Erendiz Atasü nün Romancı Gözüyle Kaleme Aldıı Eletirel çerikli nceleme Yazıları Erendiz Atasü s Dissertations from a Literary Perspective

Transkript

1 Erendiz Atasü nün Romancı Gözüyle Kaleme Aldıı Eletirel çerikli nceleme Yazıları Erendiz Atasü s Dissertations from a Literary Perspective Hüseyin ARAK * Özet Bu çalımada çada Türk yazarlarından Erendiz Atasü nün sanatçı gözüyle kaleme aldıı eletirel içerikli tanıtıcı ve inceleme yazıları irdelenmitir. Metne balı inceleme yönteminin uygulandıı bu çalımada öncelikle Atasü nün eletiri anlayıı ele alınmıtır. Atasü eletirel yazılar yoluyla sanatçıların edebiyata ne gibi katkılar yapabileceini somut örnekler vererek sergilemektedir. Çok yönlü bir düünme eylemi olan eletirel incelemenin edebiyat eserinin zenginliini ortaya çıkarmaya yönelik bir çalıma olduunu kanıtlamaktadır. Eletirinin sadece yıkıcı deil, yapıcı da olabileceini bu sanatçı-eletirmen tüm okurlarına göstermektedir. Anahtar Kelimeler: sanatçı-eletirmen, tanıtıcı yazı, yapıcı eletiri Abstract This study reviews the critical essays and dissertations which have been written from an artistic point of view by the modern Turkish author Erendiz Atasü. Atasü s critical attitude have been introduced at the beginning of this text based analysis study. Atasü shows how artists can contribute to literature by writing critical essays through real examples. She proves in a way that critical analysis which is an act of versatile thinking reveals the abundance of a literary work. She shows artists and critics that criticism should not only be considered as negative but also positive. Key Words: artist-critic, introductive text, positive criticism 1. Giri Çada Türk edebiyatının önemli temsilcilerinden Erendiz Atasü hem yazar hem de eletirel içerikli yazılarıyla eletirmen olarak olarak sanat dünyasına hizmet etmektedir. Atasü nün eletirilerinin yapıcı yanı aır basmaktadır ve kendi alımlamasını okuruna aktardıından edebiyat biliminde öznel eletiri olarak deerlendirilebilir. Aytaç a göre, yazarlar sanatçı gözüyle eletiride bulunurlar ve sanatçı eletirilerinde ölçüt zevk ve holanmadır. 1 Edebi eletiriyi ortaya koyan, deerlendiren zevktir ve zevk tamamıyla öznel bir duygu olduundan sanatçılarda eletiri kiilerin anlayı ve bakı açısına göre farklılık gösterir. Eletiri yazılarına evrensel yaklaan ve düündüünü açık seçik dile getiren eletirmenlere az rastlanır. Bilinçli, entelektüel metin çözümlemelerine giden, eletirel düünce üzerine kafa yoran, eletiri kavramını ve eserleri ayrıntılı olarak irdelemek belirli bir kültür düzeyi ve sanatsal birikim gerektirir. Her ne kadar Erendiz Atasü nün sanatçı yönü aır bassa da eletirmen olarak inceleme yazılarında çada yazarları ve eserlerini ele almaktadır. Eletirel içerikli inceleme yazılarında birikimli sanatçı - eletirmen olduunu kanıtlamaktadır. Hem yazma iinin içini, mutfaını bilen, hem yazın kuramlarına aina olan, hem de Türk edebiyatı ve dünya edebiyatı ile ilgili iyi birikimi olan sanatçı bir edebiyat eletirmeni çıkıyor ortaya. Çok yönlülüünü birçok defa ortaya koyan Atasü, Türk yazınında öyküleri ve romanları yanında birçok gazete ve dergide yazdıı eletirel yazıları ile tanınan bir yazardır. Kendi yapıtları yanında Cumhuriyet Kitap Eki, Çada Türk Dili, Varlık, Saçak ve Yeni Düün gibi dergilerde de eletirel ve tanıtıcı türde yazılar yazarak edebiyat dünyasına hizmet etmeyi halen sürdürmektedir. Deiik gazete ve dergilerde yayımlanan eletirel içerikli yazılarını Benim Yazarlarım (Kasım 2000) balıı altında bir araya toplayıp derlemesi yazılarına ulamayı ve incelemeyi kolaylatırmıtır. Edebiyat aırlıklı dergilerde Atasü, kitap tanıtım yazılarıyla birlikte deneme türünde eletirel içerikli nitelikli ürünler vermektedir. Toplumu uyarmaya yönelik gelecee ıık tutucu özellii olan yazıları bunlardan bazılarıdır. Eletiri üzerine çok az kuramsal çalımanın yayımlandıı, nadir kapsamlı yazıların dergi köelerinde unutulduu Türkiye'de Atasü gibi sanatçıların tanıtıcı ve eletiri içerikli yazılar yazmaları * Yrd. Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi, Eitim Fakültesi; arak@erciyes.edu.tr 1 Gürsel Aytaç, Çada Türk Romanları Üzerine ncelemeler, Gündoan, Ankara, 1990, s.22.

2 45 Türk okuru ve edebiyatı adına oldukça sevindiricidir. Atasü'nün bir sanatçı olarak Dilek Dolta hakkındaki inceleme yazısı onun bilime ve edebiyata verdii önemi gösteren belgelerdendir. 2 Dorudan sanatın ve özellikle de edebiyatın kuramsal boyutlarına deinmeyen Atasü, daha çok kendi alımlamasından yola çıkarak yorumlar getirmeye çalıır. 2. Erendiz Atasü'nün Eletiri Anlayıı Öyküleri ve romanları yanında edebiyat dünyasını yakından ilgilendiren ve büyük bir önem taıyan eletirel ve tanıtıcı içerikli yazılar kaleme alan Erendiz Atasü Türk edebiyatına önemli katkılarda bulunmaktadır. Bu türde etkinlik göstermek Atasü'nün düz yazı alanındaki çalıma evrenini geniletmekle kalmamakta, aynı zamanda yeni anlatım olanakları sunmaktadır. Öykü ve roman gibi günlük çalımalarının yanında kitap tanıtma ve eletiri yazıları yazarak kendi sanatçı meslektalarına destek olma gereksinimini Atasü hep duymakta, sanatçılar arasında ayrım yapmamaktadır. Aytaç ın da belirttii gibi, bilimsel açıdan bakıldıında çok zor bir ii üstlenen eletirmenler yazılarında çok geni bir yelpazeyi ele almalıdırlar ve sadece kendilerine yakın gördükleri sanatçıları ele almamalıdırlar: Bir eletirmenin bir aratırmacının görevi bence yargıcınki gibidir; taraflara yukarıdan bakabilmelidir. Öte yandan edebî eserin ölçüsü, neyin ilendiinden çok nasıl ilendiinde gizlidir. Bunu ortaya çıkarmak istediinde, eletirmen, ancak paletinde her renge yer verirse ülkenin edebiyat manzarasını yansıtabilir. Ben eletirmeni, gelecein edebiyat tarihçilerine malzeme hazırlamakla görevli sayıyorum. 3 Yukarıdaki alıntıdan anlaılacaı gibi, eletirmen yaptıı eletirilerde sadece kendisine yakın gördüü, politik açıdan benimsedii, kendi fikirlerine uygun düen eserleri ele almakla nesnellie gölge düürebilir. Sanatçı - eletirmenlerin yazılarıyla birbirlerine gösterdikleri ilginin bazen nesnel dayanaklardan, gerekli derinlik ve incelikten yoksun olduu iddia edilse bile, bu incelemelerin okura ulaan küçük, salıklı ipuçları olduu unutulmamalıdır. Atasü'nün yazılarını ilk defa okuyanlar hemen güncel bir konuya, soruna dorudan deindiini söyleyebilirler, oysa Atasü çou zaman güncelden yola çıkarak konunun geçmiiyle yarınıyla ilgili bilgilendirme yoluna gitmemektedir, çünkü güncel konuları içeren yazılarda ancak böylelikle kalıcılık salanabilir. Çada bir sanatçının tüm özelliklerini taıyan Atasü'nün kendi içine kapanmadan edebiyat dünyasında olup bitenlerle ilgilenmesi, kendi eserleri yanında eletirel içerikli edebiyat yazılarıyla dier sanatçılarla kendi deneyimlerini paylaması onun dikkate deer yanlarından biridir. Her ne kadar birçok eletirmen Atasü'nün feminist yönünün çok fazla öne çıktıını vurgulasa da kadın gözüyle sorunları dile getirmesi etkili olmaktadır ve kadın sorunlarının ilk elden örenilmesi anlamına gelmektedir. Kendi eserlerinde olduu gibi, eletirel yazılarını da kaleme almasına neden olan sorunlar öncelikle kadın sorunlarıdır. Kadın olarak Atasü'nün bu sorunları dile getirmesi olumlu bir tutum olarak deerlendirilmelidir. ncelemelerine konu ettii yazarların çounluu da yine kadındır. Atasü niçin daha çok kadınlarla ilgili yazdıını kendisi öyle açıklamaktadır: Yaadıımız zor günlerde üstüme düeni yapmaya çalııyorum. Kadın olduum için, kadınlar ezilirken, aaılanırken; Cumhuriyet devrimlerinin ürünü bir insan olarak, Cumhuriyet'in deerleri saldırıya urarken duyarsız kalabilmem düünülemez. 4 Atasü'nün sadece okurlarını ve yetimekte olan sanatçıları göz önüne alarak eletirel alanda etkinlik göstermesi, kendi kiisel görülerini açıklamaktan kaçınmaması edebiyat adına katkı olarak görülmelidir. Sanatçı bakı açısıyla, tutumuyla eletirel alanda Atasü'nün ürün vermesi bile Türk edebiyatına katkı olarak yeterlidir. Sanatçıların farklı alanlarda etkinlik göstermeleri çeitlilii ve sanatçıların verimliliini arttıran unsurlardandır. Atasü'nün eletirel içerikli yazıları sanatçı gözüyle dier sanatçıların deerlendirilmesi olarak görülmelidir. Sanatçıları yürekten desteklemek için yazdıı bu yazılarında hem olumlu hem olumsuz eletiriye yer verir. Örnein, Ayla Kutlu'nun eseri Bir Göçmen Kutu O ile ilgili yazısında eserin beenmedii yanlarına da deinir: Gene de Bir Göçmen Kutu O, tüm baarılı yanlarına, kiilerin ve çevrenin veriliindeki ustalıa, dilinin güzelliine karın, romandansa hikâyeler toplamı tadını vermektedir. Kanımca bunun bir nedeni, kadınların yaam kesitlerinin eklemlenmesiyle kurgulanan romanda, bu kesitleri balayan halka olarak Emir Bey'in aydın kimliinin seçilmesidir. Oysa hayatın doal akıı gerei, bu halka ancak Emir 2 Bk. Cumhuriyet Kitap, 20 Mayıs 1999, S. 483, s Gürsel Aytaç, Edebiyat Yazıları III, Gündoan, Ankara 1995, s Cumhuriyet Kitap, 21 Aralık 1995, S. 305, s.6.

