Transkript

1 Binalar Buildings Kamu Binalarý Public Buildings

2 Binalar Buildings Ankara Gar Binasý Ankara Central Railway Station Building Baþkentin erken Cumhuriyet döneminde gerçekleþtirilmiþ en görkemli yapýtlardan biri olan Ankara Merkez Garý, yapýlýþýndaki olumlu nitelikler nedeniyle özellikle mekânsal görkemini hiç kaybetmemiþtir. Ankara nýn kapýsý olarak nitelendirilen Gar Binasý, dünyanýn savaþa hazýrlandýðý yýllarda geleneksel ve çaðdaþ öðeleri baðdaþtýrma denemesi olarak tasarlanmýþ ve gerçekleþtirilmiþtir. Ankara Central Railway Station which is one of the most magnificent constructions of early Republican Period has never lost especially its spatial magnificence due to the positive features applied in its construction. Railway Station Building characterized as the gate of Ankara has been designed and implemented as a trial of harmonizing traditional and modern components in the years when the whole world was preparing for Second World War. 28

3 Yer Ankara Tarih 4 Mart Ekim 1937 Ýþveren Devlet Demir Yollarý Umum Müdürlüðü Statik Tasarým Bilgiye Ulaþýlamamýþtýr Mimari Tasarým Þekip Akalýn Yapým Abdurrahman Naci Demirað Müþavir Alaettin Arýsan Bedel 777 Bin TL Location Ankara Date March 4th, October 30th, 1937 Employer The General Directorate of State Railways Structural Design Not available Architectural Design Þekip Akalýn Contractor Abdurrahman Naci Demirað Consultant Alaettin Arýsan Price 777 Thousand Turkish Liras 29

4 Binalar Kamu Binalarý Tarihçe yýllarý arasýnda Osmanlý yönetimi tarafýndan yaptýrýlan Haydarpaþa-Ýzmit Demiryolu nu satýn alan Anadolu Demiryolu Þirketi, hattý Ankara ya kadar uzatmýþ; 1891 yýlýnda yapýlan o günkü iddiasýz, iki katlý küçük gar binasýna ilk tren 1892 yýlýnda girmiþtir te baþkent olan Ankara nýn nüfusu hýzla artmýþ, konut ve iþyeri ihtiyacý baþ göstermiþ, ulaþým aðýnýn odak noktasý haline gelen kentin ana giriþ kapýsý olan eski gar, artan yolcu kapasitesi karþýsýnda yetersiz kalmaya baþlamýþtýr. Bu nedenle yeni bir merkez garýnýn yapýlmasý karar altýna alýnmýþtýr. Kararýn altýnda dönemin Bayýndýrlýk Bakaný Ali Çetinkaya nýn imzasý bulunmaktadýr. Jansen Planý çerçevesinde Bayýndýrlýk Bakanlýðý Almanya dan Profesör Blum u Ankara ya davet edilir, yapýlan görüþmelerde yeni gar binasýnýn anýlan yerde olmasý gerektiði üzerine anlaþma saðlanýr ve yeni gar için proje hazýrlama görevi Bayýndýrlýk Bakanlýðý nýn genç mimarlarýndan Þekip Sabri Akalýn a verilir. Ýnþaatý Abdurrahman Naci Demirað, kontrolü Devlet Demiryollarý Yol Dairesi Reis Muavini Alaettin Arýsan üstlenir. Yeni gar binasýnýn yapýmý 1934 Kasým ýnda sondaj çalýþmalarýyla baþlar, 10 Aðustos 1935 te toprak hafriyatý çalýþmalarý ve 3 Kasým 1935 teki temel atma töreninin ardýndan, 2 Eylül 1937 de inþaatý tamamlanan yeni gar binasý, 30 Ekim 1937 de düzenlenen törenle açýlýr. Özellikler Yalýn malzeme kullanma anlayýþýyla yapýlan Ankara Merkez Garý, kuzeybatý-güneydoðu doðrultusunda, demiryolu hattýna paralel bir biçimde yerleþtirilmiþtir. 30

5 Ankara Gar Binasý Simetrik olan uzun yatay kütlesiyle yapý, öndeki Ýstasyon Meydaný boyunca kuzeybatýgüneydoðu yönünde uzanmaktadýr. Bu tarz, hat boyunca uzanan tek taraflý istasyon yapýlarý türüne bir örnektir. Çembersel bir hat izleyen ikili sütunlar düzeni ile gazinoya baðlanmaktadýr. Giriþ kütlesinin her iki yanýnda yer alan bodrum üstüne üçer, sonra ikiþer ve sað uçta tek katlý kütlelerden oluþmaktadýr. 12 metre yükselen ortadaki ferah salon, üstten ve ön arka cephelerinin geniþ cam yüzeylerinden aydýnlanmaktadýr. Yanlardaki bekleme salonlarý ve bilet giþeleri bu orta mekâna açýlmaktadýr. Giriþte saðdaki iki katlý kütlenin üst katý lojmandýr. Yan kanatlarýn alt katýnda berber, postane, lokanta ve Gar Müdürlüðü ne ait mekânlar bulunmaktadýrr. Bina 150 metre boyundadýr. Ýnsibat derzleri ile 5 kýsma ayrýlmýþtýr. Bütün iskelet ve temeller betonarmedir. 23x33 metre ebadýndaki büyük holün tavaný 23 metre açýklýðýnda 6 adet demir makasla kapatýlmýþtýr. Tüm katlar 8875 m2 ve toplam hacmi 50,200 m 3 tür. Gazino binasý saat kulesi 40 adet betonarme kazýk üzerine inþa edilmiþtir. Kulenin yüksekliði zeminden itibaren 32 metredir. Taþ kaplama alaný 2500 m2 olup, Kayaþ civarýndaki taþ ocaðýndan getirilen taþlarla yapýlmýþtýr. Binanýn bütün inþaatýnda 4000 metreküp betonarme betonu kullanýlmýþtýr. Hol antresinde görülen büyük taþ kolonlar Hereke nin taþ ocaklarýndan çýkartýlarak getirilmiþ, tesviye ve tanzim edilerek yerlerine konmuþtur. Bunlar 6 adet olup alt çaplarý 75 santim ve boylarý 10 metredir. Her bir kolon 31

6 Binalar Kamu Binalarý ikiþer metrelik beþ parçadan oluþmaktadýr. Bu sütunlar üzerindeki korniþ de Hereke taþýndan yapýlmýþtýr. Bütün binanýn inþaatýnda yüzlerce Türk iþçisi çalýþmýþtýr larýn neo-klasikçiliðinin anýtsal sütun düzeni ile merdiven kulelerinin yuvarlatýlmýþ hatlarý dönemin önde gelen mimarlýk akýmlarýnýn birleþtirilerek kullanýldýðýný göstermiþtir. Çatý bitimi ve pencere altlarýný belirleyen yatay bordürler, dikey merdiven pencereleri de o yýllarýn diðer mimarlýk özellikleri arasýnda sayýlabilir. Betonarme iskeleti olan yapý, dýþtan Ankara taþýyla kaplanmýþtýr. Giriþ kütlesindeki, iki cepheden ve tepeden ýþýk alan orta holün üstü, 23 metre uzunlukta altý çelik makasla geçirilmiþtir. Daha sonraki dönemlerde yapýnýn tren yoluna bitiþik platformunun üstü de çelik ve camdan oluþan bir örtü ile kapatýlmýþtýr. Binanýn önünde bulunan onar metre uzunluðundaki sütunlar ve üstlerindeki yatay þerit Hereke taþýndan yapýlmýþtýr. Giriþte bulunan merdiven, orta holün yer döþemesi ve duvarlarýnýn alt kýsýmlarý mermerle kaplanmýþtýr. Giriþ kaplýlarýnda krom kaplý metal öðeler, giþelerin mermer turnikeleri ve metal aksamý yalýnlýk ve iyi ayrýntýlarý ile göze çarpmaktadýr. Gazino Binasý, büyük yolcu binasýnýn ekidir. Binanýn inþa planýnda banyo ve duþ yeri, berber salonu gibi bölümler bulunmaktadýr. Alt bodrum kýsmýnda gazino kýsmýna ait servis yerleri olduðu gibi bir de personel yemekhanesini vardýr. Büyük gazino salonu zemin kattadýr. Burasý seramik ve lambri ile kaplanmýþtýr. Ýçinde bir Amerikan bar, sahne ve çeþitli servisler bulunmaktadýr. Geniþ balkonlarýyla Gazino, bir taraftan istasyon meydanýna ve diðer taraftan demiryollarý parkýna bakmaktadýr. Salonun üzerinde geniþ taraça vardýr. Gar Kompleksi Ýçinde Bulunan Yapýlar Atatürk Konutu ve Demiryollarý Müzesi: Baðdat Demiryolunun yapýmý sýrasýnda, 1892 senesinde yapýlmýþ olan, eski adýyla Direksiyon Binasý, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollarý Ankara gar kompleksi içinde yer almaktadýr. Atatürk ün 27 Aralýk 1919 tarihinde Ankara ya geliþinden itibaren Baþkomutanlýk karargâhý ve konutu olarak uzun süre kullanýlmýþ, yýllarý arasýnda alýnan en önemli iç ve dýþ kararlara tanýklýk etmiþtir. Kurtuluþ Savaþý nýn hareket planlarý burada hazýrlanmýþ, 21 Ekim 1921 tarihinde Fransýzlarla yapýlan anlaþmanýn ön görüþmeleri ve imza töreni bu binada gerçekleþmiþ, 23 Nisan ýn Milli Egemenlik ve Çocuk Bayramý olarak kutlanmasý kararý bu binada alýnmýþtýr. Mustafa Kemal Atatürk ün hatýrasýný yaþatmak amacýyla, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde seçkin bir yeri olan bu bina yeniden düzenlenmiþ ve 24 Aralýk 1964 tarihinde müze olarak hizmete açýlmýþtýr. 32

