ТЕОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТИНИН ИЛИМИЙ ЖУРНАЛЫ

Transkript

1 Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлиги Ош мамлекеттик университети ТЕОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТИНИН ИЛИМИЙ ЖУРНАЛЫ İLAHİYAT FAKÜLTESİ İLMİ DERGİSİ САНЫ Ош-2013

2 İlahiyat Fakültesinin İlmi Dergisi Sayı 2013 Ош мамлекеттик университетинин Oş Devlet Üniversitesi теология факультетинин илимий журналы İlâhiyat Fakültesi İlmî Dergisi илимий журнал рецензияланып Hakemli Bilimsel Dergi бир жылда эки жолу чыгарылат Yılda İki Kez Yayımlanır ISBN : ISBN : / саны 2013 / Sayı журналдын ээси Ош мамлекеттик университетинин ректораты жана Түркия Диянет фонду башкаруунун атынан проф. ИСАКОВ Каныбек -проф. ГӨРМЕЗ Мехмет жооптуу редактор Проф. док. УЯНЫК Мевлютжооптуу редактордун орун басарылары док. АЖАР Өмер док. ЖУСУБАЛИЕВ Али жооптуу катчы Ахмет Тургут Редакциялык кеңеш проф. Асилбек Алиев проф. Мевлют Уянык PhD. Зайлабидин Ажимаматов док. АЖАР Өмер PhD. Али Жусубалиев сая.и.к. доцент Тимур Козукулов PhD. Абдилазиз Калбердиев PhD. Сайфилла Базаркулов PhD. Ниязали Арипов PhD. Шумкар Масиралиев PhD. Абдимухамет Мамытов PhD. Замира Ахмедова Дизайын Ибадат Турганбаева Адрес :Ош мамлекеттик университети теология факультети Исанова 77 Ош Кыргызстан Тел : Факс : ilmijurnal@gmail.com журнал туркия диянет фондусунун демөөрчүлүгү менен басмадан чыгарылды ОшМУнун теология факультетинин илимий журналы рецензияланып чыгарылат Sahibi Oş Devlet Üniversitesi Rektörlüğü ve T.C. Diyanet Vakfı Mütevelli Heyeti Adına Prof.Dr.Kanıbek İSAKOV-Prof.Dr.Mehmet GÖRMEZ Editör Prof.Dr.Mevlüt UYANIK Editör Yardımcıları Yrd.Doç.Dr. Ömer ACAR Dr. Ali CUSUBALİEV Sekreter Ahmet Turğut Yayın Kurulu Prof. Dr. Asilbek ALİEV Prof.Dr. Mevlüt UYANIK Dr. Zaylabidin ACİMAMATOV Yrd.Doç.Dr. Ömer ACAR Dr. Ali JUSUPALİEV Doç. Dr. Timur KOZUKULOV Dr. Abdilaziz KALBERDİEV Dr. Sayfilla BAZARKULOV Dr. Niyazali ARİPOV Dr. Şumkar MASİRALİEV Dr. Abdimuhamet MAMITOV Dr. Zamira AHMEDOVA Dizgi İbadat Turganbaeva Adres :Oş Devlet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İsanova 77 Oş Kırgızistan Tel : Faks : ilmijurnal@gmail.com Dergi, Türkiye Diyanet Vakfı nın Katkısı İle Yayınlanmaktadır Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi Hakemli Bir Dergidir 2

3 Теология факультетинин илимий журналы саны 2013 Жарыяланууга коюлган талаптар 1. ОшМУнун теология факультетинин илимий журналына жөнөтүлгөн макалалар мурда эч жерде жарыяланбаган болуп, журналда гуманитардык илимдер боюнча макалалар, котормолор, тарыхый нуска тексттер жарыяланат. Ошондой эле конференция жыйнактары жарыяланат. 2. Журнал кыргыз, түрк, орус, англис жана арап тилдеринде жарыяланган. 3. Журналда жарыялана турган макалалар 7000 сөздөн ашпоосу керек. 4. Жарыяна турган макала башта илимий жыйналыштарда, конференцияларда колдонулган болсо, колдонулган датасы жазылат. 5. Макаланын аннотациясы эң коп 150 сөздөн, өзөк сөздөр 3-5 сөздөн туруп, журналда жарыялануучу тилдеринин бирөөсүнө которулушу керек. 6. Статьялар жана котормолор рецензентке берилет. Оңдолушу керек болгон макалалар эң кеч он беш күндө тапшырылышы керек. 