3 46 Bey'in erkek kimlii olabilirdi. Roman Emir Bey'in erkek kimliinin silik bırakmı, aydın kimliini vurgulamak istemi ve kurgusu gerei aydının dramını yeterince verememitir. 5 Eserin olumlu ve olumsuz yanlarını yan yana vererek Atasü okurlarını bilgilendirmektedir. Sanatçıların olumlu yönlerinin baka bir sanatçı tarafından kefedilmesi, tanımlanması okur üzerinde daha etkili olacaından bu tür eletiriler önem taımaktadır. Sanatçı gözüyle baka bir sanatçının bir deerlendirmeye, incelemeye tâbi tutulması okur için de ilgi çekicidir. Atasü'nün eletirel alandaki inceleme yazıları özellikle doksanlı yıllardan sonra içerik açısından genileyerek okura ve sanatçıya yol göstericilik görevi üstlenmitir. Kendi eserleri dıında çok farklı bir alan olan eletiri alanında yazması onun edebiyata olan tutkusunun bir göstergesidir. Özellikle çadaı yazarlar hakkında az da olsa bir eyler yazmaya çalıması onun eletirmenlie verdii önemi belgeler niteliktedir. Bu yazılar aracılııyla sanat ve estetik anlayıını okurlarıyla paylama olanaı da bulmaktadır. Atasü'nün bu eletirel yazılarından hareket ederek eletiri anlayıını ortaya koyma olanaı vardır. Sanatçı bir eletirmen gözüyle yaptıı eletirel incelemeleri onun sadece yazar olarak deil eletirmen olarak da yararlı olmaya çalıtıını göstermektedir. Eletiri türünün ve eletirmenin konumunu dile getirmeye çalıtıı yazılarında eletirinin daha çok uygulaması üzerinde duran Atasü, eletirinin kuram ve yöntemi üzerinde durmamaktadır. Zahmetli bir ura alanı olan eletirmenlikte eser vermenin büyük bir çaba gerektirdiinin bilincindedir Atasü. Yıldız Ecevit'in eseri Orhan Pamuk'u Okumak üzerine kaleme aldıı bir inceleme yazısında niçin eletiri yazısı yazdıını, okuruna Atasü öyle açıklamaya çalımaktadır: Bir eletirmeni veya edebiyat bilimciyi edebiyat yapıtı üstünde kapsamlı, youn bir irdelemeye yönelten, böyle aır bir i hacmini kaldırabilecek enerjiyle onu besleyen ilk itici güç sevgi veya öfke gibi bir cokudur, bana kalırsa. Sevgili dostum Yıldız Ecevit'e Yeni Hayat üstüne son derece ilginç ve özgün bir kitap yazma gücünü veren, romana duyduu sevgi diye düünüyorum. Coku yalnızca balangıçta söz konusudur, ondan sonra kılı kırk yaran bir titizlikle nesnel ve bilimsel olma kaygısıdır egemen olan. Gerisi aratırma, irdeleme, çözümleme ve bireime kavuturma için verilen muazzam emek ve tüm bilgi ve kültür hazinesinin seferber edilmesidir. 'Orhan Pamuk'u Okumak' böyle bir çabanın ürünüdür. 6 Bu yazısında Atasü bir anlamda geleneksel eletirel görülerle onlarda gördüü eksiklikleri yüzletirerek okuruna sunmaktadır. Okurun bakı açısını deitirip gelitirmeye uramasa da dile getirmeye çalıtıı düünceleri okuru etkilemektedir. Dorudan okura hitap ettii yazılarında okura yeni bakı açıları sunmakta ve bir romanın onlara neler verebileceini öyle dile getirmektedir: Roman okumak nasıl bir süreçtir, sevgili okur? Dilin lezzetini tatmak, bulmaca çözmek, ders çalımak mıdır, ya da bo vakitler elencelii midir? Bütün bunları kapsayan ve aan bir atmosferdir roman. Onun gizi, özgünlüü ve -varsa- kalıcılıı ite bu tanımlanması zor akınlıktadır. Yuvanız gibi sarmalar sizi roman, esirger ve besler, kimi kez öfkelendirir, boar... Onun baarısının tek bir ölçüsü vardır bana kalırsa Okuma sürecini tanımlayıp gündelik yaantınıza yeniden doduunuzda kendinizi 'zenginlemi' hissedebilmeniz. 'Rahatlamı', 'onaylanmı', ya da 'dinlenmi' demiyorum, 'zenginlemi' diyorum! 'Gelecee' bir adım daha yaklamı olmanın zihinsel ve duygusal olgunlamasıdır bu. 7 Gerek tek tek kendi eserleri, gerekse ülke edebiyatını ve sanat ortamını bütünlüklü bir biçimde ele alan bu tür incelemelerinin ııında verimli çalımalar ortaya koyduu söylenebilir. Atasü'nün inceleme ve eletiri yazıları onun bir sanat eserinden ne gibi beklentileri olduunu belgelemektedir. Bu yazılarından anlaıldıı kadarıyla Atasü için edebiyat eserlerinde önemli olan olaylar deil, olayların insanlar üzerinde oluturduu etkilerdir: Bir yazar olarak, anlatıların olay örgüsü beni hiçbir zaman fazla ilgilendirmemitir. Hayatınkiler de öyle. Kanımca edebiyatçı için önemli olan olay entrikası deil, olayların insanlardaki etkileridir. 8 Bu nedenle Atasü eserlerin okur üzerinde bıraktıı etkiyle daha çok ilgilenir ve bir sanatçının estetik anlayııyla, birikimiyle eletirel tutumunu sanatçının kiiliinden çok eserlere yöneltir. Eletirel içerikli inceleme yazıları hacimli deil kısadır. Onun eletirel yazılarının bir özelliidir, söylenmesi gerekenin en kısa yoldan okura aktarılması. Yazıları gerek dil gerekse içerik bakımından kolay anlaılır bir düzyazı dilindedir ve yoruma dayalı zengin bir içerie sahiptir. Yeni yayımlanan kitapları ve özellikle yetimekte olan yazarları konu alan bu yazıları yol gösterici nitelikler taımaktadır. Atasü'nün bu tanıtıcı inceleme yazılarında aslında okurun kitabın inceliklerine ve daha iyi anlaılmasına katkıda bulunacak açıklamalar ve incelemeye yönelik yorumlar ve 5 Erendiz Atasü, Benim Yazarlarım, Ankara 2000, s Varlık, ubat 1997, S 1073, s Erendiz Atasü, Benim Yazarlarım, s Varlık, Mayıs 2000, S 1112, Kitap Eki S 96, s.5.

