TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR

Transkript

1 ISSN: Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi 2008 (4) TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR Makale Fren Balata Malzemelerinin Sürtünme ve Aşınmaya Etkisinin Đncelenmesi Đlker SUGÖZÜ, Đbrahim MUTLU Afyon Kocatepe Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, AFYON/ TÜRKĐYE ÖZET Bir fren balatasından istenilen temel özelliklerin başında, standartlara uygun aşınma direnci ve sürtünme katsayısı olduğu düşünüldüğünde, balata malzemelerinin aşınma ve sürtünme direnci gibi özelliklerinin bilinmesi ve bu özelliklere bağlı olarak en uygun fren balatasının seçilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, polimer esaslı fren balata malzemelerinin kompozisyonu ve üretim parametrelerine genel bir bakış sağlamanın yanı sıra birçok araştırmacının farklı kompozisyonlarına ve üretim parametrelerine ilişkin elde ettikleri malzeme özellikleri üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Aşınma, Sürtünme, Kompozit, Toz metalürjisi, Polimer Matrisli Fren Balataları, 1. GĐRĐŞ Fren sisteminin en fazla aşınan ve frenleme performansına etki eden önemli parçalarından birisi balatadır. Balatalar, otomotiv sektöründe ve diğer alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Otomotiv frenlerinde kullanılan balatalar birçok maddenin bileşiminden yapılır. Asbestin tribolojik özelliklerinin çok iyi olmasına rağmen insan sağlığına olumsuz etkilerinden dolayı kullanımı yasaklanmıştır. Günümüzde insan sağlığını tehdit etmeyen sürtünme malzemeleri üretilmeye çalışılmaktadır [1, 2]. Sürtünme malzemesi belirlenirken, yüksek sürtünme katsayısı ve iyi aşınma direnci göstermesi aranan özelliklerindendir. Ancak sürtünme malzemelerinin yüksek sıcaklık gibi zor şartlar altında sabit sürtünme katsayısı değerini muhafaza etmesi gerekir. Ayrıca iyi bir sürtünme çifti oluşturması, karşı malzemeye hasar vermemesi, zor termal ve mekanik etkiler altında sabit ve yüksek sürtünme katsayısı sergilemesi istenir [3, 4]. Sürtünme malzemesi seçiminde, aşınma önemli parametrelerden biridir. Araştırmacılar doğru uygulamalar için doğru malzemelerin seçimine çok dikkat etmek zorundadırlar. Sürtünme malzemeleri genellikle kırılma dayanımı ve sertlikleri gibi mekanik özellikleri için optimize edilirler. Oysaki bu mekanik özellikler tek başına aşınma için güvenilir bir tercih değildir [5,6]. Otomotiv ve endüstriyel uygulamalarda kullanılan balatalar organik, yarı metalik ve asbestsiz olmak üzere üç ana gruba ayrılır. Bu balataların performansları ve kullanım alanları farklı olmakla birlikte balatayı oluşturan bileşenlerin bir kısmı aynı malzemelerden oluşmaktadır. Bu malzemeleri belli gruplara ayırmak mümkündür.

