Uluslararası Hrant Dink Vakfı Halaskargazi Cad. Sebat Apt. No. 74 D. 1 Osmanbey-Şişli İstanbul/TÜRKİYE

Transkript

1 Uluslararası Hrant Dink Vakfı Halaskargazi Cad. Sebat Apt. No. 74 D. 1 Osmanbey-Şişli İstanbul/TÜRKİYE Tel: Faks: e-posta: info@hrantdink.org Medyada Nefret Söylemini İzleme Proje Koordinatörleri Nuran Gelişli Garen Kapril Analist Ceyda Ulukaya Medyada Nefret Söylemini İzleme Çalışma Global Dialogue ve Friedrich Naumann Vakfı tarafından desteklenmektedir. Raporda yer alan görüşler, destekçi kurumların görüşlerini yansıtmamaktadır. 1

2 MEDYADA NEFRET SÖYLEMİNİN İZLENMESİ HAKKINDA 1 TÜRKİYE DE ULUSAL VE YEREL GAZETELERDE NEFRET SÖYLEMİNİN İZLENMESİ 3 ARAŞTIRMANIN AMACI VE KAPSAMI 3 YÖNTEM 3 ÖRNEKLEME ÖLÇÜTLERİ 4 BULGULAR 5 MAYIS-AĞUSTOS 2011 DÖNEMİNDE SEÇİLEN HABERLER 12 KATEGORİLERDEN ÖRNEKLER 17 TAŞ ATAN ÇOCUKLAR GEÇİM KAYNAĞI 18 TÜRKİYE HIRİSTİYANLAŞTIRILIYOR 20 TÜRKİYE Yİ ACITMAK İÇİN BUGÜN NE YAPTIN 22 KÜRTLERE POZİTİF AYRIMCILIK ZATEN VAR 24 TÜRKİYE YE TUZAK MI KURULUYOR? 26 UTANMAZLIK, AYMAZLIK; ALÇAKLIK VE KÜSTAHLIK 28 KÜRDİSTAN RÜYASI GÖRENLERİN 12 EYLÜL 1980 ÖNCESİNDEN ALMASI GEREKEN DERSLER 30 CHP ARTIK BÖLÜCÜ MÜ? 32 AKP KÜRDİSTAN I KURUYOR 34 BENİM NESLİM 36 KADINLARA VE EŞCİNSELLERE YÖNELİK NEFRET SÖYLEMİ İÇEREN HABERLER 38 SIRRI SÜREYYA VE ERTUĞRUL KÜRKÇÜ EŞCİNSELLERE DESTEK VERDİ! 40 TRAVESTİ GENÇ KIZI TACİZ ETTİ 41 BİR OLAY YAZI DAHA 42 İSLAM A HAKARETLE ÜNLÜYDÜLER 44 VALLAHİ GÜCENDİM 46 AVRUPA KONSEYİ NEFRET SÖYLEMİ EL KİTABI (ÖZET) 48 2

3 Medya'da Nefret Söyleminin İzlenmesi Hakkında Türkiye'de sık sık medyanın taraflı, önyargılı ve ayrımcı bir dil kullandığına tanık oluyoruz. Haberlerde, özellikle de manşetler ve haber başlıklarında kullanılan provokatif, ırkçı ve ayrımcı dil, toplumda düşmanlık ve ayrımcı duyguları tetikleyen, kalıp yargıları güçlendiren birer araca dönüşüyor. Her ne kadar evrensel ve ulusal gazetecilik ilkeleri, hatta bazı medya kuruluşlarının kendi gruplarının yayınladığı basın etik ilkeleri bulunsa da, birçok haber ürünü bu ilkeleri ihlal edebiliyor. Böylesi bir dilin kullanılması ise toplumda huzursuzluk ve savunmasız gruplara yönelik yaygın bir önyargının yerleşmesine yol açıyor. Hedef alınan kişi ve gruplar ise tedirginleşiyor, sessizleşiyor ve demokrasinin olmazsa olmazı olan sosyal ve siyasal yaşama katılım şanslarından zorunlu feragat ediyorlar. Bu kışkırtıcı ve hedef gösterici dil kullanımı zaman zaman düşmanlaştırılan ve marjinalleştirilen grupların üyeleri ya da mekanlarına yönelik saldırılarla sonuçlanabiliyor. Nefret söyleminin temelinde önyargılar, ırkçılık, yabancı korkusu/düşmanlığı, tarafgirlik, ayrımcılık, cinsiyetçilik ve homofobi yatar. Kültürel kimlikler ve grup özellikleri gibi unsurlar nefret söyleminin kullanılmasını etkiler, ancak yükselen milliyetçilik ve farklı olana tahammülsüzlük gibi koşullarda, nefret dili yükselir ve etkisini arttırır. Birçok farklı nedenden dolayı Türkiye bir süredir toplumun farklı kesimleri arasında kutuplaşmalara sahne oluyor; kendisinden farklı olana, öteki ne yönelik tahammülsüzlük giderek yaygınlaşıyor. Güneydoğu'da neredeyse 30 yıldır süren çatışmalar ve çatışma sonucu zorunlu yerinden etmeler nedeniyle Türkiye'de yaşanan ani demografik değişim ve ekonomik, sosyal ve kültürel çatışmalar, topluluklar arası gerginliğin artmasına neden oldu. Öte yandan liberal ekonomi, azınlık hakları gibi demokratik açılım çabaları, Kıbrıs meselesiyle ilgili tartışmaların da yabancı odakların Türkiye'ye yönelik oyunları gibi algılanması ve sunulması da kutuplaşma ve düşmanlığı arttırıyor. Son olarak laiklik tartışmaları da yaygın bir çatışma alanı haline dönüşmüş durumda. Bu nedenle, farklı grup ve bu gruplara mensup olduğu bilinen ya da varsayılan kişilere yönelik düşmanca algı ve tutumların tezahür etmesi Türkiye'de önemli ve giderek büyüyen bir soruna dönüşmüş durumda. Hükümet yetkilileri, muhalefet partisi liderleri ve kamu görevlileri gibi kanaat önderleri bile bu tür bir ırkçı ve ayrımcı dil kullanmaktan çekinmiyor. Hatırlanacağı üzere, 2005 yılında düzenlenen Ermeni Konferansı'ndan hemen önce dönemin Adalet Bakanı Cemil Çiçek'in konferansı düzenleyenlerle ilgili arkadan hançerliyorlar demiş ve gereğinin yapılmasını istemişti. Dördüncü kuvvet olarak adlandırılan medya (basın-yayın) ise en etkin kültürel iletkenlerden biridir. Bu nedenle çeşitliliği ve farklılığı öne çıkarmaya gücü olduğu kadar, bu çatışmayı sıradanlaştırma ve yayma konusunda da son derece etkili ve yönlendirici olabilir. Medya sorumsuz veya dikkatsiz davranırsa, ırkçılığı ve kişilerin birbirine karşı nefret duyguları üretmesini tetikleyebilir, besleyebilir ve güçlendirebilir; en kötüsü de bu tür tutumları meşrulaştırıp, haklı çıkarabilir. Uzun yıllardır Türkiye medyası milliyetçi ve ayrımcı söylemin etkin kaynaklarından biri oldu. Bu gazetecilik türünün toplumdaki kutuplaşmaya dikkate değer bir katkısı sağladı. Geçtiğimiz yıllarda yaşanan bazı nefret suçları incelendiğinde, medyanın katkısı daha anlaşılabilir olacaktır. Hrant Dink cinayetinin azmettiricisi olarak yargılanmakta olan Yasin Hayal, verdiği ifadede Hrant Dink'i şahsen tanımadığını ama gazetelerden Türk düşmanı olduğunu okuduğunu söylemiştir. Aralık 2007'de İzmir Ayasofya Kilisesi rahibine saldıran zanlı ise Ogün Samast gibi kahraman olmak için bu fiili gerçekleştirdiğini ifade etmiştir. 3