4 47 eletiriler bulmaya çalıtıı görülmektedir. Yazılarında dorudan eletirinin kuramsal temellerine deinmese de inceleme ve eletiriye olan bakıını ortaya koymaktadır. Eletirel tutumunu ve estetik anlayıını dorudan açıklamayan Atasü'nün görülerini yazılarının içinden aratırıp 'cımbızla'bulmak gerekmektedir. nceleme yazılarının içinde yaptıı yorumlardan onun eletiri anlayıını ortaya çıkarma olanaı vardır. Eletiri anlayıı yakından incelenecek olursa Atasü'nün yazarların kiiliine dorudan saldırılarda bulunmadıı, sanatçının sanatına estetik ve sanat içerikli eletiri getirdii görülecektir. Atasü kendi estetik anlayıından yola çıkarak, akla gelebilecek ayrıntıları ele alıp deerlendirerek yazar yazılarını. Eletiriye önem vererek deerlendirmeler yapan Atasü'nün salam eletiri anlayıı ve buna göre ortaya koyduu yazılar Türk okuru ve sanatçısı için önem taımaktadır. Eletirel alanda inceleme yazısı yazmaya kendisini iten nedenleri Atasü öyle dile getirir: Niçin okuduum kimi kitaplar üstüne yazmaktan alamıyorum kendimi? Yüreimi titreten bir yapıttan sonra, gidiyor elim kaleme; bir tür anaç sevecenlikle, saırlıın arasında bir kuyrukluyıldız gibi aıp gitmesine kıyamıyorum. Hiç olmazsa bir fısıltı katayım izine istiyorum. 9 Eletirel yazılarında Atasü bazı temel görülerini ortaya koyup, sonra deerlendirecei kitaba yönelmektedir. Çeitli görü açılarını deerlendirdikten sonra inceleyecei kitaba yönelmesi onun eletirel yaklaımını ortaya koymaktadır. Bu anlayı içindeki bir deerlendirmesine örnek olarak Ayla Kutlu'nun eseri Yılanlar ve Yıldızlar ile ilgili olan yazısı verilebilir. Atasü burada Kutlu'nun dil özelliklerine kadar ayrıntılı ekilde bir inceleme yapmaktadır: Yılanlar ve Yıldızlar'a geldiimizde, bambaka bir dil kuatır bizi. Topraktan kopmu, özgürlemi bir bilinçtir konuan, akı, sanatı tanıyan ve yaratan bir bilinç... Doa gene tüm gücüyle duyumsanır bedenlerde, gökyüzünde, toprakta, yıldızlarda ve yılanlarda, akın görkeminde ve sefaletinde; acımasız olduu kadar okayıcıdır artık, tek hükmedici deildir, karı konan veya uzlaılandır. 10 Atasü'nün eletiri anlayıında sanatçılarla tartımaya girerek eletiriyi kötüye kullanmak yoktur. Atasü eletirilerini abartıcı ya da aaılayıcı bir biçemle deil, bilimsel nesnellikle kendi alımlamasından yola çıkarak gerçekletirir. Houna gitmeyenleri de belirtmekten geri durmayan Atasü eletirmen olarak edebiyatla ilgili genel konulara da deinmitir. Örnein, çada edebiyatın bir parçası olarak algılanan metafiksiyonu Batı dünyasının doyumsuzluunun bir parçası olarak gördüünü eletirel yazılarında açıkça dile getirmektedir: Batı'da imdilerde hayli tutulan "metafiksiyon" bana hep, gerçeklikteki acıdan kaçan haz dükünü günümüz batılısının gereinden çok "oyun"a eilmesinin bir sonucu gibi gözüküyor. Ama bu, belki de hiç nesnel bir saptama deil ve benim yaamın gerçekliini hissetmeye aırı dükün kiisel yapıma balı öznel bir görü, yalnızca. Zihnimdeki soru, bir kurgu yöntemi olarak metafiksiyona yönelik. 11 Eletirel yazılarında Atasü hem kendi görülerini açıklamakta ve hem de okurlarına kalıcı bir deerlendirmenin örneklerini vermektedir. rdeleyen, örneklerle konuyu inceleyen, estetik görüünü belirten ve sonunda deerlendirmesini yapan bir yazardır Atasü. Gerçek eletiri ve deerlendirme örneklerini içeren yazılarından alınacak çok dersler vardır. Bu yazıların gücü ve önemi yazıların türünden deil, yazarının kavrayı gücünden, kültür düzeyinden ve anlatım ustalıından gelmektedir. Atasü'nün eletirel yazılarının salam bir temele oturduunu özellikle vurgulamak gerekir. Bazı eletirmenler, ister eletiri, ister kitap tanıtma yazısı yazsınlar, hakkında yazdıkları kii ve eserleri birbirine benzetmekten kendilerini alamamaktadırlar. Bu durumda okurlar aynı yazıyı tekrar tekrar okuyor, içinde farklı yazar ve eser adları buluyormu gibi olmaktadırlar. Böyle bir ortamda Atasü'nün eletirel yorumları daha öncekilerin bir eki, uzantısı gibi görünmemeleriyle özellikle dikkat çekmektedirler. Bu yorum ve görüler herhangi bir yerden özetlenmi, aktarılmı deildir. Birikimi, sezgisi, kavrayıı ve tavrının baımsızlııyla böylesine yetkin bir eletirel duyarlılıın lafı uzatmaması, söyleyeceini özlü bir anlatımla yazıya dökmesi dikkate deerdir. ncelemeye deer bulduu çada bir yazarın yaam öyküsünü okuruna aktarırken, bir eseri yorumlarken tüm okurların anlayabilecei düzeyde kaleme almaktadır. 3. Erendiz Atasü nün Tanıtıcı Eletiri Yazıları 9 Erendiz Atasü, Benim Yazarlarım, s Cumhuriyet Kitap, 25 Ocak 1996, S 310, s Cumhuriyet Kitap, 28 Mart 1996, S 319, s.13.

5 48 Öykücü, romancı olarak nitelendirilen Erendiz Atasü'nün dergilerde, gazetelerde yayımladıı kitap tanıtma yazılarının sayısının kapsamını tam olarak kestirmek oldukça güçtür. Eletirel alanda inceleme yazısı yazmasıyla birlikte Atasü'nün günlük yayımlanan gazete ve dergilerde yazıları sıkça çıkmaktadır. Cumhuriyet gazetesinin haftalık edebiyat dergisi niteliindeki kitap ekinde, Varlık dergisinde belirli aralıklarla yayımlanan yazıları Atasü'nün bir eletirmen olarak gösterdii edebî etkinlikleri ortaya koymaktadır. Bunun dıında dier dergi ve gazetelerde de inceleme yazılarını daınık halde bulma olanaı vardır. Daha önce sözü edilen Benim Yazarlarım balıklı kitabı da yazılarına topluca ulamak isteyenler için önemli bir kaynaktır. Eletirel alanda kaleme aldıı yazılarında Atasü'nün hem olumlu hem de olumsuz eletiriler yazdıı görülmektedir. nceleme yazısı yazacaı yazarları belirlemede Atasü'nün özellikle kendince deerli gördüü yazarları konu ederek seçici davrandıı gözlemlenmektedir. Yazarların içinden kendisine düünce olarak yakın gördüü yazarları seçer; tüm yazarlar hakkında yazı yazma gibi bir düüncesi yoktur. Atasü'nün incelemelerine konu olan yazarların baında çadaı yazarlar gelmektedir. Örnein, çadaları olan Ayla Kutlu, Dilek Dolta ve Nedim Gürsel gibi yazarların eserlerini tanıtıcı yazı yazması onun bir sanatçı olarak edebiyata verdii önemi ortaya koymaktadır. Sanatçı gözüyle kaleme aldıı yazılarında yazarların yeni yayımlanan eserlerini desteklemeye çaba gösterir ve okurlarını bu eserleri okumaya davet eder. Atasü'nün bu alana yönelmesindeki balıca etkenlerden biri onun yetimekte olan genç yazarlara eletirel ve tanıtıcı yazılarıyla olumlu yönde katkıda bulunmaktır. Eletirilerinde büyük çounlukla olumlu, yapıcı eletiride bulunması onun yapıcı yönünün bir iaretidir. Bizzat kendisi eletirel inceleme alanındaki yazılarında yapıcı eletiri peinde olduunu vurgular, ancak gördüü olumsuzluklara deinmekten de kaçınmaz. Kendi sanat anlayıını da eletirel yazılarında dile getirmeye çalıan Atasü öncelikle sanatçı açısından kendi alımlamasına göre incelemesini ortaya koymaktadır. Atasü'nün pek çok konu yanında özellikle kadınların yaam koulları ve sorunları hakkında kafa yorduu, sayısız konuyu irdeledii söylenebilir. Feminist yönünü daima ön planda tuttuunu Atasü inceledii eserlerde u sözleriyle de gösterir: Ayla Kutlu hayatın yapısına, erkein egemen konumu, kadının acısı çelikisinden bakmaz. Bu çelikiyi hayatın yapısının içinde yerli yerine koyarak tanımlar. Feodal düzenin erkekleri olabildiince sevecendirler bile. 12 Çada toplumlarda bile kadınların ezildiini anlatmaya çalıan Atasü'nün kendi eserlerinde olduu gibi tanıtıcı yazılarında da konu çounlukla kadınlarla ilgilidir. çinde yaadıkları tüm olumsuzluklara ramen kadınlara ümitlerini yitirmemelerini öütleyerek yazılarını hemcinslerine moral vermek için kullanabilmektedir. Ayla Kutlu'nun eseri Mekruh Kadınlar Mezarlıı üzerine yazdıı yazısında gelecekle ilgili kadınları uyarmaktadır. Atasü'nün tanıttıı yazarların büyük çounluu kadındır ve bunlardan biri de Dilek Dolta'dır. Bir eletirmen olan Dolta'ın Postmodernizm, Tartımalar ve Uygulamalar balıklı eserini okurlarına tanıtan Atasü okunması için tavsiye eder. Tanıtıcı yazılarında mutlaka okunulması gerektiini düündüü bu tür kitapları okurlarına tanıtmaya çalıır ve eserde okurun neler bulabileceinden bir ön tat vermeye çabalar. Dolta'ın bu eserini Atasü'nün tanıtmasıyla birlikte okur kendisini nelerin beklediinden önceden haberdar olmaktadır: Bu satırların yazarı eczacı kökenlidir. Ve biz eczacılar bir eyi iyi biliriz: laç ve zehir aynı eydir. Aradaki tek fark saaltan ve kahreden maddeye bilinçli yaklaımdır. Özümsenmi bilgi, sanatçı duyarlıı ve aydın sorumluluuyla bilenmi, incelikli bir kalemin, Dilek Dolta'ın bu duru metnini okuyun, az bulunur bir yazınsal tad alacak ve sömürüyü yadsıyan sömürgen ve ezik dünyanın yeniduyarlıı konusunda bilinçleneceksiniz. 13 Okuru nelerin beklediini Atasü'nün burada vurgulaması okurda eseri okuma istei uyandıracak özelliktedir. Zaten tanıtıcı yazıların amacı da bu deil midir? Okuma sonunda okurunda ne gibi gelimelerin olacaını da kendince önceden haber vermektedir. Atasü'nün bu tanıtıcı yazısıyla baarılı ve bir o kadar da yararlı bir görevi yerine getirdii söylenebilir. Atasü'nün önem verdii çada Türk edebiyatının önemli yazarlarından biri de Nedim Gürsel'dir. Gürsel'in eseri Boazkesen ile ilgili yazısı Atasü'nün eletirel alandaki çalımalarına güzel bir örnektir. Gürsel'le ilgili yazdıı tanıtıcı inceleme yazısında görüldüü gibi, Atasü feminist yönünü burada yine göstermektedir. ncelemesinde Fatih Sultan Mehmet'e 'erkee'diyerek Fatih'in cinsiyetini ön plana çıkarmaktadır. Bu da Atasü'nün daima cinsiyet açısından deerlendirmeler yaptıını göstermektedir ve 12 Cumhuriyet Kitap, 25 Ocak 1996, S. 310, s age.