7. Макаланын илимий өзгөчөлүгүтили жана укуктук жоопкерчилиги автордун өзүнө тиешелүү. 8. Журналга берилген макалалардын электрондук базада кайрадан басылыш укугу журнал ээлерине таандык. 9. ОшМУнун теология факультетинин илимий журналы 2000-жылдан баштап жарык көрүп келүүдө. Журналдын 1-2-сандары редакциялык кеңештен, андан кийинки сандары рецензеттик комиссия тарабынан басылууда. Yayın ilkeleri 1. Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi nde sosyal bilimler alanında daha önce hiçbir yerde yayınlanmamış özgün nitelikli makaleler, çeviriler, orijinal metin neşirleri sadeleştirmeler, kitap ve tez tanıtımları ile sempozyum değerlendirmeleri yayınlanır. 2. Makalelerin dili Kırgızca, Türkçe, Rusça, İngilizce ve Arapça olabilir. 3. Dergide yayınlanacak yazılar en fazla 7000 kelime olmalıdır. 4. Makale, daha önce kongrede bildiri olarak sunulmuş ise bildiri tarihi ve yeri belirtilmelidir. 5. Özet, çalışmanın amacını ve sonuçlarını açık olarak belirtmeli, 150 kelimeden fazla olmamalı, özete 3-5 anahtar kelime eklenmelidir. Özet, başlık ve anahtar kelimeler derginin yayın dillerinden birine çevrilmelidir. 6. Yayın ilkelerine uygun bulunan yazılar hakemlere gönderilir. Düzeltme istenen yazıların, en geç on beş gün içinde yazı işlerine ulaştırılması gerekir. 7. Yazıların bilimsel, içerik, dil ve hukuki sorumluluğu yazarlarına aittir. 8. Dergimiz, yayınlanan makalelerin elektronik ortamda yeniden yayınlama hakkına da sahiptir. 9. Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmi Dergisi 2000 tarihinden itibaren yayınlanmaktadır. Derginin 1-2-sayıları Yayın Kurulunca, sonraki sayıları Hakemler Kurulunca yayınlanmıştır. 3

4 İlahiyat Fakültesinin İlmi Dergisi Sayı 2013 МАЗМУНУ/İÇİNDEKİLER/СОДЕРЖАНИЕ Редактордон Мевлүт Уянык; которгон: Абдилазиз Калбердиев Ислам, саясат жана коопсуздук Зайлабидин Ажимаматов Ханафий мазхабынын Маварауннахирде калыптануусунда Бурхануддин Аль-Маргинанинин орду Ömer Acar Edmund Castell ın Heptaglot Sözlüğü Örneğinde Arapça nın Çok Dilli Sözlük Geleneğindeki Yeri С.Базаркулов, А.Калбердиев Диндин коомдук туруктуулукту сактоодогу орду жана ролу Бабатаев Абдирашит Мавляна Жалалиддин Руминин адам болмушун талдоосу Али Жусубалиев Кыргыз макалдарында ишенимге байланыштуу мотивдер Ниязали Арипов Алак сүрөсү жана исламдын билим берүүгө болгон көз карашы Самаган Мырзаибраимов Исламда үммөт түшүнүгү жана кыргыз элинин улуттук өзгөчөлүгү Mevlüt Uyanık Küreselleşme Olgusu ve İpek Yolunun Yeniden Diriliş Projesi Мамытов Абдимухамет Диндерде ыйык адам ишеними Масиралиев Ш.П Дин философиясынын проблемалары Маметбек Мырзабаев Кыргызстанда дин менен мамлекеттин байланышы Ахмедова Замира Мухаррам айы жана ашура күнү С.Базаркулов Диний билим берүү стандартташтырылып диний окуу жайлар лицензияланат 4

