Sayfa Ġspir YHGS Genel Özellikleri

Transkript

1

2 Ġçindekiler 1. GĠRĠġ 1.1.Doğal Alanlar, Yöre Ġnsanının Geleneksel Hayatı, Kırsal Kalkınma, Sürdürülebilir Turizm Alternatifi ve Erzurum Ġlinde Sürdürülebilir Doğa Turizmi 1.2. Doğal Alanlar ve Sürdürülebilir Kalkınma 1.3. Sürdürülebilir Doğa Turizmi 1.4. Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Stratejisi 2. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġĠMĠNE ĠLĠġKĠN ÇALIġMALAR 2.1. Kaynak analizi Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar 2.2. Turizm Potansiyeli 2.3. TaĢıma Kapasitesi TaĢıma Kapasitesi Elemanları 3. ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ VE YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI 3.1. Ġlgi Grupları/PaydaĢlar 3.2. Ġlgi Grubu Kategorileri 3.3. Ġlgi Grubu Analizi 3.4. Toplum Temelli YaklaĢım 3.5. Yerel Organizasyonun OluĢturulması 3.6. Erzurum Ġlinin Genel Özellikleri Ülkedeki Yeri Coğrafi Özellikleri Ġklim Özellikleri Ġdari Durumu Eğitim Durumu Nüfus Durumu Ekonomi Durumu Tarım ve Hayvancılık Orman Varlığı UlaĢım ve Altyapı Durumu 3.7. Erzurum un Tarihi, Kültürel ve Arkeolojik Değerleri Erzurum un Tarihi Kültürel Yapı 4. ERZURUM ĠLĠNĠN DOĞA TURĠZMĠ ARZI 4.1. Erzurum un Doğa Turizmi Değerleri 4.2. Erzurum Ġlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar 4.3. Erzurum Ġlinin Doğa Turizmi (Arzı) Değerleri ve Bilinirlik Değerlendirilmesi 4.4. Erzurum Ġli ve Ġlçelerinin Öne Çıkan Doğa Turizmi Değerleri Matrisi Sayfa 2

3 5. SEÇKĠN VE YÜKSEK DEĞER TAġIYAN ALANLARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ VE POTANSĠYELĠNĠ GELĠġTĠRME ĠMKANLARININ ORTAYA KONULMASINA ĠLĠġKĠN ANALĠZLER 5.1. Ġspir Verçenik Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Ġspir YHGS Genel Özellikleri Ġspir YHGS Doğa Turizmi Değerleri Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi Yaban Keçisi Kırmızı Benekli Doğal Alabalık Buzul Gölleri Çoruh Vadisi Doğa turizmi faaliyetleri Yaylalar Yöresel ürünler Ev Pansiyonculuğu Manzara koridoru Festivaller Sahanın Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler KuĢ Gözlemleri YürüyüĢ Rotaları Sahanın Turizm Talebi Değerleri Tablosu 5.2. Uzundere ilçesi Tortum Gölü ve Tortum ġelalesi Tortum Gölü ve Tortum ġelalesi Genel Özellikleri Sahanın Doğa Turizmi Potansiyelinin öne çıktığı ve sunduğu aktiviteler Piknik Aktiviteleri KuĢ Gözlemciliği Doğa yürüyüģü(trekking) Manzara Seyri Farklı Jeolojik OluĢumlar Festival ve ġenlikler Botanik Turizmi Kelebek Gözlemciliği Sahanın Turizm Talebi Değerleri Tablosu 5.3. Nene Hatun Tarihi Milli Parkı Nene Hatun Tarihi Milli Parkı Genel Özellikleri Sahanın Turizm Talebi Değerleri Tablosu 6. ERZURUM ĠLĠ SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ STRATEJĠLERĠ 6.1.GeliĢme Stratejileri Sayfa 3

4 6.2. Pazarlama Stratejisi 6.3. Ziyaretçi Yönetimi Stratejisi 6.4. Ġzleme ve Değerlendirme Stratejisi 7. EYLEM PLANLARI 7.1. Kapasite GeliĢtirme 7.2. Fiziksel Altyapının OluĢturulması 7.3. Envanter, Ürün OluĢturma, Ürün ÇeĢitlendirme ve GeliĢtirme, Sertifikalandırma, Tanıtım ve Pazarlamanın Yapılması 7.4. Ġzleme ve Değerlendirmeye Yönelik Eylemler Sayfa 4

5 1. GĠRĠġ 1.1 DOĞAL ALANLAR, YÖRE ĠNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBĠLĠR TURĠZM ALTERNATĠFĠ ve ERZURUM ĠLĠNDE SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ Tabiatı korumanın geleceği, kırsal alanların geleceğine, kırsal hayatın korunmasına ve sağlıklı yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düģük ve dağınık nüfus ile beraber yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm köyleri vb. gibi faaliyetler için kullanılması söz konusu olacaktır. Bu tür giriģimlerin önemli bir kısmı korunan alanlarda veya dıģında yapılmaktadır. Bazı etkinliklerin korunan alanlara ve tabiata çok zarar verdiği de görülmektedir. Bu sebeple tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile iyi bir proaktif iliģkiler içinde olmamız gerekmektedir. Proaktif kiģi; iliģkilerde ve faaliyetlerde inisiyatifi eline alan kiģi demektir. Tabiattaki faaliyetlerin kontrolü için Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı taģra kuruluģlarının kırsal sahalarda doğa turizminin geliģtirilmesinde öncü olması doğru bir harekettir. Son yıllarda sivil toplum kuruluģları ve diğer kamu kurum ve kuruluģları; statülü korunan alanlar, doğal alanlar, kırsal kalkınma, kalkınma için iģbirliği gibi konuları tamamıyla farklı bir bakıģ açısı ile algılamaya baģlamıģlardır. Tabiat ve geleneksel kültürler üzerinde turizmin meydana getirdiği olumsuz tesirler ve bunların neticesinde duyulan korkular kitle turizmine karģı alternatif, çevreye duyarlı turizmi ve tabiatı korumayı öne çıkarmıģtır. Sürdürülebilir doğa turizmi ve ekoturizm tabiatın korunması için bir umut olarak ortaya çıkmıģtır. Algılamadaki bu değiģiklik, doğal alanlar, korunan alanlar ve çevresinin bölgesel planlamasında turizme iliģkin proje ve çalıģmaların giderek artmasına yol açmıģtır. Bu sayede turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında, yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültürel zenginliğin korunmasında anahtar bir rol haline gelmiģtir. Sürdürülebilir doğa turizmi, kırsal ekonominin çeģitlendirilmesi, kırsal nüfus için yeni bir bakıģ açısı meydana getirilmesi, yoksulluğun ve kırsal göçün azaltılmasında önemli seçeneklerden biri olarak görülmektedir. Ancak, turizmin yalnızca yerel ekonomi ile doğru Ģekilde bütünleģtirildiği takdirde beklentileri karģılayabileceği ve yöre halkı ile diğer ilgi gruplarına fayda sağlayacağı unutulmamalıdır. Sayfa 5

6 1.2 DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBĠLĠR KALKINMA 1980 li yıllardan itibaren BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı (UNEP), çevre konularına iliģkin çalıģmaları arttırmıģ, bu çalıģma giderek artan bir etkinin meydana gelmesini sağlamıģtır. Dünya Çevre Kalkınma Komisyonunca 1987 yılında tamamlanan çalıģmalar sonunda ortak geleceğimiz adlı bir rapor hazırlanmıģtır. GeliĢmiĢ ve geliģmekte olan ülkelerde, çevre ve kalkınma konularına çok farklı yaklaģılması gerektiği bu raporda vurgulanmıģtır. Kalkınmanın ve insanlığın sahip olduğu kaynakların sürdürülebilir olduğuna vurgu yapılmıģtır. Raporda ortaya konulan sürdürülebilir kalkınma kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik, kültürel ve sosyo-ekonomik kaynakların nadir ve eģsiz olduğu görüģüne varılmıģtır. Bir sahanın sahip olduğu kaynaklar, çok farklı maksatlar için kullanılabilmektedir. Örneğin, bir orman, kereste imalatı için kullanılabilirken, üzerindeki ağaçlar kesilerek tarım toprağı olarak kullanılabilmekte ayrıca korunan alan olarak da ayrılabilmektedir. Alanın ve alanda yaģayan yöre halkının özelliklerine bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle uygulanamaz. Yalnızca korumacı bir yaklaģım içine girildiğinde doğru görülen seçenek ormanın el değmemiģ eski haline bırakılması olsa da, yöre halkı ve diğer iģ gruplarının bu kaynakların sürdürülebilir kullanımı hayat kalitelerini yükseltmek için ormandan hak iddia etmeleri mevzubahistir. Bu sebeple yüzde yüz sürdürülebilir kalkınmaya her zaman ulaģılamasa da bu hedef üzerine yoğunlaģılmalıdır. Doğal ve korunan kırsal alanlarda, geçmiģten günümüze yerel topluluklar ile arazinin beraberliği çok önemlidir. Korunan alan ağı büyüdükçe korunan alan kavramının anlamı da değiģmeye ve geliģme göstermeye baģlamıģtır. Bu geliģme içinde yöre insanlarının varlığı ve faydalanmalarının sürdürülebilirliği de öne çıkmaktadır. Bir doğal alan ve korunan alanın içinde yer aldığı bölgenin sürdürülebilir kullanımı, turizm, ekolojik tarım, hayvancılık, yeni bölgesel ürünler, sürdürülebilir ormancılık, hatta enerji üretimindeki yatırımlarla birlikte düģünüldüğünde daha baģarılı olacağı açıktır. Doğal alanlarda faaliyetlerin açıklanmasında Kırsal alan, Kırsal kalkınma ve Sürdürülebilir Kalkınma gibi kavramlar değerlendirilmelidir. Bu kavramlara baktığımızda; Kırsal Alan; ġehir diye tabir edilen yerleģme sahalarının dıģında kalan tarımla ilgili etkinliklerin yapıldığı alanları da içeren köy, mezra, kom vb. adlarla adlandırılan ve anılan insan yerleģimlerinin var olduğu alanları kırsal alan olarak tanımlayabiliriz. Sayfa 6

7 Kırsal Kalkınma Kavramı: Kırsal kalkınma, küçük toplulukların içinde bulundukları ekonomik, toplumsal ve kültürel Ģartları iyileģtirmek amacıyla giriģtikleri çabalarının, devletin bu konudaki çabalarıyla birleģtirilmesi, bu toplulukların ülke insanlarının tümüyle kaynaģtırılması ve ulusal kalkınma çabalarına tam katkıda bulunmalarının sağlanma süreci Ģeklinde tanımlanmıģtır. Kırsal Alan Kalkınması; Hem eğitim hem de örgütlenme iģi olup, kırsal alan; toplumun ihtiyaçlarının göz önünde tutulması, kırsal alan kalkınma politikası ile ilgili planların alınması sırasında topluma zorla kabul ettirilmemesi gereken bir konudur. Toplum istediklerini elde etmedikçe kırsal alan çalıģmalarına katılmayacaktır. Tarımsal çalıģmalar, beslenme, eğitim, mesleki önderlik ve öğretim, kooperatifler, el sanatları, küçük sanayiler, sosyal güvenlik çalıģmaları, planlama ve sağlık politikaları nitelikleri kırsal alan ve ülke planları ile bir bütünlük içinde olmalıdır. Sürdürülebilir Kalkınma: Ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Burada ekolojik, ekonomik ve sosyo kültürel sürdürülebilirlik Ģartlarının tamamının sağlanması önemlidir. Kırsal alanlar turizm ve boģ zamanların değerlendirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kırsal alan, turistlere sakin ve huzurlu bir seçenek sunmaktadır yılında yapılan bir araģtırmada; Fransız vatandaģları tatillerinin, %52 sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaģının evinde, % 26 sı evlerinde geçirdiklerini ve % 9 luk bir kısmı ise kırsal alanda ikinci bir eve sahip olduklarını ifade etmiģlerdir. Kırsal alanlar doğa için önemli role sahiptir. Tabii kaynakların korunması, biyolojik çeģitliliğin sürdürülmesi, doğal felaketlere karģı koruma, iyi hayat Ģartlarının korunması ve doğal manzaranın korunması doğal çevre ile ilgili hususlardır. 1.3 SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ Sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin geliģimi de sürdürülebilir kalkınma ile bağlantılı bir yaklaģımdır. Sürdürülebilir turizmin geliģiminde turistlerin ve ziyaret edilen yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup geliģtirerek ve geniģleterek karģılanması amaçlanmaktadır. Bu yaklaģım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik süreçlerin, biyolojik çeģitliliğin ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içermektedir. BirleĢmiĢ Milletler Dünya Turizm Örgütü nün tanımına göre sürdürülebilir bir turizm geliģimi; Sayfa 7

8 Çevresel kaynakların en iyi Ģekilde kullanılmasını sağlamalı, Ziyaret edilen toplulukların sosyo-kültürel yapısına, gelenekselliğine saygı göstermeli, Bütün ilgi gruplarına adil bir Ģekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı ve uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır. Buna göre sürdürülebilir kırsal/doğa turizminin geliģme ölçütleri; Biyolojik çeģitliliğin korunması, Ekonomik tutarlılık, Kültürel zenginlik, Yöre halkının refahı, Ġstihdam kalitesi, Sosyal eģitlik, Ziyaretçi memnuniyeti, Yetkinin yerele doğru dağıtılması, Toplumun genelinin refah ve mutluluğu, Fiziki bütünlük, Kaynakların etkin kullanımı, Çevre temizliğidir. Korunan alanlar açısından; tabiatın seçkin parçaları olan korunan alanlar ile turizm arasındaki bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskidir. Korunan alanlar turizme, turizm de korunan alanlara ihtiyaç duymaktadır. Turizm korunan alanların kurulması ve yönetiminde göz önüne alınması gereken önemli bileģendir. Turizm; aynı Ģekilde koruma altında olmayan flora ve faunanın tutunduğu tabiat alanlarına ve insanın yaģadığı sahalardaki yöresel kültüre de bağımlıdır. Bu bağımlılık doğa ve kültürün bozulmaması için tedbirleri gerektirir. Bu tedbirlerin neler olacağının sürdürülebilir kırsal kalkınma ilkeleri çerçevesinde tespiti de zorunludur. Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm göstergelerin bu faaliyetin büyüme eğiliminde olacağı yönünde olması önemli bir husustur. Turizmdeki büyümeyle beraber sürdürülebilir turizm, ekoturizm gibi doğayla ilgili turizme olan talep artmıģ ve turizm ürünleri ile destinasyonlar çeģitlenmiģtir. Turistlerin talepleri de değiģmiģ ve çeģitlenmiģtir. Turistlerin talepleri konaklamada konforun sağlanması yanında, yöreye özgü kültürel değerler hakkında bilgi edinme, yöre halkıyla iletiģim, bölgenin flora ve faunası, özel ekosistemler, doğal hayat ve bunların korunması da dahil olmak üzere daha sorumlu bir seyahat deneyimi kazanmak da söz konusudur. Sayfa 8

9 Beklenen büyüme ve yeni eğilimler turizmi o kadar stratejik bir konuma taģımıģtır ki, turizm eģsiz özellikli doğal veya korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların çevresinde yaģayan yöre halkının kalkınma potansiyeline de müspet etki sağlayabilmektedir. Bu durumda turizm, doğal alanların korunması ve yöre halkı ile ziyaretçilerin çevre bilincinin arttırılmasında kullanılabilecek çok önemli bir araçtır. Dolayısıyla turizm sayesinde koruma çalıģmaları için gerekli mali kaynakların kazanılmasının yanı sıra ziyaretçiler ile yöre halkına yönelik bilinçlendirme ve eğitim programlarının oluģturulması ve uygulanması gibi hedeflere de kolayca ulaģılabilmektedir. En önemli hususta; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniģ kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaģımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüģü mümkün olmayan olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelebilecektir. ĠĢte bu nedenle; SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġME (MASTER) PLANI çalıģmasına lüzum duyulmuģtur. 1.4 SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġME STRATEJĠSĠ Yukarda da bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda turizm söz konusu olduğunda turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır. AlıĢılmıĢ Turizm Stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Stratejisi arasındaki fark Ģudur; alıģılmıģ yöntemler yukarıdan aģağıya bakıģ açısı ile uygulanmaktadır. Yani kararlar merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taģınmaktadır. Yöre halkı katılımcı olamamaktadır. Sürdürülebilir turizm ise aģağıdan yukarıya bir yaklaģım için gayret göstermektedir. Bu yaklaģımda yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılmasını sağlayıcı yapı kurulur, yörenin kalkınma potansiyelini bünyesinde barındıran tabii değerlerin korunması için ortak kararlar alınır. Karar almanın yanında uygulama ve izleme aģamalarında da yöre halkının bilgisini, becerilerini, en uygun Ģekilde kullanmak esastır. Bu yaklaģım yöre halkının, yerel otorite ve organizasyonların yetkilendirilmesine dayanır. - Sürdürülebilir turizm geliģim aģamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz konusudur. Konaklama ve diğer turizm altyapıları mümkün olduğunca doğal alan dıģında olmalıdır. Bu durum doğaya ve kültüre zararı en aza indirdiği gibi ev pansiyonculuğu gibi faaliyetlerin yapılmasıyla yöreye faydayı arttırabilir. - Yöre halkı ve diğer bölgesel ilgi grupları turizm geliģiminde önemli ortaklardır. Söz konusu gruplar turiste konaklama imkanı sunacaklar, sunacakları ürünün kalitesinin korunmasında da sorumluluk alacaklardır. Sayfa 9

