TEPAV FAPRI İstişare Platformu Toplantısı

Transkript

1 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı TEPAV FAPRI İstişare Platformu Toplantısı 12 Haziran 2013

2 Çerçeve Tarım ve gıda sektörleri pek çok bileşene sahip Karmaşık bir yapı var Farklı seviyelerde sorunlar mevcut Sorunları aşmada ve belirsizliği azaltmada TEPAV FAPRI destek olabilir Etki analizi, projeksiyon çalışmaları ve sektörel çalışmalar İlk toplantının gündemi Sorunlara yaklaşımda önceliklerin belirlenmesi

3

4 Dünyada nüfus ve gıda fiyatları artıyor, dünyayı beslemek için verimli ve etkin üretim ihtiyacı 2030 da dünya nüfusunun bugünden yüzde 21 daha yüksek olması bekleniyor Gıda fiyatları ise giderek artıyor Önümüzdeki yıllarda yeterli besin bulabilecek miyiz? Dünya nüfus projeksiyonu (milyar kişi) +21% 8,32 7,65 6, Kaynak: BM Nüfus İstatistikleri, OECD-FAO Tarımsal Görünüm Çeşitli gıdaların dünya fiyatları projeksiyonu Pirinç Kırmızı et Buğday

5 Ülkeler zenginleştikçe tüketim tercihleri değişiyor, ürün desenini tercih değişimine uyarlamak gerek Nüfusu yüksek olan ülkeler zenginleştikçe tüketim alışkanlıkları zengin ülkelere benziyor Çin de kentli yoksul gelirinde yüzde 1 lik artış, hububat talebini yüzde 0,01 arttırırken, et talebinde ise on kat daha fazla artışa neden oluyor Çin de kişi başı yıllık et tüketimi projeksiyonu (OECD=1) 1,0 OECD 0,8 Çin 0,6 Çin de kişi başı yıllık süt tüketimi projeksiyonu (OECD=1) 1,0 OECD 0,8 0,6 0,4 0,2 0,4 0,2 Çin 0,0 0, Kaynak: OECD-FAO Tarımsal Görünüm , TEPAV hesaplamaları, Gale ve Huang

6 Kentleşmeyle birlikte gıda sektörüne olan talep artıyor Kentsel nüfus artışı, tarım ürünleri yerine hazır gıda talebinin artmasına neden oluyor Değişen tüketici tercihleri sanayiyi dönüştürüyor Kentleşme (%) Kişi başına tüketim ( , kg/kişi) 10 Kent Kır 24,22 75,78 25,04 74,96 41,81 58,19 64,90 35,10 77,28 22, Margarin Makarna Sızma zeytinyağı Dondurulmuş sebze Dondurulmuş balık Sosis Kaynak: TUIK Kaynak: BMI

7 Yüksek gelirli ülkelere kıyasla Türkiye de tarımsal ürün fiyatları çok yüksek Bir aylık ortalama gelirle AB de 445 kg, Türkiye de 49 kg sığır eti alınabiliyor Asgari ücret ile AB de 2000 lt, Türkiye de 447 lt süt alınabiliyor Türkiye de kişi başına milli gelir (AB ortalamasının % si) Kaynak: Eurostat ve TEPAV Hesaplamaları AB Türkiye Türkiye ve AB de sığır eti satış fiyatları (Euro/kg) Türkiye 5 AB Türkiye ve AB de süt tüketici satış fiyatları (Euro/lt) 1.0 Türkiye 0.8 AB

8 Kaynak: TÜİK, SETBİR, TEPAV hesaplamaları Türkiye de ürün fiyatları yüksek ama kârlılık düşük: Ne üretici ne de tüketici mutlu! Türkiye de çiğ süt fiyatı ve içme sütü perakende satış fiyatı, ,2 2,1 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Pastörizasyon Paketleme Taşıma ,8 İçme sütü satış fiyatı Çiğ süt fiyatı