4 Vakfın bu amaca ulaşma yönünde yürüttüğü Medyada Nefret Söyleminin İzlenmesi çalışması, bu dönemde de önceki çalışmalarında olduğu gibi, 16 ulusal gazeteyi her gün dört gazete olmak üzere dönüşümlü olarak incelenmekte yanı sıra medya takip merkezine verilen anahtar kelimeler üzerinden yerel basını da taramaya çalışmaktadır. Bu incelemeler sırasında tespit edilen ayrımcı, ötekileştirilen, hedef gösteren bir söylemle kaleme alınmış haber ve köşe yazıları analiz edilmekte sitesinde yayınlanmakta ve dört ayda bir hazırlanan raporlar da aynı sitede kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. Medyada Nefret Söyleminin İzlenmesi çalışması, gazetelerin izlenmesinin yanında sivil toplum örgütü temsilcileri, akademisyenler ve gazetecilerle seminerler, atolye çalışmaları düzenleyerek nefret söylemiyle ilgili duyarlılık oluşturmak, tartışmaların yaygınlaşmasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Nefret söyleminin tanımı ve sınırlarıyla ilgili ortak bir anlayış geliştirilmesi, sorumlu gazeteciliğin teşvik edilmesi ve nefret söylemini önleyici ve caydırıcı tedbirlerin neler olabileceği konusunda öneriler geliştirilmesi, bu amaca giden yolda önemli bir adım olacaktır. 4

5 Araştırmanın amacı ve kapsamı Türkiye de Ulusal ve Yerel Gazetelerde Nefret Söyleminin İzlenmesi Medyada Nefret Söyleminin İzlenmesi çalışmasının genel amacı Türkiye de ırkçılık, ayrımcılık ve hoşgörüsüzlükle mücadeleye katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Irkçılık, ayrımcılık ve ötekileştirmenin üretilmesi ve yeniden üretilmesinin araçlarından biri olan medyanın sivil denetiminin önemi gözetilerek, bu çalışmanın spesifik amacı ise gazetelerde insan hakları ve farklılıklara saygının güçlendirilmesi, haber ve köşe yazılarında kullanılan ayrımcı dil ve nefret söylemine dikkat çekerek farkındalık yaratmak ve yazılı basında nefret söylemi ve ayrımcı dil kullanılmasından vazgeçilmesi için teşvik etmektir Çalışma uzun vadede sivil toplum örgütlerinin nefret söylemiyle mücadele etmesi ve medya izlemeyle ilgili becerilerin artması, sistematik bir biçimde birlikte çalışarak medyanın kullandığı dil ve yöntemlerin eşitlikçi, toplumsal ve kültürel çeşitliliğe saygılı olmasını sağlayacak bir çalışma sürdürmeyi de amaçlamaktadır. Bu dönem çalışması esas olarak etnik ve dini kimlik temelli nefret söylemine odaklanırken, cinsiyetçi ve homofobik söylemleri de tarama kapsamına aldı. Ulusal gazetelerin yanı sıra yerel medyayı da medya takip aracılığıyla izleme ve yerel medya çalışanlarını medyanın ürettiği nefret söylemine karşı duyarlılık oluşturmak amacıyla atolye çalışmaları yapmayı hedeflemektedir. Bu amaca ulaşmak için çalışırken, nefret söylemi kavramıyla ilgili bilgi sağlamak, nefret söyleminin toplumun, özellikle de medya, iletişim ve hukuk camiasının gündemine getirilmesi yoluyla kamusal bir tartışma yürütülmesine ve ayrımcı ve ırkçı söylemle mücadele yolları ve yöntemlerinin neler olabileceğinin tartışılmasına zemin açmak ve medyada insan hakları ve azınlıklara yönelik daha saygılı ve bilinçli bir dil kullanılmasını teşvik etmek amacıyla nefret söylemi üzerine ders verilmesi, tez ve ödev konusu yapılması yönünde girişimlerde bulunulmaktadır. Bütün bu inceleme, rapor ve çalışmalar sitesinde yayınlanmaktadır. Sitede yer alan nefret söylemi içeren haberler Facebook, Twitter, Myspace benzeri sosyal medya sitelerinde paylaşılamaktadır Yöntem Araştırmada genel olarak medya araştırmalarında uygulanan eleştirel söylem analizi yöntemi ve buna bağlı teknikler kullanılmıştır. İncelenen örneklerin özellikleri doğrultusunda yazısal, ikonografik (fotoğraf, resim ve diğer çizimlere ilişkin) metin analizleri gerçekleştirilmiştir. Medya içerikleri ve söylem konusunda belli göstergeler oluşturmak amacıyla önce niceliksel ölçeklemeye başvurulmuş nefret söylemi içeriğinin en çok nerede (hangi sayfalarda), ne şekilde kendine yer bulduğu, hangi kaynaklar tarafından oluşturulduğu ve kimleri hedef aldığı ortaya konulmuştur. Ardından yukarıda belirlenen amaç ve kapsam doğrultusunda tespit edilen nefret söylemi içeren haberler benimsedikleri söylemin niteliği doğrultusunda kategorilere ayrılmıştır. Bu konuda daha 5

6 önce yapılmış olan uluslar arası bilimsel çalışmalardan yararlanılarak ve ülkeye özgü dil ve kültür farklılıkları dikkate alınarak belirlenmiş olan nefret kategorileri şunlardır 1) Abartma / Yükleme / Çarpıtma: Bir kişi ya da olaydan yola çıkarak bir topluluğa yönelik olumsuz genellemeleri, çarpıtmaları, abartmaları, olumsuz atıfları içeren söylemler bu kategori altında değerlendirilmektedir. 2) Küfür / Hakaret / Aşağılama: Bir topluluk hakkında doğrudan küfür, aşağılama, hakaret içeren (örneğin Kalleş, Köpek, Kanıbozuk gibi) söylemlerin yer aldığı kategoridir. 3) Düşmanlık / Savaş Söylemi Bir topluluk hakkında düşmanca, savaşı çağrıştıran ifadelerin yer aldığı söylemler bu kategoride tasnif edilmektedir. 4) Doğal Kimlik öğesini nefret aşağılama unsuru olarak kullanma / Simgeleştirme: Doğal bir kimlik öğesinin nefret, aşağılama unsuru olarak kullanıldığı, simgeleştirildiği söylemler için oluşturulmuştur. Örneğin olumsuz anlamda senin annen Ermeni zaten söylemi ya da senin soyadın Davutoğlu mu Davutyan mı? gibi Örnekleme Ölçütleri Medyada nefret söyleminin izlenmesi çalışması sırasında tirajlar dikkate alınarak seçilmiş toplam 16 gazete incelenmektedir. Gazeteler belli bir sırayla, haftanın 6 günü dört gazete dönüşümlü olarak okunmakta, aynı zamanda verilen anahtar kelimeler üzerinden medya takip merkezi aracılığıyla yerel medya da takip edilmeye çalışılmaktadır. Okunan gazeteler: Zaman, Posta, Hürriyet, Sabah, Haber Türk, Milliyet, Vatan, Akşam, Sözcü, Yeni Şafak, Star, Cumhuriyet, Taraf, Radikal, Birgün, Evrensel Gazetelerin her sayfasındaki her haber ve köşe okunmakta, doğrudan ve açık bir dille dini ya da etnik grupların yanı sıra kadınlara ve eşcinsellere yönelik nefret söylemi içeren haber ve köşe yazıları seçilmektedir. Haber ve köşe dışındaki öğeler (ilanlar, ekler, karikatür vb.) çalışma kapsamı dışında bırakılmıştır. Dört aylık izlemelerin ardından hazırlanan raporlarda elde edilen veriler iki bölümde incelenmekte. Nefret söyleminin hedefi olan grupların hangileri olduğu, hangi konu nedeniyle ve hangi yöntemler kullanılarak hedef alındıkları örneklerle açıklanmakta. Hazırlanan rapor sivil toplum örgütlerine, basın yayın kuruluşlarına, basın meslek örgütlerine gönderilmekte ve siteden yayınlanmaktadır. 6