10 - Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklamaya lüzum duyan turistler hedefleniyorsa, doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları, el sanatları gibi faaliyetler ortaya konmalıdır. - Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile sınırlı olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür, kırsal, sosyal ekonomik yapılar da aynı zamanda turizmin temel kaynağı olmaktadır. - Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı nın ilimizde/bölgemizde ve ülkemizde doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve cazip bir bakıģ açısına dayandırılmasına esas olmalıdır. - Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı nda turizm; doğayı koruma, kırsal kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, doğa turizmi yönetim planı olarak ele alınmalıdır. Halihazırda olan turizm etkinlikleri de tartıģılmalı, değerlendirilmelidir. Ġlde sürdürülemez olan turizm veya gelir getirici faaliyetler de tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir yönetim için tehditler ve fırsatlar da ele alınarak bunlardan hareketle ortaya çıkacak fikirler ortaya konmalıdır. - Doğaya dayalı turizm yönetiminin entegre bir anlayıģla (alan ve çevresinin sahip olduğu doğal, tarihi ve sosyo-ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi de önemlidir. - Turizm geliģimi genel olarak piyasa talebine göre yönlendirilir. Bir alanın turizm potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi özgün ve özellikli bir destinasyon oluģturması için gerçekçi beklentiler ortaya konulmalıdır. Yüksek ekolojik değerlere sahip olan sahalar yüksek turizm değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman baģarılı olabilir. Özellikle hassas tabiat alanlarında taģıma kapasitesi düģük iken, bu alanlardan beklenen faydalar yüksek olmaktadır. TaĢıma kapasitesinin düģüklüğü sınırlı sayıda turist demektir. Bu sebeple taģıma kapasitesinin değerlendirilmesi de önemlidir. - Entegre Doğal Alan Yönetimi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı ile doğa ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının etkin desteği önem taģır. Turizm geliģiminin karmaģık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi gruplarının etkin iģ birliği oldukça önemlidir. Planın herkes tarafından sahiplenilmesi ayrıcalık olacaktır. - Sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine de ihtiyaç vardır. - Pazarlama Stratejisi; Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı nın bir parçasıdır. Kalkınma ve rekabete açık ürün- Pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaģımlar Sayfa 10

11 içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler, hizmetler, yaratıcı yaklaģımlar bu stratejide yer almalıdır. - Turizm Destinasyonu Yönetimi; Yaygın bir stratejik yaklaģım olup, destinasyonu rekabete açık hale getirir, bir turizm pazarını iyi bir Ģekilde yönetmek, pazarlamak, bir destinasyonu rekabetçi yapabilmek için gereken tüm unsurları içeren bir yaklaģımdır. - Ġyi tanımlanmıģ amaçlar ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı bütçe, mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir iģ planı hazırlamak gereklidir. - Ziyaretçinin Ġzlenmesi ve Ziyaretçi Yönetim Planı: Mademki doğa gibi hassas bir sistemde çalıģılıyor, bu durumda turist ziyaretinin ilkelerini belirleyen bir ziyaretçi yönetim planı lüzumludur. Aynı zamanda da hem geri bildirim temin etme, hem de taģıma kapasitesinin kontrolü için izleme programı da olmalıdır. Geri bildirimler kalitenin arttırılması, sunumların taleplere uygun hale getirilmesi, hizmetteki aksamaların ve doğadaki değiģimlerin takibi için çok önemlidir. ġu unutulmamalıdır ki; turizm, doğanın korunması için ortaya konan ana hedeflere ulaģmak garanti edildiği takdirde teģvik edilmelidir. Sayfa 11

12 2. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġĠMĠNE ĠLĠġKĠN ÇALIġMALAR 2.1 KAYNAK ANALĠZĠ GeliĢme planı ve stratejisi için öncelikle kaynak analizi yapılması mecburidir. Bir alanın sahip olduğu kaynaklar, o alanın kalkınması için bir sermaye veya potansiyel oluģturmaktadır. Bu kaynakların analizi de önemli veri ve bilgi oluģturulmasını temin etmektedir. Ekolojik ve kültürel kaynakların yanında sosyo-ekonomik özellikler de turizm geliģimi için önemli bir temel oluģturmaktadır. Örneğin kırsal turizmin, tarımsal faaliyetleri desteklemediği durumlarda kırsal turizmin gerçekleģtirildiği bölge hem kendi sermayesini hem de kırsal olma özelliğini kaybedecektir. Gerek turizm potansiyeli gerekse taģıma kapasitesi turizm kaynaklarının mevcut durumuna bağlı olduğundan kaynak envanterinin mutlaka yapılması gerekir Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar a. Doğal Kaynaklar: Turizmin geliģimi için önemli olan yöreye özgü doğal kaynaklardır. Bu kaynakların hali hazırdaki ekonomik kullanımları, korunma durumları, statüleri, iklim gibi turizm geliģimi için potansiyel kaynakların envanterini içermektedir. Seçkin Doğal Kaynaklar: Turizm yalnızca korunan doğa parçaları ile ilgili değildir. EĢsiz manzaralar, dağlar ve nehirler gibi ve korunmayan türler de turizm için ilgi çekici olmaktadırlar. Örneğin; ormandaki ağaçların üzerinde gezinen sincapları, konakladığımız evin penceresinden gözlemlemek son derece çekicidir. Bir orman öncelikli olarak odunculuk amacıyla kullanılsa da dağ bisikleti gibi bir aktivite için ortamı çekici hale getirebilmektedir. Seçkin Doğal Kaynakların Halihazırdaki Ekonomik Kullanımlarının Tanımlanması Doğal kaynakların çok çeģitli kullanımları söz konusudur, ormanların odunculuk, nehirler ve göllerin sportif balıkçılık, su sporları ve enerji üretmek için kullanımları gibi. Bu kullanımlardan bazıları gelenekseldir ve düģük etkilere sahiptir. Bazıları ise sürdürülebilir değildir. Bu sebeple bunlar turizm geliģimi için de uygun değildir. Kaynağın Korunma Durumu ve Statüsü: Bazı doğal kaynaklar mevcut kanunlarla korunur. Bunların turizmde kullanımı da bu kanunlara uygun olmalıdır. Sayfa 12

13 Ġklim: Mevsimlerin dağılımı, ortalama sıcaklık, nem ve günlük ortalama optimal güneģ ıģığı saatlerine bağlı olarak iklim analizi yapılmaktadır. Burada önemli olan iklimin farklı mevsimlerde turizm için elveriģli olup olmadığıdır. Turizm GeliĢimi Ġçin Potansiyel Doğal Kaynaklar: Potansiyel kaynakların tespiti turizm planlaması için önemli ve özellikle yönlendirici olmaktadır. Tüm bu kaynakların envanter çalıģmalarının haritaya aktarılması, turizm ürünleri ve hizmetlerinin geliģmesi ve altyapı ile tesislerin fiziksel planlaması için önemli olmaktadır. b. Kültürel Kaynaklar: Kültürel kaynakların envanteri doğal kaynaklara iliģkin çalıģmalara benzerlik göstermektedir. Özellikle doğal ve kültürel kaynaklardan oluģan kombinasyonlar, turistler tarafından yüksek ilgi ile karģılanmaktadır. Kültürel mirasın korunmasının önemi konusunda farkındalık meydana getirilebilirse, sürdürülebilir turizm geliģimine ve doğa korumaya verilen destek artacaktır. c. Sosyo-Ekonomik Kaynaklar: Altyapı, insan kaynakları ve farklı ekonomik sektörlerin bileģimini içermektedir. Bu konuda yapılacak envanter çalıģması, birbiri ile bağlantılı birçok farklı unsurlar içermesi ve bu unsurların turizm geliģimi için ilk bakıģta kavranamaması mümkündür. Bölgenin kalkınma potansiyelinde, sosyal ve ekonomik rekabet edebilirlik unsurları büyük öneme sahiptir. Yerel nüfusun turizme yaklaģımı, turizm sektöründe çalıģma isteği gibi bazı unsurların turizm ile doğrudan iliģkisi bulunmaktadır. Altyapı: Bir bölgenin turizmde rekabet edebilirliği ve kalkınma seviyesinin tespiti için altyapı kalitesi önemli bir göstergedir. Altyapının kalitesi, yerel nüfusun hayat kalitesini ortaya koymanın yanı sıra turizm geliģimi için de zorunlu bir Ģarttır. Alan, güvenli içme suyu, donanımlı sağlık tesisleri gibi temel unsurları içermiyorsa turizm geliģimi asla baģarılı olamayacaktır. Altyapının farklı unsurları için Ģartlar, kalite ve gelecekteki durum değerlendirilmelidir. Kaynak halihazırda turizm için mi kullanılmaktadır sorusu hem kaynağın turizm geliģimi için önemi konusunda hem de kaynak kalitesi hakkında göstergeleri ortaya koyabilmektedir. - Su kaynaklarına yönelik etütler; kaliteli su kaynağının sağlanması, su kaynağının sürdürülebilir kullanımı ve su çıkarmanın çevresel etkisini de içerir. - ĠletiĢim ağına yönelik etütler; turistlerin refahı ve turizm geliģimi için önemli olan cep telefonları da olmak üzere telefon ve internet ağlarının kalitesine yönelik etütleri içermektedir. - Sağlık hizmetlerinin; kalite, miktar ve coğrafi dağılımı son derece önemlidir. Sayfa 13

14 - Güç kaynaklarına yönelik etütler; elektrik Ģebekesi, ısınma ve yemek piģirme için enerji kaynaklarının varlığı önemlidir. Her ne kadar resmi standartlara göre planlansa ve tehlike içermese de turistler nükleer santrallerin yakınında konaklamamaktadır. - Su ve toprak kirliliği etkisi olan atık su sistemleri önemli olup, bölgeye gelen turistlerin sayısı ile meydana gelecek atık su miktarı da dikkate alınmalıdır. - Katı atıkların düzenli depolaması toplum için olduğu kadar çevre için de önemlidir. Katı atıkların görüntü kirliliğine de yol açması ayrı bir menfi etkisidir. - Yol ağlarının durumu; çoğu turistin tercihlerini yaparken en önemli etkendir. - Güvenlik; kamu güvenliğini ve asayiģi sağlamak turist güvenliği gibi unsurlar önemli olmaktadır. AĢırı kar yağıģı, kanyon veya dağ kurtarma timlerinin olup olmaması da çok önemlidir. - Politik istikrarsızlık ve suçlar; turist için caydırıcı etki yapmaktadır. Ġnsan Kaynakları: Bir bölgenin insan sermayesini ifade eden bu unsur, turizm geliģiminde anahtar etmenlerden biridir. Ġnsan kaynakları hem hizmeti hem de manevi nitelikteki kültür ve kimliği oluģturmaktadır. Ġnsan kaynaklarına iliģkin etütler aģağıdaki unsurları içermelidir; - Yöre halkının nüfusu, - Göç vb. eğilimler, - Demografik yapı, - Aktif nüfus ve yapısı, eğitim seviyesi, potansiyel bilgi ve beceriler, açık fikirlilik, geleceğe odaklanma, çalıģma ahlakı, - Yöreye özgü geleneksel ekonomik faaliyetleri ve yöresel sanatları yapabilme, - Turizm geliģimine iliģkin tutum, misafir severlik duygusu, hizmete yönelim, - Sosyal tutarlılık, esneklik, mevcut sosyal iliģkilerin kalitesi ve aralarındaki iģbirliğini içeren sosyal yapı, - Yerel kurumlar, idareler, yönetiģim, bürokrasiden kaçınma vb. hususlarla finansal kaynaklar ve yönetimleri, - Alanın kültürü ve kimliği, alanda etkin görev alacak kiģilerin ortak değerleri, ilgileri, yaklaģımları, algılama Ģekilleri, özel ilgi ve becerileri, özgün gelenekler, o topluma ait olma ve o toplumda yaģamaktan onur duyma gibi durumları içerir, - Farklı ekonomik sektörler; söz konusu coğrafi bölgeye ve ile yoğunlaģma durumları, firma sayısı, ölçeği, ortalama karlılık, geleceğe yönelik bakıģ açısı, pazarları ve dıģ iliģkileri, Sayfa 14

15 sektörler arası iģbirliği son derece önemlidir, tüm sektörler turizm sektörü ile iliģkili olabilmektedir. Kaynak analizinin sonuçları; sürdürülebilir turizm yönetimi ve kalkınmada sermayeyi oluģturan kullanılabilir kaynaklara genel bir bakıģı sağlamakla beraber, bölgenin mevcut kalkınma durumunu ve sürdürülebilirliğini değerlendiremeye yönelik bir resim sunmaktadır. Analiz aynı zamanda; bölgenin sürdürülebilir kalkınmasına yönelik bir vizyon oluģturulmasını ve turizm geliģiminin diğer sektörlerle bütünleģtirilmesini sağlayacaktır. 2.2 TURĠZM POTANSĠYELĠ Yüksek değerlere sahip doğal ekolojik sahalar her zaman yüksek turizm potansiyeli içermezler; - Bazı doğa parçaları araģtırma yapan uzmanlara, iyi eğitimli ekoturistlere hitap etmektedir. Bu alanlar sayıca az olduğu için de sınırlı bir turizm potansiyeli içerirler, - Bazı doğal sahalar, eriģim, güvenlik gibi nedenlerle turistler için elveriģli olmayan yerlerde bulunurlar, - Ekolojik kaynakların kullanımlar karģısındaki duyarlılığı (taģıma kapasitesi), ziyaretçi giriģinde kısıtlamalara sebep olmaktadır, Bir sahanın daha fazla turist çekebilmesi için ihtimalleri ortaya koyan turizm potansiyeli önemli bir konudur. Turizm potansiyelinin tespiti için arz ve talebin ortaya konması gerekir. Bu potansiyel sınırlıysa baģarılı bir turizm giriģimini baģlatmak imkanı olmayacaktır. Turizm ekonomik bir faaliyet olduğundan ancak turizm pazarında sürdürülebilirliği için bir talebi karģılaması lüzumludur. Turizme iliģkin motivasyon ve istekler değiģkendir, kaynakların değeri aynı kalırken değiģen tüketici davranıģları turizm potansiyelini etkilemektedir. Dolayısıyla turizm potansiyeli tüketicinin bakıģ açısı (talebi) ile değerlendirilmelidir. Turizm potansiyeline iliģkin veri toplarken, istatistiki veriler, anketler gibi yöntemlerle veri elde edilebilir, ayrıca derinlemesine görüģmeler, katılımcı gözlemleme, olaylar üzerinde çalıģmalar ile veri elde etmek için kullanılan niteliksel araģtırma metotları kullanılmaktadır. Turizm potansiyeli için turizm talebi incelemesi aģağıdaki hususların tespiti ile yapılabilir; - Halen yapılan turizm, - Halihazırdaki turist miktarı, - Her bir ziyaretçinin günde harcadığı miktar, - Ortalama kalma zamanları, Sayfa 15