5 Теология факультетинин илимий журналы саны 2013 Oş Devlet Ünıversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi 5 Ош мамлекеттик университети Теология факультетинин илимий журналы sayı саны 2013 Редактордон... Социализм менен капитализм жактаган дүйнөгө болгон көз караш, 1989-жылдан кийин өз маанилүүлүгүн жогото баштады. Натыйжада, жакын жана бир тууган түркий элдер көз карандысыздыкка жетишип, самаган тилектери ишке ашты. Алардын арасынан биринчилерден болуп Кыргызстан көз карандысыздыгын жар салды. Аны алгачкылардан болуп Түркия Республикасы тааныды жана Атажурт (Түркистан) менен Энежурт (учурдагы Түркия) арасындагы байланыш, өз ара мамилелерди жогорку деңгээлге чыгаруу максатында, маданий жана экономикалык келишимдер түзүлдү. Мына ушундай максатты көздөп түзүлгөн келишимдин алкагында, окуу жылында Түркия Диянет Фондунун демөөрчүлүгү менен Орто Азияда алгачкылардан болуп, Ош мамлекеттик университетинде теология факультети ачылды. Быйыл факультеттин ачылгандыгынын 20-жылдыгы белгиленмекчи. Бул аралыкта факультеттен төрт жүз бүтүрүүчү аяктады. Ошондой эле, дин кызматкерлеринин квалификациясын жогорулатуу максатында, атайын курстар уюштурулуп, андан алты жүзгө жакын имам билимдерин тереңдетип кетишти. Теология факультетине кабыл алынган студенттер, бир жыл бою Түркиянын Анкара (кыздар) жана Болу (эркек балдар) шаарларында атайын даярдык курстарын окушуп, андан соң Ош шаарында билимдерин улантышат жылы ошол эле фонддун каржылоосу менен теология факультетинин студенттерине жатакана жана Түркиядан келген мугалимдерге мейманкана курулган. Факультеттин алгачкы жылдарында, мугалимдер Түркиядан келишсе, азыр мугалимдердин көпчүлүгүн Түркиядан билимдерин тереңдетип келишкен жергиликтүү мугалимдер түзүшөт. Бул аралыкта, доктордук (PhD) диссертацияларын жактап келишкен 17 бүтүрүүчүбүздүн тогузу ОшМунун теология факультетинде, үчөө Манас университетинде, экөө Арашан гуманитардык институнда окутуучу болуп эмгектенишет. Ошол эле учурда 15 бүтүрүүчү Анкара университетинде докторантурада (PhD), үч бүтүрүүчү Стамбул Пендик Хасеки Окуу Борборунда окушат. Ошондой эле, теология факультетин аяктагандар муфтияттын түрдүү структураларында, мамлекеттик билим берүү мекемелеринде жана ар кандай тармактарда алгылыктуу иш алып барышууда. Быйыл теология факультетинин ачылгандыгынын 20 жылдыгына карата, жаңы долбоорлор иштелип чыгууда. Алардын арасынан эң маанилүүсү «20 жылда 20 илимий эмгек» темасында

6 İlahiyat Fakültesinin İlmi Dergisi Sayı 2013 бүтүрүүчүлөрүбүз тарабынан Түркиянын университеттеринде жакталган доктордук (PhD) диссертациялардын кыргыз тилине которулуусу болуп саналат. Ошондуктан, доктор Абдилазиз Калбердиевдин диссертациясы кыргызчага которулуп факультетибиздин алгачкы басылмасы болмокчу. Экинчи китеп доктор Зайлабидин Ажимамтов которгон Амалийнин шархи басылмакчы жылы январда өткөрүлгөн 9-Дин кызматкерлеринин билимин жогорулатуу курсунун аяктоосу менен, аркасынан алардын окуй ала турган даражада колдонмо китеби факультеттин окутуучу профессордук курамы тарабынан даярдалууда. Факультетибиз илимий журналын жыйырма жылдыкка карата чыгарылууда. Бул журналда макалалар Кыргызстандын диний абалы, тарыхы, коомдук диний жагдайларына арналган. Кыргызстандын эгемендүүлүктү алгандан бери жыйырма жылдык тарыхты ичине камтыган динди иликтегенге басым жасала турган Эл аралык конференцияны уюштуруу иштери башталган жылы майда теология факультети тарабынан уюштурулган конференцияда, кыргызстандын