Beslenme ve Sağlık. Doç. Dr. Fatma Çelik

Transkript

1 Beslenme ve Sağlık Doç. Dr. Fatma Çelik

2

3

4 Yaşamın çeşitli aşamalarında tüketilen gıda miktarı ve bileşiminin bazı hastalıkları etkileyebildiği ifade edilmektedir den beri yapılmış pek çok epidemiyolojik çalışma ile dünya da ölüm sebeplerinin arasında üst sıralarda bulunan kalp hastalıkları, belli başlı kanserler, felç, insüline bağımlı olmayan diabetus mellitus ve aterosiklerozis gibi beş önemli hastalığın etyolojisi ile diyet arasında sürekli bir ilişki olduğu belirlenmiştir.

5 Son yıllarda aşırı kilolu ve obezite prevalansındaki hızlı artış genetik yatkınlık, viral ve bakteriyel enfeksiyonların enerji ihtiyacını değiştirmesi, endokrin bozucular, bazı ilaç ürünlerinin kullanımı ve sosyal ve ekonomik faktörlerle de dahil olmak üzere aşırı tüketimin teşviki gibi pek çok faktörle açıklanabilir.

6

7 Geçmiş yüzyıllara nazaran yirminci yüzyılda, dünyada eskiye nazaran daha bol, besleyici ve güvenli gıda arzının gelişmesi, beslenme ve gıda bilimlerinin gelişmesine katkıda bulunmuştur.

8 İyi beslenme insanın sağlığı ve refahı, fiziksel ve bilişsel gelişimi ve ekonomik verimlilik için temeldir.

9 Henüz yiyeceklerin içindeki çoğu maddenin insan üzerindeki fizyolojik etkileri hakkındaki bilgilerimiz oldukça sınırlıdır.

10 Beslenme biliminin çalışma alanları Gıda üretimi Diyet kompozisyonları (besleyici olmayan maddeler de dahil olmak üzere) Besin alımı, iştah,besin tercihleri Besin öğelerinin sindirim ve emilimi Ara metabolizma, nütrisyonel biyokimya Esansiyel besin öğelerinin biyolojik etkileri Toplumsal ve bireysel besin öğesi gereksinimleri Besin öğelerinin yetersizlik ve aşırı alımının sağlık üzerindeki etkileri Diyet bileşenlerinin uzun dönemdeki etkileri Besinlerin koruyucu ve tedavi edici etkileri

11

12

13

14

15

16

17 Tek hücreli ya da çok hücreli her canlı türü dünya tarihi boyunca hayatta kalma, büyüme ve üreme için diğer türler arasından yiyecek araştırmıştır. İnsan oğlu ise, gerekli besini sağlamak için diğer birçok türden bitki, hayvan ve bakteri kökenli gıdayı diğer türlere nazaran daha geniş çeşitlilikte denemiş ve seçmiştir. Besin olarak isimlendirdiğimiz gıdalar, yaşam ve sağlık için gerekli olan kalori ve esansiyel fizyolojik aktif bileşenleri kimyasal bir karışım olarak insana sağlarlar. Giuseppe Archimboldo, The Four Seasons, 1573

18

19

20 Sürdürülebilir diyetler Koruyucu,ekosistemlere ve biyolojik çeşitliliğe saygılı, kültürel kabul edilebilir, ulaşılabilir, ekonomik, adil ve uygun fiyatlı,doğal olmanın yanısıra insan kaynaklarını optimize ederken nütrisyonel olarak yeterli, güvenli ve sağlıklı olmalıdır.

21 Bir gün içinde tüm yiyecek gruplarından yenmelidir

22 Günde 4-6 öğün tüketimin yararları Yoğun egzersiz fiziksel aktivite esnasında artan enerji gereksinimini karşılayan yiyecekleri üç öğünde tüketmek zordur. Tüketilen sık öğünler, protein sentezi için dengeli aminoasit karışımının bulunmasını sağlar. Açlığı önler, kan şekerinin devamlılığını sağlar. Öğünlerde fazla miktar tüketilmediğinden antrenman kalitesini ve saatlerini olumsuz yönde etkilemez. Az miktar yemeği tüketmek kolay ve hızlı olmaktadır. Gereğinden fazla yemeyi ve kaçamakları önler. Kilo kontrolünün sağlanmasında yardımcıdır.

23 Yiyecek grubu Yağ Karbonhidrat (CHO) Protein Yağda eriyen vitaminle r Suda eriyen vitaminler Mineraller Tahıllar (B değişken ) + Kök besinler değişken ++ (Cdeğişken) Bakliyat +değişke n ++ ++(B) + Et,balık, yumurta Süt ürünleri (B) (C) ++ Meyveler (C) Sebzeler +++ (C, folat) ++ Şeker +++ Katı ve sıvı yağlar değişken

24

25

26

27 Scientific Basis for Establishing DRIs Observed intakes in healthy populations Epidemiological observations Balance studies Depletion/repletion studies Animal experiments Biochemical measurements

28

29

30

31 Nütrisyon desteği ise, beslenme gereksinimlerini yenebilen standart diyetleri ile karşılayamayan hastalara besinin temin edilmesidir.