16 - Turist profili, - Dürtü analizi; hangi temel etmenlerin turistler için rol oynadığı,(doğa, kültür, sağlık, güneģ, vb.) - Benzer bir il veya saha ile kıyaslama yapılması, milli veya milletlerarası bir il ile kıyaslama yapılması ve neden o ilin tercih edildiği, - Gelecekte rakip olacak iller hangileridir, nedeni, Turizm arzı incelemesinde ise aģağıdaki hususlar öne çıkmaktadır; - Ġlimizde bir uluslar arası havaalanı var mıdır veya yakın bir ilden yararlanma imkanı makul müdür? - Alana ulaģım hangi araçlarla olur?(demiryolu, özel taģıt, genel taģımacılık, vd.), bunlara yaklaģım nasıl olmaktadır (kötü, yeterli, iyi gibi), - Alana ulaģma durumu (kolay-rahat, çaba ile, zor ve tehlikeli) - Ġle gelmek için yabancı turistler ülkemizden vize alıyor mu? - Sahamızın istikrarlı bir yönetimi var mı?, - Güvenlik ve ulaģım açısından ne gibi problemler yaģanabilir? - Alt yapı incelemesi; taģımacılık ağı, yerel yolun durumu (toprak, asfalt), anayolla bağlantısı, demiryolu ağı, yerel genel taģımacılığın yaygınlığı, program, ücretler, hat/duraklar, döngü patikaları, patikalar, yollar, iģaret levhaları, genel enformasyon levhaları, araç-otobüs park kapasitesi, bilgi alma, tercüme kolaylıkları, - Yiyecek içecek ve barınma; restoran sayısı, restoranların sınıflandırılması (iyi-sayısı, orta iyi-sayısı vb.) - Hangi standartta yiyecek sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü) - Ġl ve çevresinde ne tür barınma alanları var? (otel, hotel, yatak kapasitesi, rota üstü barınma kulübeleri, bungalov, parkları, kamp alanı, diğerleri), - Hangi standartlarda barınma sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü), - Ġlinizin seçkin özellikteki doğal alanlarının özellikleri (sundukları ile tek mi?, biraz farklı mı?, diğer seçkin özellikli yerlere benziyor mu?), - Alan turist gezi rotasına girecek Ģekilde turistlerin ilgisini çekebilecek diğer sahalara yakın mı? (diğer çekici sahalara yakın, orta derecede potansiyel, düģük veya yakında böyle bir potansiyel bulunmamakta), - Ġlin alanlarında yaban hayatı; (bayrak tür, ilginç diğer türler, temsil edici yaban hayatı, farklı yaban hayatı izleme aktiviteleri, yürüyerek, botla, gözlem noktası ile vb.), Sayfa 16

17 - Yaban hayatı izleme de tatmin edicilik durumu (garanti etme, genellikle, Ģans veya mevsime bağlı), - Bölgedeki önemli yaban hayatının tanımı, - Yardımcı tesislerin durumu (rekreasyonel, spor, diğer; durumu:kötü-yeterli-iyi), Kaynakların turizm potansiyelinin değerlendirilmesi; - doğal değerler: (sahiller, sahil kayalıkları, kumullar, dağlar, ormanlar, korunmuģ izole olmuģ alanlar, Ģelaleler, göller, nehirler, mağaralar, yaban hayatı, hayvan-kuģ, deniz canlıları, iklim, diğerleri), - kültürel değerler; (tarihi binalar, tarihi yerler, anıtlar, arkeolojik yerler ve koleksiyonlar, folklor ve gelenekler, el iģleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb.) - Toplumun turizm potansiyeli; (insan kaynakları; aktif nüfusun büyüklüğü ve yapısı, eğitim düzeyi ve profesyonel bilgi, beceriler, eğitimler, orijinal-karakteristik ve geleneksel özellikleri, ekonomik faaliyetler-sanatlar profesyonel olmayanlar dahil, resmi olmayan bilgi ve beceriler, turizm geliģimine yaklaģımlar, misafir severlik anlayıģı, hizmet eğilimleri, yerel kuruluģ ve idareler ile yönetiģim, alanın kültürü ve kimliği, - Ekonomik kaynakların turizm potansiyeli; (tarım, ormancılık, balıkçılık, sanayi ve diğer), - Altyapı; (su sistemleri, ulaģım ağları, sağlık imkanları, ulaģım terminalleri, enerji kaynakları, kanalizasyon sistemleri, katı atık ve yok etme sistemi, caddeler/yollar, güvenlik sistemleri vb.) - İş ve hizmet altyapısı; (fırınlar, kasaplar, bakkallar, süpermarketler, doğrudan satıģ yapan çiftlikler, kiralık araç, servis istasyonları, taksiler, otobüsler, kiralık bisiklet, kiralık spor malzemeleri ve bakımı, postaneler, bankacılık hizmetleri, doktorlar, diģçiler, eczaneler, kafe ve restoranlar, atm ler, bankalar, diğer iģ ve hizmetler.) Turizm Talebi; turizmin mevcut durumunun incelenmesi; Ziyaretçi; boģ zamanlarını geçirmek için bir yere gelen kiģi olarak tanımlanabilir, turist ise alanda bir veya daha fazla gece konaklamaktadır. Her turist bir ziyaretçidir, ancak her ziyaretçi turist değildir. Dolayısı ile turist ve ziyaretçi sayılarının ayrılması gerekmektedir. Ziyaretçi ve turist ayrımı farklı talepleri sebebi ile yapılmak durumundadır, ayrıca her ikisinin de farklı etkileri bulunmaktadır. Bir turistin ortalama harcaması alanda daha fazla zaman geçirdiğinden, konaklamaya, ilave yiyecek ve içeceğe ödeme yaptığından genellikle daha yüksek olmaktadır. Sayfa 17

18 Turizme iliģkin mevcut durumun ortaya konabilmesi için; - Turist ve ziyaretçilerin ayrı ayrı sayısı (yıllık, mevsimlik, aylık, haftalık, günlük), - Son on yılda turistlerin/ziyaretçilerin değiģimi, - Ortalama kalıģ süreleri, konaklama ve ulaģım Ģekilleri önemlidir. (Sürdürülebilir doğa turizm geliģme planımızda ana unsur turizm olduğundan; turizme iliģkin veri kullanılamaz olduğu hallerde ikinci en iyi seçenek olarak ziyaretçilere ait veriler üzerinden değerlendirme yapılması mecburiyeti doğmaktadır). - Turist baģına ortalama harcama, - Grup hacmi ve düzeni, - Turistlerin ağırlıklı yaģ grubu, - Yaptıkları faaliyetler, - Ziyaret edecekleri-ettikleri yere iliģkin seçimleri, - Memnuniyeti, deneyimleri ve para harcama Ģekilleri, - Ġkinci ziyaretlerin yüzdesi ve sayısı, - Kullanılabilir ilave veriler. Talep incelemesinde ilimizi rakip olarak gördüğümüz veya bizimle rekabet eden benzer il veya illerle karģılaģtırmak faydalı ve yerinde olacaktır. Turizm Arzı Konum Faktörü: Bir ilin baģka turizm pazarları ile iliģkili olarak nasıl konumlandığını, bir turistin alana ulaģmak için harcadığı zamanı, parayı/enerjiyi belirtir. Bir saha ne kadar güzel olursa olsun, hedef grup tarafından kolayca ulaģılabilir değilse asla baģarılı bir turizm geliģimi sağlanamayacaktır. Yerel nüfusun değil turistin algılama durumu dikkate alınmalıdır. Örneğin bakir alanları ziyaret etmekten zevk alan ve ilkel patika yollarla ulaģılan yerleri ziyaret etmek isteyen turistler için düģünülen uzak mesafeler için alanın sınırlı sayıda turist potansiyeli olacaktır. - Uzun mesafeden gelen turistler için hava alanına uzaklık çok önemlidir, - Tur operatörlerinin çoğu havayolu ulaģımını zorunlu görmektedirler, bu sebeple bağımsız turistler veya tur operatörleri hedeflenebilir, - Tren, otobüs veya özel araçlarla eriģim de konum faktörleri içinde önemlidir, Sayfa 18

19 - Alana ziyaret iklim Ģartları açısından da kısıtlı imkanlara neden olabilir, - Ġle özgü yapılan bürokratik iģlemlerin bıktırıcılığı da önemlidir, sık sık güvenlik birimleri tarafından kimlik sorulmak, aranmak gibi, - Turizm arzında; iģaretlemeler, doğru yönlendirmeler, bilgiye ulaģma kolaylığı da önem arz etmektedir. Haritalar, broģürler, internet imkanı, kılavuz ve rehberler önemli bir arz faktörüdür. - Yiyecek içecek sunumu ve konaklama arzı; Sunumun ürün ve hizmet kalitesi, hijyenik standartlar, özgünlük/otantik, yöresel olması, yer ve ürünlerin çeģitliliği, ortam ve konukseverlik önemlidir. - Restoranların sınıflaması önceden yapılırsa turist için kolaylık olacaktır. - Konaklama tüm türleri içerebilmelidir, ürün ve hizmetlerin kaliteli olması, özellikle hijyeniklik konaklamada çok önemlidir. Doğal Alanın Kendine Has Özellikleri: Doğal alanların değer yaratması, kırsal kalkınmada rol oynaması beklentisi de son yıllarda öne çıkan bir görüģtür. Doğal alanların alternatif kaynak kullanımına dönüģtürülmesi için yapılan baskılar sonucu tehdit altında olduğu yerlerde devamlılığını sürdürebilmeleri, diğer alternatif kaynak kullanımları karģısında koruma ve kullanma dengesinin uzun dönemli ekonomik değerinin gösterilebilmesine bağlıdır. Tabiat ve kültürel miras, yaban hayatının gözlemlenmesi, yöreye özgü özellikler ve korunması gereken öncelikli türler, doğa ile ilgili çalıģan ve doğanın kıymetini bilen ekoturistler için son derece önemlidir. 2.3 TAġIMA KAPASĠTESĠ - Belirli bir sürede ( yıl, ay, hafta, gün, saat ) bir bölgenin alabileceği ziyaretçi sayısı veya bölgenin kaynakları üzerinde istenmeyen veya planlanmamıģ etkilere sahip olmayan ve sürdürülebilir kalkınmayı tehdit etmeyecek düzeyde bir alanda aynı anda bulunabilecek ziyaretçi sayısı, - Bir bölgenin, hayati önemde olduğu düģünülen değerleri, ekolojik süreç ve koģulları tehlikeye atmadan ve sürdürülebilir kalkınma imkanlarını azaltmadan belirli bir süre boyunca destekleyebileceği insan faaliyetlerinin (ağaç kesimi, avlanma, tarım) ve diğer etmenlerin (örn: iklim değiģikliği, kirlenme.vb.) baskısı, - Ziyaret edilen bir alan veya tesisin sahip olduğu kaynaklar üzerinde koruma amaçlarını tehlikeye atmadan, istenmeyen ve planlanmayan etkilere neden olmadan belirli bir süre (yıl, ay, gün, an) boyunca alabileceği ziyaretçi sayısı Ģeklinde tanımlanmaktadır. Sayfa 19

20 TaĢıma kapasitesi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planında önemli bir planlama aracıdır. Turizmin geliģimi ve korunmasında önemli bir kavramdır. TaĢıma kapasitesinin analizi ve izlenmesi, yönetim kararları yönünden girdi sağlayacaktır. TaĢıma kapasitesi sayesinde kullanımı sınırlamak, en elveriģli ziyaretçi sayısını tamamlayarak müspet etkileri azamiye çıkartmak, olumsuz etkileri en aza indirmek mümkün olabilecektir. Kısaca Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planındaki sürdürülebilirlik taģıma kapasitesinin aģılmaması ile temin edilir. Ziyaretçi sayısı ve etkinin büyüklüğü arasında doğrudan iliģki vardır. Ancak alan içinde tek tehdit unsuru ziyaretçiler değildir. Doğa için önemli olan tehditlerin tümünün birleģik etkisidir TaĢıma Kapasitesinin Elemanları; Sosyal TaĢıma Kapasitesi, Turizm için yerel tolerans limitleri olarak tanımlanmakta olup yöre halkı üzerindeki olumsuz etkilerinden ve ziyaretçiler ile yöre halkı arasındaki çatıģmalardan kaçınılmasını içerir. Bu unsurun turizm geliģimi içerisinde anahtar rolü vardır. Yöre halkı turizmi desteklemezse kalkınma asla olmaz. Yerel kabulü belirleyen temel etmenler, sosyal yapı ve kültürün hassaslığı, toplumun değiģimin üstesinden gelebilme yeteneği, turizmin algılanıģı, yöre halkı ile ziyaretçilerin iliģkileri, kullanıcı grupların davranıģları, birbiri ile uyumu ve paydaģ olmanın ekonomik ve toplumsal faydalarıdır. Ekonomik TaĢıma Kapasitesi: Sürdürülebilir bir turizm geliģiminde turizm, ekonomik yapı ile bütünleģmiģtir ve diğer sektörleri de desteklemektedir. Ekonomik taģıma kapasitesi; turizm geliģimini sağlayan bir yerel ekonomi ve yerel ekonominin sürdürülebilirliğini sağlayan bir turizm geliģimi anlamına gelmektedir. Yani temel kıstas; turizm geliģimi ile yerel ekonomi arasındaki sinerjidir. Ekonomik taģımada önemli olan iki unsur; Beklenen faydaları temin etmek için asgari turist sayısı ve ekonominin üstesinden gelebileceği azami turist sayısıdır. Ekolojik TaĢıma Kapasitesi; Sayfa 20

21 Ekolojik taģıma kapasitesi, ziyaretçilerin/turistlerin ziyaret edilen alandaki ekosistemler, ikamet yerleri ve canlı türleri üzerinde ortaya koyduğu ekolojik zararlardır. Burada, ekolojik değerlerin, ziyaretçi akıģlarının ve davranıģlarının uzun süreli ve sistematik olarak izlenmesi ve veri toplanması önemli olmaktadır. Ġdari/fiziki TaĢıma Kapasitesi; Fiziki taģıma kapasitesi aynı anda ve belirli bir zamanda müģteri olarak alınabilecek ziyaretçi sayısıdır. Bu kapasite, alana uygun insan sayısına, yani alanın büyüklüğü ve diğer fiziki Ģartlar (doğal, coğrafi koģullar ve hava Ģartları) ile turizm altyapısının kapasitesine dayanmaktadır. Burada temel göstergeler; kalabalık, kuyruklar ve trafik sıkıģıklığıdır. Fiziksel kapasite yönetiminin verimliliği ve etkinliği Ģu unsurlara bağlıdır; - Organizasyon kaynaklarının kapasitesi (insan ve ekonomik kaynaklar vb. gibi), - Ziyaretçi yönetiminin kapasitesi, Fiziksel kapasiteyi değerlendirmek için aşağıdaki bilgiler gerekmektedir; Bir sahanın ziyaretçi kullanımına/ turizm gelişimine karşı hassas olan kaynakları: Kırmızı liste ve endemik türlerin habitatları, alanın savunmasız olan diğer kaynakları, göçe hassas türler, Ziyaretçi yönetimi de dahil olmak üzere yönetim amaçları ve hedefleri: Genel bir doğa koruma planı, amaçlar, hedefler ve doğa koruma politikası, tür koruma politikaları, bölgeleme sistemi, izleme sistemi, Ziyaretçiler/turistler, turizm gelişimi ve etkileri üzerine veriler; tüm güzergahlar, tesisler, konaklama ve ziyaretçi/turist için olan etkinlikler ve detaylı haritalar, ziyaretçi sayısı, özellikleri, akımları, ziyaretçi modelleri, etkinlikler ve mevsime bağlı özelliklere iliģkin bilgiler vb., ziyaretçiler tarafından özel olarak gerçekleģtirilen faaliyetler, ziyaretçi etkilerine iliģkin veriler, etkilerin izlenmesi ve değerlendirilmesine iliģkin yöntemler, ölçütler ve göstergeler. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) teknikleri ile bilgilerin gösterilmesi mümkündür. Psikolojik TaĢıma Kapasitesi; Psikolojik taģıma kapasitesi bir alanın belirli bir zaman diliminde ziyaretçi deneyimleri üzerinde olumsuz etkilenmeye sebep olmaksızın kaldırabileceği maksimum ziyaretçi sayısıdır. Sayfa 21