6 49 onun feminist yanını ortaya koyan bir belge niteliindedir. Dikkati çeken dier önemli bir konu da Atasü'nün tanıtıcı yazılarında ele aldıı eserin sadece kısa bir özetini vermekle yetinmeyip eserin tarihle olan balantısını vererek okurunu olayların arka planı konusunda aydınlatmaya çalımasıdır: Boazkesen Nedim Gürsel'in farklı kimliklerinin, romancıyla aratırmacının bulutuu; tarihle söylencenin, gelenekle çadaın el ele tututuu ilginç bir roman, bir portre: Osmanlı tarihinin övünç kaynaı hükümdarlarından kiilii efsanelemi Fatih Sultan Mehmet'in iç dünyasının portresi. 14 Gürsel'in bu eseriyle tarihin belirli bir kesitine ıık tuttuunu düünen Atasü yine de tarihle romanın üst üste tam örtümeyeceinin de bilincindedir. Tarihi bir kahraman eserde yer alsa da, bu onun tarihteki kiiliiyle birebir aynı olduu anlamına gelmemektedir. Gürsel'in dier bir eseri olan Resimli Dünya hakkında da Atasü olumlu deerlendirmeler yapar: Resimli Dünya, Rönesans resmine bir güzelleme midir, suyla mimarinin dantel gibi dokuduu iki kentin iiri mi? Derim ki, Resimli Dünya "insanların dünyası" kadar eskil ve bir o kadar güncel bir insansal sorunun, ana oul düümünün duyarlı bir çözümlemesidir. 15 Eletirel içerikli yazılarında kendi özgün sanat anlayıını da okurlarıyla paylamaya, onları kendi düündükleri hakkında bilgilendirmeye çalıan Atasü için bu yazılar çok elverilidir. Sanatsal ve estetik içerikli düüncelerini okuruna duyurmak için eletirel incelemelerinden yararlanır. Ayrıca, kendisi de bir okur olarak hangi kitapları okuduunu yine bu yazılar yardımıyla okurlarına aktarır. Atasü'nün bu tür tanıtıcı yazıları özellikle genç okurlar için vazgeçilmez birer kaynak niteliindedir. Çada Türk edebiyatının temsilcilerinden olan Ayla Kutlu'nun ve daha baka sanatçıların sanatlarını, kiiliklerini ve kiiliklerinin, yaam öykülerinin sanatlarına katkılarını incelemelerinde deerlendirmeye çalıır. Kutlu'nun eseri hakkında okurunu yakından daha ayrıntılı olarak bilgilendirmek için eserin içerdii incelikleri okuruna aktarma yoluna gitmesi Atasü'nün incelemesini ne kadar titiz yaptıına bir örnektir. Tanıttıı eserin Türk okuruna ve edebiyatına neler kazandıracaını Atasü okuruyla u sözleriyle paylamak ister: Ayla Kutlu, sözlerden oyulmu çeit çeit mücevherlerle göz alıcı bir tezgâh bezemek için oynamaz bu revnaklı deyilerle. Onun -gerçekletirdii- amacı, duyarlı karıtlıklarla ve ince dengelerle kurulmu sözel bir dünya ve sanatsal bir süreklilik yaratmaktır. 16 Eseri okuduktan sonra okurun daha baka neler yapması gerektiini de açıklayan Atasü, Ayla Kutlu'nun öykülerinin bir uçlarının açık metinler olduunu bildirir ve onları tamamlamanın okurun dülerine kaldıını özellikle vurgular. 17 Atasü'nün eletirel içerikli yazılarının dier bir özellii de tanıtıcı yazılarında sadece eser veya yazar tanıtmakla yetinmemesidir. Sanatçılara karı yapılan haksız, dayanaksız saldırılara ilk karı çıkanlardan biri de yine Atasü'dür. Yazarlara acımasızca saldırılmasına yazılarıyla karı çıkar, eletirilerin ve saldırıların karılıksız kalmaması, sessizce geçitirilmemesi için çaba gösterir. Çadaı eletirmenlerle de sürekli bir etkileim içinde bulunan Atasü edebiyat dünyası ile daima iç içe bulunur, ancak tanıttıı kitapların yazarlarıyla tartıma içine girmez. Aynı konuda yazan baka eletirmenlerle tartıma içine girdii, yazarları savunduu görülmektedir. Örnein, Nazlı Eray'ın eseri Ay Falcısı hakkında Fethi Naci'nin yaptıı eletirilere karı çıkar: Kiisel bir kederin, kiisel yaratıcılık tarafından saaltılmasının hikâyesidir, Nazlı Eray'ın yapıtı. Kadın yaantısının bakalarıyla pek de tartıılmayan bunalımlarını, bu bunalımların yaratıcı bir kadının iç dünyasındaki yansılarını; ne herhangi bir erkek okurun, ne de -derin edebiyat kültürüne karın- kadın karıtı önyargılarını uluorta dile getirmekte sakınca görmeyen, görse bile kendisini frenleyemeyen Sayın Fethi Naci Bey'in, benim yukarda yorumladıım gibi kavrayıp anlamlandırabilmesini bekliyorum! (Kadınların sosyal yaantısı üstüne bir yapıtı kavramakta herhalde daha baarılı olacaklardır. Umuyorum! Okur veya eletirmen okur, bir yapıtı sevmek, beenmek zorunda deildir, elbette; kusurları belirtmekte özgür, kukusuz. Ancak eline kalemi alıp, yapıt üzerinde olumlu olumsuz yargılar bildirmeden önce, aslolan, vazgeçilmez bir koul vardır: Anlamak! Kavramak! Ve bir parçacık hissetmek! Sanırım eletirmenin kamuoyuyla diyaloga geçmeden önce, kendi vicdanında yanıtlaması gereken bir sorudur bu: Anladım mı? Cumhuriyet Kitap, 28 Mart 1996, S. 319, s Varlık, Mayıs 2000, S. 1112, Kitap Eki S. 96, s Cumhuriyet Kitap, 25 Ocak 1996, S. 310, s Bk. Cumhuriyet Kitap, 25 Ocak 1996, S. 310, s Erendiz Atasü, Benim Yazarlarım, s

7 50 Atasü burada Fethi Naci'nin Eray'ın eserini anlamadıını ve kadın yazarın eserine önyargıyla yaklatıını savunur. Atasü'nün sanatçılar adına bu tür tartımalara girmesini sanat adına yapılmı bir giriim olarak deerlendirmek gerekir. 4. Erendiz Atasü nün Esere likin Eletirileri Edebiyat eseri üstüne eletirel üretimin dünya ölçeinde geni bir alana yayıldıı bilinmektedir. Bir yandan dorudan doruya romancıların kendileri, roman yazma eylemi, roman kurma tasarısı, romanın kuramsal sorunları üstüne düüncelerini yayımlamaktadırlar, bir yandan da eletirmenler yayımlanan bu eserler üzerine kendi biçimsel ve içerikle ilgili görülerini dile getirmektedirler. Üretilmi roman metnine üreten olarak deil okur olarak yaklaan ve inceleyen eletirmenler çözümlemeleriyle, yorumlarıyla katkıda bulunmaya çalıırlar. Eletirmenler, kendi çözümleme yöntemlerini belirlemek ve buna balı olarak da romancının romanını tasarlayıı karısında romana eletirel bakıın sorunlarını bir bütün olarak belirlemek isterler. Edebiyat eserini incelemek, onun hakkında yorum ve eletiri getirebilmek belirli bir donanım gerektiren bir etkinliktir. Eline kalemi alıp eletiri, tanıtma yazısı yazacak olanlar kendi kiisel beenilerinden, öznel yargılarından uzaklaıp eseri çözümlemeye, inceleyip nesnelce deerlendirmeye uramalıdırlar. Bireysel beeni, ölçüt ve yargılarının içeriini bilimsel bilgilerle temellendirmeye çalımalılar. Türkiye'de toplumcu sanat gibi eletiri de varlıını, saygınlıını, önemini, gerçekliini artık kanıtlamaya balamaktadır. Elbette bu aamaya kolay gelinmemitir. Birtakım güçlüklerle, sıkıntılarla karılaılması kaçınılmazdır. Bunların göüslenmesinde ve aılmasında sanatçılara, eletirmenlere büyük görevler dümektedir. Eletiri alanına yazılarıyla katkıda bulunmaya çalıan sanatçı-eletirmenlerden biridir Erendiz Atasü. Sanatçı olarak eletiri alanında etkinlik gösteren ve okurlarını bilinçlendirmeye çalıan Atasü'nün esere yönelik eletirel içerikli yazıları daima övgü dolu deildir. Onun bu tutumundan edebiyat alanındaki eletirileriyle olumlu eletiri olsun olumsuz eletiri olsun yapıcı olmaya çalıtıı anlaılmaktadır. Nazlı Eray'ın Ay Falcısı balıklı eseriyle ilgili yaptıı olumlu eletiriler yanında dier eletirmenlerin yaptıkları olumsuz eletirilere katıldıını da vurgular: Ay Falcısı'nın, elbette kusurları da vardır: Yitirilmi fırsatlar, yapıtı yıllanmı arabın benzersiz lezzetine ulamaktan alıkoyan!.. Bu yetersizliklerden bir tanesini - romanın dede figürüyle yakaladıı tarihsel perspektif fırsatını, figürün ilevsel kullanılamaması yüzünden nasıl yitirdiini; roman üzerine yazdıı ciddi, bilimsel eletirisinde, Sayın Prof. Dr. Gürsel Aytaç, incelikle ama apaçık dile getirmitir. 