9 Türkiye de ürün fiyatları yüksek ama kârlılık düşük: Ne üretici ne de tüketici mutlu! Hayvancılık Kesim İşleme %15 kemik, %3 fire: 205 kg temiz et Yem TL 1 yaşındaki dana alım fiyatı TL İşçilik 190 TL Diğer TL Toplam Maliyet TL 2 yaşında sığır alım TL 250 kg karkas alım fiyatı TL (15.8 TL/kg) %8 KDV Tüketim İşlenmiş et 24,2 TL Şarküteri 27,7-34,6 TL %60 kıyma %25 kuşbaşı %15 kaliteli etler Kaynak: TÜİK ÜFE ve TÜFE Eylül 2012 verileri, TEPAV hesaplamaları Kâr miktarı: 2-5,7 TL

10 Tarım ürünlerinde hem fiyat hem de oynaklık artıyor, neden? Özellikle 2007 yılı sonrasında tarımsal ürün fiyatlarında hem yüksek artış, hem de yüksek oynaklık görülüyor Bu gelişme finansallaşmanın bir sonucu olabilir Dünyada çeşitli ürünlerin fiyat endeksi, 1990= Hububat Gıda Süt ürünleri Et / / / / /2010 Kaynak: FAO World Food Situation

11 1/2002 6/2002 1/2003 6/2003 1/2004 6/2004 1/2005 6/2005 1/2006 6/2006 1/2007 6/2007 1/2008 6/2008 1/2009 6/2009 1/2010 6/2010 1/2011 6/2011 1/2012 6/2012 Türkiye için de fiyatlarda benzer bir hareket bekleyebiliriz Fiyat hareketleri kısa ve uzun dönemde farklı olabilir: Finansallaşmayla birlikte fiyatların kısa vadede daha oynaklaşması bekleniyor Uzun vadede ise tarımsal ürün fiyatlarının küresel fiyatları takip etmesi beklenebilir Finansallaşma için gerekli olan lisanslı depoculuk ve sertifikalı ürünler ise sektörün gelişmesine katkıda bulunacak Dünya gıda ve petrol fiyat endeksleri ve Nikkei endeksi ( ) Gıda Petrol Nikkei 225 Kaynak: FAO World Food Situation, S&P Not: Gıda ve petrol için =100 alınmıştır. Nikkei ayın ilk günü kapanış değerleridir. Nikkei değerleri ikincil eksende verilmektedir.

12 Tarımsal destekler giderek artsa da etkisi istenen düzeyde değil Üretimimiz AB düzeyinde; ama verilen desteklerin yıllar içindeki artışının tersine tarımsal katma değer giderek azalıyor Verimli üretimi teşvik etmek için politika tasarım sürecinde etki analizine ihtiyaç var Kişi başına tarımsal üretim değeri (2010, sabit fiyatlarla ABD doları) Avustralya İrlanda Hollanda Kanada ABD İspanya 733 Fransa Yunanistan İtalya AB 527 Türkiye 486 Almanya İsrail İsviçre Rusya İngiltere Mısır G. Kore Kaynak: FAO, Dünya Kalkınma Göstergeleri, OECD Tarımsal katma değer (toplam içinde %) ve toplam üretici destekleri (%) Toplam üretici destekleri Tarımsal katma değer

13 Politika tasarımında resmin bütününü görmek gerekli Tarım ve gıda politikaları oluşturulurken sorunların her birine ayrı ayrı yaklaşılıyor Oysa alt sektörler birbirine bağlı, bir sektörde çözüm için atılan adımlar diğerinde sorun oluşturabiliyor Dış etkenlere yönelik senaryo analizleri yetersiz Alt sektörlerin ve paydaşların etkileşimi politika oluşturulurken göz önünde bulundurulmalı Bütüncül bir bakış açısına ihtiyaç var

14

15

16 Neden TEPAV Gıda ve Tarım Politikaları Araştırma Enstitüsü? Güvenilir politika analizi için tarafsız, partizan olmayan ve disiplinler arası bir yaklaşım gerekli TEPAV ın Bölgesel kalkınma, sanayi stratejisi, iklim değişikliği çalışmaları Sektörel etki analizi Sektörel mevcut durum tespiti ve ihtiyaç analizi Analitik modeller aracılığıyla yapılan politika analizleri Konusundaki deneyimi, tarım ve gıda sektörlerinde doğru politikaların tasarlanmasında malumat desteği sağlamak için kullanılabilir