7 Ankara Gar Binasý Ankara Açýk Hava Buharlý Lokomotif Müzesi: TCDD tarafýndan hizmete açýlan Açýk Hava Buharlý Lokomotif Müzesi de Ankara Gar sahasý içerisinde bulunuyor. Geçmiþ ile gelecek arasýndaki kültür köprüsünün en önemli halkalarýndan birini oluþturan müze, 12,600 metrekarelik bir alanda hizmet veriyor. Müzede 10 adet buharlý lokomotif ile ayrýca demiryollarý ile ilgili bilgi ve fotoðraflarýn yer aldýðý bir de Teþhir Vagonu yer alýyor. Demiryolu Müzesi ve Sanat Galerisi: 1924 yýlýnda yapýlan ve tarihi sanat deðeri olan tescilli bina her bir katý 340 m 2 olmak üzere iki katlý taþ bir yapýdýr. Bu yapýnýn korunmasý ve müze olarak deðerlendirilmesi gerekliliðine inanýlmýþ, yapýnýn özelliði bozulmadan aslýna baðlý kalýnarak restore edilmiþtir. Geçmiþ ile gelecek arasýnda baðýn kurulmasý, gelecek kuþaða demiryollarýnýn geçmiþi ile ilgili bilgilerin en kolay bir biçimde aktarýlmasýnýn saðlanmasý için halen çalýþmalar sürdürülmektedir. 33

8 Binalar Kamu Binalarý Ankara Garý açýlýþ töreninde Devlet Demiryollarý Umum Müdürü B. Ali Rýza Erem in söylevi: Sayýn büyüklerimiz, sayýn misafirlerimiz, sayýn vekilim! Nafia camiasý ve onun mühim unsurlarýndan biri olan demiryollar ailesi, cumhuriyetin on dördüncü yýldönümünde Ankara nýn þu güzel gar binasýnýn kurulduðu ve halkýn istifadesine açýlmaya hazýrlandýðýný görmekten pek derin bir haz ve zevk duymaktayým. Bir taraftan Ankara nýn Devlet ve Cumhuriyet merkezi olarak kurulmasý, diðer taraftan yeni demiryolu inþasý ve imtiyazlý demiryolu þirketlerinin devletleþtirilmesi suretleriyle son senelerde daha geniþ adýmlarla ilerlemeye, büyümeye ve taþmaya baþlamýþ olan demiryollarýmýzýn da idare merkezi olan Ankara da yeni bir istasyon binasýnýn yapýlmasý demiryolu iþletmesi cihetinden de bir zaruret olmuþtu. Halkýn iktisadi içtimai, ticari ve zirai ihtiyaçlarý ve hayati seviyesini göz önüne almak suretiyle tarifelerini tanzim ve ýslah ederek yeni bir hareket ve faaliyet devrine girmiþ olan genç demiryollarý iþletme idaresinin 934 senesi varidatýnda ilk defa olarak görülmeye baþlayan inkiþafý ve buna müvazi olarak artan ihtiyacý takdir eden sayýn vekilim Bay Ali Çetinkaya, Ankara da da yeni bir gar binasý yapmak ve Sivas ta yeni bir atölye kurmak konusunda tetkikata baþlanmasýný emir buyurmuþlardý. Bu emirleri hakikaten çok yerinde idi. Çünkü eski istasyon binasýnýn gerek hat ve gerekse þehir cebhelerinde iki sene evvel görüp geçirdiðimiz toz ve çamur rahatsýzlýklarýný, tren bekleme, trene girip çýkma ve eþya alýp verme sefaletlerini hatýrlarsýnýz. Hatta sayýn vekillerimizden birinin bir gün eski istasyona girerken Allah rýzasý için buralara biraz kum dökünüz diyerek gösterdikleri infialin hatýrasýný elan muhafaza etmekteyiz. O zaman bir iki gün içinde biraz kum dökülmüþ ve binanýn içi, dýþý boyanmýþ ve ön cephesine biraz da karo döþenmiþ ise de gene sefalet manzarasý bertaraf olamamýþ idi. ( ) Sayýn Vekilim Ali Çetinkaya nýn inþaat müddetince olan devamlý takip ve alakalarýný hürmetle yadederek kendilerine teþekkür etmeyi borç bilirim. Binanýn planýný, mürakabesini ve teahhüdünü temiz malzeme ile yapan mühendis ve müteahhit arkadaþlarý ve emeði geçen Türk sanatkârlarýmýzý takdirle anmayý vazife sayarým. Devlet ve Nafia iþleri içinde amme hizmetleri ile daha yakýndan alakasý olan Türk demiryolcularý haklarýnda gösterilen teveccüh ve yüce iltifatlara karþý bundan böyle daha büyük dikkat, suhulet ve emniyetle vazifelerini yapmaða çalýþacak ve sayýn halkýmýzý memnun etmekten zevk duyacaklardýr. Türk milletinin halasý ve yeni hayatýnda ve yurdumuzun yeniden imar ve inþasý hususunda en doðru yolu gösteren ve bu yolun yolcularýný teþvik ve taltif ile daima ihya buyurmuþ olan Reisicumhur Atatürk e Nafia camiasýnýn derin minnet ve þükranlarýný temiz bir kalp baðlýlýðý ile sunarken iþbu insanýn iptidasýnda ve kurulmasýnda bizlere yardým ve alakasýný ibzal etmiþ olan dünkü baþvekilimiz General Ýsmet Ýnönü ye teþekkür etmeyi borç bilirim. Sözüme nihayet verirken; Açýlma törenine teþrifleriyle bizleri taltif buyuran Baþvekilimiz Celal Bayar ý ve arkadaþlarýný ve Büyük Millet Meclisi Sayýn reisi ve azalarýný ve sayýn misafirlerimizi derin saygý ile selamlarým. Vücuda getirilen bu eser takdirinize layýk olmak þerefini ihraz ederse nafia ailesi bahtiyar olacaklardýr. 34