2 Teknolojik Araştırmalar 2008 (4) Fren Balata Malzemelerinin Sürtünme ve Aşınmaya Etkisinin Đncelenmesi 2. BALATA BĐLEŞENLERĐ VE BĐLEŞENLERĐN BALATA ÖZELLĐKLERĐNE ETKĐLERĐ Otomotiv ve endüstriyel uygulamalarda kullanılan balataların kompozisyonlarında adet farklı malzeme mevcuttur. Kaliteli bir balata üretebilmek için bu malzemelerin hangi oranlarda kullanılacağını belirlemek oldukça zordur. Balata katkı maddeleri istenilen fiziksel ve mekanik özellikleri sağlamak, sürtünme-aşınma ve diğer özellikleri iyileştirmek amacıyla kullanılır. Balata kompozisyonlarında kullanılan malzemeler sahip oldukları görev bakımından, bağlayıcı malzemeler, sürtünme ayarlayıcı malzemeler, dolgu malzemeleri ve takviye malzemeleri olarak dört gruba ayrılmaktadır [7] Bağlayıcı Malzemeler Bağlayıcılar, tüm bileşenleri bir arada tutmak ve kararlı bir matris oluşturmak için kullanılır. Bu malzemeler polimer esaslı olduğundan, yüksek sıcaklıklara dayanıksızdırlar ve sürtünme malzemesinin içinde değişimi en az tahmin edilebilen komponentlerdir. Genel olarak termoset veya novolac tipte fenolik reçine yer alır ve sönümlemeyi arttırmak için lastik tozu ile birlikte kullanılır [8]. Bağlayıcı olarak birçok termoset reçineyi kullanmak mümkündür fakat bunlar arasında fenol formaldehitler otomotiv sektöründe kullanılan en yaygın bağlayıcıdır. Fenol (Phenol) ve formaldehit (Formaldehyde) kalıp pudrası halinde kullanılır. Basınç altında kalıplanır, sürtünmenin azaltılabilmesi için bir miktar grafite yer verilir. Fenol formaldehitler yüksek sıcaklıklarda kullanışlıdırlar çünkü sürekli bir yapı kafesine sahip oldukları için moleküller arasında kayma olmaz. Böylece şekil değiştirme sıcaklığın yükselmesine bağlı değildir [9]. Doğal veya sentetik kauçuk da bağlayıcı olarak kullanılmaktadır [10] Sürtünme Ayarlayıcı Malzemeler Sürtünme ayarlayıcı katkı maddeleri sürtünme katsayısını değiştiren maddelerdir. Bunları abrasif olan ve olmayan şeklinde ayırmak da olasıdır. Toz halde alümina gibi abrasif özellikli malzemeler sürtünme katsayısını artıran, grafit gibi katı yağlayıcılar ise sürtünme katsayısını istenen düzeye getirmek için katılan bileşenlerdir. En çok çeşide sahip olan bileşen türü sürtünme ayarlayıcılardır. Bunlara aşınma özelliklerini ve mekanik özellikleri iyileştirmek için ilave edilen elastomerler, fenolik sürtünme parçacıkları, fenolik reçineler için kürleştiriciler ve diğer sürtünme artırıcı ve azaltıcı katkılar da dâhildir. Pirinç, çinko veya diğer metal tozları abrasif özellikleri kontrol etmek için katılmaktadır [11]. Fren balatası üretiminde kullanılan bir katkı maddesi birden çok etkiye sahip olabilir. Sürtünme ayarlayıcı malzemeler aynı zamanda bir yağlayıcı olarak balataları kalıptan çıkarmaya da yardım etmektedir. Bununla birlikte dolgu maddesi ve temizleyici madde etkisi de yaparlar. Sürtünme ayarlayıcı olan yağlayıcıları kuru ve yaş yağlayıcı olarak iki gruba ayırmak mümkündür. Grafit ve molibden disülfit yaygın olarak kullanılan kuru yağlayıcılardır. Kurşun ise önceleri yaygın olarak kullanılan yaş bir yağlayıcı olmasına rağmen son yıllarda çevreye etkisi ve sağlık riski nedeniyle kullanımından vazgeçilmiştir. Yağlayıcılar sürtünme yüzeyinde bir film oluşturarak sürtünme katsayısını azaltmaktadırlar Grafit Tozu Sürtünme malzemelerinde (balatalarda) önemli yer tutan grafit, iki boyutlu halkalar şeklinde dizilmiş karbon atomu tabakalarından oluşan parlak, yumuşak bir malzemedir. Grafit kolayca talaşlı işlenebilir, sıcaklığa ve ısıl şoka dayanıklı, iyi bir ısıl iletken, kuvvetli oksitleyici maddeler hariç hemen hemen tüm korozif maddelere dayanıklıdır. Grafitin özgün bir özelliği sıcaklık arttıkça dayanımının artmasıdır. Düşük sürtünme uygulamalarında sıkça kullanılır. Grafit ve diğer malzemeler arasındaki sürtünme 34

