Hazar Bölgesi katma değeri yüksek sektörleri ile pek çok yatırımcının dikkatini çekiyor.

Transkript

1 HAZAR STRATEJİ ENSTİTÜSÜ YAYINIDIR ŞUBAT 2013 SAYI: 03 Hazar Bölgesi katma değeri yüksek sektörleri ile pek çok yatırımcının dikkatini çekiyor. Orta Asya da Turizmin Yeni Yüzü: Özbekistan Soğuk savaş biterken Hocalı dan Srebrenica ya uzanan soykırım zinciri Rusya: Yatırım cenneti Aşkabat: Altın Kubbelerin Altında Bir Şehir www. hazarworld.com yayında

2 CHOICE FOR ENERGY OF TURKEY S TOMORROW Turkey s largest private natural gas importer. With its PNG and LNG portfolio, supplies major industrial customers and cities throughout the country.

3 ÖNSÖZ YÖNETİM İmtiyaz Sahibi Hazar Strateji Enstitüsü Adına Haldun YAVAŞ Genel Yayın Yönetmeni Gökhan ÇAY Yayınlar Direktörü Cemile ÇAĞIL (Sorumlu) Yayın Kurulu Mesut ÜLKER Ahu TANRIKULU Efgan NİFTİYEV Soykan BEKTAŞ Hande Yaşar ÜNSAL Zeynep KAPTAN Ferahşan YAPRAK GenÇkaya Harika BALAY haldun yavaş Genel Sekreter Hazar Bölgesi Göz Ardı Edilmemeli İLETİŞİM Veko Giz Plaza, Maslak Meydan Sok. No:3 Kat:4 Daire Maslak, Şişli / İstanbul - TÜRKİYE Tel: Faks: yayın YÖNETİM Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Merhabalar, Son 20 yılda güç parametreleri yerlerinden oynadı ve Hazar Bölgesi dünya sahnesine çıktı. Bu dönüşümler yaşanırken maalesef Hazar Bölgesi, Türkiye de hak ettiği önemi göremedi. İkili ticaret hacminde belli oranlarda artış söz konusu olsa da gereken büyüklüğe ulaştığı söylenemez. İhracat ve ithalat rakamlarına kısaca göz attığımızda, 4,5 milyon nüfuslu sınır komşumuz Gürcistan ile 2012 nin ilk üç çeyreğinde gerçekleşen ikili ticaret hacmi 694 milyon dolar iken; 141 milyon nüfuslu Rusya ile 31,4 milyar dolar oldu. Bu rakam Rusya ithalatının % 2,1 ine, ihracatının ise % 5 ine denk gelmektedir. Yüz ölçümü itibarıyla Türkiye nin 3,5 katı büyüklüğündeki Kazakistan ile 2012 yılının ilk yarısında gerçekleşen ihracatımız 533 milyon dolar, ithalatımız ise 1,7 milyar dolardır. Öte tandan Çin 15,4 milyar dolarlık ihracat ve 9,6 milyar dolarlık ithalat ile 2011 yılını birinci kapatmıştır yılı itibarıyla Özbekistan ın ikili ticaretinde Rusya, birinci sırada gelirken 940 milyon dolarla toplam ihracatının % 18 ini Türkiye ye yapmaktadır. 29 milyon nüfuslu ülkenin, ithalat partneri olarak Türkiye 355 milyon dolar ve % 4 lük oran ile beşinci sıradadır. Aynı yıl Türkmenistan ihracatında 4,7 milyar dolarla Çin birinci sırada iken 393 milyon dolarla Türkiye üçüncü sıradadır. 5 milyon nüfuslu ülkenin ithalatında ise 1.5 milyar dolar ile Türkiye birinci sıradadır. Doğrudan yatırımlara baktığımızda İngiltere, Azerbaycan a yaptığı 1,4 miyar dolarlık yatırım ile % 44,6 lık en büyük paya sahipken, 125 milyon dolarlık yatırım ile Türkiye sadece % 4 lük paya sahiptir. 5,5 milyon nüfuslu Kırgızistan da ise Türkiye nin yatırımları 250 milyon doları aşmış durumdadır. Öte taraftan 9 milyon nüfuslu Azerbaycan ın petrol şirketi SOCAR, Türkiye de 2018 yılına kadar 18 milyar dolarlık yatırımı tamamlamış olacak. 17 milyon nüfuslu Kazakistan ın yurtdışı yatırımlarının toplamı 155,3 milyar dolar. 45,6 milyar dolar ile ABD birinci sırada bulunurken maalesef Türkiye 19. sırada yer almaktadır. Rakamların da gösterdiği gibi, Türkiye nin bölgeyle olan ticari işbirliklerini acilen artırması gerekmektedir. Bu sayımızda başta sağlık ve ulaşım sektörü olmak üzere Hazar Bölgesi nde yatırıma elverişli alanları, Özbekistan turizm sektörünü ve ülke analiz kısmında Rusya yı işledik. Alanlarında başarılı bir duruş sergileyen firmalardan olan Gübretaş ve Ramsey in yetkililerinin görüşlerine de yer verdik. Seyahat kısmında Aşkabat ı, edebiyat bölümünde Ali Şir Nevai yi kısaca sizlere sunduk. 21. yılında Hocalı katliamını andık ve Türkiye-Türk dünyası ilişkilerine değindik. Sözün özü, Hazar a dair gündemi dergimizin sayfalarına taşıdık. Gelecek sayıda görüşmek üzere YAYIN GRUBU BAŞKANI Serkan ÜNAL GRUP KOORDİNATÖRÜ Mehmet Mücahid DEMİR FİNANS KOORDİNATÖRÜ Selim KARA genel yayın yönetmeni Serdar TURAN ÖZEL PROJELER DİREKTÖRÜ Emin GÖRGÜN EDİTÖRLER Aynur ŞENOL ALTUN Mehmet E. ELGİN Can GÜRSU Nesrin KOÇASLAN Gözde ŞEKER SANAT YÖNETMENİ Özkan ORAL YARDIMCI SANAT YÖNETMENİ Mehtap KAPLAN Pınar GÜVEN Ahmet ÇELİK FOTOĞRAF EDİTÖRÜ Abdulkadir DEMİR KATKIDA BULUNANLAR Elnur KULİYEV Gizem GÜZEY Azerbaycan Büyükelçiliği Özbekistan Büyükelçiliği Bekir GÜNAY, Vusale MahirQızı İnfomag Yayıncılık Bilişim Tanıtım ve Organizasyon Hizmetleri Ltd. Şti Ebulula Mardin Cad. 4. Gazeteciler Sitesi A-8 /1 Akatlar-Levent / İSTANBUL Tel: (0212) Faks: (0212) BASKI Bilnet Matbaacılık Biltur Basım Yay. ve Hiz. A.Ş. Dudulu Organize Sanayi Bölgesi 1.Cadde No: 16 Esenkent Ümraniye İSTANBUL Tel: Yayın Türü Yaygın Yerel Süreli Yayın Süresi / Dili Aylık / Türkçe İLETİŞİM info@infomag.com.tr 1HAZAR WORLD