9 Ankara Gar Binasý Ankara Central Railway Station Building Ankara Central Railway Station is an important center with not only being a spot of intercity transfer but also with its enlightening Ankara s history. As soon as you set foot the walls of this stone building whisper to your ear that the operation plans of Independence War had been prepared there. The four museums of the station take you through a journey on Turkish Railway History beginning from September 23 rd, 1856, the establishment date of railways, to the fast trains of 2000s. The current station of Ankara inaugurated by the Republic on 10 October Since the opening of the line in 1892, Ankara changed very much. Thanks to its strategic location at the heart of the country, Atatürk choose to install the political capital of the country there. The Town was equipped accordingly by the new Republic and the new station was built as part of a vast program of public buildings (university, concert hall, parliament, ministries ). The station was again designed by German architects who were very much in vague at the time. But they choose a very modern style: they designed a sober building with light going through tall glasses. This transparency is framed with a brown stone horizontal structure and light gray concrete columns. The building is 150 meter in length. It is divided in 5 sections by construction joints. All frameworks and foundations are reinforced concrete. The ceiling of the big hall in 23x33m sizes has been closed with steel trusses of 6 units with a span length of 23 m. Total indoor space is 8875 m 2 and the total volume is 50,200 m 3. Atatürk s House and Railways Museum, Ankara Outdoor Steam Locomotive Museum and Art Gallery are among constructions within railway complex. 35

10 Binalar Buildings Mersin Halkevi Binasý Mersin Community Center Building Mersin Halkevi binasý, geleneksel halkevi mimari tekniklerini eksiksiz sergilemeyi baþaran özel bir yapýdýr. Halkevi binasýný özellikli ve ayrýcalýklý kýlan, yapýldýðý dönemin tüm zorlu ve caydýrýcý etkenlerine karþýn baþarýyla tamamlanmýþ olmasýdýr. Binanýn diðer önemli özelliði en büyük halkevi binasý olmasý, çok amaçlý kullanýlýr bir yapý olarak tasarlanmasý ve döner sahne teknolojisi kullanýlmasýdýr. Dünyaca ünlü kültür eserleri, operalar ve temsiller Türkiye de ilk defa Mersin Halkevi nde sergilenmiþtir. Mersin Community Center building is a special construction that comprehensively sets out to exhibit traditional community center architectural techniques. The community center building is special and privileged having been successfully completed despite a number of difficult conditions experienced during the period when it was constructed. Another important characteristic of the building is being the largest community center building designed as a multifunctional building and its revolving stage platform. World famous cultural works of art, operas and theatres had been performed in Mersin Community Center for the first time in Turkey. 36

11 Yer Mersin Cumhuriyet Meydaný Tarih Þubat 1944-Kasým 1946 Ýþveren Mersin Valiliði Statik Tasarým Bilgiye Ulaþýlamamýþtýr Mimari Tasarým Ertuðrul Menteþ Yapým Mr. Matisner Müþavir Arif Hikmet Koyunoðlu, Dr. Mukbil Gökdoðan, Raþit Tuðrul Bedel 1,12 Milyon TL (Tahmini keþif 2,8 Milyon TL) Location Mersin Republic Square Date February November 1946 Employer Mersin Governorship Structural Design Not available Architectural Design Ertuðrul Menteþ Contractor Mr. Matisner Consultant Arif Hikmet Koyunoðlu, Dr. Mukbil Gökdoðan, Raþit Tuðrul Price 1.12 Million Turkish Liras (Approximate BOQ s 2.8 Million Turkish Lirasý) 37

12 Binalar Kamu Yapýlarý Tarihçe Türkiye Cumhuriyeti temel yapýtaþlarýndan biri olarak dönem itibariyle önemli rol üstlenen Halkevleri arasýnda, Mersin Halkevi kentsel yerleþim ve yapý iþlevi açýsýndan beðeni kazanmýþ bir projedir. Mersin Halkevi, Mersin halkýna toplumsal, kültürel ve sosyal olarak önemli katkýlar saðlamýþ, zaman içinde deðiþik iþlevler kazanýp, kentle geliþen ve deðiþen bir yapý olmuþtur. Mersin Halkevi, Mersin deki sosyal ve kültürel yaþamýn kaynaðý olmasý nedeniyle kentin geliþmesinde önemli bir rol üstlenmiþtir. Mersin Halkevi, Valilik bütçesiyle yapýlmýþ olmasýna karþýn bölge halkýnýn katkýlarý da yatýrýmda önemli bir yer tutmuþtur. Zamanýn Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Mersin de halkevi yapýlmasý için Mersin Valisi Tevfik Sýrrý Gür ü görevlendirmiþ, Valilik bütçesinden yapým için ayrýlan 42,000 Lira yapým için yeterli olmayýnca, gerekli olan para kent halký tarafýndan gönüllü olarak toplanmýþtýr. Yapým öncesinde tahmini olarak belirlenen 2,800,000 Lira tutarýndaki maliyet, çok daha düþük rakamlarla gerçekleþtirilmiþtir. Özellikler Mersin Halkevi Binasý, herbiri 4800 m 2 olmak üzere, iki kattan oluþmaktadýr. Halkevi kente hakim bir noktadadýr; bina ve simetri aksýnda bulunan Atatürk heykeliyle önündeki Cumhuriyet Meydaný ný tamamlayýcý özellikler taþýmaktadýr. Yapý üzerinde Atatürk e ait veciz sözler yer almaktadýr. Halkevinin iç duvarlarýnda Vali Tevfik Sýrrý Gür ün isteði üzerine, Ressam Nurettin Ergüven in 1946 yýlýnda yaptýðý, Mersin in doðal güzelliklerini iþleyen resimler bulunmaktadýr. Ön yüzü tasarlanýrken cephe etkisi dikkate alýnmýþ ama arka cephe tümüyle göz ardý edilmiþtir. Halkevi kentin ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasýnda önemli görevler üstlenmiþtir. Bina halkevlerinin programýna uygun tasarlanmýþ, kütüphane, okuma salonu, temsil salonu, bahçe, balkon ve meydan bu prensiplere uygun olarak planlanmýþtýr. 38

13 Mersin Halkevi Binasý Mersin Community Center Building One of the main reasons, making this building a distinguished one, is that, the time when it was constructed during a shortage of construction materials which were remarkable high priced, Mersin Community Centre was completed with an incredible low budget. This was possible by the participation of local people. Mersin Community Center building is composed of two floors, totally 4800 m 2. Community center locates on a point overlooking the city; it has characteristics as complementary of Atatürk sculpture and Republic Square opposite to it. There are epigrams belong to Atatürk on the walls of the construction. Indoor walls of the construction have been adorned with pictures, which treat natural beauties of Mersin, painted by Artist Nurettin Ergüven in 1946 upon request of Governor Vali Tevfik Sýrrý Gür. The building has a revolving stage which is a first in Turkey at those years. Façade effect has been taken into consideration while designing front side of the building but back façade has been completely ignored. 39

14 Binalar Buildings Anýtkabir Atatürk s Mausoleum Mustafa Kemal Atatürk e duyulan saygý ve sevginin göstergesi olan Anýtkabir Türkiye Cumhuriyeti nin en anlamlý eseridir. Kente egemen bir noktada bulunmasý yapýsal görkemini pekiþtirmektedir. Mimarisi, kullanýlan heykel ve kabartmalar Kurtuluþ Savaþý ný, Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluþ sürecini, Mustafa Kemal Atatürk ün kiþisel özelliklerini yansýtmaktadýr. Anýtkabir, 15,000 m 2 lik bir alan üzerinde bulunmaktadýr. Mausoleum which is the indicator of esteem and love felt for Mustafa Kemal Atatürk is the most meaningful work or art in Turkish Republic. Being located on a point overlooking the city strengthens its structural magnificence. Its architecture, and sculptures and relieves used reflect the War of Independence, establishment period of Turkish Republic and personnel characteristics of Mustafa Kemal. Mausoleum is located on a 15,000 square meters area. 40

15 Yer Anýttepe/Ankara Tarih 9 Ekim Eylül 1953 Ýþveren Milli Savunma Bakanlýðý Statik Tasarým Feridun Arýsan Mimari Tasarým Emin Onat, Orhan Arda Yapým Bilgiye Ulaþýlamamýþtýr Müþavir Hamdi Peynircioðlu, Sabiha Gürayman, Said Kuran, Ýsmet Aka Bedel Bilgiye Ulaþýlamamýþtýr Location Anýttepe/Ankara Date October 9 th, September1 st, 1953 Employer Ministry of National Defense Structural Design Feridun Arýsan Architectural Design Emin Onat, Orhan Arda Contractor Not available Consultant Hamdi Peynircioðlu, Sabiha Gürayman, Said Kuran, Ýsmet Aka Price Not available 41