диний жашоосу, диний аң сезим, диний уюмдар жана теология факультеттеринин ордун изилденип, жол картасын чыгарууга аракет жасалат. Имам Хатип лицейин ачылуусуна теология факультети өз салымын кошуп жатат. Диний жаатта ар түрдүүлүк жана элдин үрп адаттарына байланыштуу радикалдуу көз караштарды, салафийлик, экстремисттик маанайдагы өзгөчөлүк түшүнүктөрдүн жайылуусуна каршы орто мектептер диний предметтердин окутулуусуна басым жасалып жатат. Бул сабакты окутуу жалпы кругозорго жана педагогикалык формацияга ээ теология факультеттеринин жана ага жакын адистиктердин бүтүрүүчүлөрүн окутулуусу айтылып келүүдө. Себеби, коомдук тынчтыкты сакталуусуна кепил боло ала тургандыгы айтылууда. Диний кызматкерлерди даярдоо үчүн, Түркиядагы Имам Хатип лицейине окшогон окуу жайларын ачууга эки теология факультети бар Ош мамлекеттик университетинин жетекчилик аракет кылышууда. Түркия менен Кыргызстандын укуктук жактан социалдык жана светтик түзүлүштөгү мамлекет, тил, үрп адат бир булактан болуусу, диний аң сезим да бирдейлүүгү, эки мамлекеттин руханий негиздеринин күчтөнүүсүнө жардамчы боло алат. Ошондуктан, Түркиядагы мисалындай Имам Хатип лицейлерин ачуу үстүндө ОшМУнун ректораты, теология факультети жана Түркия Диянет фонду иштеп жатышат. Андыктан, март күндөрү делегация Түркияда болушуп, бул маселенин кээ бир жагдайларын тереңирээк изилдешти. 11/03/2013 университеттин административдик кеңешмесиинде Түркияга болгон сапары туралуу 6

7 Теология факультетинин илимий журналы саны 2013 ректор, профессор Каныбек Исаков, кеңири маалымат берди. Ушуга окшогон маалыматты 12/03/2013 факультетибиздин конференция залында жалпы жамаатка айтып берди. ОшМУнун инициативасы менен жалпы билим жана диний билимди бир эле учурда окуткан, Имам Хатип лицейине окшош окуу жайын ачуу боюнча келишимдерге кол коюлду. Түркия тараптан Дин иштери башкармалыктын төрөгасынын орун басары, профессор Мехмет Эмин Өзафшар, Билим берүү министрлигинин диний билим берүү департаментинин башчысы профессор Ирфан Айжан жана Дин иштери башкармалыгынан тышкы байланыштар департаментинин башчысы, профессор Мехмет Пашажы катышты. Имам Хатип лицейлеринин ачылуусу менен факультетибизге келе турган абитуриенттердин артуусу күтүлүүдө, ошондой эле лицейди аяктаган бардык бүтүрүүчүлөр Кыргызстан менен Түркиянын бардык университеттеринде окууну улантыша алышат. Диндин туура булактарына таянып, рационалисттик, сын ой жүгүртүү менен расмий окуу жайларда окутулуусу маанилүү. Себеби, советтер союзу учурунда атеисттик тарбия менен жетилген муун, эгемендүүлүктү алгандан кийин руханий жашоонун вакуумун сезишип, аны үрп адат жана хурафалар менен жумурулган түшүнүктүн негизинде диний аң сезимди пайда кылышкан. Конституциянын даярдалуусу жана дин тутуу эркиндигин мыйзамдаштыруусуна чейин ( ) калк, көзү ачык, палжы, бакшы сыяктуу инсандарга ишенишип, хурафалардын негизинде диний абалды түзүшкөн. Ошону менен бирге, радикалдуу көз караштарга ээ мазхаб, саясий жана ишеним жактан көбөйгөн, айрыкча, миссионерлер күчөгөн. Эгер сөз уйкашса, Чыныгы диний жарылуу деп айтууга болот. Бул абалды жөнгө салуу үчүн расмий мекемелерден, башкача