ALTLIK NEM KONTROLÜNDE ÜÇ ANAHTAR TEMİZ HAVA, ISITMA VE HAVA HAREKETİ

Transkript

1 ALTLIK NEM KONTROLÜNDE ÜÇ ANAHTAR TEMİZ HAVA, ISITMA VE HAVA HAREKETİ Türkçeye Çeviren: Hakan BOZKURT (Ziraat Müh.) Soğuk havalarda altlık nem kontrolü nasıl sağlanır? Oldukça basit olarak üç şey gereklidir; temiz hava, ısı ve hava hareketi. Taze hava; kümes içindeki fazla nemin dışarıya taşınması için gereklidir. Isıtma, sıcaklığı arttırdığı gibi giren soğuk havanın nem tutma kapasitesini de arttırır ve hava hareketi altlıktaki nemin alınıp, kümesten atılmasına yardımcı olur. Her başarılı nem kontrol programının bu üç bileşeni içermesi gerekir. Örneğin; içeri giren soğuk havayı ısıtmazsanız, altlık üzerinde bir hava dolaşımı olacak ama altlıktaki nem alınmayacaktır. Aynı şekilde taze hava ve ısıtmayı, altlık üzerinde hava hareketi olmadan uygularsanız altlığın kuruması çok zordur. Ve tabi ki fanlarla hava alışverişi olmadan nemi dışarı atamazsınız. Bu kavramın, çamaşır kurutmadan bir farkı yoktur. Çamaşırlarınızı kurutma makinasına koyduğunuzda, temiz hava olmadan ısıtma ve çevirmeyle kurutamazsınız. Çevirme olmadan ise, ısıtma ve temiz havayla kurutma yapmanız çok zorlaşır. Isıtma olmadan ise, temiz hava ve çevirmeyle çamaşırlar çok uzun sürede kuruyacaktır. Gerek çamaşırların gerekse altlığın kurutulmasını maksimize etmek için temiz hava, ısıtma ve hava hareketinin gerektiği gerçeği ortadadır.

2 Şekil 1 : Kaçakları olan bir kümeste soğuk bölgeler. Temiz hava, hava girişlerinden değil, kaçaklardan girmektedir. Bir kümesteki nem kontrol sistemi, zamanlı çalışan fanlar ve ısıtıcıların yardımıyla soğuk giren havanın sıcak ve kuru olarak altlık üzerinde dolaşımına ve en önemlisi hava girişlerinin verimliliğine yardım eder. Fakat altlığın nemini uzaklaştırmak konusunda ne kadar etkili bir sistem olsa bile kümesin sızdırmazlığına büyük ölçüde bağlıdır. Çünkü sadece hava girişlerinden giren havanın kondisyonu bizim için iyidir. Yan duvardaki aralık ve çatlaklardan, fan panjurlarından ve soğutma pedi kapaklarından giren soğuk ve nemli hava, zemine hızlı şekilde düşecek, tavuklar üşüyecek ve altlıktaki nem çok az alınacaktır. Bunun bir sonucu olarak, içeri giren havanın çoğunluğu kaçaklardan gireceği için, altlığın nemini kontrol etmek daha da zorlaşacaktır. Örneğin, kaçakları olan bir kümeste 3 adet 90cm.lik minimum havalandırma çalışırken (Statik basınç testi <12 Paskal), giren temiz havanın yarısından fazlası yan duvardaki hava girişlerinden değil, kaçaklardan girecektir (Şekil 1 ). Gerçekte temiz hava, altlık neminin kontrolünde yarıdan daha az etkili olacaktır. Sızdırmaz bir kümesle karşılaştırıldığında (Statik basınç testi >12 Paskal), giren temiz havanın %80 den fazlası hava girişlerinden girmektedir. Şekil 2 : Altlık nem kontrolü için uygun hava akış modeli