4 KAPAK KISA HABERLER 04 Üstyurt Gaz Kimya Kompleksi yılın yatırımı seçildi. SOCAR, Ceyhan Limanı ndan 20 milyon tondan fazla petrol ihraç etti. İÇİNDEKİLER 2 8 AJANDA 06 Uluslararası Petrol Haftası Dünya petrol ve gaz sektörünün önde gelen - fikir üreten forumu Petrol Haftası na her yıl dünyanın dört bir yanından önemli ve üst düzey karar vericiler katılıyor. YATIRIMIN ÇEKİM MERKEZİ Katma değeri yüksek sektörleri ile Hazar Bölgesi pek çok yatırımcının dikkatini çekiyor. Dünyaya kapılarını yeni yeni açan bölge her geçen gün daha fazla yabancı yatırımcıyı ağırlamaya başlıyor. 18 ANALİZ Hazar bölgesi nde SAĞLIK sektörü Hazar ülkeleri sağlık sektöründe atılım gerçekleştiriyor.

5 22 PORTRE 36 Ali Şir Nevai Sadece Çağatay Türkçesi nin değil, bütün Türk edebiyatının en büyük şairlerinden, dil reformcusu ünlü bir devlet adamı, yaşadığı çağın ötesinde bir şair; Ali Şir Nevai, doğumunun 572. yılında anıldı. LIFE STYLE 54 RÖPORTAJ Orta Asya da Turizmin Yeni Yüzü: Özbekistan Özbekistan her yıl artan yerli ve yabancı turist sayısına ve büyüyen bir turizm sektörüne sahip. 40 TÜRK FUTBOLUNUN ALTIN İSMİ Profesyonel futbol kariyerine bir çok başarıyı sığdırabilmiş bir isim: Mustafa Denizli LIFE STYLE 56 FACTS & FIGURES28 Hazar da Havacılık Sektörü yükseliyor 2012 yılında dünya havacılık sektörünün üzerine Euro Bölgesi borç krizinin gölgesi düşerken Hazar ülkelerini de kapsayan Asya kıtasının global anlamda havacılık sektörünü kurtarması bekleniyor. Röportaj 32 GÜBRETAŞ: Bölgenin Güçlü OyuncuSU GÜBRETAŞ, Türkiye pazarındaki etkinliğini İran da satın aldığı Razi Petrokimya Tesisleri sayesinde Güney ve Güneydoğu Asya da da sürdürüyor. TARİH Soğuk savaş biterken Hocalı dan Srebrenica ya uzanan soykırım zinciri VUsale MahirQızı Azerbaycan APA Medya Holdingi Yönetim Kurulu Başkanı ANALİZ 46 Rusya: YATIRIM CENNETİ Yüz ölçümü olarak dünyanın en büyük ülkesi olan Rusya, zengin doğal kaynakları, güçlü sanayi altyapısı ve sayısız fırsatı ile yatırımcılarını bekliyor. ANALİZ YILIN ARDINDAN TÜRK CUMHURİYETLERİ VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ Doç. Dr. Bekir Günay İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü Müdürü Ramsey in Hazar Stratejisi Dünyanın farklı noktalarında büyümeye odaklanan Ramsey in önem verdiği pazarlardan biri de Hazar Bölgesi SEYAHAT 58 Aşkabat: Altın Kubbelerin Altında Bir Şehir İsmi Arapça da aşk şehri anlamına gelen Aşkabat her geçen gün daha da modernleşiyor. KÜLTÜR SANAT 62 Son dönemde yayınlanan kitaplar, gösterime giren filmler ve bölgedeki sanatsal faaliyetlerden Hazar World okuyucuları için seçtiklerimiz. 3 HAZAR WORLD

6 Üstyurt Gaz Kimya Kompleksi yılın yatırımı seçildi SOCAR, ceyhan Limanı ndan 20 milyon tondan fazla petrol ihraç etti SOCAR dan yapılan açıklamaya göre; 2012 yılında Ceyhan Limanı ndan toplam 20,2 milyon ton petrol ihraç edildi. SOCAR sadece Aralık ayında 1,65 milyon ton petrol ihraç etti. Şirket, 2011 yılınının aynı ayında Ceyhan Limanı ndan toplam 22,97 milyon ton petrol ihraç etmişti. KISA HABERLER 4 Surgil de bulunan Üstyurt Gaz Kimyasal İnşaatı Projesi Project Finance International (PFI) tarafından petrol ve gaz ürünleri alanında yılın yatırımı seçildi. projelerinin en büyük proje finansmanı konumunda. Aynı zamanda BDT ülkeleri içinde kimyasal projelerin en büyüğü ve Özbekistan ın Ekvator prensiplerine uygun ilk projesi. Pek çok alanda ilke imza atan proje; Özbekistan da petrol ve gaz ürünleri alanında ilk uluslararası proje finansmanı olmasının yanı sıra Orta Asya Türkiye Libya dan petrol sahaları satın almayı planlıyor Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız ın yaptığı açıklamaya göre Türkiye, Libya Fizan Bloğu nda yeni petrol sahaları almayı planlanıyor. Yıldız ın açıklamasına göre Türkiye Libya dan 1 milyon ton petrol ithal ediyor. Önümüzdeki dönemde ilişkilerin daha da gelişeceğini kaydeden Yıldız, Libya dan yapılan ithalatın yarım milyon ton daha artacağını söyledi. Üstyurt Gaz Kimyasal İnşaatı Projesi Özbekistan ve Güney Kore arasındaki anlaşma ile iki hükümetten de destek alıyor. Türkmenistan ve İran ilişkileri gelişiyor İran milletvekilli Cevad Karimi Godusi, Türkmenistan ın başkenti Aşkabat ta Meclis ve Dışişleri Bakanlığı ndan yetkililerle görüştü. Türkmenistan Parlamentosu ndan yapılan yazılı açıklamaya göre; Türkmenistan-İran işbirliğinin daha da geliştirilmesi için ülkelerin parlamentolarının ilişkilerinin çok büyük önem taşıdığı bildirildi. İşbirliği ilişkileri iki komşu ülke arasındaki geleneksel dostluğu da güçlendirmek için iyi bir fırsat olarak değerlendiriliyor. Türkmenistan ve İran ın önemli ekonomik projeleri arasında iki ortak boru hattı inşası, elektrik hattı, baraj ve diğer tesisler bulunuyor.