22 3. ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ VE YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI 3.1. ĠLGĠ GRUPLARI/PAYDAġLAR Ġlgi grupları, belirli bir koruma ve sürdürülebilir kalkınma projesi ile ilgili olarak fayda sağlayan, projenin içinde yer alan veya söz konusu projeden olumlu ya da olumsuz etkilenen bireyler, gruplar veya organizasyonlar olarak tanımlanabilirler. PaydaĢlar, bir problemi çözmek için sürdürülebilir doğa turizmi geliģimine ve amaçlarımıza ulaģmak için güvenebileceğimiz kiģilerdir. Ġlgi gruplarının hepsi sürdürülebilir doğa turizmi geliģimine ortak değildir veya olmaları gerekmez. Çünkü bir ortağın projeye olumlu bir bakıģı, tutumu olmalıdır ve amaçlara ulaģmak için iģbirliği yapmalıdır. Bazen bir ilgi grubu projeye olumsuz bakabilir ve hatta aktif bir tehdit bile olabilir, ilgi gruplarını iģbirliği yapılanlar haline getirmek onlara paydaģ değeri verilmesi ile mümkün olur. 3.2 ĠLGĠ GRUBU KATEGORĠLERĠ Turizmde ilgi grupları; - Yöre halkı, kiģiler ve kurumlar, - Alana dayalı ilin sorumlu yöneticileri, - Bölgesel yetkililer, - Ulusal yetkililer, - Turizm ofisleri, yerel turizm organizasyonları, konaklama ve hizmet sunanlar, taģımacılar, - Turizmle ilgili sektörler, - Tarım, ormancılık ve balıkçılık gibi farklı ekonomik sektörlerin temsil edildiği ticaret ve sanayi odaları ve el sanatları ile ilgili birimler, - ĠĢçi sendikaları, dernekler, STK lar, - Eğitim ile ilgili birimler, 3.3 ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ Ġlgi grubu analizi sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının ortaya konması ve uygulamasında yer alan farklı taraflara iliģkin genel bir izlenim sahibi olabilmek, niyet okumak için kullanılan bir araçtır. Yalnızca bir envanter olarak ele alınmamalıdır, sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının planlanmasında potansiyel ortaklarımızın kimler olduğunu ve hangi tarafla çeliģkiler yaģayacağımızı bize bildirmektedir. Ayrıca projenin farklı Sayfa 22

23 seviyelerinde destek temini için de son derece elveriģli bir analizdir. Ġlgi grupları analizine dayalı olarak sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının yönetiminden sorumlu bir organizasyon oluģturulmalıdır. Sürdürülebilir doğa turizmi geliģimi için, detaylı bir ilgi grubu analizi ilgi gruplarının; - Genel hedeflerini, - Turizmden beklediği faydaları - Turizmdeki rollerini tanımlamalıdır. Bu süreç Ģu adımlardan oluģur; 1. Ġlgi gruplarının tanımlanması, 2. Her ilgi grubunun çıkarlarının, önceliklerinin ve değerlerinin belirlenmesi, 3. Her ilgi grubunun davranıģlarının belirlenmesi, 4. Ġlgi grubunun gücünün ve ilgi grupları arasındaki muhtemel koalisyonlarının gücünün tahmin edilmesi, 5. Ġlgi gruplarının mevcut ihtiyaçlarının ne düzeyde karģılandığının değerlendirilmesi, 6. Ġlgi grupları ile birebir iletiģimlerin baģlatılması ve ilgi gruplarının güveninin kazanılması, 7. Ortak menfaatler, sinerji ve baģarı unsurlarının tanımlanması, 8. PaydaĢların bir araya getirilmesi, 9. Ortak hedef ve amaçların ve onlara ulaģmak için gerekli olan stratejinin ortaya konması, 10. Organizasyon çerçevesinin oluģturulması, 11. Uygulama (zaman çizelgesinin ve hedeflerin ortaya konması, iletiģim organizasyonunun oluģturulması, ilgi gruplarına somut sorumlulukların verilmesi.) 12. Ġzleme ve geri bildirimin yapılması 3.4 TOPLUM TEMELLĠ YAKLAġIM Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planı nın hazırlanmasında toplum temelli yaklaģım uygulanması neticesinde; - Yöre halkı için sürdürülebilir geçim kaynakları ortaya koymak, - Toplulukların kendi yapılarını korumalarını teģvik etmek ve - Doğal alanların koruma hedeflerinde yerel faydayı oluģturmak mümkündür, Toplum temelli turizmin en önemli özelliği, doğal kaynakların kalitesi ile alanın kültürel mirasının bozulmamıģ ve turizmle güçlendirilmiģ olmasıdır. Doğal çevre üzerindeki Sayfa 23

24 olumsuz etkiler en aza indirilmeli ve yerel kültür korunmalıdır. Turizm, insanların kendi yerel kültürlerini yaģatma ve değerlendirmeye teģvik etmelidir. 3.5 YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI Ġlgi grubu analizine dayalı olarak, korunan alan ve çevresi için, Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planını izlemek veya biçimlendirmek amacıyla, korunan alan yönetimi ve tüm ilgi gruplarının resmi iģbirliğine dayalı bir organizasyon oluģturulmalıdır. Bu iģbirliği imzalatılmıģ resmi bir dokümana dönüģebilir. Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planını uygulamak, desteklemek ve sorumluluklarını, karar verme gibi hususları düzenler ERZURUM ĠLĠNĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ Erzurum Ġlinin Ülkedeki Yeri Erzurum Ġli kuzey enlemleri ve doğu boylamları arasında yer almaktadır. Ġl, arazi büyüklüğü bakımından, sırayla Konya, Sivas ve Ankara Ġllerinden sonra, Türkiye nin 4. büyük ili konumundadır. Ġl merkezi, 1850 rakımda olup Dünyanın en yüksek yerde kurulmuģ yerleģim birimlerinden birisidir (Erzurum Ġl Özel Ġdare Web Sitesi, 2012). Coğrafi Özellikleri Doğu Karadeniz Dağlarının doğu uzantıları olan Rize Dağları, ili kuzeyden çevreler ve Rize ile sınırını oluģturur. Karadeniz'e paralel düzenli sıralar durumunda uzanan bu dağlar, geçit vermez ve yüksektir. En yüksek noktaları 3937 m. yüksekliğindeki Kaçkar Tepesi ile Verçenik Tepesi'dir. Dumlu Dağından doğuya doğru gidildiğinde iki yüksek dağ sırasına ulaģılır. Tortum'a doğru olanı Güvercin Dağıdır; Pasinler Ovası ile Gürcü Boğazı arasını doldurmuģ olanı ise Karga Pazarı Dağlarıdır. Erzurum Ģehrini doğudan çevreleyerek Palandöken dağlarına ulaģır. Ġki coğrafi bölgede toprakları bulunan Erzurum Ġlinin arazi büyüklüğü, yaklaģık km² kadar tutar. Bu toprakların kuzey kesimi Ġspir, Narman, Oltu, Olur, Pazaryolu, Tortum ve Uzundere Ġlçelerinin toprakları, Karadeniz Bölgesinin Doğu Karadeniz sınırları içinde kalmaktadır. Ancak bu kesim, il topraklarının yaklaģık % 30 luk bir payını oluģturur. Geriye kalan % 70 gibi önemli bir pay, Doğu Anadolu Bölgesi dahilinde yer alır (Erzurum Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Web Sitesi, 2012). Erzurum un, % 64 ünü dağlar, % 4 ünü ise, ovalar oluģturmakta olup Erzurum Ovası, Pasinler Ovası belli baģlıca Sayfa 24

25 bilinen düzlüklerindendir (Erzurum Ġl Özel Ġdare Web Sitesi, 2012). Çoruh vadisi, Karasu vadisi, Aras vadisi, Oltu vadisi ve Tortum vadisi olmak üzere 5 vadisi vardır. Akarsuları ise; Karasu, Çoruh, Oltu çayı, Tortum çayı, Hınıs çayı, Tuzla çayı ve Aras ırmağıdır. Erzurum ili göl bakımından zengin değildir. Tortum Gölü, 6,60 km2 lik alan kaplar. Bu göl tortum çayının, Kemerli Dağından inen toprak kayması sonucu kapanmasıyla oluģmuģtur. Gölün bitiminde, 50 m. yükseklikteki Tortum ġelalesi bulunmaktadır. ġekil 1. Erzurum Ġli Haritası (Erzurum Çevre Durum Raporu, 2008) Sayfa 25

26 Ġklimi Ġl deniz etkisinden uzak olduğu için ülkenin en sert karasal ikliminin hakim olduğu alanları arasındadır. KıĢlar uzun ve soğuk, yazlar kısa ve nispeten serindir. Kent merkezinin uzun yıllar iklim verilerine göre (1929 dan beri) yıllık ortalama sıcaklığı 5,4 ºC iken, en soğuk ayın ortalaması -8,6 ºC en sıcak ay ortalaması ise 19,6 ºC dir. Ölçülen en düģük sıcaklık - 37,2 ºC en yüksek sıcaklık ise 36,5 ºC dir. Kentte kar yağıģlı gün sayısı 50 ve karla kaplı gün sayısı ise 114 gündür (Toy; Eymirli; Karapınar, 2010). Ġdari Durumu KomĢuları Erzincan, Bingöl, MuĢ, Ağrı, Kars, Ardahan, Artvin, Rize ve Bayburt Ġlleridir. Ġlimizde 3 tanesi merkez ilçe olmak üzere toplam 20 ilçe mevcuttur. Merkez ilçelere bağlı 62 adet köy 154 adet mahalle mevcuttur. Ġl genelinde toplam 35 Belediye mevcuttur. Ġlimizin toplam 966 köyü mevcut olup, bu köylerimizden 402 tanesinin nüfusu 150 kiģinin altındadır. Eğitim Durumu Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus(tüik) (6 +yaş ) 2011 İL Bitirilen eğitim düzeyi Toplam Erkek Kadın Erzurum Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam Erzurum ilinde Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi veri tabanı 2011 yılı eğitim durumuna göre; 614,805 kiģi okuma yazma bilmekte ve kiģi ise okuma yazma bilmemektedir. Nüfusu Erzurum ilinin nüfusu, 2010 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre; kiģidir. Nüfusun kiģisi Ģehirlerde yaģarken, kiģisi belde ve köylerde Sayfa 26

27 yaģamaktadır. ġehirde yaģayanların oranı % 64, köyde yaģayanların oranı % 37 dir. Toplam nüfusun u erkek nüfusu, i ise kadın nüfusu sayısıdır. Ekonomi Erzurum ili geçmiģten günümüze Ġpek Yolu üzerinde yer alan önemli ticaret merkezlerinden biri durumundadır. Ġlde imalat sanayinin aksine, ticaret sektörü oldukça geliģmiģ olup ilin ekonomisi üzerinde büyük etkiye sahiptir. Ticaret sektörünün geliģmesinde ilin ulaģım imkânları, ildeki öğrenci, memur ve asker sayısının fazlalığı, Erzurum un bölgede coğrafi olarak merkezi bir konumda olması, ilin bölgenin sağlık merkezi haline dönüģmüģ olması, ildeki ticari örgütlerin geliģmiģ olması gibi faktörler önemli rol oynamaktadır. Erzurum ilinin ekonomik durumu incelendiğinde; ilin ekonomisinin baģta tarım olmak üzere hizmet ve inģaat sektörlerine bağlı olduğu gerçeği ile karģılaģılmaktadır. Ġlde imalat sanayi yeterince geliģmemiģ ve henüz istenen düzeye ulaģmamıģtır. Bunun baģlıca nedeni, imalat sanayi sektörünü tetikleyecek sektörlerin katma değerlerinin sanayi yatırımlarına yönlendirilememesidir (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Web Sitesi, 2012). Bölgede, Oltu ilçesinde çıkarılan ve yarı kıymetli maden özelliğinde olan Oltu taģı ve bu taģtan yapılan özel aksesuarlar, takı ve benzeri eģyalar bölge insanı ve esnafı için geçim kaynağıdır. Daha önceleri bölgede mevcut olup, Palandöken dağı kıģ spor tesisleri ile sınırlı olan kıģ turizmi, özellikle son yıllarda önemli kazanımlar elde etmiģ ve bölge geneline yeni altyapı ve tesisler olarak dağılmıģtır. Bu özelliği ile Türkiye sınırlarını aģarak alanında dünyanın sayılı merkezlerinden biri haline gelmiģtir. Spor tesislerinin bölge turizmine ve ekonomisine önemli katkıları söz konusudur. Tarım ve hayvancılık 460 bin hektarlık tarım arazisinin 306 hektarlık bölümü sulanabilir konumda olup, 268 bin hektarlık bölümünde ekim yapılmaktadır. Bitkisel üretimi; tahıllar, yem bitkileri, baklagiller, endüstri bitkileri, yumrulu bitkiler, yağlı tohumlar oluģturmaktadır. Ekili alanların; 181 bin hektarında tahıl, 937 hektarında baklagiller, 3 bin hektarında yumrulu bitkiler, 2 bin hektarında endüstriyel bitkiler, 80 bin hektarında yem bitkileri, bin 500 hektarında meyve, 780 hektarında sebze yetiģtirilmektedir. Tahıl türlerinden en fazla buğday, arpa ve çavdar ekimi; sanayi bitkilerinden ise çoğunlukla Ģeker pancarı, patates ve ayçiçeği ekimi yapılmaktadır. YaklaĢık 4 bin çiftçi 40 bin hektarlık alanda organik tarım yapmaktadır yılı itibariyle 154 bin tona yakın ürün elde edilmiģtir. Sayfa 27

28 Organik tarım uygulamalarını buğday, yonca, yem bitkileri, çayırotu, meyve ve bal üretimi oluģturmaktadır.erzurum da meyve olarak ; elma, armut, ceviz, kayısı, erik, kiraz, viģne ve kızılcık yetiģmektedir yılı verilerine göre Erzurum da yaklaģık olarak 760 bin küçükbaģ, 550 bin büyükbaģ hayvan bulunmakta; 15 bin ton et, 358 bin ton süt, 7 bin ton tereyağı, 70 bin ton peynir, 50 bin ton yoğurt üretimi yapılmaktadır. Bal üretimi ise bin 500 tona yakındır (wikipedia, 2012). Orman Varlığı Ġl arazisinde egemen doğal bitki örtüsü, step formasyonudur. Orman örtüsü, pek yaygın değildir. Bu örtünün alt sınırı, metrelerde baģlamakta ve üst sınır, 2400 metrelerde son bulmaktadır. BaĢlıca orman örtüsü alanları, Oltu, Olur ve ġenkaya ilçelerindeki sarıçam ve meģe ormanlarıyla, Erzincan- AĢkale sınırlarında rastlanan meģe ormanlarıdır. Ġl arazisinin % 60 tan fazlası steplerle kaplıdır. Bu doğal bitki örtüsü, yer yer keven topluluklarıyla verimsiz hale gelse de, geniģ alanlarda mera hayvancılığına uygun verimli çayırlıklar durumundadır (TÜĠK, 2010). UlaĢım, Altyapı Erzurum ilinin ulaģımı karayolu, havayolu ve demiryolu ile yapılmaktadır. Ġlimizin eski Ġpek Yolu üzerinde bulunması nedeniyle; karayolu ağırlık kazanmakta olup, Avrupa ülkelerinden Asya ülkelerine yapılan yolcu ve eģya (TIR) taģımaları ilimizden geçen E 80 Karayoluyla yapılmaktadır. Havayolu ulaģımı ise hava trafiğine 1966 yılında açılan Erzurum Havaalanı, Türk Hava Kuvvetleri ve Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü arasında Ġmzalanan protokole göre sivil ve askeri uçuģlara, 1993 yılından beri de uluslararası hava trafiğine açılmıģtır. Demiryolu ulaģımı, Erzurum un komģu illerle demiryolu bağlantısı 1939 yılında sağlanmıģ olup, hudutları içindeki demiryolu ağı 200 km dir. Ġlimizin Erzincan, Kars ve Malatya illeriyle direkt demiryolu bağlantısı vardır. Ayrıca, Ġstanbul-HaydarpaĢa-Kars demiryolu hattı üzerindedir. Doğu Ekspres ve Mavi Tren Erzurum dan geçmekte ve bu seferler her gün karģılıklı olarak yapılmaktadır (Erzurum Valiliği Web Sitesi, 2012). Erzurum Palandöken Çat Barajı Ġçme ve Sulama Suyu Projesi DSĠ Genel Müdürlüğü VIII. Bölge Müdürlüğü tarafından geliģtirilmiģtir. Proje Erzurum ilinin 25 yıllık içme suyu ihtiyacını karģılayacaktır. Sayfa 28