айтканда Имам Хатип лицейлери жана теология факультеттеринин ачылуусу абзел. Ошондуктан, 1993-жылы Түркиянын колдоосу астында ачылган (Арашан жана Манас) теология факультеттери үчөө болду, аны менен бирге башка университеттерде үч дин таануу бөлүмү ачылды. Мектептерде дин таануу сабагын мажбурий болуусу жана Имам хатип лицейлеринин ачылуусу да коомдогу руханий хаосту толтура алышпайт. Себеби, коомдук уюм катары ачылган медресе, Ислам институттары жана университети да расмий (Имам Хатип жана теология факультеттери сыяктуу) тарапка өтүүсү абзел. Бул диний билим берүү жаатындагы бир багыт, ал эми Мусулмандардын диний башкармалыгы да мамлекеттик органдардын арасынан орун алуусу жөнүндө да ойлообуз керек. 7

8 İlahiyat Fakültesinin İlmi Dergisi Sayı 2013 Эгер бул уюм расмийге айланса анда мамлекеттин ичиндеги мечиттер, Куран курстары ачылуусу жана иштөөсү системага отурат, ошондой эле мечиттердин да архитектулаык жактан куруулусу иретке келет деп айтсак жаңылышпайбыз. Бул иш чараларды колдоо максатында калктын да салымын расмий топтоо жана контролдоо үчүн фонддун куруулусу керек. Мындай кемчилдикти сезишип, Түркия Диянет фондуна окшогон фондду түзүү үстүндө иштеп жатышат. Муфтияттын диний кызматкерлерди социалдык жактан колдоо үчүн Түркиянын мисалындай Диний башкармалык сыяктуу түзүлүшкө айланса, анда ийгиликке коомчулук да мамлекет да жетишет жеп ишенебиз. Дин кызматкерлери мамлекет тарабынан айлык маяналарын алышып, социалдык жактан корголмок. Жогоруда айтылган жана ага окшогон маселелерди аныктоо максатында Эл аралык конференция уюштурулууда. Кыргыз коомчулугунда диний маданияттын өтмүшү, учуру жана келечеги тууралуу докладдар талкуулануусу, 20-жылдыкка карата эң маанилүү иш чарабыз болмокчу. Журналдагы кээ бир макалалар бул конференциянын алдын ала негиздерин түзөт. Кудай буйурса бул конференцияда Кыргызстанда Исламдын орду жана ролу, ошондой эле теология факультеттерин борборго алган докладдар үстүндө талкуу жүргүзүлөт. Ошентип, келечекке карай дин жана диний баалуулуктардын орду аныкталат. Окурмандарыбызды журналдагы макалалар менен жүзмө жүз калтырмакчыбыз, урматым менен. Проф., доктор Мевлют Уянык ОшМУнун теология факультетинин деканы 8

9 Теология факультетинин илимий журналы саны 2013 Oş Devlet Ünıversitesi Ош мамлекеттик университети İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi Теология факультетинин илимий журналы sayı саны 2013 Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2013 yılı dergisi sunuşu. Çift Kutuplu, yani sosyalist ve kapitalist dünya tasavvuru 1989 yılı itibarıyla sarsılmaya başladı. Kardeş ve Akraba Topluluklarımız peşpeşe bağımsızlıklarını ilan etmeye başladı. Kırgızistan, 31 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan edince, bunu uluslararası alanda ilk tanıyan Türkiye Cumhuriyeti oldu. Atayurt (Türkistan) ile Anayurt (Türkiye) arasında irtibatı güçlendirmek için kültürel ve ekonomik anlaşmalar yapılmaya başlandı Bu açıdan öğretim yılında Türkiye Diyanet Vakfı nın sponsorluğunda Oş Devlet Üniversitesi bünyesinde açılan İlahiyat fakültesinin Kırgızistan hayatı açısından çok önemli bir işleve