7 Lukoıl, Full ün İstasyonlarını Kiralıyor Kazakistan ve Rusya Baykonur Uzay Üssü nün gelişimi için anlaşma yaptılar Kazakistan ve Rusya Hükümetleri dünyanın ilk uzay tesislerinden Baykonur un geliştirilmesi üzerinde mutabakat sağladılar. Full Türkiye nin en yaygın akaryakıt dağıtıcılarından bir tanesi Akaryakıt dağıtım şirketi Full ün Yönetim Kurulu Üyesi Timuçin Yalı, Türkiye de sahip oldukları 53 istasyonun 10 yıl süreyle Rus petrol şirketi Lukoil e kiralanması için niyet mektubu ve münhasırlık sözleşmesi imzaladıklarını açıkladı. Reuters ın sorularını yanıtlayan Yalı, Bu sözleşmeyle Mart ayı sonuna kadar bütün anlaşmayı tamamlamayı amaçlıyoruz dedi. Yalı, anlaşmanın mali büyüklüğü konusunda bilgi vermedi. Kazakistan Cumhurbaşkanı Basın Sözücüsü Altay Abibullayev yaptığı açıklamada, uzayda iş birliğinin Rusya nın derin tecrübesi ile güçleneceğini ifade etti. İki ülke başkanlarının üzerinde anlaşma sağladığı uzay tesisinin paylaşma şartları konusunda da ön anlaşma çerçeveleri çizilmiş oldu. Paylaşımın yanı sıra karşılıklı bilimsel ve teknolojik kapasitenin geliştirilmesi ve ortak füze sistemleri, eğitim ve Kazak uzmanların katılımları ile lansman hizmetlerinin başlaması planlanıyor. Avrupa Birliği ve Rusya Brüksel de Anlaşamadı 5 HAZAR WORLD Avrupa Birliği ve Rusya arasında Brüksel de gerçekleşen zirve, enerji iş birliği alanındaki mevcut sorunların hala aşılamadığını ortaya koydu. Serbest ticaret ve insan hakları konuları ise yine görüş ayrılıklarına neden oluyor. İki taraf arasındaki ilişkiler yine gergin bir atmosferde devam edecek gibi duruyor. Zirvede Gazprom un Güney Akım boru hattında, diğer gaz üreticilerine de fırsat tanıması gerektiğini belirten Avrupa tarafı, Gazprom un ayrıca gaz fiyatları ile petrol fiyatlarının ilişkilendirmesinin de rekabet kurallarına aykırı olduğunu belirtti. Soldan sağa; AB Komisyonu Başkanı Jose Manuel Barroso, Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin, AB Konseyi Başkanı Herman Van Rompuy Zirvenin bir diğer önemli gündem maddesi ise Suriye de ki iç karışıklıklardı. Putin, Brüksel den ayrılmadan önce düzenlediği basın toplantısında Suriye de değişimin gerektiğini vurgulaması, Rusya nın Suriye politikasında bir değişiklik olabileceğinin işareti olarak yorumladı.

8 GERİDE KALANLAR Dünya ekonomik forumu yıllık toplantısı Ekonomi dünyasının merakla beklediği Dünya Ekonomik Forumu Yıllık Toplantısı yine dikkatleri İsviçre nin Davos kasabasına çevirdi. Bu yıl 43. kez kapılarını açan Forum, yaklaşık 50 devlet ve hükümet başkanını ağırladı. Forum ayıca, 350 den fazla bakan ve hükümet temsilcisiyle beraber iş, politika ve kültür dünyasının önde gelen 2500 ismini de bir hafta boyunca bir araya getirdi. Türkiye bu sene toplantıya geniş bir heyetle katıldı. Başbakan Yardımcısı Ali Babacan, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Şahin toplantıda Türkiye yi hükümet kanadından temsil eden isimlerdi. Arzuhan Doğan Yalçındağ, Güler Sabancı, Ferit Şahenk, Ahmet Çalık, Cüneyd Zapsu, Tuncay Özilhan ise isimleri katılımcı listesinde göze çarpan Türk iş ve ekonomi dünyası temsilcilerindendi. Dirençli dinamizm temalı toplantıda, 5 gün içinde gerçekleştirilen 250 panelde olumsuz koşullarda ekonominin toparlanmasının sağlanması, büyümenin sürdürülmesi, desteklenmeyen borç yükleri ile başa çıkma ve işsizlik gibi konular öne çıktı. AJANDA 6 AJANDA 21. AGİT Ekonomi ve Çevre Forumu 4-5 şubat Viyana, Avusturya HAZAR TOPLANTILARI IV, BRÜKSEL DE GERÇEKLEŞTİRİLECEK şubat BRÜKSEL Her yıl gerçekleşen Ekonomi ve Çevre Forumu güvenlik, ekonomi ve çevresel konularda diyalog teması ile bir araya geliyor. Güncel sorunların tartışılarak, önerilerin hazırlanmasına katkıda bulunmak ve bu sorunlarla mücadele için metotlar geliştirmek forumun ana hedefleri arasında yer alıyor. Forum aynı zamanda ekonomik ve çevresel süreçlere katılan devletlerin taahhütlerini yerine getirip getirmediğni gözden geçiriyor. 21. AGİT Ekonomi ve Çevre Forumu nun ilk görüşmeleri 4 5 Şubat ta Avusturya nın başkenti Viyana da ve ikinci görüşme Nisan da Ukrayna nın başkenti Kiev de gerçekleşecek. Hazar Strateji Enstitüsü tarafından düzenlenen Hazar toplantıları, bölgeye ilişkin ekonomik, sosyal ve dış politika konularının değerlendirildiği yuvarlak masa toplantılarıdır. Daha önce Bakü, Tiflis ve Oş ta yapılan toplantıların 4. sü Brüksel de gerçekleştirilecektir. Toplantının ana teması Hazar Bölgesi nin Güvenliği olacaktır. Toplantı çerçevesinde diplomatik misyon, NATO ve European Policy Center temsilcilerinin katılacağı kapsamlı bir yuvarlak masa görüşmesi gerçekleşecektir. Ayrıntılı bilgi için:

9 Karadeniz Enerji Konferansı 14 Şubat Royal Automobile Club, London Konferans Karadeniz ve Hazar bölgesindeki petrol ve gaz sektöründeki yatırım imkanlarını ve avantajları gözler önüne seriyor. Hem jeolojik hem mühendislik avantajlarının yatırım maliyetlerine etkisinin de değerlendirileceği toplantılarda, sektörde lider uluslararası organizasyonlar, finans enstitüleri, ulusal ve uluslararası petrol, gaz şirketleri ve regülatörleri yer alacak. Forum ayrıca bölge firmaları arasında iş ilişkilerinin gelişmesini ve ortaklıkların artmasını hedefliyor. Uluslararası Petrol Haftası şubat londra, ingiltere Dünyanın petrol ve gaz sektörünün önde gelen, fikir üreten forumu Petrol Haftası na her yıl dünyanın dört bir yanından önemli ve üst düzey karar vericiler katılıyor. Üç günlük etkinlikte konferanslar, seminerler, resepsiyonlar ve sergiler yer alacak. Petrol Haftası sürecinde finans, yatırım, teknoloji ve gaz alanında belirli bölgelere bakış sağlanacak. Özellikle Afrika, Orta Doğu, Asya ve Rusya bu bölgeler arasında yer alıyor. 2. KUZEY KUTBU Petrol ve Gaz Konferansı şubat stavenger, norveç İkincisi düzenlenen Petrol ve Gaz Konferansı bölgede yer alan projelere uluslar arası katılımcılar nezdinde bir bakış sunuyor. Konferansa katılan deniz arama ve üretim faaliyeti yürüten şirketler kaynak bulma politikaları, operasyon standartları güncellemeleri, çevresel bölgesel sorunlar ve sektörde Ar-Ge ve çözümleri alanında bir araya geliyor. Konferans Grönland, Norveç, Kanada, Alaska ve Rusya da geliştirien son teknolojileri görme imkanı da sağlıyor. HAZAR TAKVİMİ 49. Münih Güvenlik Konferansı (MSC) 1-3 Şubat Münih, Almanya 5. Uluslararası Akademi Konferansı 3-6 Şubat Buenos Aires, Brezilya 6. Geleneksel Rusya ve Avrasya Ticaret ve İhracat Finansmanı Konferansı 5 Şubat Moskova, Rusya Dijital Petrol Kuyuları Dünya Zirvesi Şubat Sheraton Abu Dhabi Hotel and Resort, Abu Dhabi, BAE 7. ARC Dünya Endüstri Forumu şubat Orlando, Florida, ABD Rusya Offshore Şubat Moskova, Rusya Uluslararası Petrol Haftası Şubat Victoria Park Plaza, London UNEP Yönetim Kurulu / Zorunlu Çevre Forumu, 27th Session Şubat Nairobi, Kenya 12. Uluslararası Trafik ve Taşımacılık Mühendisliği Konferansı Şubat Tahran, İran 9. Uluslararası Gaz Konferansı Şubat Tahran, İran Hocalı Katliamı Anma Günü 26 Şubat Azerbaycan 2. Artikt Bölgesi Petrol ve Gaz Konferansı Şubat Clarion Hotel Stavanger, Stavanger 7 HAZAR WORLD

10 KAPAK 8

11 yatırımın çekim merkezi Hazar Hazar Bölgesi ne olan ilgi acilen artırılmalıdır diye başlıyor sözlerine Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Hazar Strateji Enstitüsü (HASEN) tarafından organize edilen Hazar Forumu nda yaptığı konuşmasına. Hazar Bölgesi nin değerleri, enerji, enerji güvenliği, lojistik, ekonomi ve siyasete ilişkin konular ile yatırım olanaklarının değerlendirildiği forumda, bölgenin önümüzdeki yıllarda daha da önemli hale geleceği konuşuldu. Kuzey Afrika ve Ortadoğu bölgelerindeki gelişmeler ile Avrupa yı derinden etkileyen küresel ekonomik kriz, bölgeyi ve bölge ülkelerini her geçen gün daha popüler hale getiriyor. Başta dünya devleri olmak üzere birçok ülke bölgeye şimdiden önem veriyor. Hazar Forumu nda konuşan ABD Savunma eski Bakanı Robert Gates; ABD, Rusya, Çin ve Avrupa nın, Hazar Bölgesi nin öneminin şimdiden farkında olduğunu ve bölgenin rolünün iyi anlaşılması gerektiğini söyleyerek bu farkındalığa vurgu yapıyor. Bölgedeki ülkeler bilinen enerji kaynaklarının yanı sıra, birbirinden farklı yatırım olanaklarına da ev sahipliği yapıyor. Hazar Bölgesi ülkeleri ile karşılıklı anlaşmalar imzalayan Türkiye için bölge cazip yatırım fırsatları sunuyor. Bölgesi katma değeri yüksek sektörleri ile pek çok yatırımcının dikkatini çekiyor. Dünyaya kapılarını yeni yeni açan bölge her geçen gün daha fazla yabancı yatırımcıyı ağırlamaya başlıyor. Can gürsu 9 HAZAR WORLD

