ÖZEL DURUMLARDA OLANLARIN BESLENMESİ

Transkript

1 ÖZEL DURUMLARDA OLANLARIN BESLENMESİ

2 SPORCULARIN BESLENMESİ Beslenmenin sporcunun başarısı üzerindeki etkisi bilinmektedir. Bir sporcunun başarısında diyetinin nasıl olması gerektiği konusunda değişik görüşler vardır. Özel bir diyet ya da yeterli ve dengeli olarak düzenlenmiş bir diyet önerilebilir. Sporcunun beslenmesinde amaç: cinsiyet, yaş ve fiziksel çalışmaya göre ihtiyaç duyulan besin öğeleri ile yaşam ve idman için harcanan enerjinin yeterince sağlanmasıdır.

3 İDMAN İÇİN GEREKLİ ENERJİNİN SAĞLANMASI Her türlü idman, derecesine ve süresine göre enerji harcanmasını gerektirir. Değişik hareketlerin gerektirdiği enerji miktarı daha önce belirlenmiştir. Fiziksel hareket için harcanan enerji hangi kaynaktan sağlanmalıdır? Diyette enerji yeterli olduğu zaman protein, kas hareketi için fazla kullanılmamaktadır. Bu nedenle özel idmanlarda normal diyetin üzerindeki enerji harcamaları için karbonhidrat ve yağlar kullanılmaktadır.

4

5

6 İDMAN İÇİN GEREKLİ ENERJİNİN SAĞLANMASI Vücudun uzun vadeli enerji deposu yağdır. Dışarıdan enerji kaynağı alınamadığı zaman yağlar kolayca enerjiye dönüşerek enerji gereksinimini karşılayabilir. Yağlar ve karbonhidratlar kas çalışması için kullanılır. Uzun süreli spor faaliyetlerindeki başarı derecesi çalışan kasların glikojen deposu ile ilgilidir. Kaslardaki glikojen miktarı fiziksel hareketlerle azalır.

7 SPORCULAR İÇİN DİYET Genel ve özel diyet şeklinde 2 e ayrılabilir Genel Diyet: Sporcu normal yaşantısına ek olarak her gün birkaç saat antrenman yapar. Diyet, hem normal yaşantı hem de antrenman için harcanan enerjiyi karşılayacak şekilde düzenlenir. Spor yapan genç erkeklerde günlük kalori ihtiyacı , genç kadınlarda kaloridir. Buna 2 saat antrenman için harcanan ortalama kalori eklenince sporcu erkeklerde günlük , kadınlarda kalori almaları gerekir.

8 SPORCULAR İÇİN DİYET Enerji artışına ek olarak protein, vitamin ve mineral ihtiyacı da artar. Günlük besinler genellikle 3 öğün olarak alınır. Yeterli ve dengeli bir sabah kahvaltısının spordaki başarıyı artırdığı bilinmektedir. Spor aktiviteleri sırasında terleme ile vücuttan sıvı kaybı olur. Sıvı desteği mutlaka olmalıdır.

9 SPORCULAR İÇİN DİYET Özel diyet: Sporcunun başarısı düzenli beden alıştırmasına bağlı olduğu kadar, kaslarındaki glikojen deposunun yeterliliği ile ilgilidir. Glikojen depoları, yarışmadan önce uygulanacak 7 günlük özel diyetle üst düzeye çıkarılabilir.

10

11 SPORCULAR İÇİN DİYET Cristiano Ronaldo nun Günlük Diyet Programı KAHVALTI -Süt -Yumurta -Kızarmış Ekmek ÖĞLE YEMEĞİ -Peynir -Kahverengi pirinç -Buğday Ekmeği -Yeşil sebzeler ve zeytinyağı AKŞAM YEMEĞİ Beyaz Et (Tavuk, Balık) Yeşil Fasulye Pirinç Lifli sebzeler Kuru Meyveler

12 ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ Şişmanlık: Vücut ağırlığının istenilenden fazla olmasıdır. Bu durumda yağ dokusunun oranı diğer dokulara göre artmıştır. Şişmanlık, klinik muyaneler, boy ve ağırlık ölçüleri alınıp bununla ilgili standartlarla kıyaslanması, deri kıvrım kalınlığının ölçülmesi gibi yöntemlerle tespit edilir. Boya göre istenilen ağırlıktan % 25 fazla olan bir kimse şişman kabul edilmektedir. BKİ hesaplanarak bulunabilir.