7 Bulgular: İncelenen Mayıs-Haziran-Temmuz ve Ağustos aylarını kapsayan ikinci dört aylık dönemde etnik ve dini grupları hedef alan 41 köşe ve haber içeriği tespit edilmiştir. Bu dönemde en dikkat çekici unsur nefret söylemi içeren haber ve köşe yazılarının büyük çoğunluğunun etnik kimlik olarak Ermeni ve Kürtler i hedef almasıdır. Önceki dönemlere paralel olarak daha çok milliyetçi-muhafazakar yayın çizgisine sahip gazetelerde yer bulan bu söylem, incelenen dönemde özellikle gündemle bağlantılı olarak Kürt sorunu ve PKK örgütüyle ilişkilendirilmiş, PKK örgütünün Ermeni kökenli olduğu iddiası ve Kürtler in halihazırda kriminal bir topluluk olduğu yönünde yorumlar öne çıkmıştır. Bu İncelenen dönemde dini kimliğe yönelik nefret söyleminde ise ilk sırayı Hıristiyan ve Yahudi topluluklar almıştır. Yahudiler e yönelik nefret söylemi, önceki dönemlere paralel şekilde belli bir durumu hedef almaksızın farklı konu ve gündem maddeleri etrafında olumsuz çağrışım yapacak şekilde kurulmuş, Hıristiyanlar a yönelik nefret söyleminin büyük çoğunluğu ise misyonerlik konusuyla gündeme taşınmıştır. Bunun yanı sıra çok sayıda haber ve içerikte, birden fazla grup hedeflenmiş ve Hıristiyanlar a yönelik nefret söylemi genel olarak Ermeniler i de hedefleyen söylemlerde kendine yer bulmuştur. Bu dönemde bahsi geçen gruplar dışında Rum, Yunan, Arap, Alevi ve Zerdüşt topluluklara yönelik nefret söylemi örneklerine de rastlanmıştır. Önceki dönemlere benzer şekilde bu dört aylık dönemde de nefret söylemi tespit edilen örneklerin büyük çoğunluğu (yüzde 87) köşe yazılarında yer almıştır. Geçen dönemde en fazla hedeflenen grup olarak ilk sırada yer alan Hıristiyanlar yerine bu dönemde nefret söylemine en fazla Ermeni ve Kürtler hedef olmuşlardır. Ermeniler i hedef alan içerikler, gündemden bağımsız şekilde farklı konular etrafında Ermeni dölü, işbirlikçisi, Ermeni kafası, hain gibi ifadelerin yanı sıra özellikle PKK örgütüyle ilişkilendirilerek asıl düşman Ermeniler anlayışıyla üretilmiştir. Bu durum ise yalnızca PKK örgütüyle TSK arasında çatışmaların yoğunlaştığı son dönemde değil, seçim dönemi de dahil olmak üzere dört ay boyunca sıklıkla gündeme getirilen ve farklı gazetelerde benzer bakış açısıyla üretilen bir söylem halini almıştır. Bu dönemde Kürtler e yönelik nefret söylemi ise ağırlıklı olarak terör başlığı altında gündeme gelmiştir. Bu çerçevede kadın cinayetleri, kaçakçılık, yolsuzluk, vs şeklinde çok sayıda suçu Kürtler e mal eden ya da tüm halkı terörist ilan eden örnekler öne çıkmaktadır. Bu dönemde kimi köşe yazarları arasında yaygınlık kazanan çakma Kürt, Kürtçü gibi ifadeler ise analiz kapsamında içeriğe bağlı kalınarak yorumlanmış ancak genel anlamda olumsuz çağrışım ve küçük düşürme amacıyla kullanıldığı ayrıca not edilmiştir. Rumlar a yönelik nefret söyleminde öne çıkan, Kıbrıs dışında sabit bir gündem maddesi olmaksızın rutin olarak işlenen düşman anlayışı olmuştur. Örneklerin birçoğunda Ermeni ve Rumlar birlikte anılmış ve Türkiye topraklarında gözü olan, Türkiye nin varlığını tehdit eden cephe olarak tanımlanmıştır. Yahudiler e yönelik nefret söylemi, önceki döneme benzer şekilde dini kimliği bir tür hakaret olarak kullanmak şeklinde üretilmiştir. Bu da habere/yazıya konu edilen kişi üzerinden Yahudi Barzani ya da Yahudi dönmesi, Yahudi ye ağzının payını vermek şeklinde örneklerle geliştirilmiştir. 7

8 Bütün bunlar dışında, etnik ve dini grupları hedeflemediği için çalışma dışında bırakılan ancak içerdiği nefret söylemi nedeniyle görmezden gelemediğimiz 10 haber içerik analizine dahil edilmeyip ayrı bir bölümde söylem yönünden incelenmiştir. Ağırlıklı olarak LGBT bireylerin hedeflendiği tespit edilen örneklerde, doğrudan anormal, sapkın, cinsel sapık gibi ifadeler kullanılmış ya da genel olarak 3. Sayfa olarak sınıflandırabileceğimiz haberlerde, haberle ilgisi olmadığı halde kişinin cinsel kimliği başlığa taşınmıştır. Grafik 1: Tür, Gazete ve Kategorilere Göre İçeriğin Dağılımı: Daha önceki dönemlerde olduğu gibi bu dönemde de nefret söylemi en fazla köşe yazılarında kendine yer bulmuştur. Bir haberde kaynak gösterilmemiş, köşe kapsamında değerlendirilen bir içerik ise gazetenin kendi imzasıyla ilk sayfadan yayınlanmıştır. Bir içerik ise tamamen okur mektubuna ayrılmıştır. 8

9 Grafik 2: Nefret söylemi içeren haber ve köşe yazıları ağırlıklı olarak milliyetçi-muhafazakar yayın çizgisine sahip gazetelerde yer bulmuştur. Nefret söylemine en fazla rastlanan gazeteler arasında, önceki dönemlere paralel biçimde Ortadoğu, Yeniçağ, Yeni Akit, Sözcü ve Türkiye gazeteleri yer almaktadır. Yerel basından incelenen örnekler arasında ise Anayurt, Günboyu ve Gazetem Ege öne çıkmaktadır. Ana akımı temsilen Hürriyet ve Vatan gazetelerinden de toplamda 3 haber analize dahil edilmiştir. Grafik 3: 9

10 Daha önceki dönemlerde olduğu gibi bu dönemde de gazetelerde yer alan nefret söylemi örnekleri dört farklı kategoride incelenmiştir: 1) Abartma / Yükleme / Çarpıtma 2) Küfür / Hakaret / Aşağılama 3) Düşmanlık / Savaş Söylemi 4) Doğal Kimlik öğesini nefret aşağılama unsuru olarak kullanma / Simgeleştirme Bu kategoriler, nefret söylemi biçimlerinin çok boyutluluğuna işaret etmek ve bu biçimlerin nasıl kullanıldığının anlaşılmasına yardımcı olmak amacıyla belirlenmiştir. Mayıs-Haziran-Temmuz-Ağustos aylarını kapsayan dönemde yukarıda sayılan kategoriler arasında en fazla Simgeleştirme yoluyla nefret söylemi üretilmiş, ardından Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma ve son olarak aynı oranda Düşmanlık/ Savaş Söylemi ve Küfür/ Hakaret/ Aşağılama gelmiştir. Belirtmek gerekir ki, incelenen haber ve köşe yazılarında bu kategorilerden birden fazlasına, bazen hepsine rastlamak da mümkündür. Ancak bir sınıflandırma yapmak adına baskın olan söylem dikkat alınmıştır. Grafik 4: 10

11 Hedef gruplara göre kategorilerin dağılımına bakmak gerekirse, incelenen dönemde Ermeniler e yönelik nefret söyleminde en fazla Simgeleştirme yoluyla nefret söylemi üretilmiş, bunu sırasıyla Düşmanlık/ Savaş Söylemi, Abartma/ Çarpıtma/ Yükleme ve Küfür/ Hakaret/ Aşağılama kategorileri izlemiştir. Grafik 5: Kürtler e yönelik nefret söyleminde öne çıkan kategori ise Abartma/ Çarpıtma/ Yükleme olmuştur. Bunu Simgeleştirme ve son olarak eşit oranda olmak üzere diğer iki kategori izlemiştir: Grafik 6: Rumlar a yönelik nefret söyleminde ise Abartma/ Çarpıtma/ Yükleme kategorisine dahil edilebilecek içeriğe rastlanmamış, ağırlıklı olarak Simgeleştirme ve Düşmanlık/ Savaş Söylemi üretilmiştir: 11

12 Grafik 7: Hıristiyanlar a yönelik nefret söyleminde çarpıcı olan, baskın biçimde Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma yoluyla nefret söylemi üretilmesi, buna karşın önceki dönemden farklı olarak Düşmanlık/ Savaş Söylemi ne rastlanmaması olmuştur. Simgeleştirme ve Küfür/ Hakaret/ Aşağılama kategorisi ise eşit oranda temsil edilmiştir: Grafik 8: Son olarak Yahudiler e yönelik nefret söylemi kategorilerinde Simgeleştirme ve Düşmanlık/ Savaş Söylemi nden oluştuğunu görüyoruz: 12