12 AzerBAYCAN Zengin petrol gelirleri ile ileri teknoloji, tarım, turizm, sağlık ve bilişim gibi sektörlere yatırım yapan ülke, yabancı yatırımcılar için de yeni bir fırsat noktası konumuna geliyor. Petrol ve doğal gaz, ekonominin ana damarını oluşturuyor. KAPAK Milyar Dolar Son 15 yılda Azerbaycan a yapılan yabancı yatırım miktarı A zerbaycan bölgede en çok yabancı yatırım çeken ülkelerin başında geliyor. 90 ların başından itibaren gerçekleştirdiği kalkınma hamlesi ile ekonomik potansiyelini ikiye katlayan ülke stabilitesi ile de yabancı yatırımcı için güvenilir bir yatırım noktası. Ekonomik reformları ve iş kurmadaki kolaylıkları ile Azerbaycan, Dünya Bankası nın 2009 yılında hazırladığı İş Yapma Kolaylığı sıralamasında bu sebeplerden ötürü en hızlı reform yapan ve iş yapış mevzuatlarını en hızlı düzenleyen ülke olarak yer aldı. Azerbaycan aynı sıralama içerisinde dünyada kaydedilmiş en büyük sıçramayı gerçekleştirdi ve 97. sıradan 33. sıraya yerleşti. Azerbaycan Hükümeti serbest ticaret bölgeleri ve yeni reformlar ile daha çok yatırım hedefliyor. Dünyada, modern anlamdaki ilk petrol kuyusu, 1847 yılında, BakÜ yakınlarındaki Bibi-Heybet te açılmış. Son 15 yılda 96 milyar dolar yatırım çeken Avrasya nın kesişim noktası Azerbaycan ın hedefi, 2011 yılında çektiği 4,4 milyar dolar yabancı yatırımı 2012 yılında 5 milyar doların üzerine çıkarmak. Kredi derecelendirme kuruluşu Fitch in 2012 Haziran ayında yayınladığı raporda; ülkede petrol dışı sektörlerdeki hızlı büyümenin, rekabet kabiliyeti yüksek milli ekonominin oluşmasında ve büyümenin hızlanmasında önemli bir rol oynadığı, ayrıca fakirlik oranının düşürülmesi ve beşeri sermaye ile ilgili birçok sorunun çözümlenmesine olanak sağladığı belirtiliyor. Azerbaycan da 2012 nin ilk altı ayında yabancı yatırımların hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9,5 artış göstererek 2,26 milyar dolar olarak gerçekleşti. Japonya, Türkiye ve Norveç altı aylık süreçte Azerbaycan a en çok yatırım yapan ülkeler oldu. Azerbaycan en çok petrokimya hammaddeleri, meyve ve sebze, bitkisel ve hayvansal yağlar, pamuk, alüminyum ve mamulleri ihraç ederken, en çok ihracatı İtalya, Fransa, Amerika ve İsrail e gerçekleştiriyor.

13 Özbekistan Maden, mineral ve elmasın merkezi konumunda bulunan Özbekistan, katma değeri yüksek ve rekabetçi ürünler ile önümüzdeki yıllarda dünyada önemli bir konuma gelmeyi hedefliyor. D oğal zenginlikleri ile ünlü Özbekistan yüzün üzerinde mineral yatağı ile dünyanın önemli altın, uranyum, bakır, gümüş, kurşun, çinko ve doğal gaz yataklarına sahip bir ülke. Bugün keşfedilmiş yatakların değerinin 3.3 trilyon doların üzerinde olduğu tahmin ediliyor. Önümüzdeki dönemlerde ülkeye gelen doğrudan yabancı yatırımların önünü açmak isteyen Özbekistan da, Cumhurbaşkanı İslam Kerimov, doğrudan yabancı yatırımların teşvik edilmesi amacıyla ek tedbirler alınmasına ilişkin 2012 yılında pek çok karara imza attı. Vergi indirimleri, gümrük geçişleri ve işçi maliyetlerinin kolaylaştırılmasına yönelik bu kararların önümüzdeki 5 sene içerisinde yatırımlara hız vereceğine inanılıyor. Özbekistan ülkeye gelecek yatırımcılara vergi indiriminin yanı sıra arazi tahsisi ve katkı fonları gibi destekler de sunuyor. Özbekistan da, ekonominin lokomotif sektörlerinde 4 bin 200 yabancı yatırım şirketi faaliyet gösteriyor ve bu sektöre her yıl 3 milyar dolar öncelikli doğrudan yabancı yatırım gelmesi hedefleniyor. Bu yatırımlar, ülkenin toplam yatırımının yüzde 26,6 sını oluşturuyor. Bu durum ekonominin istikrarıyla ülkenin gelişimine yabancı yatırımcıların artan ilgisini ve güvenini gösteriyor yılına kadar şimdiden 7 milyar dolarlık anlaşmaya imza atan Özbekistan da bu yatırımların 4 milyar dolarının jeoloji, yakıt, enerji, kimya, petrokimya ve metalürji alanlarında olması planlanıyor. Özbekistan da kurulan iki önemli serbest yatırım bölgesi ise yabancı yatırımlar açısından hayati önem taşıyor. Naovi Serbest Bölgesi ve Angren Özel Sanayi Bölgesi katma değeri yüksek, rekabetçi ürünlerin sunulmasını, ülkenin üretimi ve kaynak potansiyelinin verimli kullanımını sağlayan yerli ve yabancı yatırımları çekmek için uygun koşullar sunuyor. Yatırımcılara arazi vergisi, varlık vergisi, gelir vergisi, altyapı geliştirme vergisi, yol ve okul fonu katılım vergisi muafiyeti uygulanıyor. Muafiyetin süresi bölgede yatırım yapacak firmaların yatırım tutarlarına göre değişiyor. Yatırım 3-10 milyon euro ise 7 yıl, milyon euro ise 10 yıl ve 30 milyon eurodan fazla ise 15 yıl süreyle vergi muafiyeti uygulanıyor Özbekistan da faaliyet gösteren yabancı şirket sayısı 11 HAZAR WORLD Özbek halıları dünya çapında ilgi görüyor. El işçiliği Özbekistan da nesilden nesile geçen bir zanaat.

