CO2. Küresel ısınma ve KÜRESEL ISINMA VE CO2. Seçilmiş bazı ülkelerin yıllık CO2 üretimleri (milyon ton olarak) KYOTO ÖZEL EKİ TABLO1

Transkript

1 Küresel ısınma ve CO2 Bilindiği üzere, insanın yaşamını sürdüren veya sürdürmeye yarayan her faaliyet aslında C02 üretir ve oksijen tüketir. Dünya, 1980 yılında 13,585.7 milyon ton CO2 üretirken bu miktar 2004 yılında 26,583.3 milyon tona çıkmıştır döneminde dünyanın ürettiği yıllık CO2 miktarı yüzde yüzde 95.7 oranında artmıştır. Bu gelişmeye bir başka ölçekle bakmak istenirse, 1980 yılında dünyada kişi başına üretilen yıllık ortalama CO2 miktarı 3.4 ton/iken bu rakam 2004 yılında 4.2 tona ulaşmıştır. Artış yüzde yüzde 23.5 tur. Bazı ülkelerin CO2 üretiminin arasında nasıl değiştiği Tablo 1 de yer almaktadır.. Seçilmiş bazı ülkelerin yıllık CO2 üretimleri (milyon ton olarak) Ülkeler Artış AB- 3,891.4 ABD 4, , Çin 1, , Hindistan , Türkiye TABLO1 4 İSMMMO YAŞAM DERGİSİ

2 Tablo 1 den de görüldüğü üzere, seçilen ülkelerin tümünde CO2 üretiminde arasında çok ciddi artış yer almıştır. Ancak en büyük artış Çin, Hindistan durumunda olan ülkelerdedir. Diğer bir deyişle çok nüfuslu ve gelişmekte olan ekonomilerin CO2 üretimleri çok daha fazla artmaktadır. Türkiye'nin de CO2 üretimi ekonomik gelişmesine bağlı olarak hızla yükselmiştir. Kalkınmakta olan ülkelerin CO2 üretimleri, kişi başına milli gelirleri AB ülkeleri düzeyine yaklaşıncaya değin artmaya devam edecektir. İşte küresel ısınma ve onun yol açacağı felaketler; bir yandan gelişmiş ülkelerin CO2 üretimini enerji kullanımlarından ciddi fedakarlık yapmaksızın düşürebilecekleri teknolojileri hızla yaşama geçirmekte ve yüksek kirletmelerinin maliyetini üstlenme konusunda ayak sürümeleri, diğer yandan gelişmekte olan ülkelerin CO2 üretimleri, daha verimli enerji kullanma tekniklerini benimsemekteki yavaşlıkları ve bu uygulamaların getireceği maliyetin rekabet güçlerini azaltacağı endişesi nedenleri ile, giderek artmaktadır. İnsanlık bir yandan her yıl giderek artan şekilde CO2 üretirken diğer yandan da bu hatasını düzeltecek doğayı hızla yok etmektedir. Yeni orman sahalarındaki fidanların CO2 i oksijene çeviriş boyutu, genç ve orta yaşlı ağaçların bu konudaki verimliliğinden düşüktür. Her yıl orman varlığındaki artışlar toplamı, her yıl yok edilen orman varlığının çok altındadır. Orman kayıplarının temelinde yatan çeşitli nedenleri de şu şekilde saymak mümkündür; yakıt olarak hâlâ geniş ölçüde odun kullanılması, tarla açmak için ormanların yok edilmesi, bioenerji bitkileri yetiştirmek için ormanlık alanların yok edilmesi, kaçak ve yasal kereste ticareti için yoğun ağaç kesimi. Birey olarak küresel ısınmayı önleme çalışmalarına önemli katkıda bulunabiliriz. Bu konuda hangi etkinliklerimizle ne kadar CO2 üretimine katkıda bulunduğumuza ilişkin şu bilgilerin paylaşılmasında yarar var. Bu bilgiler, Uluslararası Enerji Ajansı veri tabanından alınmıştır Batı Avrupa ülkelerindeki yaşam koşullarına göre hazırlanmış olmakla birlikte bizlere de ışık tutacak niteliktedir. Bireylere iş düşüyor İSMMMO YAŞAM DERGİSİ 5