19 Atasü'de sanatçıya ve esere yönelik yıkıcı eletiri yoktur, eletiri olumsuz da olsa yapıcılıa yöneliktir. Erendiz Atasü sadece eserin daha iyi anlaılması, yorumlanması için katkıda bulunmaya çalıan bir sanatçı-eletirmendir. Sanatçı - eletirmen olarak yaptıı eletiriler eserin içindeki gizil anlamları ortaya çıkarmaya yöneliktir. Edebî anlamda deerli gördüü eserleri okuyucularına salık vermekten baka bir amacı yoktur. Yaratıcı sanatçıların eserlerini ortaya koymada ne gibi güçlükler çektiklerini tabii ki en iyi yine bir sanatçı bilebilir. Sanatçı gözüyle eserleri okuyan ve incelemeye alan Atasü doal olarak yazarları daha iyi anlayabilir ve okuru için yorumlayabilir. Eletirel inceleme özellii taıyan yazılarında Atasü'nün yeni yayımlanan çada eserler üzerinde younlatıı görülmektedir. Bu yeni yayımlanan eserleri konu alan incelemeleriyle hem okura hem de yetimekte olan yazarlara yol gösterici olma görevi üstlenmektedir. Bir eseri incelemeye almadan önce esas konu ile ilgili görülerini dile getirmenin gereklilii üzerindeki görülerini Orhan Pamuk un Yeni Hayat balıklı eseri hakkında yazdıklarından anlayabiliriz: Yeni Hayat'ın ikinci yarısı bende yalnızca öfke dourdu ve dirençli bir halkın çocuu olduum için sonuna dek dikkatle okumayı inatla sürdürdüüm bu kitaptan giderek daha çok kopmamı engelleyemedi harcadıım dikkat! Bunları niye aktarıyorum? Bu yazıda herhangi bir nesnellie ulaabileceksem eer, ilk basamaın Yeni Hayat, postmodern edebiyat ve edebiyat bilim üzerine öznel tepkilerimin içtenlikle dile getirilmesi olduunu bildiimden. 20 Yeni Hayat'a karı bakı açısını, incelemesini kaleme almadan Atasü Postmodernizm hakkındaki düüncelerini dile getirerek okuruna o konu hakkında ön bilgi vermeyi uygun ve de gerekli görür. Postmodern edebiyat öesi olarak ortaya atılan özelliklerin aslında daha önce de birçok yazar tarafından 19 Erendiz Atasü, Benim Yazarlarım, s Varlık, ubat 1997, S 1073, s.42.

8 51 kullanıldıını vurgulayarak okuruna yorumlamada gerekli olan bilgiyi vermek ister. Atasü'nün vurgulamak istedii asıl konu birçok edebiyat bilimcisinin yeni kefettikleri izlenimi verdikleri edebiyat kavramlarının baka isimler altında veya hiç adlandırılmadan daha önce de var olduu ve kullanıldııdır. Atasü'nün eser inceleme yöntemi oldukça açık ve anlaılırdır. Edebiyat eseri hakkında eletirel inceleme yazısı yazmak için ona ön artlarla yaklaılmamalı, ele alınan eser mutlaka belirli bir akımın içine oturtulmaya çalıılmamalıdır. Atasü nün aaıdaki sözlerinden de anlaılacaı gibi, belirli bir akımın içine yerletirilen esere ve yazarına dar çerçeveden bakılacaından bundan özellikle kaçınmak gerekir. Bir sanatçı-okur-eletirmen olarak ele aldıı eserlerin kendisinde bıraktıı etki üzerinde duran ve özellikle henüz okur kitleleri arasında tanınmayan genç yazarları tanıtmak için yazdıı incelemeleriyle okurlarına öncülük etmektedir. Atasü'nün eski yazarlarla deil daha çok çadaı yazarlarla ilgilendii söylenebilir. Daha önce de adından söz edildii gibi, buna örnek olarak çada Türk edebiyatının bir temsilcisi olan Nedim Gürsel verilebilir. Gürsel üzerine yazdıı tanıtıcı yazılar Atasü'nün bu alandaki çabalarını kanıtlar niteliktedir. Onun hakkında yazdıı övgü dolu yazısında sanatçının eseri Boazkesen'i okurlarının mutlaka okumasını ister. Atasü'nün bu türdeki yazılarına daha çok örnek verilebilir. Bu inceleme ve eletiri yazıları Atasü'nün çadaı sanatçıların eserlerine verdii deerin bir göstergesidir. Okunması gereken eserlerin niçin önemli ve deerli olduunu kendi kiisel deneyimlerine ve ölçütlerine dayanarak açıklar. Atasü'nün aaıdaki sözlerinden yapılabilecek çıkarıma göre, Gürsel'in eserinde Homeros'un lyada'sından Nazım Hikmet'in Kuvayi Milliye'sinden söz etmesinin büyük bir önemi vardır: stanbul'un fethi bölümü, kanımca, Türk yazınındaki en etkileyici metinler arasında sayılmalı. Burada, Nedim Gürsel bu topraklar üzerinde yaanmı bu önemli savaı anlatırken, gene bu topraklarda vuruulmu iki yaamsal savaa ve onları dile getiren, dünya ve Türk yazınının iki vazgeçilmez bayapıtına göndermeler yolluyor. Halkların yaamlarının, ilikilerinin ve kültürlerinin tüm çelikileri ve çatımaları kapsayıp aan dirimselliini duyumsatmak istercesine. 21 Gürsel'in bu eserinde dönemin tarihi olaylarına ıık tutmaya çalıtıı görülmektedir. Ayrıca, tarihi olaylara ıık tutmanın verdii önemi yanında eserin biçimsel güzellikleri de Atasü için büyük önem taıyan özelliklerdendir. Atasü eserin önemini dile getirirken dilsel özelliklerine kadar okuruna öyle aktarmaktadır: Nedim Gürsel romanın dilsel dokusunu örerken, bir çelikinin üstünden ustalıkla geliyor: Anlatılan iddetin kötücül, vurucu etkisini zedelemeden son derece akıcı, kıvrak, duru ve 'güzel' bir dil kurmayı baarıyor. Bunu kukusuz sözcük seçiminde ve dizimindeki ustalııyla gerçekletiriyor. 22 Övücü sözleriyle yazarları gelecee yönelik umutlandıran Atasü'nün eser incelemeleri edebiyatın gelecei açısından da oldukça verimli çalımalar olarak deerlendirilmelidirler. Ortaya yeni eser koyan sanatçıların Atasü gibi kendilerini olumlu yönde gelitirmelerine katkısı olabilecek eletirmenlere ihtiyaçları vardır. Eserin olumlu ve çekici yanları yanında olumsuz yanlarına da yazarın dikkatini çeken Atasü, yine de yapıcılıını korumayı elden bırakmaz. Onun bu tutumu edebiyata sadece olumlu etki yapma ve katkıda bulunma düüncesinin bir ürünü olarak görülmelidir, yazarlarla çıkar ilikisi olduu anlamına gelmemelidir. Atasü eletirileriyle yazarla eserlerini tekrar gözden geçirme, baka bir gözle ve bakı açısıyla deerlendirme olanaı sunmaktadır. Eserde beenmedii yerleri yazarın tekrar gözden geçirmesi için aaıda görüldüü gibi, somut çözüm önerileri de sunmaktadır: Boazkesen bana kalırsa çok baarılı bir roman. Gene de zihnimde bir öneri beliriyor, okuru fazla zora komamak ve zengin tarihsel malzemeyi daha iyi deerlendirmek üzere. Acaba tarihsel malzemenin iddetten uzak yanlarını da sergileyerek Fatih Haznedar'ın seçimini daha doallıkla -ve / veya kendiliinden ve dolaysız- belirten ve vurgulayan bir üçüncü düzlem -zamansal veya deil- kurguya katılsaydı, sonuç ne olurdu? Bilmem Nedim Gürsel bu öneriye ne der? 23 Dier bir yazısında ise Atasü, Hasan Hüseyin Korkmazgil'in ei Azime Korkmazgil'in ozanın yaam öyküsünü kaleme aldıı eseri Türküleri Yakanlar üzerine dikkat çekmek ister. Azime Korkmazgil'in bir kadın olarak yaptıı fedakârlıkları yazısında dile getirir ve daima erkek sanatçının arkasında kalan kadının durumunu okuruna u samimi ve içten sözlerle aktarır: Türküleri Yakanlar Azime Korkmazgil'in adanmılıının doruk eylemi! Yüzyılın ikinci yarısında dilimizin yitirdii en büyük ozanlardan birinin, Azime'nin ikinci kocası Hasan Hüseyin Korkmazgil'in 21 Cumhuriyet Kitap, 28 Mart 1996, S. 319, s age. 23 age.

