TÜRKİYE CUMHURİYETİ BAŞBAKANLIK YATIRIM DESTEK VE TANITIM AJANSI TÜRKİYE TURİZM SEKTÖRÜ RAPORU

Transkript

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ BAŞBAKANLIK YATIRIM DESTEK VE TANITIM AJANSI TÜRKİYE TURİZM SEKTÖRÜ RAPORU DECEMBER OCAK

2 İÇİNDEKİLER 1. Yönetici Özeti 3 2. Sektöre Genel Bakış Küresel Sektör Türkiye Turizm Sektörü Genel Bakış Otelcilik Piyasası Havacılık Sektörü Devlet Teşvikleri Sektörle İlgili Beklentiler İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Türkiye Turizm Stratejisi SWOT Analizi Sektördeki Birleşme ve Şirket Satın Alma İşlemleri Sektördeki Kurum ve Kuruluşlar 14 Şekiller Listesi 15 Kısaltmalar 16 2

3 1. Yönetici Özeti Dünya genelinde 210 milyonu aşkın kişiye istihdam sağlayan (küresel istihdamın % 7,6 sı) turizm sektörü, dünyadaki en büyük sektörlerden biridir ve küresel ekonomik gelişime güçlü bir ivme kazandırmaktadır. Sektörün 2009 yılında milyar ABD doları hacme ulaştığı tahmin edilmektedir. Bu rakam 2009 yılı dünya GSYİH sinin % 9,4 üne (2008 yılında % 9,6) karşılık gelmektedir. 1 Dünya turizminin 2009 yılındaki direkt GSYİH si küresel ekonomik durgunluk, salgın hastalıklar, yüksek petrol fiyatları ve döviz kurlarındaki dalgalanmalar sonucunda % 3,5 oranında daralmıştır. 2 Ancak geçmişteki trendler turizm sektörünün küresel GSYİH ye kıyasla daha dalgalı bir seyir izlediğini, iyi yıllarda daha yüksek zirveler, kötü yıllarda ise daha derin düşüşler yaşadığını göstermektedir. Buna paralel olarak, ortalamada her yıl % 3 - % 4 hızında büyümesi beklenen dünya GSYİH sine karşılık turizm sektöründe yıllık ortalama % 6 ile % 7 seviyelerinde büyümenin beklendiği bir gelişim sürecine yaklaşmakta olduğumuz söylenebilir. 3 Bu gelişim sürecine yaklaşırken, Dünya Ekonomik Forumu nun Seyahat ve Turizm Sektöründe Rekabet Raporu'nun 2009 yılı sayısında başarının temel anahtarının kamu ve özel sektör ortaklıkları olduğu vurgulanmaktadır. Türkiye misafirperverlik geleneği, ılıman iklimi, çekici ve uzun kıyı şeridinin yanında, doğal güzellikleri, eşsiz tarihi mekanları, arkeolojik ören yerleri ve giderek gelişen altyapısıyla turizm sektörünün son derece gelişmiş olduğu bir ülkedir. Turizm sektörü bu etkenlere bağlı olarak son dönemlerdeki ekonomik kalkınmanın arkasındaki en önemli itici güçlerden biri olmuştur. Yaklaşık 1,7 milyon kişiye istihdam sağlayan sektör (bu rakam toplam istihdamın % 7,2 sini oluşturmaktadır), 2009 yılında 95,3 milyar TL değerinde ekonomik faaliyette bulunmuştur. Bu rakam Türkiye nin toplam GSYİH sinin yaklaşık % 10,2 sine denk gelmektedir. 4 Almanya, İngiltere ve Rusya Federasyonu Türkiye ye ziyaretçi gönderen ülkeler arasında başta gelmektedir. Bu üç ülke vatandaşları Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin yaklaşık % 36'sını oluşturmaktadır. Yabancı ziyaretçilerin yaklaşık % 60 ı Antalya ve İstanbul u tercih etmektedir. Günümüzde Türkiye deki faal otellerin yataklık kapasitesine ek olarak toplamda yatak kapasiteli birçok otel yatırım aşamasındadır ile 2008 yılları arasında yatak kapasitesindeki yıllık bileşik büyüme oranı % 6,1 e ulaşmıştır yılına kadar ulusal havayolu şirketi THY nin tekeli altında bulunan havacılık sektörü, sonrasında atılan liberalleşme adımları sonucunda artan yurt içi yolcu sayısı ile, yılları arasında % 25,2 gibi rekor sayılabilecek bir yıllık bileşik büyüme oranına ulaşmıştır. Aynı dönemde uluslararası yolcu sayısı da her yıl ortalama % 8,5 oranında artmıştır. Rapor tarihi itibarıyla Türkiye de 5 adet havayolu şirketi toplamda 270 uçak ile faaliyettedir. 6 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı yatırımcılara bir yol haritası sunmak amacıyla Türkiye Turizm Stratejisi 2023 raporunu yayınlamıştır. Hükümet bu çerçeve dahilinde ülkenin turizm potansiyelinden en iyi şekilde yararlanılması amacını gütmekte ve bu amaç doğrultusunda çeşitli destekler sağlamaktadır. Türkiye de günümüze kadar öncelik kıyı turizmine verilmiştir. Gelecek dönemlerde kıyı turizminin daha da büyümesi beklenmekle birlikte, turizm sektörü, sağlık, termal-kaplıca, kış sporları, dağcılık, kongre ve fuar aktiviteleri, yatçılık ve golf gibi farklı dallar açısından da yüksek bir gelişme potansiyeline sahiptir. İstanbul, Peç (Macaristan) ve Essen (Almanya) ile birlikte 2010 yılı Avrupa Kültür Başkenti dir. Avrupa Birliği tarafından Avrupa Kültür Başkenti olarak seçilen şehir bir takvim yılı süresince kültür hayatını ve kültürel gelişimini sergileme şansını yakalamaktadır. İstanbul Avrupa Kültür Başkenti etkinliklerinin sektöre çok sayıda avantaj getirmesinin yanında önemli bir gelir sağlaması da beklenmektedir. Türkiye turizm sektörü küresel ekonomik darboğaza rağmen 2008 yılında da büyümeyi başarmış ve tarihinin en başarılı yılını geçirmiştir yılında küçük çapta da olsa bir daralma yaşayan sektörle ilgili beklentiler oldukça güçlüdür. Sektörün gelecekte yeni iş olanakları yaratarak ve ödemeler dengesini olumlu yönde etkileyerek ülkenin GSYİH artışına pozitif yönde destek olması beklenmektedir. 1 Travel & Tourism Economic Impact, WTTC, Global Travel & Tourism Update, WTTC, Kasım WTTC, EIU, The Travel & Tourism Competitiveness Report, World Economic Forum, Kültür ve Turizm Bakanlığı, SHGM, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü,