sahip olmuştur. Bu sene 20. Kuruluş yılı çalışmalarına devam eden Fakülte yaklaşık dört yüz mezun vermiştir. Bu sene 9. Yapılan Din Görevlileri Semineri ile de 600 imama hizmet içi eğitim vermiştir. İlk yıllar 40 erkek öğrenci Bolu da, 20 kız öğrenci Ankara da hazırlık ve 1. Sınıf eğitimlerini almış, kalan yılları ise Oş şehrinde tamamlamıştır yılında Vakıf, okul bünyesine yurt ve lojmanlar yapmıştır. Öğretim elemanlarının tamamı ilk dönem Türkiye den gitmiştir, ama şu anda dokuz öğretim elamanı kendi mezunu doktorlardan oluşmaktadır. Şu ana kadar yüksek lisansını ve doktorasını Türkiye de bitiren 17 mezunumuzun kalan 3 tanesi Kııgız Manas Üniversitesinde, iki tanesi Araşan İlahiyat Fakültesinde öğretim görevlisi olarak görev yapmaktadır. 15 civarında öğrencimizde Ankarada yüksek Lisans ve doktora yapmaktadır. 3 öğrencimiz de İstanbul Pendik Haseki Eğitim Merkezinde okumaktadır. Mezunlarımız bölge ve şehirlerde kadı/müftü yardımcısı, imam hatip, öğretmen ve serbest meslek sahibi olarak çalışmaktadırlar. Kadıyat ve din hizmetlerinde görev alan mezunlarımıza yine Diyanet Vakfı da maddi açıdan destek olmaktadır. İlahiyat Fakültesi 20. Kuruluş Yılına Yeniden Yapılanarak Girme Projeleri: Batı Türkistan da yüksek öğretimi resmi olarak yapan ilk kurum olan İlahiyat Fakültesi fiziksel donanım için Diyanet İşleri Başkanlığı Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü ile yapılan ortak çalışma sonucunda hazırlanan proje Türkiye Diyanet Vakfı Mütevelli Heyeti tarafından onaylanmıştır. Akademik etkinlikler olarak 20 yılda 20 Akademik Eser başlığı ile yapılan doktora tezlerinin Kırgız Türkçesine çevrilmesine başlanmıştır. BU BAĞLAMDA Dr. Abdulaziz Kalberdiev doktora tezini kırgız Türkçesine aktardı fakültemizin ilk resmi yayını olarak baskıya verdik. 9

10 İlahiyat Fakültesinin İlmi Dergisi Sayı 2013 İkinci eserimiz ise Emali şerhinin Dr. Zaylabidin Acımamatov tarafından hazırlanan Kırgız Türkçesi yayınıdır Ocak 2013 tarihinde yapılmış olan 9. Din Görevlileri Semineri sonrasında imamların ve diğer görevlilerin rahatlıkla kullanabileceği bir el kitabı mahiyetinde telif eser çalışması fakültemiz öğretim üyelerince yapılmaya başlanmıştır. Fakültemizin akademik dergisi bu kutlama yılına özel sayı çıkartmak üzeredir. Ayrıca bu makalenin temel hedefi olan bölgedeki dini hayatı, kurumları, Kırgızistan ın bağımsızlığının itibaren 20 yılını bütün boyutlarıyla müzakereye açacak, mevcut kültürel ve dini dokuya olan etkisini araştırabilecek bir sempozyum organizesi yapılmıştır Mayıs 2014 tarihlerinde Oş ilahiyat fakültesinde düzenlenecek olan bu sempozyumda Kırgızistan (tikel) merkezli dini hayatı, dine dair bakış açılarını, dini kurumları ve bu bağlamda İlahiyat Fakültesinin yerini inceleyecek ve bir yol haritası çıkarılmaya çalışılacaktır. İmam Hatip Lisesi Açılma projesinde İlahiyat Fakültesin önemli işlev görmektedir. Dini yapıda görülen farklılıklar ve halkın örf ve adetlerine yönelik aşırı yorumlar, ortaya çıkan selefi, radikal dini yorumların yoğunlaşması ve toplumsal barışı tehdit etme aşamasına gelmesi gibi nedenlerle okullarda ilköğretimden lise son sınıfa