29 2004 yılı itibariyle doğal gaz ile gelmiģ olup, doğal gaz ile ilgili çalıģmalar devam etmektedir. Yeni Düzenli Katı Atık Depolama alanı Erzurum un 7 km Güney batısında yer almakta olup, ilde toplanan evsel nitelikli katı atıklar bu Düzenli Katı Atık Depolama Alanında depolanmaktadır (Erzurum Çevre Durum Raporu, 2008) ERZURUMUN TARĠHĠ, KÜLTÜREL VE ARKEOLOJĠK DEĞERLERĠ Tarihi Doğu Anadolu'nun en büyük kenti olan Erzurum'un MÖ 4900 yıllarında kurulduğu tahmin edilmektedir. Erzurum'u da içine alan bölge tarih boyunca Hurriler, Asurlar, Kimmerler, Ġskitler (Sakalar) bölgede hakimiyet kurmuģlardır. Medler tarafından kuģatılamayan bölge Persler tarafından M.Ö. 6. yüzyılda istilâ edilmiģtir. M.Ö. 4. yüzyılda Ġran'ı mağlup eden Makedonya Kralı Ġskender bölgede hüküm sürmüģtür. Daha sonra Ġskender'in ölümü üzerine önce Selokidler'in sonra ise Romalıların eline geçen bölge, Romalılar ile Partlar arasında büyük savaģlara sebep olmuģtur. Roma Ġmparatorluğunun bölünmesi sebebiyle M.S. 395 yılında Erzurum, Doğu Romalılara (Bizans) verilmiģtir. Daha sonraki dönemde Sasaniler ve Bizanslılar tarafından yönetilmiģtir. Hititlerin sınır bölgesinde olan Erzurum'un pek çok savaģlara sahne olmasının sebebi tarihi göç ve istilâ yolları üzerinde bulunmasından kaynaklanmaktadır. M.S. 422 yılında Bizanslılar Erzurum yakınlarında "Theodosiopolis" Ģehrini kurdular. Daha sonra Erzurum ve "Theodosiopolis" Müslüman Komutan Ömer bin Hattab'ın komutasındaki Ġslam Orduları tarafından 633 yılında fethedildi. Müslümanların eline geçen bölgenin nüfusu çok sürede hızla arttı. O dönemde dünyanın en büyük Ģehirleri arasında olan Erzurum daha sonra Ġslâm devletlerinin birbiriyle çekiģip iç mücadeleye baģlamaları ve sonuç itibariyle zayıf düģmeleri neticesinde Bizanslılar diğer Ģehirleri ve Erzurum'u geri aldılar. Selçuklular, 1071 Malazgirt zaferinden sonra Bizans'ı mağlup ederek Erzurum 'u feth etti. Anadolu'da ilk Türk Beylerbeyliği olan "Saltuklular Beyliği " kuruldu ve Erzurum 1202 yılına kadar Saltuklular Beyliğinin baģģehri olmuģtur. Erzurum 1202 yılında Konya'da bulunan Anadolu Selçuklularına tabi bir vilâyet oldu yılında Moğollar tarafından istilâ edildi. Bu istilânın ardından Erzurum ve yöresini Ġlhanlılar ele geçirmiģ oldu yıllarında Erzurum'da hüküm süren Ġlhanlılardan sonra bölge Eretna Türk Beyliğinin himayesine girdi. 1300'lü yılların sonunda Erzurum'u önce Karakoyunlular sonra da Timur kuģattı. Karakoyunlular bölgede 15'nci asrın ortalarına kadar hüküm sürdüler. 1467'de Akkoyunluların önderi Uzun Hasan'ın gerçekleģtirdiği ani bir baskın sonucu Cihan ġah'ın Sayfa 29

30 ölümüyle Karakoyunlu devleti yıkıldı ve Erzurum Akkoyunluların eline geçti. Akkoyunlu Devleti, Safevi hükümdarı Türk asıllı ġah Ġsmail tarafından 1508'de tamamen ortadan kaldırıldı. Safevilerin eline geçen Erzurum, safeviler döneminde çok geriledi. Daha sonra Kanuni Sultan Süleyman Erzurum'u kesin olarak Osmanlı topraklarına katmıģtır. Erzurum Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde bir eyâlet merkezi olarak çok geliģti. Trabzon - Tebriz ticaret yolu üzerinde olması ve kalesinden dolayı serhat Ģehri statüsüne sahip oluģu, Erzurum'u, Osmanlıların Ġran'a yaptığı seferlerin askeri üssü konumuna getirmiģti. Günden güne geliģerek; ticaret, kültür, sanat, sanayi ve askeri merkez haline geldi. Osmanlılar tarafından Erzurum merkezli kurulan eyaletin sınırları dahilinde; Erzurum, GümüĢhane, Erzincan illeri ve MuĢ'un Malazgirt, Bingöl ün Kiğı ilçeleri yer alıyordu. Erzurum, , 1878 ve 1916'da üç defa Rus istilâsına uğramıģtır. Rusların çok büyük tahribatlar yaptığı bu istilâlar geçici olmuģtur. Rus devrimi (6 Kasım 1917) üzerine Ruslar, Erzurum'u terk ederken Ģehri Ermeni çetelerine teslim etmiģlerdir. Türk Ordusu, 12 Mart 1918 de Erzurum da Ermeni çeteleri ile girdiği muharebe sonucunda galip geldi ve Erzurum'u Ermeni iģgalinden kurtarmıģtır. Erzurum'u iģgal eden Rus ve Ermeni çetelerinin baskısı sonucu Erzurum'dan göç eden Erzurumlular, kısa süre sonra tekrar Erzurum'a dönmeye baģlamıģtır. Türk Ġstiklâl Harbi, Milli Mücadele, Millî Birlik ve Bağımsızlık Hareketinin temeli 23 Temmuz 1919'da Erzurum'da toplanan ve Erzurum Kongresi'nde alınan: 1. Vatan bir bütündür, bölünemez 2. Millet her türlü yabancı iģgal ve müdahalesine karģı, topyekün kendisini savunacak ve direnecektir. 3. Milli gücü kullanmak ve milli iradeyi hakim kılmak temel ilkedir. kararlarla atılmıģtır. Milli Mücadele, Misak-ı Milli Beyannamesi ile Erzurum'da fiilen ve hukuken baģlatılmıģ oldu (Wikipedia, 2012). Cumhuriyet ile birlikte 491 sayılı 20 Nisan 1924 tarihli yasanın 89. Maddesine göre yeniden düzenlenen idari teģkilat ile Erzurum Vilayeti kurulmuģtur (TÜĠK, 2010). Kültürel Yapı Erzurumlular yüzyıllarca hayvancılık ve tarımla uğraģmıģ, günümüze kadar da bu gelenek süregelmiģtir. Yazın çoğunlukla yaylalara çıkılmıģ ve sonbaharda ise Ģehre inilmiģtir. Böylelikle Ģehir ve göçebe hayatı birlikte yürütülmüģ, sürekli göçebe hayatı yerine sadece yaz aylarının yaylalarda yaģanıldığı bir Ģehir hayatı tercih edilmiģtir. Bin yıla yakın süredir Sayfa 30

31 Erzurum 'da Türk-Ġslâm medeniyeti yaģanmakta ve yaģatılmaktadır. Özellikle Ramazan ayında Erzurum görülmeye ve yaģanmaya değer bir ildir. Erzurum Kalesi ve Saat Kulesi; Erzurum'a hakim, Ģehir merkezinde bir tepe üzerinde yer almaktadır. Özellikle Saat Kulesinden Ģehrin panaromik gürüntüsünü izlemek, günümüzde yerli ve yabancı turistlerin ilgi ve alâkasını çekmektedir. Saat Kulesi, Erzurum'un Ģehir merkezindeki en yüksek tepesinde yer alan "Ġçkale" yer alır ve Tepsi Minare diye de geçmiģte adlandırılmıģtır. Saltukoğulları tarafından 12. asırda gözetleme kulesi olarak yapılmıģtır. Kalenin ilk inģâ tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte M.S. 5. yüzyılın ilk yarısında Bizanslılar tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. 11. yüzyılda Türkler'in eline geçen Erzurum Kalesi Ġç kale kısmında, ilk Türk-Ġslam eserlerinden Saltukoğulları dönemine ait Kale Mescidi (Kale Camii) yer almaktadır. Erzurumda yer alan diğer kaleler ise Ģöyle sıralanır; Ġspir Kalesi, Oltu Kalesi, Avnik (Güzelhisar) Kalesi, Hasan Kale, Tortum Kalesi, Hınıs Kalesi, Bardız Kalesi, Zuvans Kalesi ve Erzurum Tabyalarıdır. Erzurum da yer alan tarihi camii ve medreseler; Çifte Minareli Medrese (1225), Yakutiye Medresesi (1310), Ulu Camii (1179), Lala Mustafa PaĢa Camii (1563), Murat PaĢa Camii (1572), DerviĢ Ağa Camii (1717), AyazpaĢa Camii (1558), Caferiye Camii (1645), Gürcü Kapı (Aliağa) Camii (1608), Narmanlı Camii (1738), ġeyhler camii ve Medresesi (1771), KurĢunlu Camii ve Medresesi (1700), Vani Efendi Camii, Ehmal Camii, Kasım PaĢa Camii (1667), Bakırcı Camii (1720), Boyahane Camii (1621), Pervizoğlu Camii (1715), Abdurrahman gazi camisi (1797), Zeynal Camii (1162), ġafii Camii, Ġbrahim PaĢa Camii (1748), TaĢ Camii (1905), Ali PaĢa Camii, BaĢak Camii, Esad PaĢa Camii (1852), Köse Ömer Ağa Camii (1771), Cennetzade Camii (1700) ve Eski Camiisidir. Bu camiler günümüzde de kullanılan tarihi camilerdir. Erzurum için Camiler ve Medreseler Ģehri de denilebilir. Erzurum'daki tarihi camiler Saltuklular, Ġlhanlılar ve Osmanlılar döneminde yapılan camilerdir. Erzurum da yer alan tarihi Türbe, Kümbet ve Ziyaret yerleri ise; Abdurrahman Gazi Türbesi, Ahi Tuman Baba türbesi, Ebu Ġshak-ı Kazuruni türbesi, Emir ġeyh (Abbas ġeyh) türbesi, Habib Baba ve TimurtaĢ Baba türbeleri, Kırklar türbesi, Mahmut PaĢa türbesi, Rabia Hatun türbesi, Hasan-ı Basri türbesi, Maksut Efendi türbesidir. Kümbetler ise; Üç kümbetler, Emir Saltuk kümbeti, Ġkinci kümbet, Üçüncü kümbet, Dördüncü kümbet, Cemalettin Hoca Sayfa 31

32 Yakut kümbeti, Cimcime Sultan kümbeti, Çifte Minareli Medrese kümbeti, Karanlık kümbet, Mehdi Abbas kümbeti, GümüĢlü kümbet ve ġehitliktir. Tarihi hamamlar; Lala PaĢa Hamamı, Kırk ÇeĢme Hamamı, Murad PaĢa Hamamı, Saray Hamamı, Gümrük Hamamı, Çifte Göbek Hamamı, ġeyhler Hamamı, Tahta Hamamı, Fuadiye (Pastırmacı) Hamamı, Boyahane Hamamı ve Küçük Hamam dır. Erzurum daki Müze, Anıt ve Heykeller; Erzurum Arkeoloji Müzesi, Erzurum Atatürk Evi Müzesi, 23 Temmuz Kongre Salonu Müzesi, Erzurum - Türk Ġslam Eserleri ve Etnografya Müzesi (Yakutiye Medresesi) dir. 4. ERZURUM ĠLĠNĠN DOĞA TURĠZMĠ ARZI 4.1. ERZURUM UN DOĞA TURĠZMĠ DEĞERLERĠ Erzurum 1853 metrelik ortalama kent merkezi rakımıyla, dünyada deniz seviyesinden yüksekte kurulmuģ 213 kent arasında Sri Lanka nın Nuwara Eliya kentinin ardından 49 uncu, Türkiye de ise Van-BaĢkale den sonra 2. sırada yer almaktadır. Erzurum ilinin en yüksek noktası olan Ġspir Erzurum arasında yer alan 3239 metre rakımlı Mescit Dağları esas alındığında ise, dünya sıralamasında 213 kent arasında 16. sıraya yükselmektedir. Bu sıralama Erzurum un doğa turizmi potansiyeli açısından bir Alpin Bölge olarak, uluslar arası düzeyde markalaģmasına katkı sağlayacak niteliktedir. Erzurumda ülkenin en önemli kayak merkezlerinden biri olan Palandöken Dağı, Tortum ġelalesi, Yedigöller, Çoruh Kanyonları, Narman Peri Bacaları, zengin bitki örtüsü, kuģ, kelebek gözlem alanlarına sahip dağları, yaylaları ve mağaraları ile kırsal turizme oldukça elveriģli bir yapıya sahiptir. Bu çalıģma kapsam itibariyle doğaya yönelik aktiviteleri detaylı incelemek ve geliģtirme stratejisini oluģturmak için yapıldığından özellikle sürdürülebilir doğa turizmi geliģimi için uygun yerler ve faaliyetler ele alınacaktır. Sayfa 32

33 ġekil 2. Erzurum Ġli, Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Turizm Stratejisi Kavramsal Eylem Planı nda KıĢ Turizmi Odaklı GeliĢme Bölgesi içine alınmıģtır Erzurum Ġlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar Milli Parklar o Nene Hatun Tarihi Milli Parkı o SarıkamıĢ- Allahuekber Dağları Milli Parkı Tabiat Parkları o Tortum ġelalesi (tescil çalıģmaları devam etmektedir) o Kuzgun Barajı (tescil çalıģmaları devam etmektedir ) Tabiatı Koruma Alanları Tabiat Anıtları o Narman Peri Bacaları (tescil çalıģmaları devam etmektedir) Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahaları o Ġspir YHGS o Oltu YHGS o Çat YHGS Avlaklar o AĢkale Karasu Devlet Avlağı o Güney Pasinler Genel Avlağı o Kuzey Pasinler Genel Avlağı o Horasan Tahirhoca Genel Avlağı o Köprüköy Yağan Genel Avlağı o Pazaryolu Çatakbahçe Genel Avlağı Sulak Alanlar o Erzurum Bataklıkları o Tortum Gölü Doğal Sit alanı o Tortum Gölü KıĢ Sporları Alanı Sayfa 33

34 o Palandöken Boğazı bölgesi o Konaklı Bölgesi o Gez Yaylası Bölgesi 4.3. Erzurum Ġlinin Doğa Turizmi (Arzı) Değerleri ve Bilinirlik Değerlendirilmesi 1- Milli Parklar Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede: B, Ülke seviyesinde: T, Milletlerarası seviyede: M Adı Ġlçesi Bilinirlik Nene Hatun Tarihi Milli Parkı Yakutiye-Palandöken T SarıkamıĢ- Allahuekber Dağları Milli Parkı ġenkaya T Erzurum Ġli Milli Park SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler - NHTMP nın Erzurum kent merkezine yakın konumu ve ulaģılabilirliğinin kolay olması, - Korunan alanların tarihi ve kültürel açıdan önem arzeden kaynak değerlere sahip olması, -NHTMP nın ulusal ve uluslararası öneme sahip turizm çekim noktalarının bulunduğu bir bölge içinde konumlanması, -NHTMP nın Erzurum ölçeğindeki kültür ve kıģ turizmi merkezlerine yakınlığı nedeniyle hâlihazırda devam eden bütünleģmiģ turizm faaliyetine dâhil olması, -Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nca ilan edilen Koruma Alanı statüsüne sahip olması, -NHTMP nın baģta Erzurum kent merkezi ve Palandöken Dağı olmak üzere çeģitli manzaraları izleme olanağı sunması, -NHTMP da daimi yerleģim alanı olmaması nedeniyle altyapıya iliģkin problemlerinin olmaması, -Nene hatun tarihi MP uzun devreli geliģme planının onaylanmıģ olması, -Turist potansiyelinin yüksek olması Fırsatlar -Kuzeydoğu Anadolu kalkınma ajansının (KUDAKA) ve diğer gönüllü kuruluģların bulunması, -Ġnsan ruhunu rahatlatan tarihi zenginliği, -Peyzaj ve bitki çeģitliliği yönünden yetersiz oluģu, -Ulusal ve Uluslararası düzeyde parkın tanıtımının yetersizliği -Milli parka giriģlerde herhangi bir ücretin alınmaması -SarıkamıĢ Allahü Ekber dağları MP uzun devreli geliģme planının henüz onaylanmamıģ olması, -Ziyaretçileri, tarihi ve kültürel değerler hakkında bilgilendirebilecek alan kılavuzlarının bulunmaması, -NHTMP içerisinde özel mülkiyete tabii taģınmazların bulunması, -NHTMP için görevlendirilen personelin yetersizliği nedeniyle, alana giriģ-çıkıģ kontrollerinin yetersiz olması, Tehditler -Tarihi ve kültürel kaynak değerlerinin 24 saat gözetim altında tutulamaması nedeniyle, alanların art niyetli kiģilerden gelebilecek tehlikelere açık olması, Sayfa 34