13 Grafik 9: 13

14 Mayıs-Ağustos 2011 Döneminde Seçilen Haberler TARİH GAZETE TÜR YAZAR BAŞLIK HEDEF GRUP Hürriyet Köşe Rahmi Turan Taş atan Kürt çocuklar geçim kaynağı Anayurt Köşe Gazetem Ege Köşe Ortadoğu Köşe Ankara İl gazetesi Köşe Vatan Köşe Ortadoğu Köşe Yeni Çağ Köşe Ortadoğu Köşe Mustafa Nevruz Sınacı Günay Karataş Ali Öncü Eflatun Neimetzade Ruhat Mengi A. Ender Gökdemir Altemur Kılıç Seyfi Şahin Yeni Akit Haber Yener Dönmez, Muhabir Utanmazlık, aymazlık; alçaklık ve küstahlık 14 Ermeni, Kürt, Rum, Yahudi NEFRET KATEGORİSİ Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Düşmanlık/ Savaş Söylemi Garip çelişki Ermeni Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Diyarbakır'a Ermeni Soykırım Anıtı Türk Dünyasının İki Siyaset Dehası Atatrük ve Aliyev "Eşekli demokrasi".. Mihenk taşı bir olay (Nar..Bir devrin hikayesi!) Ülkeyi İdare Edemeyenler Derhal Hükümetten Çekilmelidir! "Kutsal" İttifak: Kürt- Ermeni flörtü Hıristyanlık ve AKP Apo'nun Papazı Ermeni Düşmanlık/ Savaş Söylemi AÇIKLAMA "Devlet besliyor, onlar devleti yıkmaya çalışıyor" Kürt sorunu var diyenler bölücü, TC vatandaşı olsa da Ermeni, Rum, İbrani dönmeler PKK'ya düşmanlığı, Ermeni dönmeliğiyle ilişkilendirerek üretiyor. Osmanlı'yı arkadan vuran işbirlikçi Ermeniler-yazım hataları-büyük harflerle vugu! Ermeni Simgeleştirme Ermeni asıllı, Hristiyan ırkından Ermeni çeteleri Ermeni Ermeni Ermeni, Kürt Hıristiyan Ermeni, Hıristiyan Düşmanlık/ Savaş Söylemi Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Osmanlı'yı arkadan vuran Ermeniler'in yaptıklarını unutarak "Kürtlükle alakası olmayan Ermeni dönmelerine Kürt devleti vaat eden..." Sevr paranoyası, Kürtler ve Ermeniler ABD desteğiyle Türkiye'yi ele geçirecek algısı, "çanlar Türkler için çalacak" "Allah Hıristiyanları sevmiyor", haram, vs.. Misyonerlik emperyalist faaliyet olarak tehdit unsuru. Açık bi ötekileştirme, hem hakaret, hem çarpıtma.. Öcalan ın Ermeni papazla yakınlığı üzerinden PKK'yı hedef alıyor, "terör örgütü PKK'nın aslında amaçları başka, asıl düşman Ermeniler-Hıristiyanlar" anlayışı, temelsiz

15 Ortadoğu Köşe Seyfi Şahin Yeni Akit Haber Yiğit Doğaner- Muhabir Ortadoğu Köşe Ortadoğu Köşe Orhan Karataş Ender Gökdemir CHP de artık bölücü mü? Muhteşem Yüzyıl'ın Ajansı Bolluca'dan Sabıkalı Milletle Alay Ediyorlar Kürdistan Rüyası Görenlerin 12 Eylül 1980 Öncesinden Alması Gereken Dersler Yeni Çağ Haber Kaynak yok Şimdi de Ortodoks iftirası Yeni Akit Okur mektub u Anayurt Köşe Yeni Volkan Köşe Günboyu Köşe Günboyu Köşe Yeni Akit Köşe Erzurum Kurtuluş Köşe Naci Şahin Mustafa Nevruz Sınacı Hasan Özerdem Hüseyin Hakkı Kahveci Ramazan Durmuş Sinan Akıncı Nurullah Özkılıç Hoşgeldin Tayyib'im Yola Devam Bu soruyu sormak gerek! Kıbrıs Birleşir Mİ? Yok Olabilir miyiz? Farkında olmadan terörü finanse ediyoruz Mezopotamya çöplüğünün sürüngenleri İnersin gönül inersin! Vatan'ın bağrına düşenler Kürt, Alevi Hıristiyan Ermeni, Rum Ermeni Simgeleştirme Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Düşmanlık/ Savaş Söylemi Küfür/ Hakaret/ Aşağılama bilgiler Kılıçdaroğlu'nun Kürt ve Alevi olması tehdit unsuru olarak sunuluyor, tüm Kürt- Alevi topluluklar kriminalize ediliyor Tims'in misyoner olduğu iddiası üzerinden taciz tecavüzle ilişkilendirme, tehdit algısı Ermeni ve Rumlar TC'nin varlığı ve bütünlüğüyle meselesi olan, şer cephesi olarak tanımlanıyor. BDP ve blok milletvekilleri için "kılıç artığı Ermeni dölü" Hıristiyan Simgeleştirme "Ortodoks iftirası, Ortodoks tavizlere doymuyor" Yahudi Simgeleştirme "Yahudi'ye ağzının payını veren" Ermeni, Kürt Rum Kürt Kürt Ermeni, Rum, Yahudi Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Simgeleştirme "Terörü destekleyen Kürt nüfus, kendine Kürt diyen organize azınlık Ermeni diyasporası" "terörist Rum, terörist Rum halkı".. Kaçak elektrikten, Güneydoğulu işadamlarından alışveriş etmeyi teröre katkı olarak sunuyor, tüm bölge halkını terörist ilan ediyor "Soysular sürüsü, Mezopotamya çöplüğünün sürüngenleri" Olumsuz çağrışımla "Yahudi, Rum ve Ermeni dönmelerini istediğiniz illerden milletvekili atayıp " Ermeni Simgeleştirme "Anadolu'yu parçalamak, ezanı susturmak isteyen kökü 15

16 Gazetem Ege Gazetem Ege Köşe Köşe Güneş Köşe Anayurt Köşe Hürriyet Köşe Sözcü Köşe Anayurt Köşe Yeni Çağ Köşe Ortadoğu Köşe Günay Karataş Günay Karataş Mehmet Memiş Hoca Filiz Cemsu Yılmaz Özdil dışarda, Ermeni uşağı PKK" Kürtçe Şarkı Ermeni Simgeleştirme "Ermeni kökenli çakma Kürtler" Hadi canım Ermeni Simgeleştirme "gerçek Kürt (çakma sen de Ermeni dönmesi Kürtler değil, terörist yanlısı çakma Kürtler" Türkiye'yi acıtmak için bugün ne yaptın? İblis'in 'Babilonya'sı Benim neslim Ermeni, Rum, Yunan Hıristiyan Ermeni Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Düşmanlık/ Savaş Söylemi Sözcü Ermeni Kafası! Ermeni Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Vedat Kuşaklı Aydın Yavuz Orhan Karataş Ortadoğu Haber Oktay Yıldırımoğlu Ah Sarkisyan ah! Türkiye'ye tuzak mı kuruluyor? Kriz, AKP'nin soyadı oldu Türkiye Hıristiyanlaştı Ermeni, Rum, Arap Ermeni, Rum Düşmanlık/ Savaş Söylemi Simgeleştirme "Beyinsiz, vicdansız, yüreksiz ve sadece Türkiye düşmanlığıyla yatıp kalkıyorlar" Misyonerliği emperyalizmle bağdaştırıyor: ezan sesini boğmak için 25 bin kilise ev açarak İblis'in misyonerliğini yapmak, Haçlı Seferleri'ni kültür alışverişi olarak algılamak Yazı boyunca Ermeniler'e olumsuz atıfta bulunuyor, karşı cephede konumlandırıyor, son cümlesiyle düşmanlığı teşvik ediyor. "Ermeni kafası Ermeniler bu kafa ile daha milyon sene sürünmeye mahkumdur" Ermeni, Rum ve Araplar'ı hainlikle suçluyor, yazı Sarkisyan'a hitaben ancak "biz-siz" şeklinde Ermeniler'e karşı düşmanlık üretiliyor AKPM'deki karar tasarısının Türkiye karşıtlığını vurgulamak için "Rum Rumluğunu Ermeni de Ermeniliğini yapıyor" diyor Yahudi Simgeleştirme "Yahudi Barzani" ifadesi, Mesut Barzani'yi teröre verdiği destekle, vs şeklinde anılan cümlede olumsuz anlamda nitelemek adına kullanılıyor. Hıristiyan Abartma/ Yükleme/ Haberde iki kilisenin açılacak olması başlık ve 16