17 TEPAV Gıda ve Tarım Politikaları Araştırma Enstitüsü Eylül 2012 de kuruldu Missouri Üniversitesi merkezli Food and Agricultural Policies Research Institute - FAPRI ile kapasite inşa sürecinde işbirliği protokolü yapıldı Buğday, arpa ve mısır için projeksiyon çalışmalarına başladık

18 Ürün Modeli (dünya fiyatı ithalat talebini ve ihracat arzını belirler, yurtiçi fiyatlar yurtiçi piyasalarını dengeye getirir) Rakip ürünlerdeki getiriler Söz konusu üründeki getiri Söz konusu ürün üretimine yönelik destekler Ekilen Alan Üretim Gıda Diğer fiyatlar Verim Başlangıç Stokları Yurtiçi Fiyatları Yem Dönem sonu stokları Hayvancılık üretimi İhracat İthalat Gümrük tarifeleri Dünya fiyatı

19 Model nasıl çalışır? Makroekonomi Milli gelir Enflasyon Döviz kuru Politika Tarifeler Destekler Canlı Hayvan Hayvansal ürün Yem talebi Buğday Piyasası Ekilen alan Verim Üretim Yurtiçi tüketim Stoklar Ticaret Fiyat Arpa Piyasası Ekilen alan Verim Üretim Yurtiçi tüketim Stoklar Ticaret Fiyat Mısır Piyasası Ekilen alan Verim Üretim Yurtiçi tüketim Stoklar Ticaret Fiyat Projeksiyon Piyasa eğilimleri Fiyat baskıları Politika Analizi Temel göstergeler üzerindeki etkiler: Piyasa fiyatları, üretim ve kamuya maliyet Tutarlılık Piyasalar dengelenir Dolaylı etkiler Ekonomi politikası Yargı içermez Seçim yapmaz

20 Enstitü nasıl çalışır? TEPAV FAPRI Danışma Kurulu Kurul, üst düzey kamu görevlileri, akademisyenler, TOBB Gıda Sektör Meclisi, TİM ve TEPAV temsilcilerinden oluşmaktadır Üç, dört ayda bir toplanır Danışma Kurulu ndan Beklentiler: Karar vericilerin, kamuoyunun, devlet kurum ve kuruluşlarının bilgisine sunulacak enstitü çalışmaları ve model sonuçları hakkında görüş verir Veri ve bilgi paylaşımı için gerekli işbirliğini ortamının geliştirir Tarım ve gıda politikalarının belirlenmesinde öncelikli görülen konuların alt sektör çalışma gruplarının gündemini belirler İstişare Platformu Platform, akademisyenler, kamu görevlileri, özel sektör temsilcileri, kooperatif ve birlik temsilcilerinden oluşur. İki ayda bir toplanır Platformdan Beklentiler: Karar vericilerin, kamuoyunun, devlet kurum ve kuruluşlarının bilgisine sunulacak enstitü çalışmaları ve model sonuçları hakkında görüş verir Tarım ve gıda politikalarının tartışılmasında öncelikli gördükleri konuların alt sektör çalışma gruplarının gündemini belirler Önerileriniz??

21 Güvenilir analizler için doğru veri gerekli Türkiye de tarım sektörü verileri sorunlu: Sektör temsilcileri ile resmi veriler arasında uyuşmazlık var Diğer ülkelerde toplanan birçok veri Türkiye de mevcut değil Mevcut veri ve çalışmaların envanterine ihtiyaç var İstişare Platformu çıktılar üzerinde tartışarak paydaşların üzerinde uzlaştığı bir veritabanı oluşturulmasına katkı sağlayacaktır

22 Gündem ve takvim Bu toplantının gündemi: Platformdan beklentileriniz Gündeme alınmasını istediğiniz konular Alt sektörlerde sorun tespitleri Eylül ayı sonu-ekim ayı başı ilk model sonuçlarının tartışılacağı platform toplantısı yapılmasını planlıyoruz

23 TEŞEKKÜRLER!