32 İatrojenik malnütrisyon Kronik, akut veya miks tiplerde gelişebilir. Bir hastanın hastanede yatarken malnütrisyonunun ilerlemesi veya malnütrisyon gelişmesi kabul edilemez.

33 Malnütrisyon Hastaneye yatırılan hastaların % Taburcu edilenlerin %15-35 i Bu hastaların yarısında ağır malnütrisyon varlığı

34 Malnütrisyonun patofizyolojisi primer etkiler Her organ etkilenir. Adipoz doku, iskelet kas kitlesi ve ağırlık kaybı en açık sonuçlarıdır. Ağırlıktaki %5-10 kayıp fizyolojik fonksiyonlarda kayıp olmadığı durumlarda tolere edilir. %35-40 lık kayıplar ölümle sonuçlanır. İskelet kaslarından ve iç organlardan protein kaybı çoğunlukla orantılıdır. Protein kitlesi karaciğer, GİS, böbrekler ve kalpten de kaybedilir. Sonucunda ; Hipoproteinemi, Barsak motilitesinde azalma, Kemik iliği depresyonu, Glomerül filtrasyonun azalması

35 Malnütrisyonun patofizyolojisi PEM in ilerleyişi ile; Organ disfonksiyonları görülür. Serum proteinlerinin hepatik sentezi azalır. Dolaşımdaki protein seviyesi baskılanır. Kardiyak output ve kontraktilite azalır. EKG e voltaj düşüklüğü, sağ aks deviasyonu görülür. Otopsi de kalpte interstiyel ödem ve miyofibriler atrofi belirlenmiştir.

36 Malnütrisyonun patofizyolojisi Solunum fonksiyonları; Solunum kasları atrofiye uğrar. Vital kapasite ve tidal hacim baskılanır. Mukosiliyer klirens anormalleşir. Gastrointestinal sistemde; Mukozal atrofi ve villus kaybı sonucu malabsorbsiyon. İntestinal disakkaridaz yetersizliği ve hafif pankreatik yetmezlik.

37 Malnütrisyonun patofizyolojisi İmmünolojik fonksiyon değişiklikleri ise en önemli noktadır ; T lenfositlerin sayısı ve fonksiyonları baskılanır. B hücre fonksiyonları ise daha değişkendir. Kompleman aktivitesi ve granülosit fonksiyonları azalır. İnfeksiyonda rolü olduğu bilinen anatomik bariyerler ve yara iyileşmesi zayıflar.

38 İlaç İlaçlar farmakokinetiğinin besin öğelerinin etkilenmesi emilimini ve kullanımını özellikle (vitamin ve minerallerin) etkileyebilir. Polifarmasi, nütrisyonel durum,genetik özellikler,hastalıklar,özel diyetler,besin ilaveleri, tüple beslenme, herbal ve fitoterapi ürünleri, alkol alımı, ilaç suistimalleri, besin öğesi içermeyen yiyecekler, ilaçların ve besinlerin içine katılabilecek katkı maddeleri, allerjiler ve intoleranslar. Malnütrisyonun varlığında,uzun süren kronik hastalık tedavileri alan hastalar ve özellikle yaşlı hastalar, yüksek risk altındadır. İlaçlar iştahı etkileyebilir. Ör.Antineoplastik ilaç kullanımları radyoterapi tedavileri-bulantı kusma diare anoreksia ve yiyecek alımında azalmaya neden olur.

39 İyileşmede yavaşlama ve Zayıflamış immün sistem Azalan ağırlık ve kas kitlesi Fiziksel ve mental gerileme Artan mortalite Malnütrisyon Artan riskler Hastanede kalış süresi Ekstra evde bakım Bakım evlerinde kalma Düşme Azalan yaşam kalitesi Azalan yaşam kalitesi

40 Hastanede yatan hastalarda PEM in önlenmesi ve erken tespiti için; Semptom, belirti ve risk faktörlerinin farkında olmak gerekir(farkındalık). Bu nedenle risk altındaki hastaların, hastanede bulundukları esnada nütrisyonel gereksinimlerinin, vücut ağırlıklarının ve diyet alımlarının yakından gözlenmesi (gözlem), Kısaca beslenme durumlarının değerlendirilmesi ve kaydedilmesi formal bir gereksinimdir(yazılı kayıt).