3 Sugozu, Đ., Mutlu Đ. Teknolojik Araştırmalar 2008(4) katsayısı karşı malzemeye, yüzey pürüzlülüğüne, kayma hızına, yük ve çevre şartlarına bağlıdır. Sürtünme malzemelerinde önemli yer tutan grafitin, balatalarda yüzde miktarı uygun değerlerde tutularak, sürtünme katsayısı dağılımının istenilen düzeyde olması sağlanır [12] Bronz Tozu Bakır kalay ve çinkonun karışımından oluşan kalıpla kolayca biçim verilen bir malzemedir. Đçine katıldığı malzemenin elastik modülünü, sünme direncini termal iletkenliğini, eloktromanyatik korumasını arttırır. Malzemenin katılaşma süresini, termal genleşme katsayısını düşürür Dolgu Malzemeleri Dolgu malzemeleri, temelde maliyeti azaltmak ve üretilebilirliğini iyileştirmek için kullanılır. Bu guruba, temizleyiciler, renklendiriciler, organik ve inorganik dolgu maddeleri dâhil edilebilir. Dolgu maddeleri istenen sürtünme özelliklerini bozmadan balatayı geliştirmek, hacim doldurmak ve maliyeti düşürmek amacıyla katılır. Genellikle sürtünmeye etkisiz kabul edilirler fakat sürtünme ayarlayıcı bir madde de olabilirler. Dolgu maddesi olarak barit, kil veya kalsiyum karbonat gibi genellikle düşük fiyatlı mineraller kullanılmaktadır. Doğal baryum sülfat yaygın bir dolgu maddesidir ve genellikle sürtünme katsayısına etkisiz kabul edilmektedir. Ponza taşı diğer bir dolgu maddesidir ve sürtünme katsayısını biraz arttırmaktadır [13]. Balata bileşimine, karşı malzemeye yapışıp katılaşmış olan bağlayıcıların kazınıp sökülmesi amacıyla temizleyiciler katılmaktadır. Bazı balata malzemeleri kendi kendine temizleyicidir. Temizleyiciye ihtiyaç duyulan bazı bileşim ve kullanım şartlarında genellikle pirinç tozu, bronz tozu, çinko tozu gibi metalik malzemeler kullanılmaktadır [14]. Balatanın dış görünüşünü, rengini değiştirmek için renklendirici kullanılmaktadır. Siyah demir oksit(fe 3 O 4 ), sarı demir oksit(fe 2 O 3.H 2 O), kırmızı demir oksit(fe 2 O 3 ) ve karbon siyahı sıkça kullanılan renk vericilerdir [14] Alçı Alçı taşı tabiatta mineraller halinde bulunur. Bu mineral genellikle şist, kireç taşı ve dolamit ile birlikte bulunur. Çoğunlukla beyaz, gri, sarı ve pembe renklerde karışım halinde bulunan masif alçı taşı yumuşak bir yapıya sahiptir [15]. Alçı 0-50 C ısıtıldığında bir miktar genleşir, sıcaklık arttıkça bünyeden su kaybı başlar ve hacimde küçülme gösterir. Alçı, ısı iletkenlik değeri çok düşük bir malzemedir ve bu değer yoğunluk ile orantılıdır. Sürtünme malzemelerinde %50'lere kadar varan oranlarda yer verilerek dolgu malzemesi olarak kullanılmaktadır [15] Talk Talk bir magnezyum silikat mineralidir [16]. Yumuşak, aşındırıcı olmayan, tepkisiz bir mineraldir. Kolayca mikronize halde öğütülebilir ve yaygın bir biçimde dolgu malzemesi olarak kullanılır. Dolgu malzemesi olarak diğer önemli avantajları yüksek yağ ve gres emme yeteneği ve yaprağımsı özelliğidir. Bu yapraksı yapı yapısal dayanım, pigment etkisi, opaklık, reoloji (akıcılık), viskozite ve korozyona ve atmosferik etkilere karşı dayanım sağlar. Elastiklik modülünü, sünme direncini artırır. Yüzey kalitesini iyileştirir, şekillenme süresini, termal genleşme katsayısını düşürür. Kâğıtta, plastiklerde, kozmetiklerde dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır [17,18]. Aktif katkılarla uyumluluğu ve düşük aşındırıcılığı, talkın kuru taşıyıcı olarak kullanılabilmesine imkân verir. 35