4 GSYİH (milyar ABD$) İstihdam ('000) 2. Sektöre Genel Bakış 2.1 Küresel Sektör Dünya genelinde 210 milyonu aşkın kişiye istihdam sağlayan (küresel istihdamın % 7,6 sı) turizm sektörü, dünyadaki en büyük sektörlerden biridir ve küresel ekonomik gelişime güçlü bir ivme kazandırmaktadır. Sektörün 2009 yılında milyar ABD doları hacme ulaştığı tahmin edilmektedir. Bu rakam 2009 yılı dünya GSYİH sinin % 9,4 üne (2008 yılında % 9,6) karşılık gelmektedir. 7 Sektör son iki yıldır başta terör, salgın hastalıklar, doğal felaketler, yüksek petrol fiyatları ve döviz kurlarındaki dalgalanmalar olmak üzere çok sayıda zorlukla karşılaşmıştır. Yıllık ortalama % 3,6 oranında sağlıklı bir büyümenin gözlendiği dört yıllık bir dönemin ardından büyüme oranı 2008 yılında % 1 e düşmüş, 2009 yılında ise yaklaşık % 3,5 lik daralma sonucunda dünya turizm sektörünün direkt GSYİH si milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Orta ve uzun vadede sektörün yılda ortalama % 4 oranında büyüyerek her yıl 6 ila 8 milyon yeni iş yaratması beklenmektedir. 8 Sektörde yaşanması beklenen bu iyileşmenin ana etkenleri parasal ve vergisel teşvikler, mali canlandırma politikaları, varlık fiyatlarındaki toparlanma ve güçlenen kredi piyasaları olarak vurgulanmaktadır. Şekil 1 - Turizm Ekonomisi Kaynak: WTTC Turizm Ekonomisi T 2011T 2012T 2013T 2014T Turizm Ekonomisi GSYİH (Direk) Turizm Ekonomisi GSYİH (Dolaylı) İstihdam Küresel turizm talebi 2004 ile 2008 arasında % 9,8 lik bir yıllık bileşik büyüme oranı ile büyümüştür yılında % 6,4 lük bir düşüş yaşanmış ve toplam talep milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. 9 Küresel talepte en büyük pay % 22 ile ABD ye aittir. Ziyaretçi ihracatı ve diğer ihracat kalemleri de ( diğer" ile büyük ölçüde emtia kastedilmektedir) ABD nin hakimiyeti altındadır. ABD yi İspanya ve Fransa izlemektedir. Şekil 2 - Küresel Turizm Talebi ve İhracatı 2009 Talep - İlk 10 (milyar ABD$) Ziyaretçi İhracatı ve Diğer İhracat- İlk 10 (milyar ABD$) Kaynak: WTTC Kaynak: WTTC 7 Travel & Tourism Economic Impact, WTTC, Global Travel & Tourism Update, WTTC, Kasım Tourism Impact Data Forecast, WTTC,