3 Sektörlerin CO2 üretimindeki payları Sektörler Pay % Güç üretimi 40 Ulaştırma 21 Sanayi 17 Binalar 14 Diğer sektörler 8 TABLO3 Atmosfere salının CO2 miktarı Toplam Kişi başına CO2/GSYIH Ülkeler CO2 CO2 CO2/2000 milyon ton ton kg USD Dünya 26, ABD 5, Çin 4, AB-25 3, Japonya 1, Hindistan 1, G. Kore Meksika Endonezya Brezilya Türkiye Kaynak: ww.iea.org Selected 2004 indicators. 1,000 km otomobil ile yolculuk 270 kilogram CO2 üretir. Ortalama büyüklükte bir evin yıllık elektrik enerjisi tüketimi, enerji hidroelektrik santralından sağlanıyorsa 4 kilogram, kömür santralından sağlanıyorsa 400 kilogram CO2 üretir. 100 metre2 lik bir konutun ısınmasının karşılığı yaklaşık 5 ton CO2 tir. Paris-NewYork uçakla gidiş geliş turist mevkiinin CO2 üretimi kişi başına 1.6 tondur. Bir şişe şampanyanın üretiminin yol açtığı CO2 ise 1.7 kilogramdır. Diğer bir deyişle her tükettiğimiz, her yaptığımız işin parasal değeri olduğu kadar CO2 değeri de vardır. BM raporuna göre, CO2 üretimi en geç 2020 yılına kadar çok ciddi boyutta azaltılabilirse küresel ısı ortalamasının 2100 yılına gelindiğinde 2 dereceden fazla artması önlenebilecektir. Eğer insanlık gerekli tavır ve yaşam tarzı değişikliğini kabul etmez ve mevcut alışkanlıklarını aynen sürdürmeye devam ederse 2100 de dünyanın ortalama ısısı korkulduğu gibi 6.4 derece artacağı ileri sürülmektedir yılınca atmosfere salınan CO2 miktarları da Tablo 2 de yer almaktadır. Tablo 2 in incelenmesinden de görüldüğü üzere, gelişmiş ülkeler gerek toplamda ve gerek kişi başına CO2 üretiminde çok önde yer almaktadırlar. Gelişmekte olan ülkelerden de toplamda en fazla CO2 üretenlerin başında Çin ve Hindistan gelmektedir. Tablo 2 in son kolonu ise 2000 yılı dolar değeri ile 1 dolarlık Gayri Safi Yurt İçi Hasıla'yı yaratırken ülkelerin atmosfere saldığı CO2 miktarı görülmektedir. Tablodan da görüldüğü üzere, gelişmiş ülkelerde 1 dolarlık GSYİH için düşük düzeyde CO2 salınırken gelişme yolundaki ülkelerde bu sayı çok daha yüksektir. Bu da enerji kullanımındaki verimlilik düzeyinin ve kullanılan teknolojinin gelişmişliğinin ve temizliğinin göstergesidir. Yukarıdaki veriler dünya ortalamasıdır. Ülkeden ülkeye sektörlerin CO2 üretimine katkıları doğal olarak bazı değişiklikler göstermektedir. Bu tablodaki ağırlıklara göre, toplum ve birey olarak yaşam kalitemizden ciddi fedakarlıklara katlanmaksızın CO2 üretimindeki katkımızı azaltmak için neler yapabiliriz bunları incelemeye başlayabiliriz. 6 İSMMMO YAŞAM DERGİSİ