9 52 yaam öyküsü. Yazarının o alçakgönüllü, kadınların o kendilerini gölgeye çekme alıkanlıını ve/veya kararlıını ileten ifadesiyle 'Yaam Öyküsüne Bir Yaklaım Denemesi'. 24 Ozan Hüseyin Korkmazgil halen Atasü için altmılı yılların bir simgesi durumundadır ve onun için einin yazdıı bu eserin büyük bir önemi vardır. Korkmazgil hakkındaki bu yazıda Atasü'nün politik görüü gözler önüne serilmektedir ve 1960'ların politik durumlarına olan bakı açısı kendisini göstermektedir. Sosyalizme olan sempatisini Atasü burada gizlemeyi düünmez ve Kormazgil'e sempatiyle baktıını öyle dile getirir: Hasan Hüseyin'in özgürlük, sosyalizm, iir ve ak kavgasının arddüzleminde '60'ların Türkiye'si belirir. Çoumuzun belleinde göreli özgürlük dönemi olarak yer etmi '60'lar...Türküleri Yakanlar deerli bir belgeseldir aynı zamanda ve 'özgürlük' yıllarının kaç adet 'sıkıyönetim' içerdiini, nasıl da baskıyı, 'sol' dümanlıını, din istismarını içkinletirdiini serer gözler önüne. 25 Politik düüncelerini dorudan açıklamaktan çekinmeyen Atasü'nün eletirel içerikli yazılarından sosyalist düünceye yakınlık duyduu anlaılmaktadır. Kendisini etkin politikanın dıında tutmaya özen gösteren Atasü kimseyle politik içerikli söz düellosuna girmediinden, bu yönü yine de ön plana çıkmamaktadır. Toplumların aynası konumunda olan sanatçıların belirli politik düüncelere angaje olmadan kendi görevlerini sürdürmeleri sanat adına daha yararlı olacaktır. Onların asıl sorumlulukları güzel sanat eserleri ortaya koymaktan ibaret olmalı, kimsenin hizmetine girmemelidirler. Erendiz Atasü dier eletirel içerikli bir yazısında da Dilek Dolta'ın Postmodernizm, Tartımalar ve Uygulamalar balıklı yapıtını deerlendirmektedir. Postmodernizmi henüz daha modernlemeyi tamamlayamamı bir ülkede sorgulanması gereken bir akım olarak görmektedir. Yazarın kitabının da bu ülkenin kültür yaamına bir katkı olduunu asla unutmuyor, modernlemeyi henüz tamamlayamamı bir ülke aydınının sorumluluuyla postmodernizmi sorgulayabiliyordu. 26 Bu incelemesinde Atasü çada edebiyatın bir parçası haline gelen postmodernizme karı eletiriler yöneltmektedir. Postmodernizmi 'kendini douran koulların, yani Batı'nın eletirisi'olarak gören Atasü bu akıma önemli eletiriler getirmektedir. 27 Atasü'nün batıdan gelen her eyi olduu gibi kabullenme gibi bir anlayıı olmamasının bu yaklaımda etkisi vardır. Önce Türk kültür deerlerine uyup uymadıı konusunda inceleme yapılması gerektiini düünenlerdendir Atasü. Postmodernizmi modernizmin eletiri olarak görmesi ve modernizme karı gelitirilmi bir anlayı olarak kabul etmesi öne çıkmaktadır. Aaıdaki sözlerinden de anlaılacaı gibi, her eyi irdelemeden olduu gibi kabul eden böyle bir anlayı Türkiye'nin ileriye gitmesinden çok daha baskıcı rejimlerle karı karıya kalmasına yol açabilir: Postmodernizm modernizmin, dolayısıyla 'akıl çaı'nın eletirisidir. 'Akıl çaı'yla, 'bo inan'' çaını e zamanlı yaayan toplumlarda, bu eletiri aklın yadsınması olarak algılanabilir. Böyle bir yorumunun bo inanlar üstüne banaz siyasi iktidarlar kurmayı hedefleyen gruplara açık ya da örtük destek salayacaı ortadadır. 28 Atasü batı dünyasına yaptıı tüm eletirilerine ramen batının kendi kendini eletirmeye balamasına hayranlık duyacak kadar da bilinçlidir. Onun hayran olduu ise düüncenin düünceyi dourmasıdır, çünkü ona göre insan ancak böyle demokratikleebilir. 29 Atasü'nün kendine düünce olarak yakın hissettii bu gibi yazarlar dıında ilgisini çeken eserler üzerinde yazılar yazdıı da görülmektedir. Aynur lyasolu'nun eseri Örtülü Kimlik ile ilgili yazdıı eletirel içerikli yazı buna güzel bir örnektir. lyasolu'nun yaptıı yanlılara geni yer ayırdıı gibi, ayrıca yanlıları düzeltme yoluna da gider. lyasolu'nun saptamalarından yanlı sonuç çıkartmasına yol açan ise 'durduunu' varsaydıı ama tanımadıı kültürel zemindir! lyasolu Osmanlılıın sürmesini ister ama Osmanlılıı bilmez. Osmanlı'nın içindeki Türkçe konuan unsurları tanıdıı söylenemez.... Cumhuriyetin öncü kadrolarının bizatihi Osmanlı aydınları arasında çıktıını unutmutur. 30 Atasü zaman zaman belirli kiileri hedef alarak yazdıı bu gibi yazılarda yine de sadece yıkmaya yönelik eletiri getirmez, olumlu yanlar varsa onları da dile getirir. Dorudan kiiye yönelik yorumlar ve 24 Cumhuriyet Kitap, 13 Mart 1997, S. 369, s age. 26 Bk. Cumhuriyet Kitap, 20 Mayıs 1999, S. 483, s age. 28 age. 29 age. 30 Cumhuriyet Kitap, 19 Ekim 1995, S. 296, s.13.