4 Teknolojik Araştırmalar 2008 (4) Fren Balata Malzemelerinin Sürtünme ve Aşınmaya Etkisinin Đncelenmesi Barit Barit minerali baryum elementinin ve bileşiklerinin ana kaynağını teşkil eder. Ana mineral olan barit özellikle petrol endüstrisinde çok büyük kullanım yerine sahiptir ayrıca cam ve boya sanayi ile bazı sanayi dallarında dolgu malzemesi olarakta kullanılır. Genelde en çok rastlanan renkleri beyaz, açık san ile koyu gri siyah arasıdır. Sürtünme malzemelerinde alçıya göre barit'in daha dengeli olmasından dolayı %50-55 arasında yer verilmektedir [9] Kizelgur (Diatomit) Diatomit diye de bilinen sedimanter kayaçlara Almanca ve Fransızca literatürde verilen addır. Diatomit minerali tatlı ve tuzlu göl sularında yaşayan diatome adı verilen mikroskobik canlıların fosilleşmiş silisli kabuklarından oluşmuştur. Sanayide dolgu malzemesi, izolasyon malzemesi, filtre malzemesi ayrıca gübre ve tarım ilaçları sanayinde kullanılır [19] Kil Killer, püskürük kayalar içerisinde veya saf halde bulunan feldspadlarm zamanla karbonik asit'in etkisiyle çözülüp değişmesinden oluşur. Esas maddesi, içerisinde su bulunan silikattır. Doğadaki killerin çoğunun içinde kalker, mika ve daha birçok maden oksitleri bulunur [20]. Kil doğada toprak ve taş halinde bulunur. Bu toprağa her yerde saf olarak rastlanmaz. Genellikle demir hidroksit, kum, kalker, karbon ve manganez gibi maddelerle karışık olarak bulunur [12] Takviye Malzemeleri Takviye malzemesi balataya dayanım kazandırmak için katılır. Elyaf matris içinde her tarafa dağılarak balataya gerekli rijitliği, dayanımı ve bütünlüğü kazandırır. Bunun yanında balatanın sürtünme ve aşınma özelliklerini de etkilemektedir. Üretimin kuru karışım tipi olması durumunda elyaf eğilme ve çekme dayanımına ilaveten ön şekillendirilmiş tabletin parçalanmasını önler, yüksek sıcaklıklarda kullanımda balataya kararlılık kazandırır. Uzun yıllar takviye malzemesi olarak asbest kullanılmıştır. Asbest elyafı ticari olarak 3-7 numaraları ile numaralanmakta ve düşük numara daha uzun ve nispeten pahalı elyafı göstermektedir. Bu elyafın sağlık bakımından tehlike oluşturması, bunun sonucu olarak balatalarda kullanımının sanayileşmiş ülkelerde yasaklanması alternatif elyaf/elyafların kullanılmasını gerekli kılmıştır. Bunlar Kevlar (Kevlar, Du Pont firmasının para-aramid için kullandığı ticari addır), cam elyaf, çelik yünü, taş yünü, seramik yünü gibi malzemelerdir [21] Asbest Asbest; kömür, demir cevherleri v.s. gibi doğal bir mineraldir. Đşlendikten sonra elde edilen asbest elyaf yumağı görünüşündedir. Ateşe karşı dayanıklılığı kadar önemli olan diğer özellikleri gerilme direnci, esnekliği ve bükülebilme özelliğidir [12]. Frenlerde balata malzemesi olarak kullanılan asbestin (chrysotile) frenleme için gerekli optimum koşulları sağlamasına karşın frenleme esnasında oluşturduğu tozların havaya karışarak canlıların akciğerlerinde kanser oluşturması sebebiyle kullanımı yasaklanmıştır. Asbeste alternatif olarak geliştirilen ve sağlık açısından bir problem teşkil etmeyen polimer esaslı fren balataları farklı çalışma koşulları altında güvenlik sınırlarını aşmadan çalışabilmelerinin yanı sıra, kararlı bir sürtünme katsayısına ve düşük aşınma oranlarına sahip olmaları nedeniyle günümüzde en çok tercih edilen malzemeler olmuştur. 36