4 TEMİZ TEMİZ enerji toplum Ülkelerde üretilen güç, ekonomik faaliyetlerin sürdürülmesi ve üretimin yapılması için gereken en önemli girdidir. Her alanda olduğu gibi güç üretiminde de birden fazla seçenek vardır. Her seçenek de farklı düzeyde CO2 çıkmasına yol açmaktadır. Örneğin elektrik enerjisi üretiminde kullanılabilecek seçeneklerden nükleer, hidrolik, rüzgar Santralleri, yapılışlarında kullanılan maddelerin üretimi ve inşaatleri sırasında yakılan enerjinin yol açtığı dışında, hiç CO2 üretmezken, linyit, taş kömürü, petrol ve doğal gaz gibi kaynaklardan üretilen güç değişen oranlarda CO2 salınmasına yol açarlar. Hatta linyit, taş kömürü ve petrol atmosferi CO2 yanında kükürt ve diğer zararlı gazlarla da kirletirler. Bilinçli ve CO2 duyarlı bireyler ve toplum olarak güç üretimi konusunda Hükümetler planlamalarını yaparken ve uygulama kararları alırken tavrımızı daha temiz olan enerji üretimi konusunda koyabiliriz. Böylece toplum ve birey olarak kullandığımız güç kaynakları ile küresel ısınmaya ülkemizin katkısını azaltabiliriz. Bu konuda bir örnek vermek gerekirse, orta büyüklükte bir evin bir yıllık aydınlanması için kullanılan elektrik enerjisi hidroelektrik santralından elde ediliyorsa yıllık CO2 katkısı 4 kilogramdan az iken kömür santralından geliyorsa bu miktar 400 kilograma kadar çıkmaktadır. Görüldüğü üzere iki güç kaynağı arasında yüz katlık bir CO2 farkı vardır. Hidroelektrik santral için belirtilen 4 kilogramlık CO2 barajın inşasında kullanılan malzemelerin üretimi ve tesislerin bakım ve onarımı sırasında ortaya çıkan CO2 in hesaba katılması nedeniyledir. CO2 duyarlı toplumlarda rüzgar ve güneş enerjisi alanlarına önemli yatırımlar yapılmaya başlanmıştır. İSMMMO YAŞAM DERGİSİ 7

5 Binalarda enerji tasarrufu Binaların dünyanın her yerinde enerji tasarruf bilinciyle inşa edilmesi halinde sağlanacak C02 tasarrufunun boyutu yılda 1.8 milyar ton olacaktır Bu konunun önemi şu örnekle daha iyi anlaşılacaktır. Sadece Çin'de her yıl yapılan inşaatın hacmi 2 milyar metre karedir. Bu boyuttaki bir inşaat alanında ısı izolasyonunun ve diğer önlemlerin gerekli şekilde alınmamasının yol açacağı ısınma ve soğutmaya yönelik enerji kaybı ve ona bağlı CO2 üretim miktarını düşünmek bile yeterlidir. Bazı ülkeler nükleer enerji konusunda İnsanlar enerji kullanım ve tüketiminde iki ülke de atmosfere en fazla CO2 salan konum- yatırım planlarını gözden geçirmeye başlamışlardır. akılcı ve CO2 duyarlı davranmadıkça piyasalar dadır. Ülkemizde de linyite dayalı yeni termik On üç ülkede 30 u aşkın nükleer enerji santralı inşa edilmekte olduğu ve Çin, Hindistan ve Rusya'da yeni kurulan enerji santrallarının yarı gücünün nükleer santrallardan elde edileceği -ileri sürülmektedir. ABD nin de gelecek on yıl içinde 30 a yakın nükleer santral kurmayı planladığı belirtilmektedir. Tabiatiyle CO2 sorunu olmayan bu nükleer santralların atıklarının saklanması, sızıntılar, işletme kazaları ve silah için kullanılma gibi kendine özgü ve insanlık için problemli boyutları da mevcuttur. kar marjı en yüksek enerji üretimine yatırım yapmaya devam edecektir. Şu anda birim maliyeti en ucuz enerji üretim yollarının başında kömür santralleri gelmektedir. Ancak bu santrallar da en yüksek düzeyde CO2 salan enerji üretim yöntemidir. Artmakta olan enerji talebi nedeniyle önümüzdeki yıllarda ABD'nin 150 kadar Çin'in de bu sayıya yakın kömüre dayalı termik santral inşa etmeyi planladıkları ileri sürülmektedir. Tablo 2 den de anımsanacağı üzere her santraller inşa etme programı vardır. Linyit santralleri CO2 salma yanında kömürün kalitesine göre başta sülfür oksit olmak üzere asit yağmurlarına yol açacak bir çok zehirli gazı da atmosfere bırakmaktadırlar. Birey ve toplum olarak küresel ısınmaya ve onun istenmeyen sonuçlarını önleyebilmek için ilk adımları bizlerin atması gerekmektedir. 8 İSMMMO YAŞAM DERGİSİ

