün güvenlik güçlerinin her dört yılda bir tamamen yenilenmesi anlamına geliyor. Dolayısıyla düzenli ve sürekli bir güvenlik gücü oluşturmak çok da kolay görünmüyor. Ayrıca, güvenlik gücüne katılan kişiler genellikle temel eğitimden yoksun olduklarından güvenlik elemanı olmanın gerektirdiği tutum ve davranışlardan uzak, disip-

6 85 Tek taraflı bir Amerikan veya Batı stratejisinin başarıya ulaşması beklenemez. Bu bölgede etkili olan başka ülkeler de bulunmaktadır. Örneğin Rusya, Çin ve İran ın çözüm sürecine dahil edilmediği bir ortamda Afganistan ın güvenliğini ve yeniden inşasını sağlamak mümkün değildir. lini çok sevmeyen insanlar. Taliban sempatizanları ve üyelerinin de güvenlik birimlerine sızdığı iyi bilinen bir gerçek. Bu şartlar altında güvenlik güçlerinin sayısını arttırmak tek başına yeterli değil. Nicelikten çok niteliği arttırmaya yönelik politikalar izlenmesi güvenliğin sağlanması için daha etkili bir yol olabilir. Irak ta güvenliğin sağlandığı bölgelerde yerel polis teşkilatının çok önemli bir rol oynadığını biliyoruz. Afganistan da da bir polis reformuna ihtiyaç bulunmakta. Mevcut durumda polis teşkilatında rüşvet önemli bir sorun. Hatta, kamyon şoförlerinin yüksek miktarlarda rüşvet talep edilen polis güvenlik noktalarından ziyade Taliban ın kontrol ettiği geçitleri tercih ettikleri söyleniyor. 11 Bugünlerde Afgan parlamentosunda yer alan bir kanun tasarısı rüşveti azaltmak amacıyla polis teşkilatında görev alacak polislerin özlük ve maaş haklarını iyileştirmeyi öngörüyor. Polis teşkilatından sorumlu içişleri bakanı Muhammed Hanif Atmar, bu teşkilatta yolsuzlukların önüne geçmek için bir dizi önlem aldı ve bunları sert bir şekilde uygulamaya başladı. Bu reformların yanısıra yeni NATO stratejisi eşleşme adını verdiği bir yöntemi öngörüyor. Buna göre, her Afgan güvenlik birimi bir ABD veya NATO birimi ile eşleştirilecek. Böylece güvenlik sektöründe iyi eğitim almış kişiler Afgan meslektaşlarıyla birebir etkileşim içine girerek Afgan polisinin gelişmesine katkıda bulunacaklar. Ayrıca, bu etkileşimin sonucunda Afgan güvenlik güçleri içinde güvenilir kişiler ve birimler tespit edilmiş olacak. Bu yöntem akıllıca olsa da uygulanması bölgedeki Amerikan askerleri ve uluslararası gücün sayıca arttırılmasını gerektirmekte. McChrystal planı direniş karşıtı stratejinin başarılı olması ve Afganistan ın inşası için ülkedeki Amerikan gücünü 40 bin asker kadar arttırmayı savunuyor. Benzer şekilde NATO ve diğer uluslararası askeri birliklerin sayısında da bir artış yapılması gündeme geldi. Böylece Afganistan da güvenliğin iç ve dış güvenlik birimlerin ortak çabası ile gerçekleşeceği öngörülüyor. Afganistan da güvenlik sorunu çözülse de bunun ülkede demokratik bir ulus yaratacağı oldukça şüpheli. Güvenlik inşası ile eşanlı olarak modern ve etkili siyasal kurumlar oluşturmak gerekiyor. Afganistan ın etnik yapısı ve tarihi dikkate alındığında bu çabanın başarıya ulaşması çok emek ve zaman isteyecektir. Yeni Bir Ulus ve Yeni Bir Devlet İçin Gerekli Şartlar Güvenlik ve ulus inşası stratejileri arasında sıkışan Afganistan da çözüm için yerel tabanlı ve uluslarası aktörlerin desteklediği politikalar geliştirmek gerekiyor. Afgan tarihi emperyal güçlerin empoze ettiği politikaların başarısızlıkla sonuçlandığı örneklerle dolu. Uluslararası aktörlerin yardımı ülkenin yeniden inşası için gerekli olan önemli şartlardan biri olsa da, yerel aktörlerin ve halkın isteklerinin dikkate alınması da gerekiyor. Afganistan da anayasa oluşturma sürecinde etnik grupların dilleri ve kültürleri hakkında oldukça duyarlı oldukları gözlendi. Sovyet savaşında işgale karşı bir araya gelinse de savaşın ardından etnik ayrılıklar tekrar su yüzüne çıktı. Peştun grubunun en kalabalık etnik grubu oluşturduğu ülkede Taliban ın yaptığı gibi bu kimliği öne çıkaran politikalar geniş destek bulamıyor. Kuzey İttifakı gibi farklı etnik grupların oluşturduğu koalisyonlar alternatif bir güç merkezi olarak karşımıza çıkıyor. Afgan güvenlik güçlerinin oluşturulması sürecinde bu etnik grupların oranlı temsiline önem verilmesi gerekiyor. Hamid Karzai nin yeni hükümet oluşturma sürecinde oldukça kapsayıcı, etnik ve coğrafi temsil gücü yüksek bir kabine oluşturması gerekiyor. Son seçimlerde yaşanan yolsuzluklara rağmen