14 Tacikistan Orta Asya nın sulak ülkesi; verimli toprakları ve alüminyum ihracatı ile ekonomisinde istikrarlı bir tablo çiziyor. Ülke istikrarlı büyümesini 2000 li yılların başından beri sürdürüyor. Tacikistan dünyanın önemli pamuk üreticileri arasında yer alıyor. Pamuktan üretilen iplik dünyanın pek çok ülkesine ihraç ediliyor. KAPAK Milyon Dolar Bugüne kadar Tacikistan a bir sene içinde gelen en çok yatırım miktarı yılı sonrasında özellikle yılları arasında yıllık yüzde 8 lik büyüme ile iyi bir performans ortaya koyan Tacikistan, alüminyum ve pamuk ihracatında dünyada önemli bir yere sahip. Rusya nın ve komşu ülkelerin gösterdiği olumlu performans ise Tacikistan ın istikrarlı büyümesine katkı sağlıyor. Zengin su kaynaklarıyla önümüzdeki yıllarda öne çıkacak ülke, potansiyelini ve hidroelektrik sektöründeki avantajını kullanabilirse fark yaratabilir. Tacikistan a gelen yabancı yatırımlar global kriz öncesi 350 milyon dolar civarındayken, krizin de etkisiyle 15 milyon dolara kadar geriledi. Tacikistan ın ticari ortakları arasında Hollanda ve Türkiye büyük bir öneme Tacikistan ulusal kalkınma stratejisi ile 2015 yılına kadar işsizliği azaltmayı ve yatırım ortamını iyileştirmeyi hedefliyor. Zengin su kaynaklarına sahip ülke, hidroelektrik santrali yatırımları bekliyor. sahip. İhracatının yüzde 25 ini Türkiye ve Hollanda ya gerçekleştiren ülke, önümüzdeki yıllarda pazarlarını çeşitlendirmeyi hedefliyor. Rusya, Özbekistan ve Kazakistan dan gerçekleştirilen ithalat ise ülkenin toplam ithalatının yüzde 50 sini oluşturuyor. Elektrik, petrol ürünleri, makine ve yiyecek ürünleri ülkenin başlıca ithalat kalemleri arasında yer alıyor. Oldukça genç bir nüfusa sahip olan Tacikistan, dışarıdan gelecek doğrudan yatırımlara bir kısıtlama getirmiyor. Ayrıca gelir vergisi gibi birçok vergiden de yatırımcıları 2 ila 5 sene arasında muaf tutuyor. Hidroelektrik, değerli taşlar, metal endüstrisi, maden sektörü ve tarım; yabancı yatırıma oldukça elverişli sektörler.

15 Türkmenistan Petrol ve doğal gaz rezervlerinin avantajını da kullanan ülke, gerçekleştirdiği altyapı ve sanayi yatırımları ile alanını zenginleştirmeyi hedefliyor. T ürkmenistan, petrol ve doğal gaz rezervi büyüklüğü olarak dünya sıralamasında dördüncü sırada yer alıyor. Ekilebilir alanlarının yüzde 50 sinden fazlasında yetiştirdiği pamuk ile de dünyanın en büyük 10. pamuk üreticisi konumunda ve 2009 yılları arasında doğal gaz üretiminde ciddi artış gösteren ülke, 2013 yılında kriz öncesi seviyelerini yakalamayı hedefliyor. Ülkenin başlıca sektörleri devlet tarafından sahiplenilmiş durumda. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) raporuna göre özel sektörün gayri safi milli hâsıladaki payı sadece yüzde 25. Özel sektörün yoğunlaştığı alanlar ise hizmet, perakende ve yiyecek sektörü yılında Türkmenistan, yabancı yatırımın artması ve özel sektörün gelişmesi konusunda aldığı kararlar ile önümüzdeki senelerde ekonominin gelir kaynaklarını zenginleştirmeyi hedefliyor. Yabancılara ev sahibi olma ve şirketlerde hissedar olabilme hakkı tanıyan kanunlar ile birlikte bölgede yatırımların Türkmenistan da Türk firmalar özellikle müteahhitlik sektöründe yoğun olarak faaliyet gösteriyor. hızlandığı göze çarpıyor. Diğer ülkelerin aksine global krizin etkilerinin sürdüğü 2009 ve 2010 yıllarında peş peşe yüzde 6.1 ve yüzde 9.2 büyüyen Türkmenistan, 2011 yılında Çin e yaptığı gaz ihracatı ile de yüzde 10 un üzerinde büyüme kaydetti. Türkmenistan 2012 yılını da İran ve Çin e yapılan gaz ihracatı ile yüksek bir büyümeyle kapatmayı hedefliyor. Altyapı hizmetleri yatırımına oldukça elverişli olan Türkmenistan da Türk firmaları da yoğun olarak faaliyet gösteriyor. Türk müteahhitlik sektörü Türkmenistan da 2013 yılının ilk aylarında 2 milyar 253 milyon dolarlık Aşkabat Havalimanı Projesi ile beraber, tek kalemde üstlendiği en büyük projeye imza atmış oldu yılında 4,9 milyar dolarla Türk müteahhitlik sektörünün en fazla proje üstlendiği ülke yine Türkmenistan oldu. Türkmenistan önümüzdeki yıllarda en iyi olduğu alanlar olan pamuk ve hidrokarbonda yatırım çekmeye devam edecek gibi görünüyor. 4. Petrol ve doğal gaz rezervi büyüklüğü olarak dünya sıralamasında dördüncü sırada bulunuyor 13 HAZAR WORLD 10. Dünyanın en büyük 10. pamuk üreticisi konumunda Türkmenistan da gaz ihracatı büyümeyi tetikleyen önemli faktörlerin başında geliyor.