16 Binalar Kamu Binalarý Tarihçe Mustafa Kemal Atatürk 10 Kasým 1938 tarihinde hayata gözlerini yumduktan sonra kýsa bir süre için Ýstanbul Dolmabahçe de bekletilmiþ, daha sonra Ankara Etnografya Müzesi ne defnedilmiþtir. Etnografya Müzesi kalýcý olarak düþünülmediði için yeni bir anýt yeri tespit etmek üzere çalýþmalar hemen baþlatýlmýþ ve Ankara nýn kente egemen noktasý olan Rasattepe uygun görülmüþtür. Anýtkabir projesi düzenlenen yarýþmayla belirlenmiþtir. Yarýþma sonucunda Prof. Emin Onat ve Doç. Orhan Arda imzalý projenin uygulanmasýna karar verilmesiyle birlikte kamulaþtýrma süreci baþlatýlmýþtýr. Bayýndýrlýk Bakanlýðý ile Emin Onat ve Orhan Arda arasýnda 4 Temmuz 1944 tarihinde sözleþme imzalanmýþ, 9 Ekim 1944 te görkemli bir temel atma töreni ile baþlayan inþaat 9 yýl sürmüþ, 1 Eylül 1953 tarihinde de tamamlanmýþtýr. Dört aþamada gerçekleþen inþaatýn baþlamasý ve kamulaþtýrýlma çalýþmalarý için Bayýndýrlýk Bakanlýðý na 1,000,000 TL. ödenek tahsis edilmiþ, 4 Eylül 1944 tarihinde birinci kýsým inþaatý ihaleye çýkarýlmýþtýr. Anýtkabir inþaatý dört aþamada gerçekleþtirilmiþtir. Birinci Aþama Topraðýn düzeltilmesi ve Aslanlý Yol un istinat duvarlarýnýn yapýlmasýný kapsamaktadýr. Müteahhit Yüksek Mühendis Hayri Kayadelen tarafýndan yapýlmýþtýr. Ýnþaat 1944 te baþlamýþ, 1945 te tamamlanmýþtýr. Ýkinci Aþama Ýkinci aþama 29 Eylül 1945'te baþlamýþ, 8 Aðustos 1950'de tamamlanmýþtýr. Mozole ve tören meydanýný çevreleyen yardýmcý binalarýn yapýlmasýný kapsamaktadýr. Bu aþamada inþaatýn kâgir ve betonarme yapý sistemine göre, temel basýncýnýn azaltýlmasý göz önünde tutularak, anýt kütlesinin "temel projesinin" hazýrlanmasý kararlaþtýrýlmýþtýr yýlý sonuna kadar mozolenin temel kazýsý ve izolasyonu tamamlanmýþ ve her türlü çöküntüyü engelleyecek olan 11 metre yüksekliðinde betonarme temel sisteminin demir montajý bitirilme aþamasýna gelmiþtir. Giriþ kuleleri ile yol düzeninin önemli bir kýsmý, fidanlýk tesisi, aðaçlandýrma çalýþmalarý ve arazinin sulama sisteminin büyük bir bölümü tamamlanmýþtýr. Üçüncü Aþama Anýtkabir üçüncü kýsým inþaatý 1950 yýlýnda yapýlmýþtýr. Anýta çýkan yollar, Aslanlý Yol, tören meydaný ve mozole üst döþemesinin taþ kaplamasý, merdiven basamaklarý, lahit taþýnýn yerine konulmasý ve tesisat iþleri bu dönemde tamamlanmýþtýr. Dördüncü Aþama Dördüncü kýsým inþaatý 20 Kasým 1950'de baþlamýþ ve 1 Eylül 1953'te bitirilmiþtir. Þeref holü döþemesi, tonozlar alt döþemeleri ve þeref holü çevresi taþ profilleri ile saçak süslemelerinin yapýlmasýný kapsamaktadýr. 42

17 Anýtkabir Mimari Özellikler Türk mimarlýðýnda yýllarý arasý, "II. Ulusal Mimarlýk Dönemi" olarak adlandýrýlýr. Bu dönemde daha çok anýtsal yönü aðýr basan, simetriye önem veren, kesme taþ malzemenin kullanýldýðý binalar yapýlmýþtýr. Anýtkabir bu dönemin özelliklerini taþýmaktadýr. Anýtkabir'de Selçuklu ve Osmanlý mimari özellikleri ve süsleme öðeleriyle birlikte Anadolu nun farklý kültürlerinin izlerine de evrensel bir dille yer verilmiþtir. Dýþ cephelerde, duvarlarýn çatý ile birleþtiði yerde kuleleri dört yandan saran Selçuklu taþ iþçiliðinde testere diþi olarak adlandýrýlan bordür bulunmaktadýr. Ayrýca Anýtkabir'in bazý yerlerinde (Mehmetçik Kulesi, Müze Müdürlüðü) kullanýlan çarkýfelek ve rozet denilen taþ süslemeler Selçuklu ve Osmanlý sanatýnda da göze çarpmaktadýr. Bütün bu özellikleriyle yapýldýðý dönemin en iyi örneklerinden biri olan Anýtkabir yaklaþýk 750,000 m² lik bir alaný kaplamakta olup, Barýþ Parký ve Anýt Bloku olarak iki kýsma ayrýlmaktadýr. Mezar Odasý Atatürk'ün naaþý, mozolenin zemin katýnda doðrudan doðruya topraða kazýlmýþ bir mezarda bulunmaktadýr. Mozolenin birinci katý olan þeref holündeki sembolik lahit taþýnýn tam altýnda bulunan mezar odasý Selçuklu ve Osmanlý mimari stilinde sekizgen planlýdýr ve piramidal külahlý, tavaný geometrik motifli mozaiklerle süslenmiþtir. Zemin ve duvarlar siyah, beyaz, kýrmýzý mermerlerle kaplanmýþtýr. Mezar odasýnýn ortasýnda kýble yönünde kýrmýzý mermer sanduka yer almaktadýr. Anýt Bloku Anýtkabir Anýt Bloku Aslanlý Yol, Tören Meydaný ve Mozole den oluþmaktadýr. Anýtkabir'e Tandoðan kapýsýndan girildiðinde Barýþ Parký içerisinde uzanan yoldan Aslanlý Yol baþýndaki 26 basamaklý geniþ merdivenlere ulaþýlmaktadýr. Merdivenin hemen baþýnda karþýlýklý olarak Baðýmsýzlýk ve Özgürlük kuleleri yer almaktadýr. Anýtkabir yapý topluluðu içinde, simetri gözetilerek yerleþtirilmiþ olan on adet kule bulunmaktadýr. Bu kulelere ulusumuzun ve devletimizin oluþumunda büyük tesirleri olan yüce kavramlarý temsil eden isimler verilmiþtir. Kuleler, plan ve yapý bakýmýndan birbirinin benzeridir. Kareye yakýn 12 x14 x7,20 metre boyutunda dikdörtgen plan üzerine kurulmuþ olan kulelerin üzeri piramit biçiminde çatýlarla örtülüdür. Çatýlarýn tepelerinde, eski Türk çadýrlarýnda görülen tunç mýzrak ucu vardýr. Eski Türk kilim desenlerinden alýnmýþ geometrik süslemeler, fresk tekniðinde uygulanmýþtýr. 43