10 53 sert eletiriler yapması insanların yaptıklarını görmezden gelme anlamı taımamaktadır. Ayrıca Atasü'nün övgü içerikli inceleme yazılarının sayısının olumsuz içerikli yazılardan daha fazla olduunu da belirtmek gerekir. lyasolu'nun eserinin içeriine yönelik eletirilerinin temelinde lyasolu ile aralarındaki düünce ve anlayı farklılıının yattıı söylenebilir. Atasü'nün bir itirazı da lyasolu'nun kurgusal olayları kendi eserinde kaynak gibi göstermesinedir. Ona göre, kurgusal metinler bir kanıt olarak kullanılmamalı veya anlatılanların gerçek deil kurgu olduu bildirilmelidir. 31 Kendi hayranlık duyduu sanatçıların eserleri yanında tüm dier eserleri de Türk kültürünün bir parçası olarak gören Atasü, okurlarına dier eserleri de okumayı önermekte bir sakınca görmez. Eletirel içerikli tanıtıcı yazılarıyla çadalarını da olumlu yönde etkilemeye çalıması onun bu alanda niçin etkinlik gösterdiini açıklamaktadır. Atasü böylece bu çalımalarıyla sanat dünyasına kendi sanatçılıının dıında baka yönlerden de katkıda bulunulabileceini gözler önüne sermektedir. 5. Sanatçıya likin Eletiriler Sanatçılar dünyada olup bitenleri, çalarındaki kaynamaları, toplumlarındaki sosyal, ekonomik ve bireysel gelimeleri, çöküleri kendi süzgeçlerinden geçirerek yorumlayarak sanata dönütürürler. Bu çabalarının baarı salaması, sanatçıların kendilerini besleyen kaynaklara kapalı kalmamalarına, oralardan devirdikleri ürünleri deerlendirmelerine balıdır. Çünkü bir eser ortaya koymanın ba koulu görülen ama algılanmayan hazineleri görmek ve göstermektir. Sanatçıların görevi algıladıklarını dier insanlara yeni bir kimlikle sunmak, sanatı sevdirmek ve yaygınlatırmak olmalıdır. Özellikle eletirmenler, yazarlar, airler bu ileve yönelik çalıma içerisinde bulunmalıdırlar. Sanatla, edebiyatla ilgilenene bilgi vermek, yaygınlık amacına yönelik çaba içerisinde olmak bir zorunluluktur. Sanatın, edebiyatın dar çevresinin dıındaki okurlara da bu lezzeti, beeniyi iletme görevi tüm sanatçılara dümektedir. Sanatın, edebiyatın desteklenmedii, lüks görüldüü Türkiye gibi bir ülkede yazmak daha büyük bir sorumluluktur. Atasü eletirel incelemelerinde sadece yazarları deil eletirmenleri de deerlendirmeye almaktadır. Thomas Mann'ın eseri Büyülü Da'ın Gürsel Aytaç tarafından yapılan çevirisi üzerine yazdıı eletirel yazısında Aytaç'ın çevirmen olarak kullandıı yöntemi eletirir: Thomas Mann üstünde pek çok aratırma hazırlamı olan Aytaç'ın Mann'ın biçimine, tümce yapısına sonuna dek sadık kalıı kukusuz, çevirmene ait, okurun saygı duymasını gerektiren, bilinçli bir seçimdir. Ancak bu seçimin sakıncalarını görmezden gelemeyiz. Almanca bilmeyen benim gibi pek çok okur Mann'ın anadilinde yarattıı güzellie vakıf olabilme ayrıcalıından yoksundur. 32 Atasü'nün bu getirdii eletiri dorudan çeviri yöntemine ilikindir ve yine yapıcı anlamdadır. Çevirmene yönelik saldırı veya yerle bir etme deildir. Atasü sanatçılar üzerine younlatıı eletirilerinde onların eserlerini tanıtmaya, incelemeye yönelik çalıtıı gibi, onların çalımalarının analizini de yapmaktadır. Eletirel incelemelerinde Atasü ayrıca yazarlar hakkında eletirel inceleme yazarken onların yaadıı, yaam savaımı verdii ortamları çok iyi çizmektedir. Atasü, kendi düüncesini arama aamasındaki bir topluma düünsel kaynaklarını anımsatma çabası içerisinde olan sanatçı bir eletirmendir. Atasü'nün bu tutumu toplumun bilgi birikimlerini, eletiri mantıını, anlatısal inceliini vurgulama yönünden önemlidir. Bu önem, toplumun kendi üretimiyle kendini var etmesi açısından da deerlendirilmelidir. Bireyler çok genel olarak, geçmite yaanmı olaylara, sanat eserlerine ve sanatkârlara toplumsal hafızanın kiisel izdüümünden bakarlar. Bunda temel neden sanatın, birey ve toplumun sosyal geçmiini ören yapı talarının en önemlilerinden biri olmasıdır. Atasü'nün incelemelerinde söz konusu olan, en duyarlısından en fark etmeden tüketen kiiye dek herkeste mevcut olup adı konmadan kendi toplumsal geçmiinin bir yerlerinden yakalayan birtakım ipuçlarıdır. Sevmedii kiiler hakkında yazı yazmaktan kaçınan Atasü'nün incelemeye deer bulduu eserler hakkında yazı yazması onun dier birçok sanatçı gibi eleyici davranmasının göstergesidir. Atasü'ye göre, toplumun tüm deerlerini gelecek kuaklara aktaran sanatçının aracı olarak büyük sorumlulukları vardır. Sanatçıların görevi olup bitecek olanları önceden sezip toplumu kendilerini bekleyen tehlikelere karı uyarmaktır. Atasü bunu Thomas Mann'ın sözleriyle okuruna öyle anlatmaya çalıır: Aydın/yazar sorumluluuyla ilgili, büyük Alman yazarı Thomas Mann'ın yeni örendiim bir tümcesini yinelemek isterim. Ufukta yaklaan boranı sanatçı duyarlıkların algılayabildii, kitleninse henüz fark edemedii, fark edenlerinse yıldıı bir dönemde, yani Nazizmin iktidara gelmesinden önce, 31 age. s Erendiz Atasü, Benim Yazarlarım, s.164.

11 54 Thomas Mann bir karakterinin azından öyle der: 'Yazarın görevi ufukta gördüünü halka göstermek ve hayat-ölüm karıtlıında hayatın soncul üstünlüünü vurgulamaktır.' 33 Atasü'nün sanatçıya verdii önemi belgeleyen kanıtlar arasında onun yazdıı incelemelerin ayrı bir yeri vardır. Kutlu'nun dil özelliklerini ayrıntılı ekilde inceledii yazısı buna bir örnek olarak verilebilir. Aaıda görüldüü gibi, sanatçının ortaya koyduu eserde hissettiklerini baka bir sanatçının dile getirmesi okur üzerinde etkili olabilecek türdendir. Yazılarına konu ettii sanatçılar arasında özellikle kendi etkilendii ve çok sevip saydıı yazarların olması sanatçı dayanımasına da bir örnektir. Atasü'nün Kutlu'yu esas alan incelemesinde görüldüü gibi bazen eserin yazarlarla ilikisi çok boyutlu olabilmektedir. Genellikle romancı eletirmenlerde görülen baka sanatçılardan yola çıkarak kendi sanat anlayıını dile getirme yaklaımı Atasü'de de görülen bir özelliktir. Dorudan kendinden söz etmese de kendi görülerini de araya serpitirmesi dikkatli ve donanımlı okurun onun hakkında daha fazla bilgi edinmesini salayıcı niteliktedir. Virginia Woolf ile ilgili bir inceleme yazısında da kendi sanat anlayıı hakkında bilgi vererek okurun eseri ele almadan önce belirli bir donanıma kavumasını salamaktadır. Woolf'un sanat anlayııyla kendi sanat anlayıı arasında teknik açıdan ilintiler bulunduunu bizzat kendisi öyle açıklamaya çalıır: Virginia Woolf'un hem yasası hem yapıtı beni büyülüyor. Onun romanlarının ilk bakıta daınık gibi görünen kurgusu, aslında geleneksel / gerçekçi romanın katı yapısının izin verdiinin ötesinde, çok daha geni bir bütünsellii kucaklar, Woolf, karıtlıkların yumuayarak birbirine kavutuu bir bütünsellie tutkundur; galiba ben de biraz öyleyim. 34 Atasü'nün eletirel görülerini inceleme yazılarında açıklamaya çalıması da yine okura ve yetimekte olan sanatçıya yol göstermek amacıyladır. Bu sırada kendi eletirel incelemeleri aracılııyla kendi sanatçılıının olumasıyla ilgili bilgiler vermesi de herkes için bir örnektir. Sanatçıların karılaabilecekleri ve kendisinin karılatıı problemleri dile getirmesi, bunlara çözüm yolları üretmesi, önermesi onun inceleme yazılarının ilgi çekici yanlarındandır. Yazılarında genellikle kadınlarla ilgili sorunlara deinmekte olan Atasü feminist yönünü öne çıkararak kadın sorunlarına deinmeyi sürdürmektedir. Ancak kadınların kadın sorunlarını dile getirmesi sadece kadınlar bu sorunları dile getirebilir anlamına gelmemelidir. Edebiyat tarihine bakıldıında birçok erkek yazar kadınlara edebiyat dünyasında geni yer vermi ve onları ölümsüzletirmitir. Her ne kadar kadınların kendi hemcinslerini daha iyi yansıtabilecekleri düünülse de erkekler de iyi eserler vererek kadın sorunlarına okurlarına aktarmılardır. Erkek yazarların kadın sorunlarını dile getiremeyecei görüüne Atasü de karı çıkarak erkeklerin en az kadınlar kadar bu sorunlara edebiyat düzlemine taıyabilecei görüünü savunmaktadır. Atasü okurlarına dünya edebiyatından bu görüü destekleyici u güzel örnekleri vermektedir: Edebiyat bir incelikler iidir. O nedenle edebiyat üstüne soruların kestirme yanıtları bulunmaz. Tolstoy'un ANNA KARENNA'sı, Flaubert'in MADAM BOVARY'si, Halit Ziya Uaklıil'in BHTER'i, VEDDE'si duruken erkek yazar kadını anlatamaz diyemez kimse. Erkei de kadını da anlatabilmek için yazarın önyargılarından soyunabilmesi gerekir. Kimi yazar yaratma sürecinde bu arınmadan geçer: Tolstoy kiisel yaamında bir ahlakçıdır ama Anna Karenina'yı yargılamaz. 35 Edebiyat dünyasında kadın yazarların kendilerine ait bir edebiyat oluturmalarının gerekmediini vurgulayan Atasü, yazarların da insan olarak belirli kimliklerin bilekesinden olutuklarını dile getirerek kadın yazarların ister istemez kendi sorunlarına deindiklerini ve kendisinin de bunu yaptıının bilincinde olduunu aaıdaki sözleriyle göstermektedir: Cinsiyeti kadın olan her yazarın kendi edebiyatını yaratması gerekmese de. Yazar, kimlii yalınkat bir insan deildir; onun varlıı bir kimlikler bilekesidir ve yaratırken yöneldii -bilinçli ya da bilinçaltı- kimlik seçimine okur olarak saygı duymamız gerekir, diye düünüyorum. Adalet Aaolu, Tomris Uyar kanımca aydın kimliklerini vurgulayarak yaratan yazarlardır. Öte yandan, kanımca Pınar Kür, Latife Tekin, nci Aral, Ayla Kutlu kadın kimliklerini geri çekmeden yazarlar; beni de bu gruba dâhil edebilirsiniz Cumhuriyet Kitap, 21 Aralık 1995, S. 305, s Cumhuriyet Kitap, 21 Aralık 1995, S. 305, s Entellektüel, Mart 2000, S. 12, s Entellektüel, Mart 2000, S. 12, s.51.