35 -Ağaçlandırma ve Çevresel koruma faaliyetlerinin yapılıyor olması - Ekonomik potansiyel içermesi, -Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı nın bu alanlara önem vermesi ve gerekli yatırımlar konusundaki desteği sağlaması, -Özel mülkiyet alanlarındaki otlatma faaliyetleri ve çobanlar tarafından yakılan ateģin yangın riskini artırması Milli Park ve benzeri sahalara dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliģtirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliģtirilmesine yönelik stratejik kararlar; 1-Tarihi ve kültürel dokusu korunarak turizm potansiyeli arttırılmalı, 2-Yazılı ve görsel medya ile birlikte internet yoluyla da milli park alanlarının ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımı yapılmalı, 3-Rekreasyon ve altyapı çalıģmaları yoluyla uzun vadede gelebilecek yerli ve yabancı turist sayısı öngörüsü esas alınarak planlama yapılmalı, 4-Pazarlama açısından son derece önemli olan marka haline gelmiģ tüm özellikler tanıtımda öncelikli tutulmalı, 2-Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahaları ve Avlaklar Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede: B, Ülke seviyesinde: T, Milletlerarası seviyede: M Adı Ġlçesi Bilinirlik Ġspir YHGS Ġspir B Oltu YHGS Oltu B Çat YHGS Çat B AĢkale Karasu Devlet Avlağı AĢkale B Güney Pasinler Genel Avlağı Pasinler B Kuzey Pasinler Genel Avlağı Pasinler B Horasan Tahirhoca Genel Avlağı Horasan B Köprüköy Yağan Genel Avlağı Köprüköy B Pazaryolu Çatakbahçe Genel Avlağı Pazaryolu B Sayfa 35

36 Erzurum Ġli Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahaları ve Avlaklar SWOT Analizi Güçlü Yönler - Doğal habitatın ve av hayvanlarının çeģitliliği, - YetiĢmiĢ kalifiye personelin varlığı, - Teknik düzeyde her türlü ekipmana sahip olunması, - Kaçak Avcılığın fazla olmaması, - Saha envanterlerinin her yıl yapılıyor olması, - Koruma ve Kontrol teģkilatının olması, - Yaban Keçisi, Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi, Yaban TavĢanı ve Yaban Domuzu gibi memeli türlerinin olması, - Kınalı keklik, çil keklik, kaya kekliği, bıldırcın gibi kuģların avlak sahalarında çok miktarda bulunması, Zayıf Yönler - Avlak sahalarında yeterli altyapının bulunmaması, - Av kılavuz sisteminin yeterince oturmaması, - Avlak sahalarının büyüklüğü, -Av turizmi konusunda yeterli tanıtımın olmaması, - Ġlimizde av turizm firmasının bulunmaması, - Koruma faaliyetleri için daha çok personele ihtiyaç duyulması, - Avlakların iģletilmesi ile ilgili tecrübenin olmaması, - Avlak Yönetim planlarının olmaması, - Havaalanı kapasitesinin yüksek olması ve diğer ulaģım yollarının varlığı, - Av potansiyelinin yüksek olduğu avlak sayılarının artırılması imkanı, - Avcılıkla ilgili Derneklerin ve Sivil toplum KuruluĢlarının varlığı, - Yasal Mevzuatın varlığı ve konunun idare tarafından desteklenmesi. Fırsatlar -Avlak sistemiyle beraber, sürdürülebilir bir avcılığın yapılmasına zemin hazırlanması, - Avlakların ekonomiye daha etkin ve verimli Ģekilde kazandırılması, Tehditler - Global ekonomik kriz nedeni ile turist sayısının azalması, - Avlaklara yapılacak tesis, envanter, altyapı vb. giderleri için mali kaynak sıkıntısı, Sayfa 36

37 - Turizmin geliģmesine olumlu katkıları, - Avlak sistemiyle beraber artacak olan personel ihtiyacı için istihdam sağlanması, - Av turizmiyle birlikte avlak sahası içindeki köylere gelir sağlanması, - Tarım ilaçları, kaçak ve bilinçsiz avlanma, yırtıcılar gibi etkenlerle av popülasyonlarının azalması, - Coğrafik ve iklim koģullarının olumsuz etkileri, Av turizmine ve av yaban hayatı değerlerine dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliģtirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliģmesine yönelik stratejik kararlar; 1- Avlak sahalarına ve doğa turizminin gerçekleģtiği sahalarda turistlerin konaklayabileceği yöreye uygun konaklama tesislerinin yapılması av ve doğa turizminin geliģmesi anlamında iyi bir çözüm olacaktır. 2- Gerek Av Kılavuzları gerekse Müdürlüğümüz personellerinin yabancı dil eğitimleriyle güçlendirilerek turistlere av yaptığı sahaların tanıtımı yaptırılarak bu sahaların yurtdıģında tanınmasının sağlanması dolayısıyla bölgenin av turizmi ve doğa turizmi açısından cazibe merkezi olması, 3- Turizmin geliģeceği kırsal alanlarda ekonominin canlanması, 4- Avlak sahalarında bulunan türlerin GPS takibi ile daha detaylı araģtırılması, üreme ve yaģama ortamlarının iyileģtirilmesinin sağlanması, 5- Av hayvanları hakkında yöre insanlarının bilinçlendirilmesi ve korumaya yönelik çalıģmaların artırılması, 6- ÇeĢitli dergi, broģür vs. tanıtım araçlarının etkin olarak kullanılmasının sağlanması, 7- Avlak iģletme modellerinin etkinleģtirilmesi ve av popülasyonlarının ekonomik ve verimli Ģekilde kullanımının sağlanması. 3- Sulak Alan sahaları Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede: B, Ülke seviyesinde: T, Milletlerarası seviyede: M Adı Ġlçesi Bilinirlik Erzurum Bataklıkları Yakutiye M Sayfa 37

38 Tortum Gölü Tortum T Erzurum Ġli Sulak Alanlar SWOT Analizi Güçlü Yönler -Erzurum Bataklıklarının Önemli Doğa Alanı (ÖDA) statüsünün yanı sıra Ramsar SözleĢmesi kapsamında uluslararası öneme sahip bir sulak alan olduğunun ve ulusal mevzuat kapsamında da öncelikli alanlar arasında yer alması, -Erzurum Bataklığının Türkiye nin 198 uluslararası öneme sahip sulak alanlarından biri olması, -Erzurum Bataklıklarının kent merkezinin hemen yakınında yer alması nedeniyle kent için rekreasyonel kaynak değer taģıması, -Erzurum Bataklıklarında yıllarını kapsayan ornitolojik gözlemler sonucunda; 51 familyadan 239 kuģ türünün belirlenmesi, -Tortum Gölü sulak alanının, uluslararası öneme sahip sulak alan statüsünde olması, -Tortum çayı havzasında peyzaj planlama çalıģmalarında değiģik amaçlar için kullanılabilecek; 22 familyaya ait 41 odunsu bitki türü ile 48 familyaya ait 286 otsu bitki türünün bulunması, Zayıf Yönler -Tortum Gölünün koruma bölgeleri sınırlarının henüz tespit edilmemiģ olması, -Akarsu, çay ve dereler üzerinde çok fazla sayıda hidroelektrik santralinin olması, -Tortum gölünün ve Erzurum Bataklıklarının planlarının henüz yapılmamıģ olması, -Tortum çayı havzasında yanlıģ arazi kullanımı, aģırı otlatma ve orman tahribatı gibi antropojenik etkilerin toprak erozyonunu hızlandırması, -Su ürünleri konusunda özel sektör giriģimciliğinin yetersiz kalması ve özel sektörün üniversiteler ile ortak proje oluģturma deneyiminin geliģmemiģ olması, -Tortum havzasının sahip olduğu turizm değerlerinin gereği gibi korunamaması, yeterince tanıtılamaması ve turistik tesislerin bulunmaması, -Erzurum Bataklığının hemen yakınında havaalanının bulunması, -Tortum gölü, yabani meyve türü ve yaban hayvanı türü bakımından oldukça zengin olması, -Erzurum Bataklıkları ve Tortum Gölünün yırtıcı kuģ geçiģ koridorunda olması, -Tortum çayı ve Tortum Gölünün Su Sporları Sayfa 38

39 için elveriģli olması, -Baraj, göl ve akarsularda sportif olta balıkçılığının geliģtirilebilme imkanının olması, Fırsatlar -Çoruh vadisi göç rotası ile den fazla yırtıcı kuģ Çoruh nehri üzerinden uçarak Doğu Anadolu Bölgesindeki özellikle de Erzurum Bataklıklarında barınması, -Türkiye üzerinden gerçekleģen, Batı Palearktik Bölgedeki en büyük yırtıcı kuģ göçünün Erzurum bataklığı ve Tortum gölü üzerinden olması, -Erzurum bataklıklarındaki mutlak koruma bölgesinde, inģaat çalıģmalarına izin verilmemesi, -Doğal su (içme, kaynak vb.) kaynaklarına bağlı olarak su ürünleri potansiyelinin yüksek olması, -Tortum gölü üzerinde sandal gezintilerinin yapılabilmesi, -Tortum çayı havzasında, turizm değeri açısından önem arz eden; kale, kilise, köprü gibi tarihi eserlerin varlığı, -Çoruh nehri havzasında yer alan, Yedigöller sahasında kamplar kurularak olta balıkçılığının yapılabiliyor olması, - Tehditler -YapılaĢmaların sulak alanları giderek tehdit etmesi, -Erzurum Bataklıklarında gerçekleģtirilen hatalı planlamaların ve buna bağlı uygulamaların sonucunda artan bir su yetersizliğini gündeme getirmesi, -Erzurum bataklığındaki tarımsal sulama amacı ile yapılan ve sürdürülebilir olmayan su yönetimi uygulamaları sulak alanları tehdit etmesi, -Erzurum bataklıklarında tarımsal amaçlı olarak suyun doğal akıģ yönünün değiģtirilmesi ve yanlıģ tarımsal sulama yöntemlerinin kullanılması, -Yer altı sularının kontrolsüz bir Ģekilde çekilmesinin havzadaki sulak alanların kurumasına yol açması, -Küresel ısınmaya bağlı olarak bölgedeki su kaynaklarının azalması, -Tortum çayı havzasında 89 endemik bitki türünün yok olma tehlikesi taģıması, -Nehir tipi makro ve mikro HES lerin varlığı, -GeçmiĢte tek parça bölünmemiģ bir sulak alan olan Erzurum Bataklıklarının, Erzurum- Erzincan, Erzurum-Artvin yolları ile dörde bölünmüģ olmasının yanı sıra hızla kurutulması, -Erzurum bataklıklarının tarım ve hayvancılık sektörü faaliyetleri sonucu doğal karakterini kaybetmesi ve sulak alan koruma Sayfa 39

40 bölge sınırlarının daraltılmasına iliģkin taleplerin olması, Sulak Alanlara dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin geliģtirilmesi, bu güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliģmesine yönelik stratejik kararlar; 1-Göl ve iç sularda sportif olta balıkçılığına uygun yerlerin, Ġl Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ile Orman ve Su ĠĢleri Ġl ġube Müdürlüğü tarafından detaylı olarak planlanması, 2-Akarsu ve göllerde balıklandırma çalıģmalarının yapılması, 3-Erzurum bataklıklarında kuģ gözlem kuleleri yapılması, 4-HES lerden sahaya bırakılması gereken cansuyu miktarlarının kontrolünde, DSĠ ve ilgili kuruluģlar tarafından gerekli denetimlerin planlı bir Ģekilde yapılması, 5-Sportif olta balıkçılık ve sulak sahalara yönelik turizm faaliyetlerinde, yöre insanının kalkınmasını temin maksadıyla öncelikli olarak, yine yöre insanının rol alacağı projelere yer verilmesi, 6- Erzurum bataklıklarında ki kurutma çalıģmalarına son verilerek, tarım ve hayvancılık faaliyetleri bölgenin yok olmasına sebep olmayacak seviyede tutulmalı. Ayrıca sulak alan koruma bölge sınırları daraltılmamalı, aksine kurutma çalıģmalarının önüne geçilerek alanın eski haline dönmesi sağlanmalı, 7-Korunan alan çalıģmaları yapılırken, bu çalıģmalar farklı kurumlar tarafından farkı mevzuatlar ile yürütüldüğü için aralarında uyum bulunmamakta, birbirleriyle ve uluslar arası sözleģmelerle çeliģen hükümler içermektedir. Bu sorunların giderilerek söz konusu mevzuatların geliģtirilmesi, 8-Tüm korunan alanların yönetim planları katılımcı olarak yapılmalı, yeni ilan edilecek koruma alanlarında da yönetim planlarının yapılması sağlanmalı, 9-Tortum Gölü çevresinde; piknik, balıkçılık, doğa yürüyüģü gibi rekreasyonel aktiviteler yapılmaktadır. Alternatif rekreasyonel faaliyetler olarak da; dağcılık faaliyetleri, kamp faaliyetleri, avcılık, yamaç paraģütü, mağaracılık, kuģ gözlemciliği ve botanik faaliyetleri destekleyecek projelerin geliģtirilmesi, 10-Suya dayalı rekreasyon faaliyetleri için uygun olan Tortum Çayında, rafting sporuna uygun tesislerin yapılması, 11-Tortum Çayı havzası gerek jeolojik ve topoğrafik oluģumlarıyla gerekse tarihi dokusuyla kamping rekreasyonu için ideal bir bölge olup, Ġspir-Verçenik mezrası ve Yedigöller kamp Sayfa 40

41 alanlarını geliģtirici projeler yapılmalı, 12- Tortum Çayı havzasındaki Bozburun yarımadasında olta balıkçılığı için elveriģliliğini artırıcı önlemlerin alınması, 4- KıĢ sporları sahaları Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede: B, Ülke seviyesinde: T, Milletlerarası seviyede: M Adı Ġlçesi Bilinirlik Palandöken- Boğazı Konaklı Gez Yaylası Palandöken Palandöken Yakutiye T B B Erzurum Ġli KıĢ turizmi alanlarına ait SWOT Analizi Güçlü Yönler -Ulusal ve uluslar arası tanınırlığının olması, Universiade kıģ oyunlarının Erzurum da baģarı ile yapılmıģ olması -Halkın kullanımına yönelik kıģ sporları aktivite altyapısının olması, -Amatör ve profesyonel sporculara yönelik kıģ sporları tesis altyapısının olması, -ġehir merkezine yakın olmaları, -KıĢ sporları konusunda eğitim verebilecek personelin bulunması, -Sivil toplun kuruluģlarının kıģ sporları alanındaki yoğun tanıtım ve araģtırma faaliyetleri, Zayıf Yönler -Palandöken dağlarında mevcut durumda doğal peyzaj görünümünün yetersiz olması -Bölgede henüz yeterli sayıda otel, konaklama tesisi, kayak evi ve lokantanın bulunmaması, -Erzurum ilinin marka değerine yeterli katkı sağlayamaması, -Mevcut konaklama tesislerinin yatak kapasitelerinin yetersizliği, -KıĢ sporları faaliyetlerinin maliyetinin yüksek oluģu, -Toplu taģıma ağının kapsamı dıģında kalması, -Yerel yönetimlerin kıģ sporları konusunda teģvik edici uygulamaları, -Ulusal bazda reel sektör tarafından yatırım Sayfa 41