17 Güneş Köşe Yeni Mesaj Köşe Türkiye Köşe Yeni Çağ Köşe yazıs Anayurt Köşe Anayurt Köşe Türkiye Köşe Sözcü Köşe Gazetem Ege Köşe Rıza Zelyut Akın Aydın Mehmet Soysal Altemur Kılıç Mustafa Nevruz Sınacı Mustafa Nevruz Sınacı Rahim Er Emin Çölaşan Günay Karataş rılıyor Çarpıtma spota tehdit unsuru olarak yansıtılıyor. Kürtlere Kürt Abartma/ Yazar, kadın pozitif Yükleme/ cinayetlerini Kürtlere ayrımcılık Çarpıtma mal ediyor ve bunun zaten var onlara tanınan bir pozitif ayrımcılık olduğunu öne sürüyor. Pozitif ayrımcılığın alası Karamsar Fısıltılar Çare çok ama çare yok! Dersim İsyanı ve Gerçekler Fesat, tahrif ve tefrika; Dersim Türkiye meşru müdafa hakkını kullanıyor AKP Kürdistan'ı kuruyor Olur mu hiç? Kürt Ermeni, Rum Kürt Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Simgeleştirme Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Rıza Zelyut'un kadın cinayetlerini Kürtler'e mal eden nı aktarıyor, ortaklık ediyor Solcuların "Ermeni ve Rumla" anlaşmaları Müslüman hatta Türkiye düşmanlığı olarak yansıtılıyor. Yazar, alıntıladığı yazıda tamamen Kürtlere mal edilen kadın cinayetleri, yasadışı suçlar hatta aşağılık kompleksi şeklindeki iddiaya ortaklık ediyor. Ermeni Simgeleştirme Şeyh Sait'in Ermeni olduğunu iddia ediyor ve dersim isyanından sorumlu tuttuğu Şeyh Sait için olumsuz bir niteleme anlamında kullanıyor. Ermeni, Rum Simgeleştirme Rum-Ermeni asıllı aşiretler isyan etti iddiası, "diğer isyanlar da Ermeni orjinliydi". Zerdüşt Simgeleştirme Zerdüştlüğü olumsuz manada kullanıyor. Ermeni Ermeni, Kürt Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Simgeleştirme Azeri-Ermeni karşıtlığı "çakma Kürt ve Ermeni asıllı PKK terör örgütü" 17

18 18 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

19 Kategorilerden Örnekler Etnik ve Dini Ayrımcılık İçeren Örnekler 19

20 Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Başlık: Taş atan çocuklar geçim kaynağı Gazete: Hürriyet Tarih: Tür: Köşe Yazısı Yazar: Rahmi Turan Yazar, Güneydoğu da görev yapan güvenlik görevlisi bir arkadaşıyla sohbeti ve Doğu da görev yapan bir doktordan kendisine gönderilen e-postaya dayandırdığı nda bölge halkının devletten yardım almak amacıyla hızla çoğaldığını, halkın PKK aracılığıyla devlet kurumlarını tehdit ettiğini, Türkiye yi bölmek istediğini, bunların yanı sıra çocukların eline taş verip olay çıkarttıklarını aktarıyor.öncelikle yazar, Kürt, Kürtler, Kürt halkı gibi ifadeler yerine yazı boyunca Güneydoğu illerimiz, Güneydoğu/ Doğu halkı gibi, Türkiye basınında son dönemde azalmakla birlikte sıklıkla başvurulan nitelemeler kullanmıştır. Bunun yanı sıra yazar köşesini, kendi düşüncelerini aktardığı bir analize değil, kendi tabiriyle bölgeyi tanıyan iki kişinin tanıklığına ayırmıştır. Seçimi açıkça yazarın inisiyatifinde olan bu tanıklardan biri, halihazırda devlet memuru konumundaki güvenlik görevlisidir. Doktor olan diğer tanık da güvenlik görevlisiyle benzer deneyimlerden bahsetmekte, halkın okulları bastığını, PKK yoluyla tehditler savurduğunu aktarmaktadır: Burada halk aşırı şımartılmış. İnsanların işini halledemeyince ya kaymakama gidiyor, ya da Ben PKK lıyım, seni vururum! diye tehdit ediliyorum. Türkiyeli olmak değil, Türkiye yi bölmek istiyorlar. Can ve mal güvenliğimiz sıfır! ( ) İşin özeti devlet onları besliyor, onlar ise devleti yıkmaya çalışıyor! Söylem analizinde genelde haber türünde geçerli olan ancak iki görüşe yer vermesi bakımından söz konusu örnekte de dikkat çekilecek en önemli nokta kuşkusuz, yazarın niçin bu iki kişinin görüşüne yer verdiği sorusudur. Yazar, giriş bölümünde Güneydoğu da gerginliğin gitgide arttığına, çocuk ve gençlerin olaylarda maşa olarak kullanıldığına işaret etmiş ve bu düşüncesini yazının devamında aktardığı tanıklıklarla desteklemiştir. Bu anlamda yazarın, kendi bakış açısını yansıtan örnekleri seçtiğini ve yazının sonundaki Devlet onları besliyor, onlar ise devleti yıkmaya çalışıyor ifadesini paylaştığını, bu yaklaşıma ortaklık ettiğini söylemek mümkündür. Bu çerçevede yazar, okuyucuya kendi düşüncesini aktarmak adına gerekli malzemeyi bölgeden sağlamıştır ve esasında seçilmiş tanıklıklara dayanılarak oluşturulan köşe nda, sonuç olarak tüm Kürt halkı hedef haline getirilmiş, şımarık, devleti sömüren ve ne verseniz yetinmeyip aksine olay çıkaran bir halk olarak resmedilmiştir. Bu nedenle yazı Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma kategorisinde değerlendirilmiştir. 20

21 21 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

22 Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Başlık: Türkiye Hıristiyanlaştırılıyor Gazete: Ortadoğu Tarih: Tür: Haber Yazar: Oktay Yıldırımoğlu Akdamar da 11 Eylül de ayin yapılacak üst başlığıyla verilen haberde, Türkiye Ermenileri Patrikliği Genel Vekili Başpiskopos Aram Ateşyan ve Türkiye Ermeniler Patrikliği Ruhani Kurul Başkanı Tatul Atuşyan ın Van ziyareti sırasında yaptıkları açıklamalara yer verilmiştir. Haberde, başlık ve spot dışında Hıristiyanlar a yönelik olumsuz bir ifade ya da çarpıtma bulunmamaktadır. Buna karşın başlıkta, Akdamar Kilisesi nde ayin yapılacak olması Türkiye nin Hıristiyanlaştırıldığı şeklinde yorumlanarak bir tür uyarıya dönüşmüş, spotta ise camilerin kapatılıp kiliselerde ayin yapıldığına dikkat çekilmiştir: Bir çok cami tadilat yapılıyor bahanesiyle kapatılırken, Müslüman parti kisvesine bürünerek Türk milletinin yüzde 50 oyunu alarak üç dönemdir iktidarda olan AKP, harabeye dönmüş kiliseleri hızla onararak ibadete açtı. Müze olarak hizmet verecek denilen Sümela ve Akdamar Kiliseleri nde bu yıl da ayin yapılacak Haberde, kiliselerin onarılıp ibadete açılması bir tür tehdit olarak sunulmuş, söz konusu iki kilisede bu yıl da ayin yapılacak olması şikayet eder bir üslupla aktarılmıştır. Haberde açık biçimde iktidar partisini eleştirmek amaçlanmış ve bu muhalefet Müslüman-Hıristiyan karşıtlığı üzerine kurulmuştur. Bu çerçevede camilerin tadilat bahanesiyle kapatılıp, harabeye dönmüş kiliselerin onarıldığı iddiası ise Türkiye nin gitgide Hıristiyanlaştırıldığı yönünde somut örnekler olarak sunulmuştur. Haberin içeriğinde nefret söyleminin yer almadığı ancak başlık ve spotta tehditkar, düşmanlık üreten ifadelerin yer aldığı örneklere, nefret söylemi analizleri kapsamında daha önceki dönemlerde de yer verilmişti. Bu durum bir yönüyle editörlerin, muhabirin hazırladığı habere daha sonra müdahale etmesi ve genel olarak haberin en etkili ve en çok okunan bölümleri olan başlık ve spotları gazetenin yayın politikasına uygun biçimde değiştirmesiyle açıklanabilir. Haber, din ve ibadet özgürlüğü kapsamında kilise açılması ve ayin yapılmasını, bir tehdit unsuru olarak sunmuş, Hıristiyanlık ve Müslümanlığı biz-onlar anlayışıyla konumlandırmıştır. Bu nedenle haber Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma kategorisinde değerlendirilmiştir. 22