12 55 Atasü burada kadın yazarların kendi kimliklerini gizlemeden, bastırmadan edebiyat alanında ürün verdiklerini belirtmektedir. Sanatçının kendi kimliini terk etmesi zaten beklenmemelidir, çünkü toplum için öncü konumunda olan sanatçıların asıl kimliklerini korumaları bir gerekliliktir. Bir kadın olarak cinsiyetinin sorunlarını dile getirmesi, kadın bir yazar olması Atasü için anlamlıdır. Onun bu görüünün olumasında kadınları sosyal hayatın denge unsuru olarak görmesinin büyük bir payı olduu anlaılmaktadır: Kadın yazar olmayı, ben, kadınların yaadıı özgül dertlerin anlatılmasından öte bir ey olarak düünüyorum. Demin tanımlamaya çalıtıım durumun içerisindeki bu çelikiler birçok sıkıntı demek, saplantı demek, kompleks demek, baskılar, önyargılar ve altını çizerek söylemeliyim, suçluluk duyguları demek. Ayrıca güzel eyler de var tabii; alçakgönüllülük gibi, cömertlik gibi, sevecenlik gibi, cinsellik gibi. Bütün bu karmaık dokunun içersinde kendimizi algılamak ve o ekilde anlatmak diye düünüyorum kadın yazar olmayı. Bütün bu öeler arasında bir denge durumu kadın olmak. Bu denge çok kolay bozulabiliyor yeni kadın için ve tekrar kuruyorsunuz dengenizi. Yaam tekrar bozuyor, siz tekrar kuruyorsunuz. ahsım için konuacak olursam, yazarlık, bu dengelerin tekrar kurulmasının ve korunmasının bir yolu benim için. 37 Atasü kadın sorunlarını edebiyat düzlemine taıması yanında sanatçıyı esas alan yazılarıyla haksız eletirilerle karı karıya kalan sanatçıları savunmaktadır. Sanatçıları hedef alarak yapılan tüm haksız eletirilere daima iddetle karı çıkmaktadır. Sanatçıları her zaman ülkenin kültürel birikimlerini gelecek kuaklara aktaran deerler olarak gören Atasü, sanatçıların yanlı yorumlamalar sonucu hak etmedikleri eletirilere maruz kalması rahatsız etmektedir. Bunda etkili olan ise, gerçek sanatçıya genel anlamda toplum tarafından yeteri kadar deer verilmemesidir. Sanatçı için önemli olan çalımalarının en azından balı bulunduu sanat çevrelerince onanmasıdır. Bu onanma en deneyimli ve yetkin yazarda bile bir güven tazelenmesini salayabilir. Eer bunun üzerine sanatçı bir de ödül alırsa, ödülün yükledii sorumluluk öbür yapıtlarını aacak bir çabanın içine sürükler sanatçıyı. Hiçbir parasal destein salayamayacaı bir kazanımdır bu. Bir anlamda ödülün saladıı kıvanç onur konusu da olduu için, ne liste baı olmakla ne de çok satmakla bir tutulabilir. Türkiye'de olduu gibi, önemli olan sanatçılar öldükten sonra arkalarından aıtlar yakmak deildir. Yapılması gereken, sanatçıya salıında hak ettii deerin ve saygının verilmesidir. Sanatçının ardında kalan yapıtlarının derinlemesine yeniden incelenmesi onlara olan vefa borcunu ödemeye yetmese de onları gelecek kuaklara tanıtmak için yararlı olacaktır. Bu da ancak sanatçının eserinin nesnel bir tutumla deerlendirilmesiyle olanaklıdır. 6. Sonuç Atasü'nün eletiri ve inceleme yazıları sanatçı gözüyle sanatın bir deerlendirilmesi olarak algılanmalıdır. Atasü mümkün olduu kadar nesnel bir tutumla çalımaya özen gösterse de kendi alımlamasından kaynaklanan bir öznellik incelemelerinde mutlaka vardır. Ancak bu öznellik onun edebiyat eserini incelemesine engel oluturmamaktadır. Kendi sanat anlayıını ölçü kabul ederek sanatçı gözüyle edebiyat eserlerini irdeleyen Atasü, karıt görüleri belirtme olanaı da bulmaktadır. Ayrıca, Atasü'nün kendi dünya görüünü, eletirdii, irdeledii yapıtlar için tek ölçüt olarak kullanmaktan kaçındıı görülmektedir. Bir romanın anlatımının, dilinin önemli olduunu, kurgudaki aksaklıkların gerçeklik duygusunu nasıl zedeleyeceini somut örneklerle göstererek ortaya koymaktadır. Türk edebiyatının tüm ürünlerinin kültürün zenginliine bir katkı olduunu bilecek kadar çada ve deneyimli bir yazar olan Atasü, kendi dıındaki sanatçıların eserlerini tanıtarak hem sanatçının okur tarafından yakından tanınmasını salamayı amaç edinmekte, hem de o sanatçının okunmaya deer olduunu göstermektedir. Yazdıı bu tür incelemelerle Atasü geçmiin birikimlerini aktardıı gibi, onları unutuluun elinden kurtarmaktadır. Okurlarına kitap okumaları sırasında hangi tutum içerisinde bulunmaları gerektii konusunda da somut öneriler getiren Atasü öncelikle okurun aceleci olmamasını önerir. Okurun okuyacaı eseri seçmesi sırasında hangi ölçütleri esas alabileceini bu yazılarında açıkça ortaya koymaktadır. Atasü'nün okura yönelik yazdıı inceleme yazıları edebiyatseverlerin gözden kaçırmaması gereken özelliktedirler. Edebiyatın modasına, genel geçer deerlendirmelere, kalıp yargılara Atasü'nün önem vermemesi onun incelemelerini daha da deerli kılmaktadır. Dergi sayfalarında tek tek okunan inceleme yazılarını Benim Yazarlarım balıklı eserinde bir araya getirmesiyle bu bakı açısı daha da görünür biçime gelmitir. Bu tür 37 Varlık, Mart 1995, S. 1050, s..3.

13 56 incelemelere, kitaplara daima gereksinim olduu açıktır. Ayrıca edebiyat içerikli eletirel incelemeler belirli bir kültürel zeminde yapıldıı zaman elbette kültür dilini zenginletirici bir görevi de yerine getirecektir. KAYNAKÇA AYTAÇ, Gürsel, Çada Türk Romanları Üzerine ncelemeler, Gündoan, Ankara AYTAÇ, Gürsel, Edebiyat Yazıları-III, Gündoan Ankara ATASÜ, Erendiz, Benim Yazarlarım, Bilgi, Ankara Cumhuriyet Kitap, 19 Ekim 1995, S Cumhuriyet Kitap, 21 Aralık 1995, S Cumhuriyet Kitap, 25 Ocak 1996, S Cumhuriyet Kitap, 28 Mart 1996, S Cumhuriyet Kitap, 13 Mart 1997, S Cumhuriyet Kitap, 20 Mayıs 1999, S Entellektüel, Mart 2000, S. 12. Varlık, Mart 1995, S Varlık, ubat 1997, S Varlık, Mayıs 2000, S