kadar zorunlu din eğitimi verilmesinin gerekliliği ağır basmaya başlamıştır. Bu dersleri, alan (din) bilgisi, genel kültür ve pedagojik formasyona sahip İlahiyat Fakültesi veya dengi eğitim kurumundan mezunu öğretmenler okutmasıyla dinin bireysel ve toplumsal barışı sağlayan bir unsur olacağı düşünülmektedir. Din hizmetlerini yerine getirecek (ara) elamanları yetiştirmek üzere Türkiye deki İmam-Hatip liselerine benzer orta öğretim kurumlarının açılması gerektiği hususu son dönemlerde vurgulanmakta ve bünyesinde iki ilahiyat fakültesi bulunan Oş Devlet Üniversitesi yetkilileri bunun üzerinde önemle durmaktadırlar. Türkiye ile Kırgızistan ın hukuki yapısı, sosyal ve laik bir devlet olması, dil, örf ve adetlerinin aynı kaynaktan gelmesi, dini anlayışlarının aynı kaynaklardan beslenmesi iki ülke arasındaki manevi temellerin güçlenmesine yardımcı olmaktadır. Bu bağlamda Türkiye örneğinde olduğu üzere İmam Hatip Lisesi çalışmaları Oş Devlet Üniversitesi Rektörlüğü, İlahiyat Fakültesi ve Türkiye Diyanet Vakfı ile ortak çalışmalar yapmaktadır. Bu bağlamda Mart tarihleri arasında Türkiye ziyareti yapılıp, konu ayrıntılı olarak incelenmiştir. 11/03/2012 tarihinde Üniversite Senatosu toplantısında Rektörümüz Prof.Dr. İsak Kanıbekov, bu ziyaret ve yapılan görüşmeler hakkında ayrıntılı bilgi vermiştir. Benzeri bir toplantıyı 12/03/2013 tarihinde fakültemiz konferans salonunda bütün öğrencilerimiz ve öğretim elemanlarımıza yönelik olarak yapmış ve konunun önemini özellikle vurgulamıştır. 10

11 Теология факультетинин илимий журналы саны 2013 Oş Devlet Üniversitelesi öncülüğünde pozitif bilimler ile dini ilimleri aynı anda okutan İmam Hatip Lisesi benzeri bir okulun açılmasına dair protokol tarihinde imzalanmıştır. Türkiye tarafından Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Prof.Dr. Mehmet Emin Özafşar, Milli Eğitim Bakanlığı Din Öğretimi Genel Müdürü Prof.Dr. İrfan Aycan ve Diyanet İşleri Başkanlığı Dış İlişkiler Genel Müdürü Prof.Dr. Mehmet Paçacı toplantıda katıldı. İmam Hatip lisesi açılması ile fakültemize gelecek öğrenci sayısı artacak, ama bu liseyi bitiren gençler Kırgızistan ve Türkiye de her üniversitede okuyabilecekler. Dinin sahih kaynaklara dayanarak rasyonel, eleştirel bir şekilde resmi kurumlarda okutulup öğretilmesi hususu çok önemlidir. Çünkü Sovyetler Birliği döneminde materyalist ve ateist öğreti ile yetiştirilen nesiller bağımsızlığa kavuşunca dini açıdan da büyük bir boşluk duymuş ve bunu örf, adet ve hurafelerin karışımı bir halk dini anlayışı oluşturmaya başlamışlardır. Anayasa nın hazırlanması ve din ile ilgili işlerin hukuki zemine kavuşturulmasına kadar ( ) halk, kahin, falcı ve baksı dediğimiz insanlara inanmaları ve hurafelerden oluşan bir dini yapı oluşturmuştur. Bunun yanısıra radikal ve aşırı yorumlara sahip mezhepler, siyasi ve itikadi yapılanmalar çoğalmış, ayrıca misyonerlik faaliyetleri çoğalmıştır. Tabiri caizse tam bir dini patlama yaşanmıştır. Bu durumun ortaya çıkardığı toplumsal sorunların çözümü için ise dinin resmi birimlerde sahih kaynaklara dayanarak, rasyonel, eleştirel ve mukayeseli bir şekilde incelenmesi