18 Binalar Kamu Binalarý Baðýmsýzlýk Kulesi Aslanlý yolun sað baþýndaki Baðýmsýzlýk Kulesi'nin iç duvarlarýnda bulunan kabartmada, ayakta duran ve iki eliyle kýlýç tutan bir gencin yanýnda bir kaya üzerine konmuþ kartal figürü görülmektedir. Kartal, mitolojide ve Selçuklu sanatýnda gücü ve baðýmsýzlýðý sembolize etmektedir. Kulenin içinde ise Anýtkabir maketi ile Anýtkabir'i tanýtýcý ýþýklý panolar bulunmaktadýr. Özgürlük Kulesi Aslanlý Yol'un sol baþýnda bulunan Özgürlük Kulesi içindeki kabartmada; elinde kâðýt tutan melek figürü ile meleðin yanýnda þaha kalkmýþ bir at tasvir edilmiþtir. Melek figürü baðýmsýzlýðýn kutsallýðýný, elindeki kâðýt "Hürriyet Beyannamesi"ni sembolize etmektedir. At figürü ise özgürlük ve baðýmsýzlýk sembolüdür. Kule içinde Anýtkabir'in inþaat çalýþmalarýný gösteren fotoðraf sergisi ve inþaatta kullanýlan taþ örnekleri bulunmaktadýr. Kadýn Heykel Grubu Baðýmsýzlýk Kulesi nin önünde, ulusal giysiler giymiþ üç kadýndan oluþan bir heykel grubu vardýr. Bu kadýnlardan kenarlardaki ikisi yere kadar uzanan kalýn bir çelenk tutmaktadýr. Baþak demetlerinin meydana getirdiði çelenk bereketli yurdumuzu temsil etmektedir. Soldaki kadýn, ileri uzattýðý elindeki kapla Atatürk'e tanrýdan rahmet dilemekte, ortadaki kadýn eliyle yüzünü kapamýþ aðlamaktadýr. Bu üçlü grup, Türk kadýnlarýnýn Atatürk'ün ölümünün derin acýsý içinde bile gururlu, aðýrbaþlý ve azimli oluþunu dile getirmektedir. Erkek Heykel Grubu Özgürlük Kulesi'nin önünde üç erkekten oluþan heykel grubu vardýr. Saðdaki erkek baþýnda miðferi ve kalýn kaputu ile Türk askerini temsil ederken, onun yanýnda elinde kitabý ile Türk gençliðini ve aydýn insaný, biraz gerisinde ise yerel kýyafetlerle Türk köylüsü temsil edilmektedir. Aslanlý Yol Aslanlý Yol 262 metre uzunluðundadýr. Yolun iki yanýnda oturmuþ pozisyonda 24 aslan heykeli bulunmaktadýr. Anadolu'da uygarlýk kuran Hititlerin sanat üslubu ile yapýlan aslan heykelleri kuvvet ve sükûneti temsil etmektedir. Tören Meydaný Aslanlý Yol un sonunda yer alan tören meydaný 129 x84,25 metre boyutundadýr. 15 bin kiþi kapasiteli bu alanýn zemini; siyah, kýrmýzý, sarý ve beyaz renkte traverten taþlardan oluþan 373 adet halý ve kilim deseniyle bezenmiþtir. Mehmetçik Kulesi Aslanlý Yol un bitiminde saðda Mehmetçik Kulesi yer almaktadýr. Kulenin dýþ yüzeyinde yer alan kabartmada; cepheye gitmekte olan Mehmetçiðin evinden ayrýlýþý ifade edilmektedir. Bu kompozisyonda, elini asker oðlunun omzuna atmýþ, onu vatan için savaþa gönderen hüzünlü, fakat gururlu anne tasvir edilmiþtir. Kulenin içinde; Anýtkabir ve Atatürk ile ilgili çeþitli kitaplar ve hediyelik eþyalar yer almaktadýr. Zafer Kulesi Kulenin duvarlarýnda Atatürk'ün en önemli üç zaferinin tarihi ve zaferle ilgili özlü sözleri 44

19 Anýtkabir yazýlýdýr. Kule içinde Atatürk'ün naþýný 19 Kasým 1938'de Ýstanbul Dolmabahçe Sarayý'ndan alarak Sarayburnu'nda donanmaya teslim eden top arabasý sergilenmektedir. Barýþ Kulesi Kulenin iç duvarýnda Atatürk'ün "Yurtta Barýþ, Dünyada Barýþ" ilkesini dile getiren bir kabartma kompozisyonu yer almaktadýr. Bu kabartmada çiftçilik yapan köylüler ve yanlarýnda kýlýcýný uzatarak onlarý koruyan bir asker figür tasvir edilmiþtir. Bu asker barýþýn saðlam ve güvenli kaynaðý olan Türk ordusunu sembolize etmektedir. Bu þekilde insanlar Türk ordusunun saðladýðý huzur ortamý içinde günlük hayatlarýný devam ettirmektedir. Kulenin içinde ise Atatürk'ün yýllarý arasýnda kullandýðý Lincoln marka tören ve makam otomobilleri sergilenmektedir. 23 Nisan Kulesi Kulenin iç duvarýnda 23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açýlýþýný temsil eden bir kabartma yer almaktadýr. Bu kabartmada, ayakta duran kadýnýn tuttuðu kâðýdýn üzerinde 23 Nisan 1920 yazýlýdýr. Kadýnýn diðer elinde TBMM nin açýlýþýný simgeleyen bir anahtar bulunmaktadýr. Misak-ý Milli Kulesi Müzenin giriþindeki bu kulenin içinde bulunan kabartma, ulusal birliði sembolize etmektedir. Kabartma, bir kýlýç kabzasý üzerinde üst üste konmuþ dört elden oluþmaktadýr. Kulenin ortasýnda Anýtkabir'de yapýlan törenlere katýlan heyetlerin özel defteri imzalamasý için imza kürsüsü yer almaktadýr. Müzenin giriþi olan bu kulede bulunan güncel panolarýnda Anýtkabir'de yapýlan önemli törenlere ait fotoðraflar da sergilenmektedir. Anýtkabir Atatürk Müzesi Anýtkabir Atatürk Müzesi 21 Haziran 1960'ta açýlmýþtýr. Müzede Atatürk'ün kullandýðý eþyalar, madalya ve niþanlarý ve kendisine hediye edilen armaðanlar ve giysileri yer almaktadýr. Devrim Kulesi Anýtkabir Atatürk Müzesi nin devamý olan bu kulede Atatürk'ün giydiði elbiseler sergilenmektedir. Kulenin iç duvarýnda yer alan kabartmada zayýf, güçsüz bir elin tuttuðu sönmek üzere olan bir meþale, çökmekte olan Osmanlý Ýmparatorluðu'nu simgelemektedir. Güçlü bir elin göklere doðru kaldýrdýðý ýþýklar saçan diðer bir meþale ise, Türk ulusunu çaðdaþ uygarlýk düzeyine ulaþtýrmak için yapýlan devrimler simgelemektedir. Cumhuriyet Kulesi Kule içinde Atatürk'ün öðrenim gördüðü Manastýr Askeri Ýdadisi ile Sivas ve Erzurum Kongre binalarý ile Birinci TBMM binasýnýn maketleri ve o döneme ait fotoðraflar sergilenmektedir. 45