42 yapılabilir nitelikte görülmesi, Fırsatlar -KıĢ sporları tesislerinin yakın ülkelerdeki halka ve profesyonel sporculara tanıtımına yönelik plan ve programlarının yapılması -Erzurum un, Türkiye Turizm Stratejisi (2023) çerçevesinde KıĢ turizmi koridoruna dahil edilmiģ olması -Yerli sporcuların kamplar için bölgeye çekilmesi, Tehditler - Son yıllardaki iklim değiģikliğine bağlı olarak kıģ sporları için gerekli kar miktarının ve karlı günlerin sayısının azalması riskinin olması, -Yatırım amacı ile yapılan projelerin doğaya zarar verme riski, -Maliyetlerin yüksekliğine bağlı olarak kıģ sporlarına olan talebin azalma riski, -Heliski potansiyelinin olması, KıĢ sporları değerlerine dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliģtirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliģmesine yönelik stratejik kararlar; 1-Uluslararası talep ve eğilimler dikkate alınarak kayak tesislerinin hizmet ve olanaklarının çeģitlendirilmesi, 2-Yerli ve yabancı ziyaretçiler için özel tanıtım ve gezi paketlerin hazırlanması, 3-Mevcut kayak merkezlerinin kıģ sezonu dıģında da kullanımının sağlayacak projeler geliģtirilmeli, 4- Sivil toplum kuruluģlarıyla kayak federasyonun eģgüdüm içerisinde çalıģması güçlendirilerek, ulusal ve uluslararası Ģampiyonaların bölgeye getirilmesi sağlanmalı, Palandöken- Boğazı KıĢ Turizm Bölgesi Bu alan Palandöken dağları üzerinde bulunan Ejder tepesi ve çevresini içine alır. Bu alanda bulunan Kayak Merkezi, Erzurum kent merkezine 5 km uzaklıktadır. Kayak alanının yüksekliği 2200 m dir. Ekim ayının sonundan Mayıs ayı sonuna kadar yılda 150 günden fazla karla örtülüdür. Aralık Mayıs arasındaki dönem kayak etkinlikleri için en uygun zamandır. Normal kıģ koģullarında 2-3 m kar örtüsü ile kaplıdır. Mevsim boyunca toz kar üzerinde kayak yapılmaktadır. Bu kayak merkezinin hava alanına uzaklığı 13.8 km dir. Gez Yaylası KıĢ Turizm Bölgesi Gez Yaylası kıģ sporları merkezi m aralığında ve Erzurum un 7 km doğusundadır. 54 ha lık alana sahip olan alanda doruktan kuzeydoğu yönünde uzanan üç geniģ sırt bulunur. Kayılabilir alan 2150 m ile 2750 m arasındadır. Konaklı KıĢ Turizm Bölgesi Konaklı kayak merkezi, erzurum kent merkezine 18 km uzaklıktadır. Kayak alanının yüksekliği m dir. Ekim ayının sonundan Mayıs ayı sonuna kadar yılda 150 günden fazla karla örtülüdür. Aralık Mayıs arasındaki dönem kayak etkinlikleri için en uygun zamandır. Normal kıģ koģullarında 2-3 m kar örtüsü ile kaplıdır. Potansiyel olarak 16 kayak alanı bulunan Konaklı bölgesinde, 16 mekanik tesis ve 288 ha lık toplam kayılabilir alan oluģturulması planlanmaktadır. Kayak türü olarak, kuzey ve Alp disiplini, Snowboard dır. Aynı anda kayakçının kaymasına fırsat veren taģıma kapasitesi varlığı, bölgede önde gelen bir alan olduğunu göstermektedir. Sayfa 42

43 5- Seçkin Özellikli Diğer Sahalar Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede: B, Ülke seviyesinde: T, Milletlerarası seviyede: M Adı Ġlçesi Bilinirlik ġelale Tortum ġelalesi Uzundere T Akarsular Çoruh Nehri Ġspir M Aras Nehri Tekman-Pasinler T Karasu AĢkale B Oltu Çayı Oltu B Tortum Çayı Tortum B Serçeme Çayı Aziziye B Pulur Çayı Aziziye B Hasankale Çayı Pasinler B Hınıs Çayı Hınıs B Ahırçemen Çayı Hınıs B Kisre Çayı Hınıs B Baraj, Göl ve Göletler Yedigöl Ġspir B Kuzgun Barajı Aziziye B Demirdöven Barajı Pasinler B Palandöken Göleti Palandöken B Ürünlü Göleti Olur B Kapıkaya Göleti Tortum B Köyceğiz Göleti Karayazı B Porsuk Göleti Pasinler B ġenkaya Göleti ġenkaya B Yaylalar Tekman Yayla Tekman B Çamlıca Yayla Ġspir B Davalı Yayla Ġspir B Soğanlı Yayla Ġspir B Mor Yayla Ġspir B Cevizli Yayla Uzundere B Uzunkavak Yayla Uzundere B Sapaca Yayla Uzundere B Poisor Yayla Uzundere B Cormis Yayla Uzundere B Ürünlü Yayla Olur B Uzunyayla Olur B Dutlu Yayla Oltu B Sayfa 43

44 Pertuvan Yayla Oltu B Bardız Yayla ġenkaya B ġenkaya Yayla ġenkaya B Mağaralar Elmalı Mağarası Ġspir B Cunni Mağarası Karayazı B Yıldızkaya Köyü Mağarası Olur B Mesire Piknik yerleri Abdurrahman Gazi Yakutiye B Kent Ormanı Palandöken B Uzunoluk Oltu B Akdağ Oltu B ġendurak Oltu B ġenyurt Tortum B H.M.S. ġırankes ġenkaya B Göllü Narman B Zuğar Uzundere B Horasan Horasan B Dağlar Palandöken D. Palandöken B Kargapazarı D. Tekman B Verçenik T. Ġspir B Kaçkar T. Ġspir B Mescit D. Ġspir B Soğanlı D. ġenkaya B Dumlu D. Yakutiye B Akdağ Yakutiye B Ovalar Erzurum Ovası Yakutiye T AĢkale Ovası AĢkale B Hınıs Ovası Hınıs B Pasinler Ovası Pasinler B Jeotermal sahalar Ilıca kaplıcaları Aziziye B Pasinler Kaplıcaları Pasinler B Erzurum Ġli Seçkin Özellikli Alanlarına ait SWOT Analizi Güçlü Yönler - Tek düģüģlü Ģelaleler sınıfına giren Tortum Ģelalesi, Türkiye nin en yüksek, dünyanın ise 12.büyük Ģelalesi olması, -Tortum Ģelalesinin yüksek turizm potansiyeli ve ziyaretçi sayısının olması, Zayıf Yönler -Tortum Ģelalesi Mayıs- Temmuz ayları arasında gür bir Ģekilde akmaktayken diğer aylarda kuruyarak yüksek bir yamaç görünümü alması, -Tortum Ģelalesinin bulunduğu coğrafi konum içerisinde Erzurum- Artvin karayolu güzergahının yer almasına rağmen dıģ turizm Sayfa 44

45 -Yaylaların geniģ sahalarda bulunması, -Yaylaların birçok turizm faaliyetlerine olanak sağlaması (trekking, kuģ gözlemleme, kamping vb.), -Yaylaların temiz hava, doğal güzellik imkanlarına sahip olması, -Elmalı mağarasının astım,bronģit gibi solunum yolu hastalıklarına Ģifa kaynağı olabilecek nitelikte sağlık turizmine imkan tanıması, -Elmalı mağarası içinde farklı Ģekillerde ve boyutlarda doğal oluģumların yer alması, açısından yeterince değerlendirilememiģ olması, -Ekonomik, Sosyo-kültürel nedenlerle turizmde aktif rol oynayacak genç nüfusun bölgeden göç etmesi, -Yaylalarda konaklama imkanlarının yetersiz oluģu, -Yaylacılık yapanların turizm altyapısı ve turizm fikri olmaması, -Yayla yollarının bakım istemesi, -Mağaraların tam olarak keģfedilmemiģ ve envanterlerinin yapılmamıģ olması, -Mağaralarda keģif yapacak yeterli eleman ve uzmanın bulunmaması, -Mağaralara ulaģımların zor olması, Fırsatlar - Tortum Ģelalesi çevresinde; piknik, balıkçılık, su sporları, kuģ gözlemciliği, doğa yürüyüģü gibi rekreasyonel aktiviteler yapılmaktadır. -Yaylalarda konaklama için basit kampçılık imkanlarının bulunması, -Elmalı mağarasının tarihi bir özelliğinin olması, -Cunni mağarası, Türk iskan izlerinin tespiti noktasında önemli bir merkez olması, -Yerel yönetimlerin yapılan çalıģmaları desteklemesi, Tehditler -Yaylalarda artan nüfus baskısı ve düzensiz yapılaģma, -Altyapı yetersizliğinden kaynaklanan sorunlar, -Doğal kaynakların bilinçsiz kullanımı, -Ġnsanların mağaralardaki doğal oluģumlara zarar vermesi, -Mağaralarda hazine arayıcılarının varlığı, -Mağaralardaki yarasa gübresinin ticaretinin yapılması, Seçkin özellikli alanların doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliģtirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliģmesine yönelik stratejik kararlar; 1-Tortum Ģelalesi çevresinde alternatif rekreasyonel faaliyetler olarak; dağcılık faaliyetleri, kamp faaliyetleri, avcılık, yamaç paraģütü, mağaracılık ve botanik faaliyetleri destekleyecek projelerin geliģtirilmesi, 2- Elmalı mağarasının astım, bronģit gibi solunum yolu hastalıklarına Ģifa kaynağı Sayfa 45

46 Yakutiye Aziziye Horasan AĢkale Pazaryolu Ġspir Oltu Olur Tortum Uzundere Hınıs Çat Karaçoban Karayazı Palandöken ġenkaya Narman Tekman Pasinler Köprüköy olduğundan mağaranın sağlık turizmine açılması için keģfinin ve envanterinin kısa sürede tamamlanmasının gerekliliği, 3-Geleneksel yaylacılığın teģvik edilmesi, yaylalarda düzensiz yapılaģmanın önlenmesi, 4-Yaylalarda pansiyonculuk uygulamalarının geliģtirilmesi, 5-Yayla evlerinden turizme uygun olanlarının tespit edilmeli, 6-Biyolojik çeģitliliğin korunmasına yönelik tedbirlerin alınması 7-Yaylacılık ile uğraģanlara turizm ve altyapısı konusunda eğitim verilmesi, 4.4.Erzurum Ġli ve Ġlçelerinin Öne Çıkan Doğa Turizmi Değerleri Matrisi Aktivite/Değer Değerler toplamı Rafting (R) Mağaracılık (M) Dağ bisikletçiliği (DB) Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG) Peyzaj güzelliği/fotosafari (PF) Yaylada konaklama/kamping (YK) DüzenlenmiĢ doğa gezisi rotası(dgr) Pansiyonculuk(P) Aktif yaylacılık(ay) Kelebek gözlemciliği imkanı(keg) KuĢ gözlemciliği imkanı(kug) Sayfa 46

47 Sportif olta balıkçılığı imkanı(sob) Milli park vb sahalar(mp) KıĢ sporları potansiyeli(ksp) Aktif kıģ sporları merkezi(ksm) Estetik Ģelale bulunan yerler(eġ) Estetik göl/baraj olan yerler(egb) Botanik gezilerine uygun saha(bog) Tescilli avlak sahası (AvS) Yabana hayatı geliģtirme sahası(yhgs) Garantili yaban hayatı gözlemi(gyhg) Bisikletle gezinti Yamaç paraģütü Piknik alanları Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG) Köy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat, kurutulmuģ meyve satılması kaydıyla) (KP) Çayır Ģeklinde gruplanmıģ dağ çiçekleri gezisi (görselliği yüksek olacak) (DÇG) Av sporları Arkeolojik merkez Dokusu bozulmamıģ kırsal miras gezisi (köyler) (KMG) Sayfa 47

48 Yaya gezi imkanı (Y) Tarihi eserler, sit alanı (Ts) ġelale görme imkanı (ġ) Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler (P) Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm) Botanik gezisi imkanı (Bt) Atla geziye uygun (At) Muhafaza Karakterli Korunan Alanlar Sayfa 48

49 5. SEÇKĠN VE YÜKSEK DEĞER TAġIYAN ALANLARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ VE POTANSĠYELĠNĠ GELĠġTĠRME ĠMKANLARININ ORTAYA KONULMASINA ĠLĠġKĠN ANALĠZLER 5.1. Ġspir Verçenik Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Ġspir YHGS Genel Özellikleri Ġspir-Verçenik Dağı YHGS, Erzurum ili Ġspir ilçesi sınırları içerisinde yer almakta olup, Ġspir e ortalama 30 km, Erzurum a ise ortalama 170 km mesafede yer almaktadır. Kuzeyde; Tatas Dağı, Kırmantepe, Soğanlı Dağı, Yesiltepe, K. Köse tepe, ile bu tepeleri birbirine bağlayan hat ile Bala ve K. Köse tepeden Çoruh nehrine inen sırt, batıda; Varsanka tepesinden Yedigöllere inen sırt ile Yıldız tepe ve Aksu deresi, güneyde; Ardıçlı, Ahlatlı ve Geçitağzı köylerini birbirine bağlayan hat, doğuda; Geçitağzı köyü mezrasından Çoruh nehrine inen sırt arasında kalan mevkide yer almaktadır yılında Erzurum Orman ĠĢletme Müdürlüğünce Av Koruma ve Üretme Sahası olarak etüt edilen saha, 1980 yılında Ġspir Yaban Hayatı Koruma ve Üretme Sahası olarak tescil edilmiģtir sayılı Kara Avcılığı Kanununun 2. Maddesine ve Bakanlar Kurulu nun tarih ve 2005/9453 sayılı kararı ile ,00 Hektarlık alan 2008 yılında Ġspir Verçenik Dağı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası olarak ilan edilmiģtir. Verçenik Dağı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahasında koruma altına alınmıģ olan türler Yaban Keçisi ve Çengel Boynuzlu Dağ Keçisidir. Soğanlı-Kaçkar Dağları'nın nemli hava kütlelerinin iç kısımlara sokulmasını engellemesi sonucu orta Çoruh Havzası nda yıllık ortalama yağıs miktarı Yusufeli nde 299 mm. ve Ġspir'de 440 mm. olarak gerçekleģmektedir. Ġspir-Verçenik YHGS m rakımları arasında olan bir saha olması nedeniyle alçak rakımlarda daha sıcak bir iklim hüküm sürerken daha yukarı bölgelerde karasal iklim hüküm sürmektedir. Soğanlı-Kaçkar Dağları nın zirve kesimlerinden kaynaklanan ve granodiyorit arazi üzerinde akıģ gösteren Aksu, Çamlıkaya ve Sırakonaklar dereleri debi ve uzunlukları en fazla olan akarsular durumundadır. Aksu Deresi nin uzunluğu yaklaģık 28 km civarında iken Çamlıkaya ve Sırakonaklar dereleri 25 km kadardır (Köse 1991). YHGS içerisinden ayrıca dünyanın en hızlı akan nehirlerinden biri olan Çoruh Nehri geçmektedir. Alan içerisindeki arazinin büyük bölümü orman rejiminde olmakla birlikte alan içerisindeki orman kadastrosu ile tapu kadastro çalıģmaları henüz tamamlanmamıģtır. Ancak alan içerisindeki baslıca arazi mülkiyetleri; Orman, Hazine, Mera ve Özel Mülkiyet olmak üzere 4 ana bölümden oluģmaktadır. Sayfa 49

50 ġekil 3. Erzurum ili Ġspir ilçesi Verçenik Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Flora Çoruh Vadisi Türkiye'nin en görkemli doğa hazinelerinden biri olup, en alçak ve en yüksek nokta arasındaki farkın 3000 m bulduğu irtifa farklarının sonucu olarak bölge vadilerinde görülen zengin biyolojik çeģitlilik ile essiz bir yerdir. Ġspir ve Yusufeli arasında bitki örtüsü, fundalıklardan nemli karıģık yaprak döken ağaç ormanlarına, pirinç tarlalarından alpin çayırlara, büyük bir çeģitlilik gösterir. Bu aynı zamanda, çok küçük bir alan içinde görülen iklim farklılıklarının da sonucudur. Kısacası, Çoruh Havzası'nın çok sayıdaki vadisi içinde ender bitki türleri bulunur. Bu bölgede, aralarında ender orkide, süsen (iris) ve sardunya türleri dahil, 100'den fazla endemik türün olduğu tahmin edilmektedir. Fauna Memeliler: Ġspir Verçenik Y.H.G.S. yaban hayatı bakımından oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. Ayrıca alan, içerdiği Boz Ayı (Ursus arctos), Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi (Rupicapra rupicapra), Dağ Keçisi (Capra aegagrus), Kurt (Canis lupus), Yaban Keçisi (Wild Cat), VaĢak (Lynx lynx) popülasyonları ile önemli memeli alanı niteliğindedir. Verçenik YHGS ında Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi (Rupicapra rupicapra) ve Yaban Keçisi (Capra aegagrus) korunan türlerdir. KuĢlar: Bölgede farklı iklimlerin aynı anda egemen olması, burada yaģayan bitki ve hayvan türlerinin çeģitliliğini arttırdığı gibi, bölgeyi kuģlar açısından da son derece özel bir konuma getirir. Vadi ve yakın çevresindeki habitatlar, bir kısmı yalnızca Doğu Karadeniz Bölgesi ne özgü olan birçok kuģ türünü barındırır. Çoruh Vadisi, süzülen yırtıcı kus göçü açısından önemli bir konumdadır. Bunun yanı sıra Sakallı Akbaba (Gypaetus barbatus), Kızıl Akbaba (Gyps fulvus), Kara Akbaba (Aegypiusmonachus), Dağ Horozu (Tetrao mlokosiewiczi) ve Ur Sayfa 50