5 Sugozu, Đ., Mutlu Đ. Teknolojik Araştırmalar 2008(4) Cam elyafı Cam elyafı, eritilmiş cam karışımının basınçlı hava ile sıkıştırılması sonucu özel olarak yapılmış bölmelerden aşağı akıtılarak elde edilir [9,22]. Bu işlem sırasında erimiş cama, dolamit ve alümina katılarak istenilen fiziksel özelliklerdeki lif, belirli bir hızda masuralara sarılmak sureti ile çekilerek çekim hızına bağlı µm arası kalınlıklara sahip elyaflar elde edilir. Cam elyafın kullanıldığı balata kompozisyonlarında ön şekil verme aşamasında malzemelerin kuru olmasından dolayı problemler olduğu, bunu gidermek için harmanlama sonrasında %3 alkollü su püskürtülebileceği belirtilmiştir [9]. Cam elyafının takviye elemanı olarak kullanıldığı balatalarda işletme şartlarına uyum gösterebildiği fakat uygulamalarda ses çıkardığı gözlenmiştir. Balataların ses yapma özellikleri, balata kompozisyonu ve üretim proses özellikleri ile yakından ilgilidir. Literatürde Phenol-formaldehit reçine oranının azaltılması ile iyileştirilebileceği belirtilmiştir [23] Kevlar (aramid) Kevlar elyaftan yapılmış basit bir ürün sürekli elyaf iptir. Bu ipler çeşitli uzunluklarda kesilerek doğranmış elyaf oluşturulur. 0,5-8,0 mm arasındaki elyaflar ve elyaflara bağlı birçok ince elyafçıklardan oluşan bir şekli de pulp olarak adlandırılmaktadır. Elyafçıklar karmaşık, kıvrılmış, dallanmış ve çoğunlukla şerit şeklindedir. Kevlar ın elyaf yapısı çeşitli elyaf parçalanmasından sonra mikrofotografi alınarak görülebilmektedir. Bu elyafcığımsı yapı elyaf özellikleri üzerinde en büyük etkiye sahiptir ve pulp olarak adlandırılan kısa elyaf şeklindeki ürünün esasıdır [24]. Kevlar ın doğal tokluğu, önemli sayılabilecek kopma uzaması ve kolaylıkla eğilebilmesi (mineral ve suni inorganik elyafların gevreklik karakteristiğini önler) diğer önemli özellikleridir. Ayrıca pullaşma ve karıştırma gibi yüksek kayma gerektiren işlemler sırasında uzunluğunu muhafaza etmektedir Çelik elyaf (çelik yünü) Alternatif olarak en çok kabul gören malzemelerden biridir. Bu kabul çelik elyafın karıştırma sırasında parçalanmaya karşı direnci, makul takviye etme özelliği, iyi ısıl ve sürtünme kararlılığı, çok pahalı olmaması ve bulunmasının kolay olması yüzündendir. Uzun elyaflar daha iyi takviye sağlarken kısa elyaflarda kalıplamada daha kolaylık sağlar. Uzun elyaflar ticari araçlarda disk balata uygulamalarında başarı ile kullanılmaktadır [25] Basarit Tescilli marka olup Deutsche Basaltsteinwolle GmbH firmasının kullandığı ticari addır ve endüstride yaygın olarak kullanılan bazalt taşı yünü parçalanarak üretilir. Ergitilerek 1m uzunluğa kadar elyaf yapılabilen bazalt, sıcaklığa dayanıklı, ısı ve ses izolasyonuna uygun, korozyona dayanıklı, sert ve elastiktir [26] Taş yünü Taşyünü; bazal taşının öğütülüp toz haline getirilerek, çeşitli kimyasal maddeler ve geri dönüşümlü çöp maddelerinin bileşimden oluşur. Taş yünü değişik boy elyaflardan oluşmakta, diğer malzemelerle birlikte karıştırıldığında parçalanarak içyapıya dağılmaktadır. Özellikleri itibariyle Basarit elyafına benzer. Sıcaklığa dayanıklı, ısı ve ses izolasyonuna uygun, korozyona dayanıklı bir malzemedir. Sıcağa ve rutubete maruz kalması halinde dahi, boyutlarında bir değişme olmaz. Zamanla bozulmaz, çürümez, küf tutmaz, korozyon ve paslanma yapmaz 37