5 2008 yılında, 79,3 milyon ziyaretçi ile en çok sayıda yabancı ziyaretçi çeken ülke Fransa olmuştur. Fransa yı ABD ve İspanya takip ederken, Türkiye 25 milyon yabancı ziyaretçi ile 8. sırayı almıştır. Yabancı Turist Sayısı İlk ,0 80,0 60,0 40,0 20,0-79,3 58,0 57,3 53,0 Şekil 3 - Yabancı Ziyaretçi Sayısı ,7 Seyahat sektörü, son iki yılda petrol fiyatları ve döviz kurlarında yaşanan dalgalanmalardan olumsuz yönde etkilenmiştir yılında küresel petrol talebindeki hızlı artış sonucunda petrol fiyatları yükselmiş ve Temmuz ayında varil fiyatı 140 ABD dolarına ulaşmıştır. 10 Küresel ekonomik darboğazın etkileri petrol fiyatlarının artıştan hızlı bir düşüş yaşamasına neden olmuş ve 2008 yılı sonlarında varil fiyatı 34 ABD dolarına kadar inmiştir. Artan petrol fiyatlarının neden olduğu zarara ek olarak, bu düşüşü öngöremeyen ve piyasa fiyatlarının üzerinde alım anlaşmaları yapmış olan birçok havayolu şirketi fiyatlardaki düşüşten faydalanamamışlardır. Bununla birlikte, 2009 yılından itibaren petrol fiyatları yükselme eğilimini sürdürmüş ve güncel bilgilere göre varil fiyatı 80 ABD dolarını aşmıştır. 11 Gelecekteki fiyatlara dair belirsizlikler birçok havayolu şirketinin alım anlaşmalarını günümüz fiyatları üzerinden yapmasını engellemekte ve bu şirketleri fiyat artışlarını müşterilerine yansıtmaya zorlamaktadır. Seyahat sektöründe uluslararası faaliyette bulunan birçok şirket döviz kurlarındaki dalgalanmalara maruz kalmakta ve kur riskini azaltmaya yönelik vadeli işlemler uygulamaktadır. Ancak yakın tarihte avro, ABD doları ve sterlinde yaşanan dalgalanmalar kur riskinin başarıyla yönetilmesinin oldukça zor olduğunu kanıtlamıştır. Günümüzde birçok havayolu şirketi satın alma gücündeki düşüş, terör ve salgın hastalıklar ile ilgili kaygıların bu trendlerle bir araya gelmesi sonucunda büyüme yerine hayatta kalma stratejileri üzerine odaklanmaktadır. Öte yandan, geçmişteki trendler turizm sektörünün küresel GSYİH ye kıyasla daha dalgalı bir seyir izlediğini, iyi yıllarda daha yüksek zirveler, kötü yıllarda ise daha derin düşüşler yaşadığını göstermektedir. Buna paralel olarak her yıl ortalama % 3 - % 4 hızında büyümesi beklenen dünya GSYİH sine karşılık turizm sektöründe yıllık ortalama % 6 ile % 7 seviyelerinde büyümenin beklendiği bir gelişim sürecine yaklaşmakta olduğumuz söylenebilir. 30,2 Şekil 4 - Turizm Sektörü ve Küresel GSYİH Büyüme Oranları 25,4 25,0 24,9 22,6 Fransa ABD İspanya Çin İtalya İngiltere Ukrayna Türkiye Almanya Meksika Kaynak: UNWTO Turizm Sektörü ve Dünya GSYİH'sindeki Büyüme %15,0 %10,0 %5,0 %0,0 %(5,0) %(10,0) Kaynak: WTTC, EIU T 2011T 2012T 2013T 2014T Turizm Endüstrisi GSYİH büyüme Dünya GSYİH büyüme 10 EIU (Economist Intelligence Unit) 11 Bloomberg 5