41 İyi planlanmış ve bozulmamış öğünler Besin zenginleştirme Oral nütrisyonel destek Enteral ve parenteral destek Çoğu vakada uygun nütrisyonel destekle tüm parametreler düzeltilebilir

42 Oral destek Total enteral nütrisyon Nütrisyonel destekteki üç ana hedef Yağsız vücut kitlesinin korunması İmmün fonksiyonun devam ettirilmesi Metabolik komplikasyon/ların oluşmasının önüne geçmek Yaşam kalitesini iyileştirmek Hastanın durumuna göre nütrisyon destek yöntemi belirlenir. Periferik parenteral nütrisyon Santral parenteral nütrisyon Enteral + parenteral nütrisyon Hastada BARSAK ÇALIŞIYORSA enteral destek KULLANIN!!!

43

44

45 Enteral Access Nose-nasogastric (Levine, Dobhoff, Flexiflo) Surgically placed- gastroscopy, jejunostomy Endoscopically- Percutaneous endoscopic gastroscopy (PEG)

46

47

48

49

50 Hastanedeki hastalarda oral beslenme neden önemlidir? Yiyebilen tüm hastalar için ilk basamak daima normal-doğal gıda ile oral beslenme

51 Hastane yemekleri Hastanın değişik ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Hasta için gerekli olan yeterli miktarlardaki, tüm makro ve mikro besin ögelerini sağlamalıdır. Yemeklerin nütrisyonel işlevi yerine getirecek koşullara sahip olması ve hammadde, hijyen, hazırlık açısından yüksek kalitede olması gerekmektedir. Lezzet ve görünümü de çekici olmalıdır. Sıcaklık! Sunulması gereken yiyecekler, özellikle de yavaş yiyenler ve yerken yardıma ihtiyacı olanlar için, sıcak olmalı ve sunum sıcaklığı ortalama C olmalıdır.

52 Hastanede oral beslenmede gerekli koşullar Standart hastane yemeği (genel menü), (R-III) optimum beslenme gereksinimleri % karbonhidrat ( gram lif ), % yağ % protein yatan hastalar için malnütrisyon riski oluşturmaz.

53 Hastane Menüleri Standart diyet Bol protein/enerjili diyetler Kısıtlanmış diyetler - Böbrek yetmezliğinde protein ve elektrolit kısıtlanmış diyetler, obezite nedeniyle enerji kısıtlanmış diyetler Gastroenterolojik diyetler - Laktozsuz, glutensiz, malabsorbsiyona yönelik ör, yarı elementel veya orta zincirli trigliseritler temelli diyetler Metabolik hastalıklara yönelik diyetler -Çocuklarda fenilketonüri gibi metabolik hastalık diyetleri Çiğneme ve yutma problemi olan hastalar için kıvamı ve dokusu modifiye edilmiş diyetler Hastalıkla ilişkili malnütrisyon riski olan hastalar için hazırlanmış enerji protein yoğun diyetler

54 Hastaların bütün dini ya da bireysel beslenme tercihlerini göz önüne almak zor olabilir. - Hastaların yaşları, dinleri ve kültürel geçmişleri doğrultusunda menü seçmelerine olanak sağlamak gereklidir ve gerekirse klinik personeli gıda seçiminde yardım etmeli ve rehberlik yapmalıdır Vejetaryen yemekler olası bir alternatif olarak sunulmalıdır. Endikasyonlar sağlam temellere dayandırılmalıdır

55 Tıbbi gerekçelerle diyete ilişkin kısıtlamalar hayata geçirilirken dikkat! Gereksiz yere kısıtlayıcı bir diyet yetersiz beslenmeye neden olabilir

56 Öğün zamanları kesintiyi en aza indirgemek için çaba Planlanmış öğünler Teşhis amaçlı yapılan muayeneler ile hastaların yemek yeme periyotları sıklıkla çakışabilir öğün araları ve besleyici içecekler Uygun hastada Hastalar, her zaman ekstra yiyecek sipariş edebilmeli ve bu olasılıktan haberdar edilmelidir. Hastalar, klinik ve beslenme hizmetleri ile ilgili takdir ve sıkıntıları hakkındaki geri bildirimleri konusunda teşvik edilmelidirler. SABAH ARA ÖĞLE ARA AKŞAM ARA Sağlıklı uyku

57 Sağlıklı insanlar için genel diyet önerileri ve hedefler (yıl 2013) -Çeşitli yiyecekleri içeren yeterli bir yemek tüketin -Daha az yağ tüketin. Etli pişen yemeklere yağ ilave etmeyin. -Vücut ağırlığınızı kontrol altında tutun Daha az enerji alımı/daha çok egzersiz(en az 30 dk./gün) -Tam tahılları, sebze (3 porsiyon/g)ve meyveleri(2 porsiyon/g). Diğer bir deyişle, kompleks karbonhidratları ve posa içeren besinleri daha çok yiyin. -Tuz alımını azaltın. - Alkol! -Güvenilir yiyecek tüketin. Etiketleri okuyun -Kahvaltı edin (Meyve veya sebze içeren). -Sağlık için ara öğün -SAKIN ÖĞÜN ATLAMAYIN.