23 23 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

24 Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Başlık: Türkiye yi acıtmak için bugün ne yaptın? Gazete: Güneş Tarih: Tür: Köşe Yazısı Yazar: Mehmet Memiş Hoca Yazar, askeri, ekonomik ve siyasi açıdan Ermenistan ın ne kadar zor durumda olduğunu anlattığı nda, Ermenistan-Azerbaycan karşılaştırması yapmış ve Azerbaycan ın askeri ve ekonomik gücünün artarak devam edeceği beklentisini aktarmıştır. Ayrıca, Türkiye nin Ermenistan ile sınırı kapalı tutması halinde en geç 2 yıl içinde Ermenistan ın Karabağ dahil tüm siyasi konularda uzlaşmak zorunda kalacağı öngörüsüne de yer vermiştir. Ermeniler in durumu bu. Hala Azeriler e kalleşlik yapmaya devam ediyorlar. ( ) Bu kalleşler sonra Türkiye yi tehdit etmeye kalkıyorlar. ABD de, Avrupa da Türkiye aleyhine yapmadıkları pislik yok. Aynı Rumlar, aynı Yunanlılar gibi Yazar Ermeni, Rum ve Yunan halkını açıkça kalleş olmakla itham etmiş, yazının başında güçlü ve zayıf olarak konumlandırdığı Ermenistan-Azerbaycan karşıtlığını, Ermeniler e yüklediği kalleşlik le birlikte düşünülmesini sağlamıştır. Böylece okuyucuya, Ermeniler in zayıf konumda olmalarına rağmen hem hadlerini bilmedikleri hem de kalleşliklerinin boyutu hakkında fikir vermiştir. Yazının devamında ise konuyla ilgisi olmadığı halde Rum ve Yunanlar da aynı suçlamaya hedef olmuş, onların da aynı Ermeniler gibi Türkiye aleyhinde oldukları öne sürülmüştür. Yazar, son olarak ABD Dışişleri Komisyonu nda Türkiye de dini ayrımcılıkla ilgili olarak yaşanan bir tartışmadan kısa bir bölüm alıntılamış ve nı İşte Rum ve Ermeniler böyle sevgili okuyucularım. Beyinsiz, vicdansız, yüreksiz ve sadece Türkiye düşmanlığıyla yatıp kalkıyorlar şeklindxce sonlandırmıştır. Yazar, Ermenistan ın Azerbaycan da çocuk ve kadınları öldürdüğünü aktarmış ve kalleşlik söylemini buna dayandırmıştır. Başka bir bilgi ya da karşıt düşünceye yer vermemenin yanında, Ermenistan ın Türkiye yi tehdit ettiğine yönelik somut herhangi bir olgudan bahsetmemiştir. Hatta daha ileri giderek, ezbere kurduğu bu düşmanlık söylemini Rumlar ve Yunanlar için de kullanmış, tüm bu topluluklara hakaret etmekle kalmayıp Türkiye düşmanlığından başka bir şey düşünmedikleri iddiasında bulunmuştur. Düşmanlık/ Savaş Söylemi kapsamında da değerlendirilebilecek bu yazı, tipik bir nefret söylemi olarak düşünülebilir. Yazı, olgu, analiz ya da tartışmaya dayanmaksızın hakaret ve onlar zaten düşman anlayışıyla üretilmiştir. Düşmanlığın yanı sıra beyinsiz, vicdansız, yüreksiz gibi açıkça hakaret içeren ifadeler nedeniyle yazı Küfür/ Hakaret/ Aşağılama kapsamına alınmıştır. 24

25 25 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

26 Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Başlık: Kürtler e pozitif ayrımcılık zaten var Gazete: Güneş Tarih: Tür: Köşe Yazısı Yazar: Rıza Zelyut Yazar, Kürtler e pozitif ayrımcılık tanınması yönündeki tartışmaya cevap niteliğindeki nda ayrıntılı biçimde, Kürtler in suç kapsamında değerlendirilecek çok çeşitli eylemlerde bulunduklarını buna rağmen cezasız kaldıklarını öne sürmüştür. Yazıda geçen iddiaları tartışmanın yeri elbette burası değil ancak yazarın, pozitif ayrımcılıktan suçun cezasız kalması anlamını çıkardığını ve bu anlamda okuyucularını yanlış bilgilendirdiğini de eklemek gerekir. Yazar, kimi zaman PKK örgütüne atfen Kürtçü, kimi zaman Kürt vatandaş ifadelerini kullanmış, ancak genel anlamda verdiği örneklerle Kürtler in söz konusu olduğunu başlıkta da açıkça belirtmiştir. Yazıda, Kürtler in karakol basmaktan, polise molotofkokteyli atmaya, sokakları işgal etmekten, köylüleri sömürmeye, kadın cinayetlerinden çok sayıda çocuk sahibi olmaya dek çok sayıda ayrıcalığa sahip oldukları ayrıntılı olarak anlatılmış ve bu durum Türkler in durumuyla kıyaslanmıştır. Yazıya hakim olan dil ise okuyucudan aynı fikirde olmasını bekleyen soru cümleleriyle kurulmuştur: Kürt vatandaş, istediğinde aile meclisini toplayarak kocasından ayrılan kızını öldürme kararı alamıyor mu? Kızını, 18 yaşından küçük erkek kardeşine öldürtmüyor mu? Bu özgürlük (!) hangi Türk ailesinde vardır? Canı isteyen dede, erkekle konuştu diye kızdığı kız torununu diri diri toprağa gömmüyor mu? Böyle bir özgürlük veya ayrıcalık başka hangi dedeye nasip olmuştur? Yazar kadın cinayetlerini ve çok sayıda suçu Kürtler e mal etmiş, Kürt çocuklarının sokakları ateşe verdiğini ve bunu Türk çocukların yapamayacağını dolayısıyla bir ayrıcalık olduğunu savunmuş, Kürtler in, Türkler in aksine, vergi vermedikleri halde devletten aldıkları yardım sayesinde çok fazla çocuk sahibi olabildiklerini öne sürmüştür. Bu anlamda yazar, pozitif ayrımcılık tartışmasını farklı bir noktaya çekmiş, Kürtler i halihazırda suç işleyen ama cezasız kalan, belli durumlarda korunup kollanan buna rağmen istekleri bitmeyen ve bu doğrultuda sorun yaratan bir topluluk olarak resmedilmiştir: Onlar, bu pozitif ayrımcılıktan dolayı o kadar kendilerinden geçmişler ki ne verseniz Yetmez! diyorlar Yazı, tüm bu unsurlar doğrultusunda Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma kategorisinde değerlendirilmiştir. 26

27 27 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

28 Simgeleştirme Başlık: Türkiye ye tuzak mı kuruluyor? Gazete: Yeniçağ Tarih: Tür: Köşe Yazısı Yazar: Aydın Yavuz Yazar, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi nde (AKPM) bir grup parlamenterin Türkiye ordusunun Güneydoğu da işgalci durumunda olduğu yönündeki karar tasarısını eleştirdiği nda, söz konusu grubun başını Rum ve Ermeni parlamenterlerin çektiğini söylüyor ve tasarıyı parlamenterlerin kimlikleriyle ilişkilendiriyor: Aslında ortada şaşılacak bir şey yok. Rum Rumluğunu; Ermeni de Ermeniliğini yapıyor. Yazının devamında söz konusu karar tasarısına bir Türk milletvekili olarak Mevlüt Çavuşoğlu nun destek vermesi eleştiriliyor, buna karşın bir Azerbaycan, bir Almanya milletvekilinin karara farklı gerekçelerle oy vermemiş olduğu da not düşülüyor. Yazar, Türkiye ye ve Türk Ordusu na ağır hakaretler içerdiğini öne sürdüğü karar tasarısına oy veren parlamenterler arasında Rum ve Ermeni parlamenterler bulunmasına şaşırmamış ve Rum Rumluğunu, Ermeni Ermeniliğini yapıyor diyerek, Türkiye aleyhtarı olmayı bu doğal kimliklere sahip olmanın zorunlu bir gereği olarak sunmuştur. Dolayısıyla asıl şaşılacak olan, yazara göre, bir Türk parlamenterin nasıl olup da Rum ve Ermenilerle aynı tasarıya destek vermesi olmuştur. Yazı, Rum ve Ermeniliği doğrudan Türkiye karşıtlığıyla ilişkilendirmesi ve olumsuz çağrışımla kullanması bakımından Simgeleştirme kategorisinde değerlendirilmiştir. 28