6 GSYİH (milyar TL) İstihdam (000) Dünya Ekonomik Forumu nun Seyahat ve Turizm Sektöründe Rekabet Raporu'nun 2009 sayısında yayınlanan bir makalede mevcut ekonomik ortamda talebi tekrar canlandırmanın temel yöntemlerinden biri olarak kamu ve özel sektör ortaklıklarının önemi vurgulanmaktadır. 12 Kamu kesimi turizmin gelişmesi ve tanıtılmasında eskiden beri önemli bir rol üstlenmektedir. Günümüzde, kamu kesimi ve özel sektör arasında kurulacak etkin bir iş birliği sektörün temel sorunlarını uygun bir şekilde ele alıp sektördeki gelişmenin altyapısını tesis edecek yasal çerçeveyi belirleyerek büyümeye önemli bir ivme kazandırabilecektir. Bu ivme özellikle gelişmekte olan ülkelerde ekonominin genel büyüme potansiyeli sayesinde çok daha güçlü olabilir. 2.2 Türkiye Turizm Sektörü Genel Bakış Türkiye doğal güzellikleri, eşsiz tarihi mekanları, arkeolojik ören yerleri, gelişmekte olan turistik altyapısı ve misafirperverlik geleneği ile dünyanın en çok tercih edilen turizm destinasyonlarından biri haline gelmiştir. İstanbul Boğazı üzerindeki iki asma köprü Asya ve Avrupa yı birbirine bağlamaktadır. Türkiye nin Asya kıtasında yer alan ve Romalılar tarafından Küçük Asya olarak adlandırılan Anadolu Yarımadası, birçok eski uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkede yazların uzun sürmesi ülkeyi yaz tatili açısından son derece popüler hale getirmektedir. Turizm sektörü yeni istihdam olanakları yaratması, GSYİH ve ödemeler dengesine pozitif yönde destek olması gibi özellikleriyle Türkiye de son yıllarda yaşanan ekonomik kalkınmanın arkasındaki en önemli etkenlerden biri olmuştur. Seyahat sektörü ile birlikte yaklaşık 1,7 milyon insana istihdam sağlayan sektör (ülkedeki toplam istihdamın % 7,2 sine denk gelmektedir), 2009 yılında 95,3 milyar TL değerinde ekonomik faaliyette bulunmuştur. Bu rakam Türkiye nin toplam GSYİH sinin yaklaşık % 10,2 sine denk gelmektedir. 13 Şekil 5 - Türkiye Turizm Ekonomisi Türkiye Turizm Ekonomisi T 2011T 2012T 2013T 2014T Türkiye Turizm GSYİH (Direkt) Türkiye Turizm GSYİH (Dolaylı) İstihdam (Toplam) İstihdam (Direkt) Kaynak: WTTC İstihdam (Dolaylı) Yabancı ziyaretçi sayısı ve turizm gelirleri son dönemlerde büyük bir hızla artmaktadır. Türkiye turizm sektöründeki büyüme hızı sektörün global büyüme hızının üzerindedir. Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin küresel toplam içindeki payı 1990 yılında % 1,1 iken 2008 yılında % 2,7 ye ulaşmıştır. Aynı şekilde, 1990 yılında % 1,2 olan turizm gelirlerinin küresel turizm GSYİH si içindeki payı da 2008 yılında % 2,3 e yükselmiştir Girgis, A. Ibrahim U., The importance of Public-Private Partnership in the Current Downturn, The Travel & Tourism Competitiveness Report, World Economic Forum, Tourism Highlights, UNWTO (Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü),

7 Şekil 6 - Ziyaretçi Sayısı : Türkiye ve Dünya Ziyaretçi Sayısı - Türkiye / Dünya 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 %3,0 %2,5 %2,0 %1,5 %1,0 %0,5 - %0, Ziyaretçi sayısı - Türkiye (milyon) Ziyaretçi sayısı - Türkiye / Dünya Kaynak: UNWTO 1982 yılında yürürlüğe giren 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu sektörün büyümesine güçlü bir ivme kazandırarak Türkiye yi özellikle Batı Avrupalı turistler için oldukça popüler hale getirmiştir. Almanya da düzenlenen Dünya Kupası nın seyahat trendlerini tüm dünyada etkilediği 2006 yılı dışında artış trendi 2000 yılından bu yana günümüze kadar devam etmiştir. Türkiye 2008 yılında, dünya çapında kötüleşen koşullara rağmen, 26 milyonu yabancı ve 4 milyonu yerli olmak üzere toplam 30 milyon ziyaretçi ağırlayarak tarihinin en iyi yılını geçirmiştir. 15 Ziyaretçi sayısı ve turizm gelirleri sırasıyla % 13,6 ve % 18,5 artmış ve sonuç olarak ziyaretçi başına ortalama 708 ABD doları gelir elde edilmiştir yılının ilk üç çeyreğinde ziyaretçi sayısı % 1,5 artmış, ancak gelirler % 7 düşmüştür. Bunun sonucunda ziyaretçi başına ortalama gelir miktarı 647 ABD dolarına gerilemiştir $879 Şekil 7 - Yabancı Ziyaretçi Sayısı $736 $764 $748 $782 $810 $784 $752 $728 $679 $ Ziyaretçi sayısı (000) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Ziyaretçi başına turizm geliri (ABD$) $1.000 $900 $800 $700 $600 $500 $400 $300 $200 $100 $0 15 Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu),