16 İran Orta Doğu nun krizlerle sık sık gündeme gelen ülkesi, tüm baskılar ve ambargolara rağmen elindeki petrol üretim gücüyle büyümesini sürdürüyor. KAPAK 14 Petrol kaynakları İran ın en büyük zenginliği. 4. İran dünyanın en büyük 4. petrol üreticisi U luslararası Atom Enerjisi Ajansı, Arap Baharı ve Suriye; İran ın ekonomisine her geçen gün fazladan yükler getiriyor. Bölgede tansiyon yükselirken İran kırılgan ekonomiyi dengelemekte zorlanıyor. İran, başta Türkiye olmak üzere bölge ülkelerinden aldığı altın ile kuru dengelemeye çalışsa da Riyal değer kaybetmeye devam ediyor. IMF nin İran için 2012 enflasyon beklentisi yüzde 20 nin üzerinde te ise durum farklı değil. Büyüme açısından da durum benzer özellikler taşıyor. Baskı altındaki İran da bu sene negatif büyüme görülme olasılığı oldukça yüksek. Ancak Dünya Bankası ve IMF 2013 için toparlanma sinyallerinin gelebileceğini ve pozitif büyümenin yakalanabileceğini düşünüyor. Yer altı zenginlikleri, özellikle petrol ve hidrokarbon kaynakları İran ın elindeki en büyük koz. Petrol fiyatlarının 102 dolar ve 105 dolar bandında seyretmesi İran ın bütçesinin bütün bu olumsuz tabloya rağmen fazla vermesini sağlıyor. Dünyanın en büyük 4. petrol üreticisi, potansiyelini fark edecek yatırımcıların yüzünü güldürebilir. İran a uygulanan ambargonun gevşemesi halinde İran ın potansiyeli oldukça yüksek. Kötü gidiş, risk iştahı yüksek yatırımcılar için iyi bir atmosfer oluşturuyor. Çinko, manganez ve alüminyum kayiran petrol zengini olduğu kadar, tarım çeşitliliğinde de dünyada ön sıralarda yer alıyor. nakları açısından da zengin olan İran aynı zamanda önde gelen bir tarım ülkesi. Tarım ürünü çeşitliliği bakımından Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ya göre 5. sırada bulunuyor. Enerji ve madencilik sektörüne yoğunlaşan İran turizm alanında da gerek özel sektörün, gerekse kamunun desteği ile birçok projeye imza atıyor. Düşük Riyal ihracatta İran ın elini güçlendiriyor. Sanayi yatırımlarına hız veren İran, 20 milyar doların üzerinde yatırım çekerek elini kuvvetlendirmeyi hedefliyor yılında 19 milyar dolar doğrudan yatırım çeken İran da grafik her geçen yıl aşağıya doğru seyretse de bu durum kısa süre içinde değişebilir. Petrokimya alanında da oldukça gelişmiş olan ülkeye bu alandaki en büyük yatırımlardan birini geçtiğimiz yıllarda Türkiye gerçekleştirdi. Dünyanın en gelişmiş petrokimya tesislerinden biri olan, Razi Petrokimya Tesislerini Türkiye nin önde gelen firmalarından Gübretaş aldı. Gübretaş İran ın yaşadığı tüm aksaklıklara rağmen, ülkede oldukça başarılı ve kârlı bir grafik çizmeye devam eden yatırımcıların başında geliyor yılında ambargonun hafiflemesi, oldukça yüksek potansiyele sahip İran a yatırım akışını başlatabilir.

17 Gürcistan Avrupa ve Asya arasındaki stratejik konumu ile Gürcistan, iş yapabilme kolaylığı ve yatırımcılara sunduğu olanaklar ile önemli bir yatırım noktası haline geliyor. E ski Sovyet ülkelerinin yaşadığı zorlukların birçoğunu atlatan Gürcistan, özellikle 2003 yılındaki Gül Devrimi nden sonra gerçekleştirdiği vergilendirme ve iş kurma alanındaki reformlar ile yabancı yatırım çekme alanında başarısını ortaya koyuyor. Dünya Bankası İş Yapma Raporu 2009 a göre 181 ülke arasında iş yapılabilmesi açısında 15. ülke seçilen Gürcistan, düşük enflasyon ve pozitif büyüme rakamları ile yatırımcıların dikkatini çekiyor. Eski Sovyetler Birliği ülkelerinden bir tanesi olması ise Gürcistan a avantaj sağlıyor. Sovyetler Birliği döneminden kalma tesisler ve binalar yatırımcıların dikkatini çekiyor. Zengin su kaynakları, verimli topraklar, maden çeşitliliği ve turistik yerler gürcistan ın elini güçlendiren faktörlerden sadece bir kaçı. Özellikle tarım sektörü ile ön plana çıkan Gürcistan, yüksek miktarda fındık, çay, turunçgiller ve üzüm ihraç ediyor. Yer altı kaynakları açısından zengin manganez ve bakır yataklarına sahip olan Gürcistan, zengin su kaynakları ile hidroelektrik santralleri açısından önemli bir potansiyele sahip. Enerji alanındaki eksiğini kurulacak hidroelektrik santralleri ile çözmeyi hedefleyen Gürcistan için sektör hayati bir önem taşıyor. Orta Asya için bir liman görevi gören Gürcistan, üç ayrı boru hattına da ev sahipliği yapıyor yılı Ocak-Eylül döneminde yabancı yatırımların hacmi 684 milyon dolar civarında seyrederken, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 11 lik düşüş göze çarpıyor. Avrupa da ve dünyada yaşanan global krizin etkisinin ise bunda büyük olduğunu söylemek mümkün. Ülkede enerji, nakliye ve iletişim sektörleri en çok yatırım çeken sektörlerin başında geliyor. En çok yatırım yapan ülkeler arasında ise 2012 yılında Türkiye 2. sırada bulunuyordu. Gelişen turizmi ile en iyi reklamı yapma fırsatını yakalayan Gürcistan da 2008 yılından bu yana turist sayısı yıllık ortalama yüzde 6.7 ile her sene artış gösteriyor. Gürcistan için turizm, önümüzdeki beş seneye damgasını vuracak sektör olabilir. 684 Gürcistan a 2012 Ocak-Eylül döneminde gelen yabancı yatırım miktarı 15 HAZAR WORLD Zengin su kaynaklarına sahip Gürcistan önemli bir tarım ülkesi