29 29 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

30 Düşmanlık/ Savaş Söylemi Başlık: Utanmazlık, aymazlık; alçaklık ve küstahlık Gazete: Anayurt Tarih: Tür: Köşe Yazısı Yazar: Mustafa Nevruz Sınacı Yazar, Türkiye de Kürt sorunu olmadığını iddia ettiği nda, aksini iddia edenlerin farklı amaçları olduğunu ve aralarında bir tek Kürt olmadığını öne sürmüştür: Bu organize serseri takımı, dahili bedhah ve sergerdelerin tamamı her ne kadar T.C. vatandaşı olsalar bile, hakikatte Ermeni, Rum ve İbrani asıllı dönme-devşirme, ajan provokatör ve kripto olup, AB-ABD nin beyinleri iğfal edilmiş, ihanet erbabı, göbekten düşmana bağlı, bindirilmiş kıt alardır. Yazıda Kürt sorunu olduğunu savunan kesim açık biçimde ihanet eden, düşmana bağlı taraf olarak nitelenmiş, bu çerçevede T.C. vatandaşı olsalar dahi Ermeni, Rum ve Yahudi olmaları bu durumu tamamlayan unsurlar arasında sayılmıştır. Dolayısıyla doğal bir kimlik öğesi, Türkiye düşmanlığıyla özdeşleştirilmiş ve söz konusu gruplara yönelik olarak Düşmanlık/ Savaş Söylemi üretilmiştir. 30

31 31 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

32 Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Başlık: Kürdistan Rüyası Görenlerin 12 Eylül 1980 Öncesinden Alması Gereken Dersler Gazete: Ortadoğu Tarih: Tür: Köşe Yazısı Yazar: Ender Gökdemir Yazar, bölücü olmakla itham ettiği BDP li milletvekillerine tehditler ve hakaretler savurduğu, hükümeti ve hukukçuları göreve çağırdığı nda milletvekillerine şöyle seslenmiştir: Bu ülkeyi böldürtmedik, böldürtmeyeceğiz. Sahi siz gerçekten Kürt müsünüz? Siz sakın kılıç artığı Ermeni dölleri olmayasınız? Sizleri Kürtlerin temsilciliğine kim tayin etti? Yazı boyunca BDP li milletvekilleri aşağılanmakta ( bunu olmayan kafa ve beyinlerinize yerleştirseniz iyi olur ), Türk olmayan dolayısıyla karşı cephede tanımlanan düşmanla işbirliği içinde olmakla suçlanmakta ( Türk milleti sizi kardeş bildi, bağrına bastı. Siz Türk milletini kardeş saymayıp, ya İvan ı, ya Sam Amca yı ya Hans ı ya da Jan ı kardeş biliyorsunuz ) ve tehdit edilmektedir: Bu milletin ayranı ne zaman kabarır bilemiyorum de size tanınan müsamahayı çok kötü kullanmıştınız, hatırlayın. Kaç gün sürdü Meclisle hapishaneler arasındaki mesafe Belli bir etnik kimlik olarak Kürtler i değil ama o kimliği temsil eden siyasi grubu hedef alması bakımından yazı, ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmiştir. Buna karşın yazar, bu kadar ağır hakaretlerde bulunduğu BDP milletvekillerine hitaben kılıç artığı Ermeni dölü ifadesini kullanarak bir doğal kimlik öğesini bölücülük ve Türkiye topraklarının bütünlüğüne tehditle ilişkilendirmiş, ayrıca savaş veya katliam sonrası sağ kalanlara göndermede bulunan kılıç artığı ifadesiyle Ermeniler e yönelik aşağılayıcı bir dil kullanmıştır. Dolayısıyla yazarın BDP li milletvekillerine yönelttiği tüm hakaretler aynı zamanda Ermeniler e atfedilmiş, Siz gerçekten Kürt müsünüz? Siz sakın kılıç artığı Ermeni dölleri olmayasınız? sorusu, Kürtler in değil ama Ermeniler in ancak bu kadar hain ya da düşman olabileceği anlamını pekiştirmek üzere sorulmuştur. Bu nedenle yazı Küfür/ Hakaret/ Aşağılama kategorisinde değerlendirilmiştir. 32

33 33 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

34 Simgeleştirme Başlık: CHP de artık bölücü mü? Gazete: Ortadoğu Tarih: Tür: Köşe Yazısı Yazar: Seyfi Şahin Yazar, yeni CHP ve partinin genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu nu eleştirdiği nda, partinin PKK ile işbirliği içinde olduğuna yönelik göndermelerde bulunmuş, parti içinde yaşanan son gelişmeleri özetleyerek bu durumun Türkiye devletinin bütünlüğüne yönelik bir tehdit oluşturduğu yorumunda bulunmuştur. Yazıda, bu çerçevede gelişen olaylar arasında Kılıçdaroğlu nun Alevi ve Kürt asıllı olması da tehdit unsurları arasında sayılmış ve söz konusu topluluklar bölücü olmakla ilişkilendirilerek kriminalize edilmiştir. Yazıda, doğal bir kimlik öğesinin suç-tehdit ya da olumsuz herhangi bir çağrışım yapacak şekilde kullanılması nedeniyle Simgeleştirme yoluyla nefret söylemi üretilmiştir. 34

35 35 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

36 Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma Başlık: AKP Kürdistan ı kuruyor Gazete: Sözcü Tarih: Tür: Köşe Yazısı Yazar: Emin Çölaşan Yazar, köşesinin Azeri Bayrağı-Türk Bayrağı başlıklı ikinci bölümünde Ekim 2009 da Bursa da yapılan Türkiye-Ermenistan maçını hatırlatıyor ve maça Azerbaycan bayraklarının sokulmasına izin verilmemesini eleştiriliyor: Dostumuz ve kardeşimiz Azerbaycan, bizim hükümetin bu saygısızlığına büyük tepki gösteriyor Yazar, bu duruma, hükümetin Ermenistan açılımının neden olduğunu kinayeli bir dille anlattıktan sonra Eurovision yarışmasını kazanan Azerbaycanlı şarkıcıların sahneye ellerinde Türkiye bayraklarıyla çıktığını ve bu durumun utanç verici olduğunu söylüyor: Biz onların bayraklarını bundan 1,5 yıl önce Bursa Atatürk stadına Ermenistan açılımı safsatası uğruna sokmamıştık. ( ) Acaba Ankara da birileri utandı mı? Yazar, hükümetin Ermenistanla ilgili dış politikasını eleştirirken Azerbaycan-Ermenistan karşıtlığı kurmuş, dostumuz ve kardeşimiz Azerbaycan nitelemesinde bulunurken dolaylı olarak Ermenistan ın dost ve kardeş olmadığını ima etmiştir. Yazım ve noktalama işaretleri de yazarın tepkisini yansıtacak şekilde Ermenistan açılımı!!! Artık Ermenistan a da Dostluk elimizi uzatacağız, sınır komşumuzla kardeşçe yaşayacağız olmuştur. Dolayısıyla Ermenistanla dostluk içinde yaşamak hayretle karşılanacak, hatta ciddiye alınmayacak ölçüde gerçekdışı bir durum olarak sunulmuştur. Bu çerçevede yazar, Azerbaycan dostluğunu kaçınılmaz olarak Ermenistan düşmanlığıyla ilişkilendirmiş ve yaşananları milli hassasiyetler bakımından utanılacak bir durum olarak yorumlamıştır. Bu nedenle yazı, Abartma/ Yükleme/ Çarpıtma kategorisinde değerlendirilmiştir. 36