13 ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ Zararları: 1- Ağır bir vücudu taşıması güçtür 2- Utançlık duygusuna neden olabilir 3- Kas hareketlerinin verimini azaltır, fiziksel ve mental hareketsizliğe yol açabilir 4- Kalp, damar, böbrek ve pankreas gibi sistemlerin işlevlerinin bozulmasına neden olur 5- Çeşitli organların bozukluğu sonucu, yaşam süresinin kısalmasına neden olur

14 ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ Nedenleri: 1- Fazla yeme 2- Fiziksel hareketliliğin azalması, 3- Psikolojik bozukluk 4- Metabolik ve hormonal bozukluklar

15 ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ Önlenmesi: Genellikle şişmanlamak kolay zayıflamak ise zordur. Bu nedenle şişmanlığın tedavisinden önce önlenmesi doğru olur. Şişmanlığın önlenmesinde en önemli kural küçük yaştan itibaren enerji dengesine uygun bir diyetin uygulanmasıdır. Alınan harcanan enerji dengesi

16 ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ Zayıflama diyetleri: Gereğinden fazla yağ dokusu enerji deposudur. Vücuda alınan enerjide eksiklik olduğu zaman yağ deposundan karşılanır. Zayıflama diyetinin ilkeleri: 1- Bireyin harcadığından daha az enerji sağlayacak 2- Protein, vitamin ve mineral yeterli olacak 3- Doyurucu ve bireyin yeme alışkanlığına yakın olacak 4- Diyetle birlikte beden hareketleri artacak

17 ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ Diyet düzenlerken nelere dikkat edilmelidir: 1- Zayıflamak isteyen kimse ilk önce boyuna göre arzu edilen ağırlıktan ne kadar fazla olduğunu bilmelidir. 2- Bu fazlalığı atmak için uygun bir süre tayin etmelidir 3- Zayıflayacak kimsenin yaşam şekline göre günlük enerji harcamasının bilinmesi gerekir.

18 ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ Diyet düzenlenirken, - Besin grupları dikkate alınır. Bu grupların bazılarından alınacak miktarlar azaltılır. Bazılarından ise hiçbir azaltma yapılmaz. Örneğin; zayıflama diyetlerinden ilk önce şeker, tatlılar, pilav, makarna, börek gibi yiyeceklerin yanında yemeklere eklenen yağ da azaltılır. - Enerji değeri hesaplanmış yiyecekler dışında yenmemelidir. - Herhangi bir yerde kalorisi yüksek bir yiyecek yenildiği zaman onun karşılığı diyetten çıkarılmalıdır

19 ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ Diyet düzenlenirken, - Doygunluk vermesi için kalori değeri düşük sebze ve meyveler sık kullanılabilir. - Özellikle yemeklerden önce bir parça sebze ya da meyve açlığı biraz tatmin ederek fazla yemeyi önleyebilir. - Kepekli ekmek ve kuru baklagiller tokluk verdiklerinden zayıflama diyetlerinde yer alırlar. - Normal ağırlığa gelindiğinde bunu sürdürecek diyete aynen uyulmalıdır. - Yemeklerin pişirilmesine dikkat edilmelidir. Etli yemekler yağsız yapılmalı kızartmadan uzak durulmalı

20 ZAYIF KİŞİLERİN BESLENMESİ Zayıflık: Vücut ağırlığının istenilenden az olmasıdır. Yağ dokusunun diğer dokulara oranı azdır. Zayıflık uzun süren eksi enerji dengesinin bir sonucudur. Zayıflık; klinik muayene, boya göre ağırlık durumunu tayinle ve deri kıvrım kalınlığını ölçmekle saptanabilir.

21 ZAYIF KİŞİLERİN BESLENMESİ Zayıflığın Nedenleri: Diyetle alınan enerjinin harcanandan yetersiz oluşu veya alınan yiyeceklerin vücut tarafından kullanılması ile zayıflık ortaya çıkar. Bu durumda vücut harcadığı enerjiyi alamaz, enerji açığını vücudundaki yağ deposunu kullanarak kapatır. Bu tür zayıflık daha çok çocuklarda, gençlerde, çok doğum yapan, iyi beslenemeyen kadınlar ve ağır işte çalışanlarda görülür.

22 ZAYIF KİŞİLERİN BESLENMESİ Zayıflığın Nedenleri: Harcanan kadar enerji alınamaması; diyetin kalite ve miktar yönünden yetersiz oluşundan kaynaklanabilir, sindirim bozukluğu, dolaşım bozukluğu, enfeksiyon ve parazitler gibi nedenlerle de alınan yiyeceklerin vücutta kullanılmasının engellenmesi ile olabilir. Ayrıca, hormonal dengesizlik örneğin tiroid hormonunun fazlalığı bazal metabolizmayı hızlandırır. Bu durumda enerji harcanması artar.

23 ZAYIF KİŞİLERİN BESLENMESİ Zayıflığın Zararları: Çocukluk ve ergenlik yıllarındaki eksi enerji dengesi büyümeyi etkiler. Enerji yetersizliği nedeniyle vücut dokuları normal düzeyde büyüyemez. Aşırı zayıflık iş verimini düşürür. Ağır işte çalışanlar ve spor yapanlara yeteri kadar enerji sağlanamazsa, hareket yetenekleri kısıtlanır. Aşırı zayıflık vücudun dış etkenlere direncini azaltır.