8 Şekil 8 - Turizm Gelirleri %5,1 %5,2 %4,3 %4,1 %3,8 %6,0 %5, %2,9 %2,1 %2,9 %3,2 %2,8 %3,0 %4,0 %3,0 %2, %1, Turizm geliri (milyon ABD$) GSYİH içindeki payı (%) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı %0,0 Son üç yılın verilerine göre ülkemize gelen yabancı ziyaretçilerin yarısından fazlası Haziran ile Eylül ayları arasında gelmektedir. Kış döneminde ise sektör gelirleri azalmaktadır. Aylık Yabancı Ziyaretçi Sayısı Şekil 9 - Aylık Yabancı Ziyaretçi Sayısı Kaynak: TÜİK Almanya, İngiltere ve Rusya Federasyonu Türkiye ye ziyaretçi gönderen ülkeler arasında başta gelmektedir. Bu üç ülke vatandaşları Türkiye ye gelen yabancı ziyaretçilerin yaklaşık % 36'sını oluşturmaktadır. Son üç yılda Türkiye ye gelen ziyaretçi sayısındaki en yüksek artış gözlenen ülkeler sırasıyla % 24,6, % 24, % 23, % 22,4 ve % 22 lik yıllık bileşik büyüme oranları ile Rusya Federasyonu, İsrail, Gürcistan, Ukrayna ve İtalya olmuştur. Şekil 10 - Türkiye ye Gelen Ziyaretçilerin Milliyete Göre Dağılımı Milliyete Göre En Çok Giriş Yapan Yabancılar - İlk 10 Almanya Rusya İngiltere Bulgaristan Hollanda İran Fransa Gürcistan Ukrayna ABD Kaynak: TYD (000) 8

9 Yabancı ziyaretçilerin yaklaşık % 60 ı Antalya ve İstanbul u tercih etmektedir. Şekil 11 - Türkiye ye Gelen Ziyaretçilerin Başlıca Turistik Merkezlere Göre Dağılımı Ziyaretçilerin Turizm Merkezlerine Göre Dağılımı Antalya İstanbul Muğla İzmir Aydın Diğer Kaynak: TYD (000) Otelcilik Piyasası Türkiye nin 3 büyük şehri olan İstanbul, Ankara ve İzmir ile popüler tatil beldeleri Antalya, Muğla ve Aydın otellerin yoğunlaştığı illerdir. Günümüzde Türkiye deki faal otellerin yataklık kapasitesine ek olarak toplamda yatak kapasiteli birçok otel yatırım aşamasındadır ile 2008 yılları arasında yatak kapasitesindeki yıllık bileşik büyüme oranı % 6,1 e ulaşmıştır. Türkiye Otel Yatak Kapasitesi Şekil 12 - Türkiye deki Otel Yatak Kapasitesi Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Faaliyette Yatırım aşamasında Aşağıdaki grafikte de görüldüğü üzere, Akdeniz Bölgesi en geniş yatak kapasitesine sahiptir. Bununla birlikte, Ege Bölgesi ndeki yatak kapasitesi hızla gelişmektedir ve yeni yatırımlarla birlikte % 67 oranında artması beklenmektedir. İstanbul da başlı başına oldukça geniş bir yatak kapasitesine sahiptir. Bölge Bazında Otel Yatak Kapasitesi Doğu Anadolu Orta Anadolu Batı Anadolu Akdeniz Doğu Karadeniz Batı Karadeniz Ege Bölgesi Doğu Marmara Batı Marmara Istanbul Şekil 13: - Bölge Bazında Otel Yatak Kapasitesi Faaliyette Yatırım aşamasında Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 9

10 2008 yılı rakamlarına göre faaliyetteki yatak kapasitesinin % 83 ü otellerde, % 10 u ise tatil köylerinde bulunmaktadır. Toplam kapasitenin % 38, % 31 ve % 19 u sırasıyla beş, dört ve üç yıldızlı otellere aittir. Öte yandan, yatırım aşamasındaki kapasitenin faaliyetteki kapasiteden fazla olması apart otellerin günümüzde popülerlik kazandığını göstermektedir. Şekil 14 - Türlerine Göre Otel Yatak Kapasitesi Türlerine Göre Turizm Belgeli Konaklama Tesislerinin Yatak Sayısı 100% 80% 60% % 20% 0% Otel Tatil köyü Apart otel Diğer Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Faaliyette Yatırım aşamasında Türkiye deki birçok otel ve turistik tesis Hazine ye ait araziler üzerinde bulunmaktadır. Bu araziler 49 yıllığına kiralanmaktadır ve sözleşmeler genellikle bu sürenin sonunda yenilenmektedir li yıllardan bu yana birçok uluslararası otel zinciri Türkiye piyasasına girmiştir. Rapor tarihi itibarıyla dünyadaki en büyük 10 otel zincirinden dokuzu Türkiye'de faaliyet göstermektedir. 17 Otel sayısı açısından 15 otel ile Best Western International zinciri başta gelmektedir ve bunu 8 otelle IHG Group takip etmektedir. Şekil 15 - Türkiye deki Uluslararası Otel Zincirleri Türkiye'deki Uluslararası Otel Zincirleri Grup Marka Lokasyon Otel Sayısı Best Western Int. Best Western İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya 15 IHG Group InterContinental Holiday Inn Istanbul, Ankara, Izmir, Bursa 8 Hilton Hotels Hilton Conrad Istanbul, Ankara, Izmir, Adana, Kayseri, Mersin 8 Wyndham Worldw ide Mariott International Starw ood Accor Ramada Courtyard Ritz Carlton Sheraton W Hotels Novotel Ibis Istanbul, Ankara, Muğla, Kahramanmaraş Istanbul, Antalya, Erzurum 6 İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya Istanbul, Eskişehir, Trabzon 4 Carlson Hospitality Radisson İstanbul, Ankara, İzmir 4 Hyatt Havacılık Sektörü Hyatt Regency Park Hyatt Kay nak: Turkey Hotel Market Ov erv iew, Pamir & Soy uer, 2009 Istanbul 2 Türkiye de havacılık sektörü son on yılda önemli ölçüde büyümüştür yılına kadar serbest rekabete kapalı olan ve ulusal havayolu şirketi olan Türk Hava Yolları nın tekeli altında bulunan sektör, sonrasında atılan liberalleşme adımları sonucunda artan yurt içi yolcu sayısı ile yılları arasında % 25,2 gibi rekor sayılabilecek bir yıllık bileşik büyüme oranına ulaşmıştır. Aynı dönemde uluslararası yolcu sayısı da her yıl Türkiye Otel Piyasasına Genel Bakış, Pamir & Soyuer,