3 Bir kümes sızdırmaz yapıldıktan sonra, hava girişlerine özel önem verilmesi ve havanın zemin seviyesine kadar olan dolaşımından önce maksimum seviyede ısıtılmış olması mı gerekiyor? İdeal olan, yan duvarlardaki hava girişlerinden giren havanın, tavan boyunca çatı ortasına kadar yolculuğu sonunda hafifçe aşağıya doğru yönlenmesidir (Şekil 2). Aslında, giren soğuk havanın, kümesin ısıtma sisteminin yanı sıra tavuklar tarafından da üretilip tavanda biriken sıcak havanın yardımıyla tavan boyunca yolculuk sırasında ısıtılmasını maksimize etmek isteriz. Hava tavan boyunca hareket ettikçe, sıcaklığı artar, nemi düşer; tavukları üşütmeden altlığı kurutmak kolaylaşır. Buna ek olarak, hava girişleri yararlı bir hava dolaşımı modeli oluşturabilir. Hava girişlerinden giren hava tavan merkezine kadar gittikten sonra aşağıya doğru yönlenir ve en nihayetinde yan duvarlara doğru yönlenirken altlık nemiyle beraber çıkar. Statik basıncın ve hava girişlerinin açılmasının doğru değeri kümesten kümese değişir; ancak genellikle 18 ile 30 Paskal aralığında statik basınç değerleri ve hava girişlerinin 5 cm civarında açılması iyi sonuçlar vermektedir (Şekil 3). En uygun hava giriş açıklığının ve basıncı, hava girişleri tipine ve montaj yerine, tavanın düzlüğüne veya tavandaki engellere, kümes içinde ve dışındaki sıcaklık farkına ve diğer çok çeşitli faktörlere bağlıdır. Çoğu şeyde olduğu gibi, en uygun hava akış modelini belirleyecek hava giriş açıklığı ve statik basınç birleşiminin hangisi olduğunu bulmak için yapacağınız denemeler biraz zamanınızı alacaktır. Şekil 3 : Hava girişleri 5 cm açık ve 25 Paskal statik basınçta hava akışı Hava akış modelini görselleştirmek için en iyi yollardan biri, her iki metrede bir tavana işaretleme bantlarından asmaktır. Burada arayacağınız ilk birkaç bandın şiddetli hareketi ve tavadakilerin ise sürülmesidir. Hava girişlerinin doğru ayarlanıp ayarlanmadığını bulmanın diğer bir yolu da, minimum havalandırma fanlarının çalıştığı ilk 30 saniye boyunca kümes sıcaklığının düşmemesi gerekir. Aslında, büyümüş tavukları olan hava girişleri doğru ayarlanmış sızdırmaz bir kümeste, minimum havalandırmanın ilk dakikası içinde kümes sıcaklığının biraz arttığını görmek oldukça yaygındır. Eğer zamanlı fanlar çalıştığında sıcaklık hızlı bir şekilde düşerse, gelen havanın zemine düşmeden önce iklimlendirilmesi tam olarak sağlanmadığı için altlık neminin uzaklaştırılması iyice zorlaşacaktır.

4 Kümes sıcaklığında ani düşüş, çok sayıda zamanlı fanın çalıştığının işareti olabilir. İdeal olarak, küçük civcivlerde kümes alanınızın her 0.09 m2 si başına zamanlı fanlarınızın 1,7 m3/saat kapasitesinden fazlasını kullanmamanız (örneğin; 12 metre X 152 metre kümes = m3/saat ) ve büyümüş piliçlerde kümes alanınızın her 0.09 m2 si başına zamanlı fanlarınızın 3,4 m3/saat kapasitesinden fazlasını kullanmamanız (örneğin; 12 metre X 152 metre kümes = m3/saat ) gerektiğidir. Amaç büyük miktarda soğuk temiz havanın kümes zeminine doğru gitmesi değil ama kümes sıcaklığı ve hava kalitesinde büyük değişimlere neden olmayacak şekilde ve daha uzun bir sürede küçük hacimlerde temiz hava getirmektir. Örneğin, 5 dakika-da 30 saniye çalışan 4 adet 90 lık fan yerine, 5 dakikada 1 dakika çalışan 2 adet 90 lık fanın çok daha etkili olduğunu göreceksiniz. Zamanlı fanlarınızı ne kadar çalıştıracağınızı biliyor musunuz? Bizim nem kontrolü üzerine olan çalışmalarımızda tek yol, tavukların su tüketim grafiğine dayalı bir minimum havalandırma kullanmamızdır ( Tablo 1 ). Tavukların içeceği suyu fazlalaştırmak için minimum havalandırmayı daha fazla çalıştırmak gereklidir. Tablo 1 ile iyi bir başlangıç sağlanabilmesine rağmen, gerçekte zamanlı fanların ne kadar çalıştırılacağının belirlenmesinde en iyi yöntem, sadece kümes havasının nemini takip etmektir. En uygun nem aralığı % seviyeleridir. Eğer nem yüksek ise fan çalışma süresini artırmanız, eğer nem düşük ise fan çalışma süresini azaltmanız gereklidir. Tablo 1 : Tüketilen her 378 litre suya karşılık fan çalışma zamanı (300 saniyelik döngüde) Şekil 4: Karıştırıcı fan sistemi