24 ZAYIF KİŞİLERİN BESLENMESİ Zayıflığın Önlenmesi: Eğer zayıflık yiyeceklerin vücutta kullanılması ile ilgili bir bozukluktan ileri geliyorsa diyet ne kadar düzeltilirse sonuç alınamaz. Örneğin; çocuklarda bağırsak parazitleri alınan besin maddelerine ortak olurlar. Önce çocuk parazitten temizlenmeli ki alınan yiyecekler çocuk tarafından kullanılabilsin.

25 ZAYIF KİŞİLERİN BESLENMESİ Diyet önerisi: 1- Diyetin enerji değeri, bireyin enerji harcamasından daha yüksektir. Mümkünse proteinin kalitesi yüksek olmalıdır 2- Enerji artışına paralel olarak vitamin ve mineraller de artırılmalıdır. 3- İştahsız bireyler miktarı az, enerji değeri yüksek yiyecekleri tercih etmelidir.

26 İŞÇİLERİN BESLENMESİ İşin gerektirdiği enerji ve alınan enerjinin iş enerjisine dönüşmesi için gerekli protein, vitamin ve mineraller alınamadığında iş verimi düşer, hastalıklara direnç azalır, iş kazaları ve meslek hastalıklarının oluşum hızı yükselir. İşçilerin beslenmesi 2 yönden düşünülmelidir: 1- İş yerinde işçinin beslenmesi; günlük ihtiyacın yarısı iş yerinde verilen yemekle sağlanmalıdır. 2- İşçinin iş dışı beslenmesi; İşçi günlük besin ihtiyacının diğer kısmını evden sağlamalıdır.

27 ÇOCUKLARDA BÜYÜME GERİLİĞİ Hastalık adı: Büyüme geriliği Klinik Tanımlama: Yetersiz büyüme, yetersiz ağırlık artımı ya da boya göre ağırlığın yetersiz olması Nasıl tanı konur: Yaşa göre ağırlığın <3.persentil olması veya büyüme çizelgesinde 2. persentil çizgisine gerileme olması ya da yaşa göre ideal vücut ağırlığının <%82 olması. Beslenme açısından sonuçları: Uzun dönemde, bilişsel sorunlara ve boy kısalığına neden olur.

28 ÇOCUKLARDA BÜYÜME GERİLİĞİ İÇİN NUTRİSYONEL AKIŞ ŞEMASI

29 ANNE SÜTÜ ALIRKEN KİLO ALMAMA DURUMUNDA BESLENME Nasıl Tanı Konulur: Ağırlık kaybı, letarji (yaşama işlevlerinin azaldığı çok derin ve patolojik uyku), huzursuzluk, az miktarda idrar ve dışkı çıkışı, beslenme sonrası yeterli doygunluğa ulaşamama Beslenme yönünden etmenler: Başarılı emzirme ile ilgili etmenler, anne sağlığı, annenin kullandığı ilaçlar, bebeğin sağlığı, zayıf emme ve emme ile sütün tamamının çekememedir. Önemli Noktalar: - Biberonla besleme sütün gelmesinde azalmanın en sık nedenidir - Doğru emzirme tekniği başarılı emzirmeyi getirir - Eğer anormal şartlar söz konusu değilse biberonla destekleme annelik ve emzirme konusunda güven azlığı, bilgi eksikliği ve yetersiz destekten kaynaklanır.

30 ANNE SÜTÜ ALIRKEN YETERSİZ AĞIRLIK ARTIMI

31 BESLENMEYE BAĞLI HASTALIKLAR

32 Toplum giderek yaşlanmakta ve buna bağlı olarak da hastalıkların görülme sıklığı ve çeşidi değişmektedir. Bazı hastalıklar doğuştan ortaya çıkar Bazıları daha sonra fiziksel aktivite azlığı, yetersiz ve dengesiz beslenme gibi sebeplerle ortaya çıkar TAMAMEN TEDAVİ EDİLEMEZ Sonuç: Kişinin yaşam kalitesi olumsuz etkilenir Ülke ekonomisine yük getirir

33 Beslenme yetersizliği ve dengesizliği bazı hastalıkların oluşmasında doğrudan, bazılarında ise dolaylı nedendir. Hastalıklarla ilgili beslenme programları geneldir. Ancak hastalıklarda diyet planlaması kişiye özel bir durumdur ve bir diyetisyen tarafından yapılmalıdır.