7 86 ABD ve diğer Batılı ülkelerin Karzai nin başkanlığını tanıması uluslararası güçlere olan güveni azaltmış durumda. Batı nın, adı yolsuzluk ve uyuşturucu ticareti ile anılan Karzai ve yeni oligarşisini desteklemesi, aslında ABD nin Orta ve Güney Amerika ülkelerinde uyguladığı stratejiyi akla getiriyor: Amerikan çıkarları için diktatörleri desteklemek. Böylesine bir imaj Afganistan ın güvenliğinin sağlanmasında ve ülkenin inşasında Obama yönetiminin işini çok zorlaştırıyor. Aslında ABD ve uluslararası aktörlerin Karzai ye verdikleri destek mevcut yönetimin meşruluğunu ortadan kaldırırken uzun vadede Taliban ın gücünü arttıracak bir gelişme. Afganistan ın güvenliği sadece hükümetin güvenilirliği değil aynı zamanda uluslararası aktörlerin güvenilir olmasını da gerektiriyor. Gelinen noktada ne Afgan hükümetinin ne de uluslararası aktörlerin halk nezdinde güvenilir olduğunu söylememiz mümkün değil. Güven hem sağlıklı bir toplumun hem de etkin siyasal kurumların oluşturulması için önşart olduğundan, güvensizlik ilişkisi üzerine bina edilen hiçbir stratejinin Afganistan için çözüm üretmesi beklenemez. Afganistan ın çözülmesi gereken devasa sorunları var. Otuz yıldır işgal ve iç savaş şartlarında yaşayan Afgan halkı ve ülkesi büyük bir yıkıma uğramıştır. Ülkede ekonomik kalkınmayı sağlayacak altyapı oluşturulamamıştır. Eğitim ve sağlık ile ilgili ciddi sorunlar bulunmaktadır. Kadınların yaşam ve eğitim şartları Taliban döneminden daha kötü hale gelmiştir. Hükümetin yolsuzluğa bulaştığı ve bu ağa CIA dahil olmak üzere bazı uluslararası aktörlerin bulaştığı da bilinen bir gerçektir. Halkın önemli bir kesimi uyuşturucu yan sektöründe çalışmaktadır. Taliban bu ortamda tekrar cazip bir alternatif haline gelmeyi başarmıştır. Bu şartlar altında güvenliğe yapılan vurgu tek başına yeterli değildir. Bunun yanısıra etkin işleyen kurumların oluşturulması da gereklidir. Son olarak, tek taraflı bir Amerikan veya Batı stratejisinin başarıya ulaşması beklenemez. Bölgede etkili olan başka ülkeler de bulunmaktadır. Örneğin Rusya, Çin ve İran ın çözüm sürecine dahil edilmediği bir ortamda Afganistan ın güvenliğini ve yeniden inşasını sağlamak mümkün değildir. Çin in Aynak bakır madenlerinde ve Afganistan ın başka bölgelerinde önemli yatırımları olduğu bilinmektedir. Benzer şekilde Afganistan ın güvenliği Rusya, İran, Pakistan ve Hindistan gibi ülkeler açısından da önem taşımaktadır. Ortadoğu da bölgesel bir güç haline gelen, Orta Asya Cumhuriyetleri, İran, Rusya ve son zamanlarda Pakistan ve Hindistan gibi ülkelerle önemli ticari ortaklıkları ve bu ülkelerde yatırımları bulunan Türkiye nin de bu bölgede önemli çıkarları bulunmaktadır. Geçmişte Afganistan da eğitim, sağlık ve sosyal yardım alanında önemli başarıları olan Türkiye nin Afganistan ın yeniden inşasında çok önemli bir rol oynaması beklenebilir. ABD yi işgalci olarak gören Afgan halkı Türkiye ye karşı daha farklı bir tutum içinde olacaktır. DİPNOTLAR 1 Jane Merrick, Brian Brady, ve Kim Sengupta, War in Afghanistan: Not in our name, The Independent, 15 Kasım 2009, 2 Leslie Gelb, McChhyrstalis Fuzzy Math The Daily Beast, 9 Kasım 2009, ve Al-Jazeera, 3 McChrystal, Stanley McChrystal, Commander s initial Assessment, The Washington Post, 30 Agustos, 2009, 4 Kim Sengupta, Karzai Told to Talk to Taliban, The Independent, 14 Kasım 2009, com/article?id= Vanda Felbab-Brown US Options and the Karzai Brothers, 2 Kasım opinions/2009/1102_afghanistan_felbabbrown.aspx 7 Dexter Filkins Mark Mazzetti ve James Risen Brother of Afghan Leader Said to Be Paid by C.I.A., New York Times, 8 Dexter Filkins Mark Mazzetti ve James Risen 9 Ray Takeyh, Vietnam s Lesson for Afghanistan, Boston Globe, 12 Kasım 2009, bostonglobe/editorial_opinion/oped/articles/2009/11/12/vietnams_lesson_for_afghanistan/ 10 Gelb, McChyrstal s Fuzzy Math. 11 Michael E. O Hanion, A Blue Line in Afghanistan, The Washington Post, 16 Kasım 2009, washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/11/15/ar html