20 Binalar Binalar Kamu Binalarý Bayrak Direði Anýtkabir'in Çankaya yönündeki 28 basamaklý tören meydanýna giriþ merdivenlerinin ortasýnda, tek parçalý yüksek bir direk üzerinde Türk bayraðý dalgalanmaktadýr. Amerika'da özel olarak yaptýrýlan metre yüksekliðindeki bu direk, Avrupa'daki tek parça çelik bayrak direklerinin en yükseðidir. Direðin 4 metresi kaidenin altýnda kalmaktadýr. Müdafaa-i Hukuk Kulesi Bu kule duvarýnýn dýþ yüzeyinde yer alan kabartmada, Kurtuluþ Savaþýmýzda ulusal birliðimizin temeli olan Müdafaa-i Hukuk ifade edilmektedir. Cumhuriyet Kulesi ve Müdafaa-i Hukuk Kuleleri arasýnda yer alan bu bölümde ise Atatürk'ün özel kitaplýðý sergilenmektedir. Mozole Anýtkabir'in en önemli bölümü olan mozoleye çýkan 42 basamaklý merdivenlerin ortasýnda "hitabet kürsüsü" yer almaktadýr. Mermer kürsünün tören meydaný cephesi dairesel geometrik motiflerle süslüdür. Mozole 72x52x17 metre boyutunda uzunca dikdörtgen bir plan üzerine kurulmuþ, ön ve arka sekiz, yan cepheler ise metre yüksekliðinde on dört kolonatla çevrelenmiþtir. Mozole cephesinde, solda Atatürk'ün Türk gençliðine hitabý, saðda ise Cumhuriyet'in kuruluþunun 10. yýldönümünde söylediði nutku yer almaktadýr. Harfler taþ kabartma üzerine altýn yaldýzlarla yazýlmýþtýr. Þeref Holü Þeref holüne bronz kapýlardan girilmekte; saðda Atatürk'ün 29 Ekim 1938 tarihli Türk ordusuna son mesajý, solda ise 2. Cumhurbaþkaný Ýsmet Ýnönü'nün Atatürk'ün ölümü üzerine yayýnladýðý 21 Kasým 1938 tarihli taziye mesajý yer almaktadýr. Bu iki yazýt Atatürk'ün doðumunun 100. yýlý olan 1981'de yazýlmýþtýr. Giriþin tam karþýsýnda büyük pencerenin yer aldýðý niþin içinde, Atatürk'ün sembolik lahdi bulunmaktadýr. Lahit taþý 40 ton aðýrlýðýnda tek parça kýrmýzý mermerdir. Lahit taþýnýn yer aldýðý bölüm beyaz Afyon mermeri, Þeref holünün zemini Adana ve Hatay'dan, yan duvarlarý ise Afyon ve Bilecik'ten getirilen kýrmýzý, siyah, yeþil ve kaplan postu mermerlerle kaplanmýþtýr. Þeref Holü nün 27 kiriþten oluþan tavaný ile yan galeri tavanlarý mozaik ile süslenmiþtir. Þeref Holü nün yüksekliði 17 metredir ve yan duvarlarýnda altýþardan 12 adet bronz meþale bulunmaktadýr. Mozole yapýsýnýn üstü, düz kurþun çatý ile örtülüdür. Barýþ Parký Anýtkabir; Atatürk'ün "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" özdeyiþinden ilham alýnarak, çeþitli yabancý ülkelerden ve Türkiye'nin bazý bölgelerinden getirilen fidanlarla oluþturulan Barýþ Parký içinde yükselmektedir. Barýþ Parký için Afganistan, ABD, Almanya, Avusturya, Belçika, Çin, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hindistan, Irak, Ýngiltere, Ýspanya, Ýsrail, Ýsveç, Ýtalya, Japonya, Kanada, Kýbrýs, Mýsýr, Norveç, Portekiz, Yugoslavya ve Yunanistan'dan çeþitli aðaç ve fidanlar getirilmiþtir. 46

21 Anýtkabir Atatürk s Mausoleum An international competition was organized to choose a design for Atatürk s Mausoleum in The winner of the competition was Prof. Emin Onat and Orhan Arda and the construction of the building started in The building represents the Turkish history, in particular the Independence War, and the great military, revolutionary and leadership qualities of Mustafa Kemal. After the completion of the building, Atatürk s body was removed from the Ethnographic Museum to there on 10 th of November, The Mausoleum now covers a large area known as Mausoleum Hill. Gardens and park surround the building, which is reached by special roads. Leading to the Mausoleum is Lion Road, boarded an either side by 24 lion statues. To the right of the entrance is the Tower of Independence, and to the left the Tower of Freedom. In front of the towers are two groups of statues depicting three men and three women, who represent Turkish nation. The period between years is known as 2 nd National Architecture Period in Turkish Architecture. In this period buildings, monumental structure of which carries weight which give importance to symmetry and hewn stone materials are used, have been mostly constructed. Mausoleum also includes the characteristics of this period. Seljuk and Ottoman architectural characteristic and embossing elements have been applied in Mausoleum in addition to the features of this period. For example a border print, which has been called as saw tooth in Seljuk stonework, which encircles the towers on the point where the walls meet with the roof has been applied on the exterior front. In addition stone embosses called as fortune s wheel and rosette used in some sections of the Mausoleum (Mehmetçik/Soldier Tower, Museum Directorate) stands out in Seljuk and Ottoman art. Mausoleum which is one the best examples as of its construction time cover approximately a 750,000 m² area, and divided into two parts as Peace Park and Monument Block. 47

22 Binalar Buildings Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Binasý Turkish Grand National Parliement (TBMM) Building Çankaya yolu ile Dikmen yolu arasýnda kalan ve Milli Savunma Bakanlýðý ile Genelkurmay Baþkanlýðý binalarýnýn karþýsýna rastlayan üçgen saha Devlet Mahallesi yapýlacak; mahalle, Kýzýlay da Güven Anýtý ile baþlayacak, bakanlýk binalarý ile devam edecek ve en yüksek yerde halk egemenliðini çaðrýþtýracak TBMM binasý ile sonlanacaktýr. Binanýn mimari özellikleri ve genel yapýsý, Türkiye Cumhuriyeti nin gücünü ve ölümsüzlüðünü simgeleyecek biçimde; vakur, saðlam ve dayanýklý tasarlanacaktýr. Triangular site located between Çankaya road and Dikmen road and over against Ministry of National Defense and General Staff will have been projected as State District, the district will have started with Güven Monument in Kýzýlay, continued with ministry buildings and become reminiscent of public sovereignty at the highest place and finally ended with TBMM building. Architectural features and general structure of the building will have been designed as dignified, strong, and durable in a way to symbolize the strength and immortality of Turkish Republic. 48

23 Yer Bakanlýklar/Ankara Tarih Proje: Uluslararasý Yarýþma 11 Ocak 1937 Yarýþma Bitimi: 28 Ocak 1938 Temel Atýmý: 26 Ocak 1939 Açýlýþ: 6 Ocak 1961 (Kurucu Meclisin Toplantýsý ile) Ýþveren Türkiye Büyük Millet Meclisi Baþkanlýðý Statik Tasarým Prof. C. Holzmeister Bürosu Arthur Waldapfel Mimari Tasarým Prof. C. Holzmeister Ziya Payzýn Yapým Abdurrahman Naci Demirað (Baþlangýç ve ilk tesisat), Ferit Ölçer- Muzaffer Birinci- Mebus Ergüvenç (Betonarme), Hayri Kayadelen (Taþ Ýþleri, bakýr kaplama), Garanti Ýnþ. Ort. (Alüminum, doðrama), Muzaffer Budak (Mermer ve ince iþlerin yarýsý), Hans Röllinger (Mermer ve ince iþler ve lambri) Müþavir Latýf Doðu, Adýl Denktaþ, M. Ali Çýtýpýtýoðlu, Hilmi Tokmar Bedel 12 Milyon ABD Dolarý Location Bakanlýklar /Ankara Date The announcement of the international project contest : January 11 th, 1937 Result of the Contest : January 28 th, 1938 Starting of the Construction : January 26 th, 1939 Opening: January 6 th, 1961 (with the meeting of Constituent Assembly) Employer Chairmanship of Turkish Grand National Assembly Structural Design Prof. C. Holzmeister Design Office Arthur Waldapfel Architectural Design Prof. C. Holzmeister Ziya Payzýn Contractor Abdurrahman Naci Demirað (Start-up and initial installation), Ferit Ölçer- Muzaffer Birinci- Member of Parliement Ergüvenç (R.C.),Hayri Kayadelen (Stone works, copper cladding), Garanti Ýnþ. Ort. (Aluminum and woodwork), Muzaffer Budak (Marble and half of finishing works), Hans Röllinger (Marble and wooden claddings, finishing works) Consultant Latýf Doðu, Adýl Denktaþ, M. Ali Çýtýpýtýoðlu, Hilmi Tokmar Price 12 Million US Dollar 49