6 Teknolojik Araştırmalar 2008 (4) Fren Balata Malzemelerinin Sürtünme ve Aşınmaya Etkisinin Đncelenmesi Fiberfrax Carborundum Resistant Materials GmbH firmasının kullandığı tescilli ticari markadır ve elyaflar saf alümina taneleri ve silika kumunun C de bir elektrik ark ocağında ergitilmesi, ergimiş seramik karışım huzmesinin tabandan damlatılması ve basınçlı hava huzmesiyle damlacıkların elyaflara dönüştürülmesi yoluyla üretilir [12]. Çok yüksek sıcaklıklarda kararlı, çok düşük ısıl genleşme katsayısı, düşük elektrik iletkenliği, mükemmel ısıl şok dayanımı, iyi çekme dayanımı ve çok iyi korozyon dayanımına sahiptir. Takviye olarak fren balata karışımlarında oldukça yüksek sıcaklık (ısıl feyd) dayanımı sağlar [27] Mika grubu Mika gurubu mineraller silikat mineralleri olup pulsu yapıdadırlar. Sürtünme malzemelerinin yapımında ençok kullanılan mika minerali muskovit olarak bilinen mineraldir. Elektriksel, kimyasal ve sünme direncini ayrıca elastiklik modülünü ve sertliği artırır. Termoset reçineler için dolgu maddesi olarak geniş uygulama alanları bulur. Mika, ısı, çatlama ve rutubet dayanımını yükseltir. Sıvı reçine sistemi içerisinde dibe çökmeme özelliği vardır. Termal kondüktiviteyi, şekillenme süresini, termal genleşme katsayısını, nem apsorbsiyonunu düşürür [28]. 3. SONUÇ Uzun yıllar kullanılan asbest esaslı sürtünme malzemeleri sağlık gerekçesiyle asbest kullanımının yasaklanması sonucu yerini asbest içermeyen elyaf takviyeli kompozit balatalara bırakmaktadır. Bu yönde yapılan çalışmalar sonucu son yıllarda otomotiv fren balata reçetelerinde büyük değişiklikler olmuş, bunun sonucu olarak balataların ısıya dayanımı, sürtünme-aşınma özellikleri de iyileşmiştir. Geçmişte organik sürtünme malzemelerinin en önemli bileşeni olan asbestin yerini yeni bileşenler almaya başlamıştır. Genel olarak balata malzemeleri üzerine yapılan çalışmalar kompozisyonun değiştirilerek istenen özelliklerin sağlanması üzerine yoğunlaşmıştır. Bir balata malzemesi tasarımında kompozisyon, üretim ile birlikte bir bütün olarak incelenip araştırılmalıdır. Taşıtın tipi, çalışma şartları gibi faktörler de göz önüne alınarak uygun bir balata malzemesinin seçimi ve üretim parametrelerinin optimizasyonu ile frenlemeden istenen performansı ve konforu sağlamak mümkündür. Yapılan bu çalışma ile fren balata malzemelerinin kompozisyonunu oluşturan komponentlerin sürtünme ve aşınma performansı bakımından önemi literatürdeki çalışmalar derlenerek sunulmuştur. KAYNAKLAR 1. Boz, M., Kurt, A., 2005, Wear behaviour of organic asbestos based and bronze based powder metal breake lining, Materials and design, Volume 25, Issue 4, Pages Kurt, A., Boz, M., 2006, Bronz Esaslı Fren Balata Malzemelerinin Sürtünme-Aşınma Özelliklerine Çinko nun Etkisi, Gazi Üniversitesi, Mimarlık-Mühendislik Fakültesi Dergisi, Cilt 21, No 1, Reinsch, E. W., 1970, Sintered metal brake linings for automotive applications, Delco-Moraine division, General motors corp dayton, Ohio, cilt 2 sayfa Gediktaş, M., 1968, Sürtünme malzemelerinin deneysel tayini, Đstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası, Gümüşsuyu, Đstanbul. 38