11 Yolcu Sayısı (milyon) ortalama % 8,5 oranında artmıştır. Türkiye de 2002 yılındaki tekel döneminde hepsi Türk Hava Yolları na ait olmak üzere 150 adet uçak bulunmaktayken, rapor tarihi itibarıyla faal olan 5 havayolu şirketinin toplamda 270 adet uçağı bulunmaktadır. 18 Şekil 16 - Türkiye Havacılık Sektöründe Yurt İçi ve Uluslararası Yolcu Sayısı Türkiye Havacılık Sektörü - Yurt İçi ve Uluslararası Yolcu Sayısı Devlet Teşvikleri 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu kapsamında sunulan teşviklerin bir özeti aşağıda listelenmiştir Yurt içi Uluslararası (*) Yurt içi için açıklanan verilerde her yolcu hareketi kalkışta ve inişte iki kez sayılmaktadır. Fakat uluslararası verillerde her yolcu hareketi bir kez sayılmaktadır. Bu ikisini karşılaştırılabilir kılmak adına yurtiçi için açıklanan veriler ikiye bölünmüştür. Kaynak: SHGM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) Turizm Yatırımı için Arazi Tahsisi: Kamu arazileri nispeten ekonomik bedellerle 49 yıllığına turizm tesislerine tahsis edilebilmektedir. Yabancı Personel Çalıştırma: Belgeli işletmelerde, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilen izinle yabancı uzman personel ve sanatkârlar çalıştırılabilir. Kanunun Türk vatandaşları için geçerli kıldığı bazı yükümlülükler yabancı personel için geçerli değildir. Ancak bu şekilde çalıştırılan yabancı personelin miktarı toplam personelin % 10'unu geçemez. Bu oran Bakanlıkça % 20'ye kadar artırılabilir. Bu personel işletmenin faaliyete geçişinden 3 ay öncesinden itibaren çalışmaya başlayabilir. Belgeli turizm tesislerinde çalıştırılacak ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanununun 12. maddesi kapsamına giren belgeli işletmelerde 21 yaşından küçük kişilerin çalıştırılabilmeleri o yerin en büyük mülki amirinin izni ile mümkündür. Haberleşme Kolaylıkları: Belgeli yatırım ve işletmelerin telefon ve teleks taleplerine ilişkin her türlü işlem ve tahsis öncelikle yapılır. İhracatçılara Ayrıcalıklı Muamele: Belgeli işletmelerden, bu amaca yönelik olarak Bakanlar Kurulunca her yıl belirlenen döviz miktarını sağlayanlar, ihracatçı sayılırlar. Turizm Kredileri: T.C. Turizm Bankası Anonim Şirketi kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezlerindeki belgeli yatırımlara tahsis edilmek üzere, yabancı kaynaklardan döviz kredileri alabilir. Not: Turizm tesislerinde kullanılan elektrik, doğal gaz gibi hizmetlerin fiyatlarının düşürülmesine yönelik bir kanun tasarısı hazırlanma aşamasındadır. 18 Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM),