zorunluluğunu pekiştirmiş, bu da imam hatip lisesi benzeri okullar ile teoloji fakültelerinin açılması ve desteklenmesini gerektirmiştir. Bu bağlamda 1993 yılında Türkiye nin desteği ile açılan (Araşan ve Manas)ilahiyat fakülteleri üç olmuş, bunun yanı sıra diğer üniversitelerde üç tane Din Tanu bölümü açılmıştır. Bununla birlikte din derslerinin zorunlu olması, imam hatip benzeri okulların açılması mevcut dini anlayışlardaki kaosun giderilmesinde yeterli olamayacağı açıktır. Çünkü şu anda sivil inisiyatif tarafından finanse edilen Medrese, Enstitü ve İslam üniversitesi gibi kurumların öğretim kadroları ve öğrencileri, Devletin kuracağı yeni din eğitimi kurumlarına (İmam Hatip Lisesi ve İlahiyat Fakültesi) şeklinde yapılanmalıdır. Bu eğitim ve öğretim açısından yapılması öngörülen husustur, ama bu da yeterli değildir, çünkü buralardan mezun olan gençlerin istihdam alanını açısından önemli olan Müftiyat (Kırgızistan Müslümanları Dini İdaresi) devlet teşkilatı içerisinde yer alan bir kamu kurumuna dönüştürülme imkanı üzerinde düşünülmelidir. Eğer böyle resmi bir kurum olursa, ülkedeki Cami ve Kur an Kursu yapımı, açılması ve hizmet yürütmesi düzenli hale gelecek, ülkedeki mescitler mimari açıdan bile bir estetik ve ülke değerlerine uygun tarzlarda yapılacaktır. Bu çalışmalar için ayrıca halkın desteğinin de resmi olarak 11

12 İlahiyat Fakültesinin İlmi Dergisi Sayı 2013 toplanması, harcanması sürekli kontrole tabii tutulan bir vakıf kurulabilir. Nitekim bu ihtiyacı hisseden yetkililerin Türkiye Diyanet Vakfı benzeri bir vakıf oluşturma çabaları devam etmektedir. Müftiyat ın kamu kuruluşu olmasıyla mevcut özerkliğinin ihlal edilmesini kast etmiyorum. Müftiyat ın mevcut hukuki statüsünü, Türkiye deki resmi ama özerk kurumlar gibi olursa, hatta bizim Diyanet İşleri Başkanlığımız da ülkemizde böyle bir statüye kavuşursa dini hizmetlerin verimliliğinin daha da artacağı kanaatindeyim. Kırgızistan için söyleyecek olursak, Türkiye deki özerk kurumlar gibi bir Diyanet İşleri Başkanlığı tesis edilebilirse, hem buradaki hem de Türkiye deki olası aksaklıklar en aza indirilebilir. Kırgızistan için söyleyecek olursak, din hizmetinde bulunan görevlilerin geçim sıkıntısı olmaz ve düzenli resmi bir gelirleri olursa, ülkedeki bütün din hizmetlerini ve yaygın din eğitimi ihtiyaçlarını karşılamak için bütün güçleriyle çalışacak ve gayr-i resmi birimlerin etkisi altında kalmadan dini hizmetleri yerine getirebilir. Bu ve benzeri hususların müzakere edilmesi için uluslaarası sempozyum düzenlenmiştir. Kırgız toplumunda dini kültürün dünü, bügünü ve yarına dair projeksiyonların ele alınacağı sempozyum, 20. Kuruluş yılımızın nihai etkinliği olacaktır. Dergide yayımlanan makalelerin bazıları bu sempozyuma bilgisel zemin hazırlama yönündedir. İnşallah sempozyumda sunulacak bildiriler ile Kırgızistan da İslam ın bütün boyutları İlahiyat fakültesi merkezli müzakere edilecektir. Böylece geleceğimize yönelik projeksiyonlarda din ve dini değerlerin yeri netleşecektir. Okurlarımızı dergimizdeki makalelerle bırakıyor, saygılarımızı sunuyoruz. Prof. Dr. Mevlüt UYANIK DEKAN VEKİLİ OŞ/Mayıs