24 Binalar Kamu Binalarý Tarihçe Ankara nýn baþkent olmasý için Ýsmet Paþa ve bir grup arkadaþý 9 Ekim 1923 te yasa önerisi vermiþ, TBMM Genel Kurulu da 13 Ekim tarihli oturumunda öneriyi görüþerek kabul etmiþtir. 29 Ekim 1923 te Cumhuriyet ilan edilmesinden sonra, Ankara Türkiye Cumhuriyeti nin baþkenti olmuþtur. O tarihlerde Ankara 400 bin nüfuslu bir Orta Anadolu þehridir. Dolayýsýyla, baþkent olabilmek için gereken pek çok özellikten yoksundur. Genç Cumhuriyetin hedefi ekonomik, siyasi ve sosyal alanlarla birlikte ülkenin imarýnda da yeniden yapýlanmadýrýr. Ýlk olarak baþkent ilan edilen Ankara nýn imarý için adým atýlýr, yatýrým kararlarý alýnýr. Ankara da, devlet hizmetinde kullanýlacak binalardan baþlayarak, okul, otel, çarþý, yol, su gibi temel ihtiyaçlarda büyük sýkýntý yaþanmaktadýr. Ankara yý bir an önce imar açýsýndan geliþtirmek için, 1927 de Prof. Brix e imar planý yaptýrýlýr. Ankara hýzla geliþmektedir. Bakanlýklar bölgesi olarak isimlendirilen alanda resmi binalar inþa edilir, Ziraat Bankasý, Ýþ Bankasý, Halkevi gibi diðer büyük binalar ortaya çýkmaya baþlar. Ýþin doðrusu, genellikle Ýslam mimarisi karakterine sahip bu binalar, her konuda Batýlýlaþmayý hedefleyen Atatürk ve arkadaþlarý tarafýndan beðenilmez. Cumhuriyet kadrolarý, Avrupa þehri karakterinde Ankara yaratma düþüncesindedir. Brix in hazýrladýðý imar planý yetersiz bulunur ve 1932 yýlýnda Ankara nýn yeni imar planý Prof. H. Jansen e hazýrlatýlýr. Prof. Jansen hazýrladýðý nazým planda, iþ merkezleri, pazar ve çarþýlar, genel park ve yeþil sahalar ve yollarla beraber, Çankaya yolu ile Dikmen yolu arasýnda kalan ve Milli Savunma Bakanlýðý ile Genelkurmay Baþkanlýðý binalarýnýn karþýsýna rastlayan üçgen saha Devlet Mahallesi olarak tespit edilir. Mahalle, Kýzýlay da Güven Anýtý ile baþlayacak, bakanlýk binalarý ile devam edecek ve en yüksek yerde halk egemenliðinin çaðrýþtýracak TBMM binasý ile sonlanacaktýr. TBMM binasý için uluslararasý yarýþma açýlmasýna karar verilir. 11 Ocak 1937'de çýkarýlan yasayla, "Türkiye Cumhuriyeti nin varlýðýný, yirminci asrýn mimari özelliklerine uygun ve bir abide niteliðinde" yeni bir parlamento binasýnýn yapýmý için düðmeye basýlýr. B. Fikret Sýlay ýn baþkanlýðýnda idare amirlerinden oluþan bir komisyon kurularak süreç baþlatýlýr. Açýlan yarýþma, 28 Ocak 1938 tarihinde sona erer. Jüride Hollandalý Dudok, Ýsveçli Tengbom, Ýngiliz Hovard Robertson bulunmaktadýr. Alanlarýndaki uzmanlýklarýyla önde gelen bu isimler, birinci ödüle layýk görülen 13, 14 ve 8 numaralý projeleri inþaat komisyonuna tavsiye eder. Her üç proje inþaat komisyonu tarafýndan Dolmabahçe Sarayý nda Atatürk e sunulur. Yapýlan görüþmeler sonunda, Prof. Dr. C. Holzmeister tarafýndan teklif edilen proje tercih edilir. 25 Mart 1938 tarihinde Prof. C. Holzmeister ile sözleþme yapýlýr ve ana binanýn temeli 26 Ocak 1939 da zamanýn Meclis Baþkaný Abdülhalik Renda tarafýndan atýlýr. 2. Dünya Savaþý nedeniyle inþaat yarým kalýr. Savaþ sonrasý ise TBMM, binanýn yapýmýný tamamen Bayýndýrlýk Bakanlýðýna devreder. 50

25 Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Binasý Bitirilen bloklar kullanýma açýlýr. Muhafýz kýþlasý, Amerikan Yardým Heyetinin; pansiyon binasý, Orta Doðu Teknik Üniversitesi nin; matbaa binasý, marangozluk iþleri atölyesinin hizmetine verilir. TBMM tüm üniteleriyle 6 Ocak 1961 de düzenlenen bir törenle açýlýr. Özellikler Meclis binasýnýn mimari özellikleri ve genel yapýsý, Türkiye Cumhuriyeti nin gücünü simgeleyecek bir biçimde, aðýr baþlý, saðlam ve dayanýklý nitelikte tasarlandý. Tüm mekânlar anýtsal, dengeli ve üç boyutlu bir düzenlemeye göre ele alýndý. Meclis binasýnýn yerleþim alaný m2 dir. Bodrum kat üzerine dört kat olarak inþa edilen binanýn toplam kullaným alaný ise m 2 dir. Ön cephe uzunluðu ise 248 metredir. Bina betonarme karkastýr. Dýþ duvarlar sekiz cm ile 24 cm arasýnda deðiþen kalýnlýkta ve üçte biri kuyruklu kýsmen kataraktla kesilmiþ, kýsmen elle iþlenmiþ beyaz traverten ile kaplýdýr. Anýtsal ölçekli yapýlar grubunun simetrik düzenlemesinde ortada, arazinin en yüksek noktasýnda büyük toplantý salonlarýný içeren merdivenli ve sütunlu giriþi ile ana kütle bulunmaktadýr. Ana kütle, birbirine paralel iki sýra halinde yanlara uzanan kanatlar ve bunlarý birleþtiren köprülerle zenginleþtirilmiþtir. Bu galerilerden, ortada 550 kiþilik Millet Meclisi Toplantý Salonu na (Genel Kurul) girilmektedir. Genel Kurul Salonu yukarýdan dinleyici balkonlarý (localar) ile çevrelenmiþtir. Þeref Holü nün saðýna düþen kulisten, eskiden Senato Toplantý Salonu olarak kullanýlan ikinci büyük toplantý salonuna geçilmektedir. Yine burada, 51

26 Binalar Kamu Binalarý parti gruplarýnýn kullandýðý iki ayrý salon daha bulunmaktadýr. Tören salonu ön sol kanattaki üç katlý kütlededir. Salonun tepeden ýþýk alan galerili bir iç düzenlemesi vardýr. Bu bölümün üst katý, ayaklar üzerinde yükselen bir köprü ile ana yapýya baðlanmaktadýr. Tören salonunun altýnda, tabaný mermerle kaplý alt giriþ holü bulunmaktadýr. Bu mekân çeþitli sergi ve kokteyller için kullanýlmaktadýr. Benzer bir köprülü uzantý simetri aksýnýn saðýnda da uzanmaktadýr. Ýki katlý olan bu bölümün, giriþ katýnda Meclis Baþkanlýðý makamý, üst katýnda ise Divan Üyelerinin odalarý bulunmaktadýr. Baþkanlýk makamýnýn kuzeyine düþen bahçe içinde bir de havuz yer almaktadýr. Yine baþkanlýk makamý giriþindeki iç bahçe, ana kütle içinde yer alan diðer iç bahçeler gibi mimariye ayrý bir zenginlik katmaktadýr. Bu iki kütlenin, bakanlýklara yönelik cephesinde iki kat boyunca yükselen sütunlar düzeni vardýr. Meclis binasýnda Genel Kurul Salonu nun dýþýnda, siyasi partilere ayrýlmýþ 176, 415 ve 700 kiþilik üç büyük toplantý salonu ile ayrýca 44 salon ve 352 küçüklü-büyüklü oda bulunmaktadýr. Ayrýca siyasi partilere ayrýlmýþ yönetim bürolarý, komisyon toplantý salonlarý, Meclis kütüphanesi, Meclis TV, bilgi iþlem merkezi, arþiv, basýn bürolarý, lostra salonu, PTT, Hava Yollarý ve Demir Yollarý bilet satýþ giþeleri ile Genel Sekreterlik ve bazý hizmet birimleri bulunmaktadýr. Ayrýca, ana binada dokuzu insan, 16 sý yük asansörü bulunmaktadýr. Binanýn aydýnlatýlmasý 695 özel kristal avize ve aplik, 605 özel armatürle saðlanmaktadýr. Malzemeler ve Sembolik Önemleri TBMM binasý; dönemin kýsýtlý olanaklarýna raðmen, tercih edilen mimarlýk üslubu ile anýtsallýðý saðlayan büyük ölçek, yüksek kolonlar ve pencereler, üç boyutlu etki yaratan yapý kitleleri, iç bahçeler ve mekânlarýn birbiri ile mükemmel uyumu ile Türkiye Cumhuriyeti nin ideallerinin simgesi bir anýttýr. Binanýn cephesindeki taþ kaplamalarda Malýköy ve Eskipazar dan çýkartýlan travertenler kullanýlmýþ, iç mekânlarda kullanýlan 36 ayrý renkte mermer Afyon dan 52