51 Keklik (Tetraogallus caspius) popülasyonları ile Önemli Kus Alanı statüsü kazanır. Ġspirdeki akbaba türlerinden ikisi Balıklar: Alanda yer alan bazı göl ve akarsularda yasayan yerel alabalık türü kırmızı benekli alabalığın (Salmo trutta macrostigma) yoğun yasadıģı avcılık ve kirlenmeden dolayı popülasyonu son yıllarda azalmıģtır. Böcekler: Alandaki böcekler ile ilgili kapsamlı araģtırma yapılmadığı için yeterli bilgi bulunmamaktadır. Alanın çok sayıda endemik ve önemli böcek türlerini barındırdığı tahmin edilmektedir Ġspir YHGS Doğa Turizmi Değerleri Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahasının koruma ve yönetim gerektiren değerleri aģağıda sıralanmıģtır; Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi: Alanın ilan edilmesindeki ana hedef türlerden birisini oluģturan ve sahanın kuzey bölümündeki yüksek rakımlı kayalık alanlarda yasayan sayısı oldukça az olan Çengel Boynuzlu Dağ Keçisi ve bu türün üreme, barınma ve beslenme alanları ile birlikte alanın korunan değerlerinden birisidir. Yaban Keçisi: Alanın güney bölümünde yer alan Çoruh Nehrinin ikiye ayırdığı Çoruh vadisinin sağ ve sol taraflarındaki dik yamaçlarda yasayan ve alanın ilan edilmesindeki hedef türlerden bir diğerini oluģturan bu türün üreme, barınma ve beslenme alanları ile birlikte Yaban Keçisi alanın korunan değerlerinden bir diğeridir. Kırmızı Benekli Doğal Alabalık: Nesli tehlike altında olan, YHGS nın kuzeyindeki buzul gölleri ile yine alanın kuzeyindeki buzul gölleri ve Kaçkar Dağlarından beslenen Aksu, Çatalkaya ve Sırakonak Derelerinin yüksek rakımlı bölümünü kapsayan alanlarda yasayan Kırmızı Benekli Doğal Alabalık türü alanın koruma değerlerinden biridir. Sayfa 51

52 Buzul Gölleri: YHGS nın kuzey bölümünde ve Çengel Boynuzlu Dağ Keçisinin habitatı içerisinde yer alan, alanın hidrolojik iģleyiģi içerisinde önemli olan ve aynı zamanda Kırmızı Benekli Doğal Alabalığın yasam alanlarını oluģturan irili ufaklı göllerden oluģan Yedigöller ve diğer göllerden ibaret buzul gölleri alanın korunması gereken değerlerindedir. Ayrıca söz konusu buzul gölleri dağ ve macera turizm açısından potansiyel değerleri oluģturması nedeni ile de alanın koruma değerleri arasında yer almaktadır. Soğanlı-Kaçkar Dağları üzerinde glasiyal aģındırma Ģekillerinden sirk ve sirk göllerine, özellikle At Dağı ile Kaçkar Dağı arasında oldukça sık rastlanmaktadır. Vadilerin baģlangıç kısımlarında yer alan sirkler içerisinde dairevi veya elips Ģekilli bir veya birden fazla sirk gölü bulunmakta, yer yer bu sirklerin yamaçlardan dökülen enkazla dolması sonucu küçük düzlükler oluģmaktadır. Yedigöller sirk sahasının kuzeyinde, birbirlerinden eģiklerle ayrılmıģ üç sirk gölü bulunmaktadır. Elips Ģekilli olan ve yer yer gerilerindeki yamaçlardan dökülen enkazla Ģekilleri bozulan bu sirk göllerinden uzunluğu yaklaģık 300 m, geniģliği ise 150 m olan büyük göl, deniz seviyesinden 2980 m yükseklikte olup, önündeki sürgü üzerinden akan gidegeni, önce kuzeydeki küçük sirk gölünün gidegeni ile birleģtikten sonra Yedigöller Deresi ne katılmaktadır. Glasiyal aģındırma Ģekillerinden tekne vadiler, YHGS yaklaģık 1600 m lerden itibaren baģlamakla birlikte, m lerden sonra da yer yer bozulmuģ olmasına rağmen, yuvarlanmıģ ve cilalanmıģ morenler, hörgüç kayalar, moren taraçaları, asılı vadiler, omuz basamakları ve eğim kırıklıkları glasiyal Ģekillendirmenin izleri olarak ortaya çıkmaktadır (Köse 1991). Ġspir Yedigöl Çoruh Vadisi: YHGS nın güneyinden geçen ve her iki yamacında Yaban Keçisinin yasam habitatını barındıran, farklı yükseltiye sahip olması nedeniyle biyolojik çeģitlilik açısından önemli bir koridor oluģturan Çoruh Vadisi alandaki korunması gereken değerlerden birisini oluģturmaktadır. Çoruh Vadisi aynı zamanda önemli bir doga ve macera turizm potansiyeli nedeni ile de alanın korunması gereken değerlerindendir. Çoruh Nehri dünyada en yüksek Sayfa 52

53 debiye sahip olan nehirlerden biridir. Bu coģkun akan nehrin yatağını oluģturan Çoruh Vadisi, çok derin ve sarp yapısı ile ziyaretçilerine eģsiz manzaralar sunmaktadır. Çoruh vadisi, suya dayalı ekoturizm ve rekreasyonel faaliyetlere zengin olanaklar sağlamaktadır. Aynı zamanda, Çoruh Nehri nde suya dayalı rekreasyon etkinlikleri: Olta Balıkçılığı, Rafting ve Kano Ģeklinde sıralanmaktadır. Doğa turizmi faaliyetleri: Doğa yürüyüģleri, rafting, kano, dağ yürüyüģü, balıkçılık, bisiklet turları, kamping, günü birlik kamplar, yaylacılık, av turizmi, krater göllerinde günübirlik piknikler, dağcılık Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası içerisinde yapılabilmekte olan çeģitli rekreatif ve turizm aktivitelerinden bazılarıdır. Çim kayağı için uzun ve uygun pistler bulunmaktadır. Balon ve Yamaç paraģütçülüğü için gerekli engebeli ve yüksek dağlar ve tepeler ve ayrıca bütün bu güzelliklerin yanı sıra gerek ilçe merkezinde ve gerekse diğer yerleģim alanlarındaki kale, cami, çeģme vb tarihi kalıntıları ve tabiat güzellikleriyle turizme açılmayı beklemektedir. Alanda DKMPG Müdürlüğü tarafından av turizmi faaliyetleri de yürütülmektedir. Her yıl tespit edilen kota ile yerli ve yabancı avcılara sahada yaban keçisi ve çengel boynuzlu dağ keçisi avı yaptırılmaktadır. ġekil 4. Ġspirde yapılabilir doğa turizmi faaliyetleri(faris KARAHAN,2003) Sayfa 53

54 Yaylalar: Saha içerisinde kalan 17 adet yayla (Pirangas yaylası, Müsürük yaylası, Sıkbas yaylası, Basyurt yaylası, Sıralıkonak yaylası, Dagdibi yaylası, Pasalı yaylası, Kırmaçay yaylası, Hacer yaylası, Derinler yaylası, Güngör yaylası, Mamidag yaylası, Zorni yaylası, Kusdili yaylası, Dikenli yaylası, Tivasor yaylası, Salkı yaylası) yöre halkı tarafından Haziran ayı ikinci yarısından Eylül ayı son haftasına kadar olan dilim içerisinde hayvan otlatma amacı ile geçici konaklama alanı olarak kullanılmaktadır. Yaylaların bir bölümü de yine yöre halkı tarafından rekreasyonel amaçlı kullanılmaktadır. Yöresel ürünler: Tarımın yanı sıra ilçe ekonomisi hayvancılık, arıcılık, alabalık yetiģtiriciliği, seracılık gibi faaliyetlere de bağlıdır. Özellikle dut yetiģtiriciliğinin ekonomilerindeki payı büyüktür. Dut pekmezi ve pestil bu bölgenin ticari ürünleri arasında yerini almaya baģlamıģtır. Ġspir fasülyesi yöresel yemeklerin baģında gelmekle birlikte ticari ürün olarak da pazarlanmaktadır. Ġspir mutfağında fasulyenin ve balın önemli bir yeri vardır. Ev Pansiyonculuğu: Erzurum Ġli, Ġspir Ġlçesine bağlı Sırakonaklar Köyü bozulmamıģ doğası ve vadinin doğal güzellikleri ile turizm potansiyeli olarak yüksek kapasiteye sahiptir. Sırakonaklar yerleģmesi, güneyde Çoruh havzasından baģlayıp kuzeyde Kaçkarların yamaçlarına kadar uzanan vadi içerisinde farklı mahallelerden oluģmaktadır. Sırakonaklar birbirine bitiģik birkaç ev grupları halinde yer almaktadırlar. Yöreye gelen turistler ev pansiyonlarında konaklayıp yerel kültür ile tanıģıp yerel tatlarla bulunmaktadırlar. Köyde baģlayan ev pansiyonculuğu çalıģmaları yerel halka ekonomik anlamda kazanç sağlamaya baģlamıģtır. Fotoğraf. Sırakonaklar evlerinden bir görünüm(çakır ve ark, 2008) Sayfa 54

55 Manzara koridoru: Erzurum-Rize karayolu koridorunun doğal özelliklere bağlı olarak manzara yolu kavramı açısından uygun olup ekoturizm potansiyeli taģımaktadır. Erzurum- Rize karayolu koridoru sahip olduğu biyo-bölgesel zengin kaynakları ile manzara yolu olmaya son derece uygundur. Manzara yolunun baģlangıç noktası Erzurum-Erzincan karayolunun 27. km sindeki Pazaryolu ve Ġspir ilçeleri yol ayrımı ve bitiģ noktası Rize karayolu üzerindeki Ġyidere ilçesidir. ġekil 5. Erzurum Rize karayolu manzara koridoru(karahan F., Yılmaz H.,2004) Festivaller: Bölgede süregelen festivaller vardır. Bunlardan biri Eylül ayında Uzunbağ köyünde yapılan karakucak güreģleri, bir diğeri ise Ağustos ayının ilk haftası yapılan Ġspir Kültür Sanat ve Turizm Festivalidir. Bu festivallere diğer köylerden katılımcılar gelmektedir. Bölgede bulunan diğer köylerin de daha dar kapsamlı etkinlikleri olmaktadır. Ancak bu iki festival bilinen festivaller olduğu için bir potansiyel haline dönüģtürülebilir Sahanın Doğa Turizmi Potansiyelinin öne çıktığı ve sunduğu aktiviteler KuĢ Gözlemleri ġimdiye kadar 468 farklı kuģ türünün tespit edildiği Türkiye, pek çok yabancı kuģ gözlemcisi tarafından sadece kuģ gözlem amaçlı olarak ziyaret edilmektedir. Yapılan çalıģmalar sırasında kuģ göçünün yanı sıra, kuģ gözlem turizmi açısından yüksek bir potansiyele sahip olan birçok kuģ türünün Çoruh vadisi ve çevresinde rahatlıkla gözlemlenebildiği belirlenmiģtir. Çoruh vadisi kuģ izleme rotaları aģağıdaki gibidir: (Bekir ve ark, 2008) Sayfa 55

56 KuĢ Ġzleme Rotaları 1- Yedigöller, Ġspir 2- Çamlıca mahallesi (Korga), Ġspir 3- Yavuzlar mahallesi, Ġspir 4- Çayırözü köyü, Ovit geçidi, Ġspir 5- Sırakonaklar Vadisi, Ġspir YürüyüĢ Rotaları Ġspir Ġlçesinde farklı zorluk derecelerine göre 8 adet doğa yürüyüģü rotası belirlenmiģtir(durmuģ ve ark. 2007); Çamlıca Yaylası : Rota adı : Çamlıca Yaylası Zorluk derecesi : 1 YürüyüĢ süresi : 1.5 saat Yürünen mesafe : 4km UlaĢım bilgileri : BaĢlangıç noktasından Ġspir merkeze uzaklık 20 dakika Yükseklik : 1207m ġekil 6. Çamlıca Yaylası rotası Sayfa 56

57 Davalı Yaylası Rotası : Rota adı : Davalı Yaylası Zorluk derecesi : 4 YürüyüĢ süresi : 6-7 saat Yürünen mesafe : 13.6 km UlaĢım bilgileri : Ġspir- Sırakonaklar kavģağı 40 km, dk Sırakonaklar - baģlangıç noktası(muhtarın evi) 16 km, 30 dk Yükseklik : m ġekil 7. Davalı yaylası rotası Sayfa 57

58 Soğanlı Yaylası Rotası : Rota adı : Soğanlı Yaylası Zorluk derecesi : 5 YürüyüĢ süresi : 4.5 saat Yürünen mesafe : 7km UlaĢım bilgileri : Ġspir- Sırakonaklar kavģağı 35 km dk Sırakonaklar - baģlangıç noktası(muhtarın evi) 16 km 30 dk BaĢlangıç- Soğanlı yayla 2 saat Soğanlı yayla-göller 1 saat Yükseklik : m max ġekil 8. Soğanlı yaylası rotası Sayfa 58

59 Moryayla Rotası : Rota adı : Moryayla köyünden - Moryayla ya çıkıģ Zorluk derecesi : 2 YürüyüĢ süresi : 2-3saat Yürünen mesafe : 7 km UlaĢım bilgileri : ispir-yedigöller kavģak: 20km 30 dk Yedigöller kavģak-moryayla köyü: 12 km 30 dk Moryaylaköyü-Moryayla 7 km Yükseklik : m ġekil 9. Moryayla rotası Sayfa 59

60 Ġspir Yedigöller Rotası : Rota adı :Yedigöller ( Moryayla-Yedigöller köyü) Zorluk derecesi : 3 YürüyüĢ süresi : 4-5 saat Yürünen mesafe : 11km UlaĢım bilgileri : Ġspir-Yedigöller kavģak: 20km, 30 dk Yedigöller kavģak baģlangıç noktası:19km, 40 dk Yedigöller köyü-kavģak:20 km 30 dk Ġspir 50 dk Yükseklik : m ġekil 10. Yedigöller rotası Sayfa 60

61 Elmalı Mağarası : Rota adı : Elmalı Mağarası Zorluk derecesi : 2 YürüyüĢ süresi : 45dk Yürünen mesafe : 4km UlaĢım bilgileri : Ġspir-Elmalı kavģağı 20km KavĢak - Elmalı köy 2km Yükseklik :1376m ġekil 11. Elmalı mağarası rotası Elmalı mağarası: ispir ilçe merkezine bağlı Maden KöprübaĢı Beldesi ne yaklaģık 1,5 km mesafedeki Elmalı Mahallesi sınırları içinde yer almaktadır. Elmalı mağarası ülkemizin henüz tam olarak incelenmemiģ mağaralarından biridir. Mağara, jura-kretase yaģlı kireçtaģları içinde oluģmuģ havalandırma bölgesinde geliģmiģ ve bugün itibariyle ihtiyarlık safhasına ulaģmıģ fosil bir mağaradır. Sayfa 61

62 Sorah Göl : Rota adı : Sorah ( sarı göl ) (çamlıkaya-ģorah göl) Zorluk derecesi : 3 YürüyüĢ süresi : 4-5 saat Yürünen mesafe : 11 km UlaĢım bilgileri : Ġspir- Çamlıkaya: 28km, 30 dk. Çamlıkaya -baģlangıç noktası 3.5km Yükseklik :1207m ġekil 12. Sarıgöl (Sorah Göl) rotası Sayfa 62

63 Ahlatlı-Zarnıç Rotası : Rota adı : Ahlatlı-Zarnıç rotası ( Devedağ bölgesi) Zorluk derecesi : 2 YürüyüĢ süresi : 4-5 saat Yürünen mesafe : 14 km UlaĢım bilgileri : Ahlatlı köyü-ġspir 41km ġekil 13. Ahlatlı-Zarnıç rotası Sayfa 63