12 2.3 Sektörle İlgili Beklentiler Türkiye turizm sektörü küresel ekonomik darboğaza rağmen 2008 yılında da büyümeyi başarmış ve tarihinin en başarılı yılını geçirmiştir. Sektörle ilgili beklentiler de oldukça güçlüdür. Sektörün gelecekte yeni iş olanakları yaratarak ve ödemeler dengesini olumlu yönde etkileyerek ülkenin GSYİH artışına pozitif yönde destek olması beklenmektedir İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti İstanbul, Peç (Macaristan) ve Essen (Almanya) ile birlikte 2010 yılı Avrupa Kültür Başkenti dir. Avrupa Birliği tarafından Avrupa Kültür Başkenti olarak seçilen şehir bir takvim yılı süresince kültür hayatını ve kültürel gelişimini sergileme şansını yakalamaktadır. İstanbul Avrupa Kültür Başkenti etkinliklerinin sektöre çok sayıda avantaj getirmesinin yanında önemli bir gelir sağlaması da beklenmektedir Türkiye Turizm Stratejisi Türkiye de günümüze kadar öncelik kıyı turizmine verilmiştir. Gelecek dönemlerde kıyı turizminin daha da büyümesi beklenmekle birlikte, turizm sektörü, sağlık, termal-kaplıca, kış sporları, dağcılık, kongre ve fuar aktiviteleri, yatçılık ve golf gibi farklı dallar açısından da yüksek bir gelişme potansiyeline sahiptir. Ancak bu potansiyelin önemli bir bölümünden henüz faydalanılamamaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı bu tür alternatiflerin kullanılmasına yönelik bir yol haritası ortaya koymak ve sektöre planlama ve uygulama aşamalarında rehberlik etmek amacıyla Türkiye Turizm Stratejisi 2023 adlı raporunu yayınlamıştır. Bu çerçevede, sektöre yatırım yapmayı düşünen yatırımcılar planlama, arazi tahsisi ve turizm projeleri ile ilgili olarak, hükümet tarafından destekleneceklerdir. Bu teşviklerin özellikleri ve biçimleri yıllık olarak belirlenmektedir. Sağlık Turizmi ve Termal Turizm Türkiye nin aşağıda belirtilen dört bölgesi sağlık ve termal turizmi açısından elverişlidir: Güney Marmara: Balıkesir, Çanakkale ve Yalova Güney Ege bölgesi: Aydın, Denizli, Manisa ve İzmir Frigya: Afyon, Ankara, Uşak, Eskişehir ve Kütahya Orta Anadolu: Aksaray, Kırşehir, Niğde, Nevşehir ve Yozgat. Kış Turizmi Kış turizmine yönelik tesislerin daha iyi işleyebilmesi için kara yolu ya da liftler aracılığıyla daha kolay erişim sağlanacaktır. Yeni konaklama tesisleri yapılarak ek kapasite tesis edilecektir. Mevcut kayak pistleri uluslararası standartlara uygun hale getirilecektir. Kış sporları müsabakaları ve etkinlikleri desteklenecektir. Golf Turizmi Golf sporuna uygun alanlar saptanacak ve Türkiye Golf Federasyonu ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yeni golf sahalarına ilişkin projeler geliştirilecektir. Yat Turizmi Yabancı bayraklı yatlara liman giriş izni işlemlerinin tek bir otorite tarafından yürütülmesi sağlanacaktır. Yat turizminden elde edilen gelirlerin sektörün altyapısını geliştirmek ve fuarlarda kullanılmak üzere sektöre aktarılması hedeflenecektir. Yat kulüplerinin gelişmesi teşvik edilecektir. Yelkenli ve spor amaçlı yatların motorlu yatlara oranla daha az vergi ödemesi için yasal düzenleme yapılacaktır. Sintine suları ile katı atıkların işlenebilmesine yönelik teknik standartlar belirlenecektir. Yat turizmi alanında çalışan veya ihtiyaç duyulan personelin eğitilmesi için gerekli adımlar atılacaktır. Kongre ve Fuar Turizmi Kongre turizminin gelişmesi için öncelikli olarak seçilen yedi ilde (İstanbul, Ankara, Antalya, İzmir, Bursa, Konya ve Mersin) Kültür ve Turizm Bakanlığı öncülüğünde toplantılar düzenlenerek kongre turizminin gelişmesi için gerekli örgütlenmenin kurulması sağlanacaktır. 12