27 Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Binasý getirilmiþtir. Þeref Holü nün yer döþemesi Holzmeister in Viyana da hazýrlattýðý projeye göre yaptýrýlmýþ, yer mozaiklerini hatýrlatan döþemede soyut geometrik motiflerin yaný sýra Anadolu kültürüne yabancý olmayan idollere yer verilmiþtir. Kullanýlan 600 büyük avize iç mimariye uygun olarak Holzmeister in bürosunda çizilmiþ, Çekoslovakya da Bohemya camlarýndan yapýlmýþtýr. Anýtsallýðý çaðrýþtýran neoklasik mimarlýk öðeleri ile Cumhuriyetin modernize anlayýþýnýn simgesi olan parlamento binasýnýn iç mekânlarýnda da ayný anýtsal etki gözlenmektedir. Özellikle Þeref Holü ve Þeref Giriþi, barok üslubu hatýrlatan detaylara sahip merdivenleri, kapý profilleri, galeri sütunlarý, mermer kaplamalarý ve özel tasarlanmýþ avizeleri ile görkemli bir görünüme sahiptir. Bu mekândaki ahþap korkuluklarda buðday baþaðýný ve insaný simgeleyen figürler kullanýlmasý Türkiye nin tarým etkinliðini vurgulamaktadýr. Stilize aslan figürleri ise Anadolu da Hitit döneminden beri kullanýlan bir güç sembolüdür ve Cumhuriyetin gücünü sembolize etmektedir. Türkiye nin tarihsel, bölgesel ve ekonomik koþullarýna uyarlanarak, mimarlýktaki çaðdaþlaþma isteklerine cevap veren TBMM binasý, bu özellikleri ile Cumhuriyet dönemi modern mimarlýk anlayýþýnýn önemli bir örneðini sunmaktadýr. Depreme dayanýklý olarak yapýlan binanýn dýþ cephesinde ise, kaplama malzemesi olarak bej renkli traverten kullanýlmýþtýr. Coðrafi Konum ve Yerleþme Düzeni Bakanlýklar Sitesi nin Çankaya ya doðru en son ve en yüksek noktasýnda yer alan Meclis Binasý þehre hakim bir konumdadýr. Tüm yerleþim alanýyla dünyanýn en geniþ parlamento yerleþkelerinden biri olan TBMM, kuzeyde Ýnönü Bulvarý, güneyde Ömür Sokak, batýda Dikmen Caddesi, doðuda Atatürk Bulvarý ve Güvenlik Caddesi ile çevrelenmektedir. Yerleþke alanýnýn kuzey bölümünde Meclis Binasý yer alýrken, doðusunda Milli Egemenlik Parký, batýsýnda Ziyaretçi Kabul Salonu (1324 m2) bulunmaktadýr. Meclis Binasý nýn güneyinde Halkla Ýliþkiler Binasý ve camii, doðusunda Muhafýz Taburu (7616 m 2 ) ve kapalý otopark (16544 m 2 ), batýsýnda Personel Binasý (8222 m2), Isý Santrali, Matbaa Binasý (2221 m 2 ), su depolarý (1296 m 2 ) yer almaktadýr. Güvenlik Caddesi boyunca TBMM Lojmanlarý, Muhafýz Taburu Lojmanlarý, gazino ve seralar (1763 m 2 ) ile güneyinde fidanlýk ve spor alanlarý bulunmaktadýr. Meclis yerleþkesine giriþler batýda Dikmen Kapýsý (Dikmen Caddesi), doðuda Çankaya Kapýsý (Atatürk Bulvarý) olmak üzeri iki ayrý kapýdan saðlanmaktadýr. Kuzeyde Ýnönü Bulvarý ndan olan giriþ törenler dýþýnda kullanýlmamaktadýr. Güvenlik Caddesi nden ise idari meclis personelinin ikamet ettiði lojmanlara giriþ saðlanmaktadýr. 53

28 Binalar Kamu Binalarý Genel Kurul Salonunda Yapýlan Son Düzenlemeler 1995 yýlýnda Baþkanlýk Divaný kararý ile Genel Kurul Salonu nun yeniden düzenlenmesi konusunda ulusal bir proje yarýþmasý açýlmýþ, Ural Mimarlýk Þehircilik Þirketi nin hazýrladýðý proje, jüri tarafýndan birinci seçilmiþtir. Yeni Genel Kurul Salonu 1998 yýlýnda kullanýma açýlmýþtýr. Yeni projede milletvekillerinin oturma düzeni amfi biçiminde oluþturularak aralarýndaki görsel ve iþitsel iliþki güçlendirilmiþ, daha modern bir dekorasyon saðlanmýþtýr. Yapýlan elektronik düzenlemelerle milletvekilleri, masalarýna yerleþtirilen parmak izi ünitesine dokunarak kendilerini sisteme tanýtmakta ve elektronik oylamaya katýlabilmektedir. Yine masa üzerindeki mikrofon yardýmý ile milletvekillerine oturduklarý yerden konuþma imkâný da tanýnmýþtýr. Tümüyle yenilenen Genel Kurul Salonu ndaki, baðýmsýz 16 Türk devletini simgeleyen 16 adet büyük avize orijinal haliyle korunmuþtur. Yapýlan bu son düzenleme ile milletvekillerinin tamamýnýn Genel Kurul Salonu nda oturmasý; hükümet ve komisyonlarýn, 25 er koltukla kürsünün iki yanýnda yer almasý saðlanmýþtýr. Protokole ayrýlan locadan 75, yabancý misyon temsilcilerine ayrýlan locadan 75, basýn locasýndan 80 ve özel dinleyici locasýndan da 725 kiþi yararlanabilmektedir. Bahçe Düzenlemesi TBMM yerleþkesinin bahçe düzenlemesi için 1965 yýlýnda bir proje yarýþmasý açýlmýþtýr. Bu, ayný zamanda, Türkiye de peyzaj mimarlýðý alanýnda yapýlan ilk yarýþma özelliði de taþýmaktadýr. Ziya Payzýn ýn da aralarýnda bulunduðu jürinin çalýþmalarý sonucunda Ziraat Yüksek Mühendisi Yüksel Öztan ýn projesi birinciliðe deðer görülmüþtür. Meclis parký tasarýmýnda, bakanlýklardan itibaren baþlayan aksýn odak noktasý durumunda olan Meclis binasýna doðru kademelendirme yapýlarak etki güçlendirilmiþ, ön bahçe, binayý takdim eden bir alan olarak düzenlenmiþtir. Bahçe alaný, güneyde ve kýsmen doðu ve batýda 2-3 metre yüksekliðinde bosajlý kesme taþtan bir duvarla çevrilidir. Çevre düzenlemesi kapsamýnda bugüne kadar iki yüzün üzerinde bitki türü kullanýlmýþtýr. 54

29 Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Binasý Turkish Grand National Parliement (TBMM) Building On January 11 th, 1937, with a law promulgated by TBMM, it was decided to open a project contest for the construction of a new parliament building of a monumental quality and suitable to the permanence of the Republic of Turkey and the architectural characteristics of the the 20 th century. The contest in which 14 projects participated was finished on 28 th of January, 1938 and the jury chose three projects worthy of a first prize. As a result, it was decided to apply Clemens Holzmeister s project and the construction was started on 26 th of January Great difficulties were endured from time to time in finding financial resources for the construction of the building. Meanwhile, the starting of 2 nd World War also paved the way to even greater difficulties. Therefore, the construction was accelerated after 1957 and it was opened for use on January, Floor area of the parliement building is 19,372 square meter. Total covered area of the building which has been constructed as four floors on basement floor is 56,775 m 2. The length of facade is 248 m. The skeleton of the building is reinforced concrete. Outer walls are in a thickness range from 8 cm and to 24 cm, and one third is covered with travertine partially cut with cataract and partially hand wrought. In the middle of the symmetric arrangement of monumental scale constructions group, main mass exists with its portico and perron entry including big meeting halls on the highest points of the site. Main mass has been enriched with wing blocks extending to the sides as two lines parallel to each other and the bridges which combine them. The architectural characteristics and the general structure of TBMM building has been designed with a sober, well built and lasting attribute, in a manner that will symbolize the strength and immortality of the Republic of Turkey. 55