6 Oksijen tükeniyor CO2 duyarlı birey olmanın diğer bir boyutu da ağaç sevgisine sahip ve ağaç koruyucu olmak. Ortalama büyüklükte bir ağaç yılda 12 kilogram CO2 i kullanıp oksijene çevirebilmektedir. O ağacın ürettiği oksijen de sadece dört kişilik bir ailenin solunum için gerekli yıllık oksijen miktarıdır. İnsanoğlunun kazanç hırsı dünyanın oksijen üretim merkezlerini de süratle yok etmektedir. BM Çevre Programının çalışmalarına göre, sadece son on yılda yok edilen ormanları yerine koyabilmek için 1.3 milyon kilometre kare orman dikmemiz gerekmektedir. Bu arazi boyutu Türkiye topraklarının yaklaşık 1.6 katıdır. Bu boyutta bir alanı ağaçlandırmak için dikilecek fidan sayısı ise 14 milyardır. Bu rakam bize ağaçtan elde edilen kağıt ve benzeri ürünleri kullanırken, ahşap mobilyalarımızı değiştirirken ne kadar özenli olmak mecburiyetinde olduğumuzu hatırlatmaya yeterlidir. İSMMMO YAŞAM DERGİSİ 9

7 Ulaştırma büyük tehlike CO2 üretiminde sektörler arasında ikinci sırayı Tablo 3 den de görüldüğü üzere ulaştırma almaktadır. Bu sektör salınan CO2 in yüzde 21 ine neden olmaktadır. Bu sektör aynı zamanda bireysel ve toplumsal tutumlarımız nedeniyle enerji israfının en yoğun olduğu alandır. Bir aracın yılda ortalama 7-8,000 kilometre yol yaptığını varsayarsak, en çevreci aracın yıllık CO2 üretimi kilogram olurken, çevre düşmanı araçların katkısı tondan aşağı düşmeyecektir. Bu bilgiler ışığında satın alırken seçtiğimiz araç türü ve araç kullanım alışkanlıklarımızla küresel ısınmaya çok ciddi katkıda bulunduğumuz anlaşılmakta. Şehir ve şehirler arası seyahatlerimiz de kullandığımız SUV lar (Sportif arabalar, jeep ve pick-up türü araçlar) ile de aynı yolu katediyoruz ancak çevreye 4-5 kat fazla CO2 atarak. Demiryollarının araç ve yolcu taşıma hizmetini birlikte vermemekte direnmesini de anlayabilmek mümkün değildir. Oysa böyle bir uygulama, taşıt araçları ile salınan CO2 miktarının düşmesine ciddi ölçüde katkıda bulunacaktır. Taşıma hizmetlerinde yoğun olarak kullanılan araçlardan birisi de uçaktır. Halen yılda 4.2 milyar yolcu uçak kullanmaktadır. Bu sayının 2025 yılında 9 milyarın üzerine çıkması beklenmektedir. Havayolu ile yük taşımacılığının da benzeri hızla artacağı tahmin edilmektedir. Uçaklar da CO2 üretimine ve dolayısı ile küresel ısınmaya ciddi katkıda bulunmaktadırlar. Yaklaşık 320 kilometre mesafe elektrikli tren ile gidildiğinde bunun yolcu başına CO2 maliyeti 14.8 kilogram iken aynı mesafe uçak ile gidildiğinde kişi başına CO2 bedeli 90 kilograma kadar çıkmaktadır. Bu veri de açıkça göstermektedir ki ülkelerin gerek kentlerdeki ve gerek şehirler arası raylı sistemlerine yatırım yapmaktan uzak duran yönetim kadroları aynı zamanda küresel ısınmaya en büyük katkıyı yapan sorumlular konumunda bulunmaktadırlar. 10 İSMMMO YAŞAM DERGİSİ