37 37 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

38 Düşmanlık/ Savaş Söylemi Başlık: Benim neslim Gazete: Hürriyet Tarih: Tür: Köşe Yazısı Yazar: Yılmaz Özdil Yazar, Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan ın Ağrı Dağı ile sözlerinden cımbızlayarak aktardığı Bu sizin neslinize bağlı. Benim neslim, üzerine düşen görevi başarıyla yerine getirdi şeklindeki sözleriyle başladığı nda, Sarkisyan ın sözlerine cevaben Benim neslim ise bunları yaptı şeklinde Ermenistan ve Ermenilerle ilgili olarak yaşanan gelişmeleri kinayeli bir dille aktarmıştır: Benim neslim ise Hepimiz Ermeniyiz diye sokaklarda yürüdü. ( ) Benim neslimin gazetecileri soykırım anıtına çiçek koydu. ( ) Benim neslimin 1 Milyon Ermeni yi öldürdük diyen yazarı, onur konuğu olarak Çankaya ya davet edildi. ( ) Benim neslim, video kliplerinde Atatürk ün fotoğrafını gösterip katillll diye bağıran Ermeni rock grubu Sysyem of a Down için fun kulübü kurdu. Yazar, Sarkisyan ın sözlerine atıfla sıraladığı bu gelişmeleri, şikayet eder bir üslupla ifade etmiş, kendi nesline yönelik eleştirisini yazının tamamına hakim olan biz-onlar anlayışıyla aktardığı bu gelişmelere dayandırmıştır. Bu anlamda kendi nesline yönelik eleştirisini, gelecek kuşakları tam aksi yönde davranmaları için cesaretlendirmek adına kullanmış ve onlara Bundan sonrası sizin neslinize bağlı! diye seslenmiştir. Yazı boyunca Ermeniler karşı cephede konumlandırılmış ve yazar verdiği örneklerle (Eurovision da Ermenistan a 12 puan verilmesinden soykırımı tanıyan taraflarla iyi ilişkiler kurmaya) farklı alan ve seviyelerde yaşanan gelişmelerden memnun olmadığını ima etmiştir. Bunu bir tür skor mantığıyla aktarmış ve son cümlesiyle özellikle genç kuşaklarda Ermeniler e yönelik düşmanlığı teşvik etmiştir. Yazı bu nedenle Düşmanlık/ Savaş Söylemi kapsamında değerlendirilmiştir. 38

39 39 Medyada Nefret Söylemi: Mayıs-Ağustos 2011

40 Kadınlara ve Eşcinsellere Yönelik Nefret Söylemi İçeren Örnekler: 1997 yılında Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından kabul edilen nefret söylemiyle ilgili Tavsiye Kararı nda yer alan nefret söylemi tanımını: "Irkçı nefret, yabancı düşmanlığı, anti-semitizm ve hoşgörüsüzlüğe dayalı diğer nefret biçimlerini yayan, teşvik eden, savunan ya da haklı gösteren her tür ifade biçimi. Hoşgörüsüzlüğe dayalı nefret, saldırgan milliyetçilik ve etnik merkeziyetçilik, ayrımcılık ve azınlıklara, göçmenlere ve göçmen kökenli kişilere karşı düşmanlık yoluyla ifade edilen hoşgörüsüzlüğü içermektedir." Yukarıdaki tanıma uygun olarak bu 10 içeriği ayrı olarak değerlendirmemizin nedeni, izlediği yol, içerdiği söylem ya da genel olarak oluşturduğu anlam bakımından kadın, eşcinsel ve travestilere yönelik ayrımcı, dışlayıcı veya hakaret içeren söylemler kurması ya da bu çerçevede üretilen dışlama durumunu meşru kılacak, besleyecek yan anlamlar üretmesidir. Bu kapsamda incelenen toplam 10 içeriğin 8 inde eşcinsellere yönelik nefret söylemi üretilmiş, bunların 7 si ise Küfür/ Hakaret/ Aşağılama kategorisinde değerlendirilmiştir. Söz konusu örneklerde ağırlıklı olarak doğrudan cinsel sapkınlık, ibne, nonoş gibi ifadeler kullanılmış ya da eşcinselliğin anormal olduğunu savunan ya da ima eden anlatımlara yer verilmiştir. Bunun dışında biri travestileri, diğeri kadınları hedefleyen iki içerik de yine çalışma dışı bölüme dahil edilmiştir. 40

41 Tarih Gazete Tür Yazar Başlık Hedef Grup Nefret Kategorisi Habertürk Köşe Yazısı Serdar Turgut Vallahi Gücendim Kadın Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Güneş Köşe Yazısı Ahmet Çavuşoğlu Bu hangi devir acaba? Eşcinsel Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Güneş Köşe Yazısı Vehbi Dinçcan Hakemlere ve futbolculara iyi bakın! Eşcinsel Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Yeni Akit Haber Kaynak Yok Sırrı Süreyya ve Ertuğrul Kürkçü eşcinsellere destek verdi! Eşcinsel Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Yeni Akit Haber Kaynak Yok Eşcinsel destekçilerini destekleyen kompleksli kadın Eşcinsel Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Yeni Akit Haber Yeni Akit İslam a hakaretle ünlüydüler Eşcinsel Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Yeni Akit Köşe Yazısı Atilla Özdür Gıda Bakanlığımız Eşcinsel Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Haber Vaktim Köşe Yazısı Hayrettin Karaman Bir olay bir yazı daha Eşcinsel Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Takvim Haber Kaynak Yok Travesti genç kızı taciz etti Travesti Simgeleştirme Şok Haber Kaynak Yok Lezbiyen dayağı Eşcinsel Simgeleştirme 41

42 Küfür/ Hakaret/ Aşağılama Başlık: Sırrı Süreyya ve Ertuğrul Kürkçü eşcinsellere destek verdi! Gazete: Yeni Akit Tarih: Tür: Haber Yazar: Kaynak Yok Vatan gazetesinin LGBT Onur Yürüyüşü ne BDP li milletvekilleri Sırrı Süreyya Önder ve Ertuğrul Kürkçü nün destek verdiği şeklindeki haberini bir tür yorum yla alıntılayan gazete, LGBT bireyleri doğrudan cinsel sapkınlıkla itham etmiştir: Bir yandan Kürtler in ezilmesinden bahsederken, başörtüsünün bile tam olarak serbest olmadığı bu ülkede, gidip cinsel sapkınlıklara destek vermeye kalkıyorlar. Uyanın alooo! Herkes tek bir kimlikle dünyaya gelir! Sokak dili hatta argo denebilecek bir üslupla yapılan yorumda, LGBT bireylere doğrudan hakaret edilmekle yetinilmemiş, herkesin tek bir kimlikle dünyaya geldiğine vurgu yapılarak onların anormal olduğu ima edilmiştir. Bu anlamda haber, Küfür/ Hakaret/ Aşağılama kategorisinde değerlendirilmiştir. 42

43 Simgeleştirme Başlık: Travesti genç kızı taciz etti Gazete: Takvim Tarih: Tür: Haber Yazar: Kaynak Yok Haberde, travesti bir kişinin cinsel tacizde bulunduğu ancak daha sonra şikayetin geri çekilmesi üzerine söz konusu kişinin serbest bırakıldığı anlatılıyor.türkiye basınında özellikle 3. sayfa haberlerinde benzeri örneklerine sıklıkla rastladığımız bu haber, LGBT bireylerin yazılı basında temsilinin tipik bir örneğidir. Tek başına bakıldığında sıradan bir cinsel taciz haberi olarak okunabilecek haber, tacizde bulunmakla travesti olmak arasında bir bağlantı olmadığı halde Travesti genç kızı taciz etti şeklinde başlığa çekilmiştir. Dolayısıyla haberdeki yaklaşım, okuyucuda travestilere yönelik olumsuz bir algı oluşturmak yönünde olmuştur. Türkiye basınında Haberi bu kapsamda değerlendirirken, okurun tek bir haberle tutum değiştiren bir otomat olduğunu savunmayı elbette amaçlamıyoruz. Bu noktada yalnızca söylem analizi çalışmalarında, haberin bağlamı, sınırları, oluşturduğu anlam bakımından kendini tekrar edip etmediği gibi noktaların da göz ardı edilmemesi gerektiğini hatırlatmak gerekecektir. LGBT bireylerin özellikle 3. sayfada ve ağırlıklı olarak cinayet, gasp, fuhuş, vb başlıklar altında temsil edildiğini ortaya koyan çok sayıda çalışma yapılmıştır. 1 Bu anlamda söz konusu haber, LGBT bireylere yönelik yaygın anlayışa paralel bir yaklaşıma sahiptir ve travestileri suç ve tehlikeyle ilişkilendirerek Simgeleştirme yoluyla nefret söylemi üretmiştir