18 Rusya İstikrarlı bir büyüme grafiğine sahip olan Rusya, yılları arasında yüzde 5 in üzerinde büyüme kaydetti. Ülke zengin doğal kaynaklarıyla da yatırımcıların dikkatini çekiyor. Rusya, mermer gibi değerli taşlar ile zengin maden kaynaklarına sahip. Rusya, uluslararası doğal gaz piyasasından önemli bir pay alıyor. KAPAK Milyar Dolar Rusya daki yabancı yatırım miktarı D ünyanın toprak olarak en büyük ülkesi Rusya, neredeyse her açıdan yatırımcılara farklı olanaklar sunuyor. Dünya devi, maden ve mineral yatakları açısından dünyada ilk 10 içerisinde yer alıyor. Oldukça iyi eğitimli bir çalışan nüfusa sahip Rusya da, 75 milyon çalışan içerisinde okuryazarlık oranı yüzde 99,4. İstikrarlı bir büyüme grafiğinin de sahibi olan Rusya, yılları arasında ortalama olarak yüzde 5 in üzerinde bir büyümeye de imza attı. 139 milyon nüfusu ve her yıl artan gayri safi milli hâsılasıyla Rusya, zengin bir tüketici grubunu da ülkede barındırıyor. Ülke, dünyanın en büyük yedinci ekonomisi olmakla birlikte döviz ve altın rezervleri bakımından dünyada ikinci sırada bulunuyor. Sadece yüzde 13 gelir vergisi talep eden Rusya, iş adamlarının yanı sıra dünyanın pek çok ülkesinden zenginler için de bir cazibe merkezi. rusya, sanayi ve teknolojide de dünya devleri arasında. Ülke, Otomotivden uzay endüstrisine, nükleer fizikten kimyaya kadar bir çok sektörde dünya lideri. Dünya keşfedilmiş doğal gaz yatakları, petrol üretimi ve kömür, titanyum, elmas gibi birçok maden rezervi açısından dünya birincisi, ihracat açısından dünya ikincisi, birinci olan Rusya, değerli madenlerin yanı sıra orman, deniz ürünü ve içme suyu gibi birçok zenginlik açısından da yine dünyada birinci sırada yer alıyor. Doğal zenginliklerin yanı sıra Rusya, sanayi ve teknoloji alanında da dünya liderleri arasında yer alıyor. Dünyada halen uzaya en çok uydu fırlatan ülke, otomotivden, uzay endüstrisine, nükleer fizikten, makine kimyaya kadar birçok sektörde dünya lideri. Ülkedeki yabancı yatırımların 350 milyar doları geçtiğini düşünecek olursak yatırımcılar ülkenin potansiyelini çoktan keşfetmiş durumda. Ancak Rusya yaşlanan ve küçülen nüfusu, özellikle ekonomik olarak KOBİ lere duyduğu ihtiyaçlar sebebiyle büyük küçük birçok yabancı yatırımcıyı beklemeye devam ediyor. Yer altı kaynaklarına yönelik sektörler yatırım çekme alanında önceliğini korurken, tarım ve kimya gibi sektörler de gün geçtikçe popülaritesini artırıyor.

19 Kazakistan yılları arasında yıllık bazda en hızlı büyüyen üçüncü ülke olan Kazakistan, doğal zenginlikleri ve uzay teknolojileri alanındaki çalışmalarıyla yatırımcılar için gelecek vaat ediyor. E rnest&young ın Hızlı Büyüyen Marketler araştırmasına bakıldığında yılları arasında, yıllık bazda en hızlı büyüyen üçüncü ülke Kazakistan. Burada uygulamaya konan yapısal reformların ve anahtar regülâsyonların önemi büyük ölçüde değer taşıyor. Aynı zamanda ekonomik ve politik istikrar ise diğer önemli faktörlerin başında geliyor li yıllarının başında IMF ye olan borcunu beklenenden yedi yıl erken kapatan Kazakistan, 2002 yılında Bağımsız Devletler Topluluğu (CIS) ülkeleri arasında ilk yatırım yapılabilir notu alan ülke olma özelliğini de koruyor. Doğal kaynakları ve rezervleri açısından Kazakistan, dünyada altıncı sırada bulunuyor. 110 kimyasal elementin 99 u Kazakistan topraklarında bulunuyor. Petrol, gaz, uranyum, çinko, volfram, bor, kurşun krom ve altın Kazakistan da bulunan doğal zenginliklerin sadece birkaçı. Keşfedilmiş maden yataklarının tahmini değerinin 46 trilyon doların üzerinde olduğu tahmin ediliyor. Bu da Kazakistan madencilik sektörünün neden yatırımcıların hedefinde olduğunu net bir şekilde özetliyor. İstikrarlı büyümenin yanı sıra 2016 yılına kadar gayri safi yurt içi hasılanın da benzer şekilde artarak kişi başı 15 bin doların üzerine çıkması bekleniyor. Kazakistan günümüzde 11 bin 400 dolar ile Dünya Bankası nın yüksek gelirli ekonomi ülkesi grubuna giriyor. Kazakistan uzay teknolojisinde lider ülkelerden bir tanesi olmayı hedefliyor. Ocak- Eylül 2012 döneminde, Kazakistan ekonomisinde gerçekleşen yabancı yatırımlar 10,9 milyar dolar olurken, en çok yatırım çeken alanlar ise maden, inşaat ve makine sektörleri oldu. Ernst&Young ın 2012 anketine göre yabancı yatırımcılar önümüzdeki dönemde Kazakistan ekonomisinin iyiye gideceğini belirtirken, yüzde 35 i ülkeyi yatırım yapılabilecek seviyede görüyor. Aynı ankete göre Kazakistan, Rusya nın ardından en yatırım yapılabilir ikinci ülke olarak görülüyor. Kazakistan alternatif enerji, kimya ve bio teknik gibi katma değeri yüksek sektörlere de şimdiden ağırlık vermeye başladı. Kazakistan uzay teknolojileri alanında dünyanın öncü ülkeleri arasında yer alıyor. 99 Kazakistan topraklarında bulunan kimyasal element sayısı 17 HAZAR WORLD Kazakistan gelişmiş teknolojiler ve bunların sanayiye yaptığı katkılar alanında da önemli bir yere sahip. Dünyada zenginleştirilmiş uranyum açısından 2009 dan bu yana lider konumda olan Kazakistan, atom enerjisi ve nükleer enerji açısından yatırımcılara geniş olanaklar sunuyor. Uzay teknolojileri alanında da öncü ülkelerden olan Kazakistan günümüzde dünyanın en büyük fırlatma tesisi olan, Sovyetler Birliği döneminde inşa edilmiş Baykonur Uzay Kompleksi ne de ev sahipliği yapıyor. Bilinen ilk uzay gemisinin 1959 yılında fırlatışını gerçekleştiren tesis, Yuri Gagarin in de uzaya çıkmasını sağladı. Bu alan yaptığı ve çektiği yatırımlar ile 2020 yılına kadar Kazakistan, atom enerjisi ve nükleer enerji açısından yatırımcılara geniş olanaklar sunuyor. Kazakistan da keşfedilmemiş maden yataklarının değerinin 46 trilyon dolar olduğu tahmin ediliyor.

20 ANALİZ 18