34 BESLENME İLE İLİŞKİLİ HASTALIKLAR 1- Adrenoleukodystrophy 2- Diyabet 3- Glukoz-Galaktoz malabsorbsiyonu 4- Kalıtsal hemokromatozis 5- Lesch-Nyhan sendromu 6- Maple syrup urine hastalığı 7- Menkes sendromu 8- Niemann-Pick hastalığı 9- Obezite 10- Kanser (kolorektal, prostat, meme) 11- Fenilketonuri 12- Prader-Willi sendromu

35 BESLENME İLE İLİŞKİLİ HASTALIKLAR 13- Porphyria 14- Refsum hastalığı 15- Tangier hastalığı 16- Tay-Sachs hastalığı 17- Wilson s hastalığı 18- Zellweger sendromu 19- Hipertansiyon 20- Sindirim sistemi hastalıkları 21- Solunum sistemi hastalıkları 22- Menopoz-Osteoporoz 23- Metabolik hastalıklar 24- Kalp-Damar hastalıkları 25- Besin alerjileri

36 BESLENME İLE İLİŞKİLİ HASTALIKLAR 26- Yeme düzensizlikleri (Anorexia Nervousa) 27- Protein-enerji malnutrisyonu 28- Karbonhidrat düzensizlikleri 29- Esansiyel yağ asitlerine bağlı düzensizlikler 30-Vitaminler (A, D, E, K, Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B6, Folik asit, Vitamin B12, Pantotenik asit, Biotin, Vitamin C) 31- Mineraller (Demir, iyodin, çinko, kalsiyum, florid, sodyum, potasyum) 32- Su defektleri (dehidratasyon-vücut sıvı hacminin azalması) 33- Besin zehirlenmesi (Vitaminler, mineraller,alkol) 34-Kardiyovasküler hastalıklar (Kan lipoproteinleri, yağlar, kolesterol) 35- Yiyecek-ilaç etkileşimleri 36- Gıda ile geçen hastalıklar

37 ADRENOLEUKODYSTROPHY (ALD) ALD, adrenolökodistrofi proteininin eksikliğine bağlı olarak sinir liflerinin myelin tabakasının kaybedilmesine bağlı bir hastalıktır. Çok kısa sürede ilerleyen ve ölümle sonuçlanan bir hastalıktır. Erkek çocuklarda görülür. X kromozomu ile aktarılır. Bu nedenle erkek çocuklarda görülür. LORENZO NUN YAĞI

38 ADRENOLEUKODYSTROPHY (ALD) Hastalık böbrek üstü bezini (adrenal bez) etkilediği için adreno; sinir liflerini kaplayan myelin tabakası beyaz olduğundan löko (beyaz); anormal gelişme anlamına gelen distrofi kelimeleri birleştirilerek isim elde edilmiştir. Hastalığın sebebi; adrenolökodistrofi proteininin eksikliğine bağlı olarak çeşitli dokularda çok uzun zincirli doymuş yağ asitlerinin yıkılamamasına dayanır. Bu yağlar hücre içinde peroksizomlarda yıkılır. Yıkım çok uzun zincirli doymuş yağ asitleri-coa sentaz denilen enzimle başlatılır.

39 ADRENOLEUKODYSTROPHY (ALD) Sitoplazmada sentezlenen enzim bu hastalarda hücre içine giremez. Peroksizom zarından bu enzimin geçişini sağlayan protein genetik olarak defektiftir. Yıkılamayan çok uzun zincirli doymuş yağ asitlerinin miktarı vücut doku ve sıvılarında artar. Bu birikimin sinir hücrelerinin myelin tabakasında olması ile myelin tabakası giderek yok olur (demyelinizasyon). Myelin tabakası yok olursa sinir iletimi gerçekleşemez. İlerlemesi sonucunda ise hareket, işitme, konuşma ve solunum fonksiyonları kaybolur ve hasta birkaç yıl içinde ölür.

40 ADRENOLEUKODYSTROPHY Belirtileri: Çocukluk serebral tip Kas tonusu değişiklikleri, Şaşılık (ALD) Sözlü iletişimde bozulmanın azalması (afazi) El yazısında bozulma Okulda zorluk İşitme kaybı Hiperaktivite Nöbetler Yutkunma zorluğu Görme bozukluğu veya körlük

41 ADRENOLEUKODYSTROPHY (ALD) X e bağlı adrenolökodistrofileri için özel bir tedavi mevcut değildir, ama çok uzun zincirli yağ asitlerinin düşük olduğu bir diyet ve özel yağlar alarak çok uzun zincirli yağ asitlerinin kan düzeyleri düşürebilir. Ama bu hastalığı tamamen tedavi etmez ve tüm hastalara da yardımcı olmaz. Önleme: Anne ve Baba adayları genetik danışma. Kadın taşıyıcılara çok uzun zincirli doymuş yağ asidi testi yapılması. DNA prob çalışması ile taşıyıcıların tesbit edilmesi. Koryon villus, amniyosentez örneklerinden bebeğe ait hücrelerin genetik değerlendirilmesi.