5 Düzgün ayarlanmış hava giriş sistemi altlık üzerindeki hava hareketinde bir miktar fark yaratacaktır ancak bu altlık neminin en fazla uzaklaştırılmasında genelde tek başına yeterli değildir. Sorunun bir kısmı, altlık üzerinde hava hareketinin bazı seviyelerini, hava girişleriyle düzgün olarak ayarlama yapılabilirse de, çoğu durumda, özellikle küçük civcivlerde, minimum fanlar tam çalışmaya göre % 50 den az çalışmasından kaynaklanmaktadır. Minimum fanlar çalışmadığı zaman, içerdeki hava altlık neminin uzaklaştırılmasına yardım edemez. Diğer bir zorluk ise, soğuk havalarda yakıt tüketimini en az düzeyde tutmak istediğinizde, nem düzeyi en uygun %50-60 seviyelerinden, %60-70 seviyelerine doğru çıkma eğiliminde olacaktır. Havadaki yüksek nem, altlıktaki nemin atılmasını daha da zorlaştıracaktır. Havadaki yüksek nem, altlık üzerindeki hava hareketini arttırarak telafi edilebilir. Bu yere dökülen bir şeyin, havlu kullanılarak emilmesinden farklı değildir. Eğer havlu kuru ise bunu çok kolay yapabilirsiniz. Eğer havlu nemli ise, dökülen sıvının üzerinde bir miktar dönmek gerekir. Bu zorlukları aşmanın en iyi yolu karıştırıcı fan sistemi kullanmaktır (Şekil 4). Karıştırıcı fan sistemi, kümes içindeki hava katmanlarını dağıtır, ancak daha önemlisi altlık üzerindeki hava hareketini artırdığı için altlıktaki nemi uzaklaştırmaya yardım eder. Uygun bir karıştırıcı fan sistemi, 0,25 m/sn civarında hava hızları üreterek, tavuklar üzerinde zararlı hava akımları oluşturmadan altlık genelinde hava taşır. İdeal olarak karıştırıcı fanlar, nemin uzaklaştırılmasını en üst düzeye çıkarmak için devamlı çalışmalıdır ancak minimum fanların çalışması sırasında oluşan hava akım modelini bozabileceği için, zamanlı fanların çalışması sırasında karıştırıcı fanlar geçici olarak kapatılabilir. En büyük sıkıntılardan biri, ısıtma maliyetinin düşük tutularak, altlık neminin kontrolünün nasıl yapılacağıdır. Soğuk havalarda her zaman için altlık neminin uzaklaştırılmasıyla bir miktar sıcaklık kaybı olacaktır; bu kaybın ne kadar olacağı kümesteki hava giriş sisteminin performansına bağlıdır. Bir kümes sızdırmaz ise, hava değişim oranları daha iyi kontrol edilebilecek ve hava girişlerinden giren hava en fazla olacaktır, bunlarla beraber giren havanın hem ısıtıcılar hem de tavuklar tarafından üretilen ısıyla ısıtılması daha iyi olacaktır. Altlık neminin kontrolü, imkansız bir görev gibi görünse de, kümes nemi ile gelen havanın doğru yönetimiyle bu sağlanabilir. Uygun altlık yönetimiyle, tavukların sağlığı ve performansı için daha iyi bir ortam sağlanabilir. ASIL METİN: The Three Keys to Litter Moisture Control...Fresh Air, Heat, and Air Movement Volume 24 Number 11, November 2012 The University of Georgia Cooperative Extension Service College of Agricultural and Environmental Science/Athens, Georgia USA Michael Czarick (Extension Engineer), Brian Fairchild (Extension Poultry Scientist)