7 Sugozu, Đ., Mutlu Đ. Teknolojik Araştırmalar 2008(4) Mimaroğlu, A., Çalışkan, M., Calli, I., 2001, Evaluation of sintering temperature and tribological properties of ceramic materials with Cr2O3, SiO2 and MnO2 additive compounds, Industrial Lubrication and Tribology, cilt 53, sayfa Boz, M., Kurt, A., 2006, Antimon Trisülfit in Bronz Esaslı Fren Balata Malzemelerinin Sürtünme-Aşınma Özelliklerine Etkisi, Karabük Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Teknoloji Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, Ertan, R., Yavuz, N., Polimer Matriksli Fren Balata Malzemelerinin Kompozisyon ve Üretim Parametreleri Açısından Değerlendirilmesi, Uludağ Üniversitesi Müh.-Mim. Fak. Makina Müh. Böl., Cilt : 47 Sayı: Eriksson, M., Bergman, F. and Jacobson, S., 2002, On the Nature of Tribological Contact in Gutomotive Brakes, Wear 252, Gemalmayan, N., 1984, Sürtünme malzemelerinin özelliklerinin deneysel incelenmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Müh. Mimar. Fak., Ankara. 10. Vishwanath, B., Verma, A. P., Kameswara Rao, C. V. S., 1993, Effect Of Reinforcement On Friction And Wear Of Fabric Reinforced Polymer Composites, Wear, 167, Bijwe, J., 1997, Composites As A Friction Material: Recent Developments In Non-Asbestos Fiber Reinforced Friction Materials-A Review, Polimer Composites, 18, 3, Mutlu, Đ., 2002, Seramik Katkılı Asbestsiz Otomotiv Fren Balatası Üretimi ve Frenleme Karakteristiğinin Deneysel Đncelenmesi, Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü., Sakarya. 13. Tanaka, K., Ueda, S., Noguchi, N., 1973, Fundamental Studies On The Brake Friction Of Resin- Based Friction Materials, Wear, 23, Gemalmayan, N., 1986, Asbestsiz Sürtünme Malzemelerinin Yapımı Ve Uygulaması, Ankara, 2. Ulusal Makine Tasarım Ve Imalat Kongresi Bildiriler Kitabı, Alçı Teknolojisi, 1979, M.T.A. Teknoloji Servisi Başkanlığı Endüstriyel Hammaddeler ve Seramik Bölümü Yayınlan, Ankara. 16. Lide, D. R., , CRC Handbook of Chemistry and Physics, 78.th edition. 17. Kaya, F., 1983, Plastikler Katkı Maddeleri ve Đşleme Metodlan, 1. Baskı, Kipaş Dağıtımcılık, Đstanbul. 18. Akkurt, S., 1991, Plastik Malzeme Bilgisi, 1. Baskı, Birsen Yayınevi, Đstanbul. 19. Mete, Z., 1985, Kütahya Alayurt Yöresi Diatomit Yataklarının Đzole Tuğla Yapımında Kullanılabilirliğinin Araştırılması, Ankara, Seramik Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı, Ekmekyapar, T. Ö., 1997, Đnşaat Malzeme Bilgisi, 3. Baskı, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Tesisi, Erzurum. 21. Baker, R., 1992, Changes Caused By Legislation Against Asbestos, Powder Metallurgy, 35, 4,

8 Teknolojik Araştırmalar 2008 (4) Fren Balata Malzemelerinin Sürtünme ve Aşınmaya Etkisinin Đncelenmesi 22. Welch, P. A. and A. F., 1953, The Development of Mineral Wool From Florida Minerals, Greaves-Walker, Fla. Eng. and Ind. Exp. Sta. Bull Eckert, A., Bethke, H., 1987, Neue Erkenntnisse zur Asbestubstition in Reibbelagen, (Recent Development and Results in the Substittion of Asbestos in Friction Materials), Automobiltechnische Zeitschrift, 89: , Stocks, A. I., Giezendanner, H., Van-Der-Hurk, H., 1985, Asbestos-Free Clutches And Brakes Reinforced With Kevlar-Aramid Fibres, Int. J. Of Vehicle Design, 6, 4/5, Baker, R., 1992, Changes Caused By Legislation Against Asbestos, Powder Metallurgy, 35,4, Catalog, 1993, Basarit-Physical and Chemical Properties, Deutsche Basaltsteinwolle GmbH, Rodetal 40 D-3406 Bovenden, 1, Germany. 27. Dönmez, A. G., 2000, Asbest Dışı Elyaflarla Üretilen Balata Malzemelerinin Özelliklerinin Đncelenmesi, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü., Trabzon. 28. Othmer, K., 1967, Encyclopaedia Of Chemical Technology, Vol.13, 2nd Ed., John Wiley And Sons Inc., New York. 40