13 Eko-Turizm ve Yayla Turizmi Bölge halkı eğitilecek ve yöresel müzelerin açılması teşvik edilecektir. 2.4 SWOT Analizi Strengths (Güçlü Noktalar) Mükemmel bir kıyı şeridi, çok sayıda doğal güzellik, eşsiz tarihi mekanlar, arkeolojik öneme sahip turistik yerler ve ılıman iklim Konaklama sektöründeki geniş bilgi birikimi İyi eğitimli işgücü Güçlü devlet desteği Weaknesses (Zayıf Noktalar) Ortalama fiyatların komşu ülkelere kıyasla daha düşük seviyede olması ve piyasadaki çok sayıda firma arasında yüksek seviyede fiyat rekabeti bulunması Artan girdi maliyetleri Sektördeki nispeten küçük ölçekli şirketlerde rastlanan kayıt dışı işlemler ve vergi kayıpları Opportunities (Fırsatlar) Kıyı turizmine ek olarak, sağlık turizmi ve termal turizm, kış turizmi, golf turizmi ve yat turizmi gibi çeşitli turizm türlerinde henüz değerlendirilmemiş bir potansiyel bulunması Genç ve donanımlı iş gücünün mevcut bulunması Havacılık sektöründe artan liberalleşme İstanbul un 2010 Avrupa Kültür Başkenti olması Threats (Tehditler) TL nin diğer para birimlerine karşı değer kazanması Alkolden alınan Özel Tüketim Vergisi nin yüksek seviyede olması Günlük konaklama ücretlerinden %3 oranında vergi alınması 2.5 Sektördeki Birleşme ve Şirket Satın Alma İşlemleri Aşağıda son on yıl içinde Türkiye turizm sektöründe yabancı yatırımcılar tarafından yapılan önemli birleşme ve satın alma işlemlerinin bir listesi yer almaktadır. # Satın Alan Ülke Hedef Şirket Tarih 1 International Restaurants Group Hisse Oranı İşlem Değeri (Milyon ABD$) ABD Istanbul Doors Group Eylül 08 38,5% 40,5 2 Naguib Mikati Lübnan Keyland Turizm Seyahat ve Ticaret Şubat ,0% 11,7 3 Klueh Service Management TS Almanya Emin Catering Kasım 07 51,0% 13,0 4 Velios Limited Rusya AFM Uluslararasi Film Produksiyon ve Ticaret A.S. Ekim 07 51,9% 28,5 5 Mirax Group Rusya Sungate Port Royal Ağustos ,0% 340,0 6 Colony Capital LLC ABD Mars Entertainment Group Nisan 07 55,0% Açıklanmamıştır 7 Ticketmaster Entertainment Inc. ABD Biletix Kasım ,0% Tez Tour Rusya Coralia Club Palmariva Ağustos ,0% 29,0 13

14 2.6 Sektördeki Kurum ve Kuruluşlar Sektör Kurum ve Kuruluşları İsim Kod Tanım Web sitesi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı TCKTB Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye'deki turizm yasası ve politikasından sorumludur. w w.kultur.gov.tr/ Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği TYD 1988 yılında, başlıca Turizm Yatırımcıları tarafından kurulan Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği (TYD), kurulduğundan bu yana Turizmin ve Turizm Yatırımcılarının çeşitli sorunlarının çözümünde ve geleceğe dair planlarında yardımcı olan, kamuoyuna Turizm Yatırımcılığının önemini w w.ttyd.org.tr/ anlatan, ülkemizin dünya turizminden aldığı payı her geçen gün biraz daha arttırmak için çaba sarfeden bir sivil toplum kuruluşudur. Türkiye Otelciler Federasyonu TÜROFED Türkiye Otelciler Federasyonu 12 bölgesel otel derneğini tek çatı altında toplamaktadır. w w.turofed.org.tr/ Türkiye Seyahat Acentaları Birliği TÜRSAB TÜRSAB 1972 yılında kurulmuş olan bir meslek birliğidir. TÜRSAB'ın temel amacı, seyahat acentalığı mesleğini Türkiye ekonomisi ve turizm sektörüyle paralel olarak geliştirmek ve mesleki etik ve dayanışmayı w w.tursab.org.tr/ korumaktır. Turist Rehberleri Birliği TUREB TUREB, Türkiye'deki tüm profesyonel turist rehberliği kuruluşlarının bir İşbirliği ve Koordinasyon Protokolü neticesinden birleşmesinden oluşmuş ulusal bir federasyondur. TUREB'i meydana getiren turist rehberliği dernekleri Türkiye'nin her tarafından 5-6 bin civarında turist rehberinin w w.tureb.net/ üyeliğine sahiptir. TUREB aynı zamanda WFTGA (Dünya Turist Rehberliği Dernekleri Federasyonu) ve FEG (Avrupa Turist Rehberliği Dernekleri Federasyonu) üyesidir. TUGEV'in amacı Türkiye nin milli hedef ve menfaatleri doğrultusunda ve Turizm Geliştirme Vakfı TUGEV devletçe uygulanacak turizm planı çerçevesinde Türk Turizminin, Turizm w w.turizmgelistirme Kültürünün, Turizm Ekonomisinin, Turizm Endüstrisinin ve Turizm vakfi.org/ Ticaretinin geliştirilmesinde; Türkiye nin Turistik değerlerinin yurt içi ve yurt dışında tanıtılmasına maddi ve manevi destek olmaktır. Derneğin kuruluş amacı, turizmle ilgili konular, sorunlar ve çözümler üzerinde bilimsel ve pratik çalışmalar yapmak, bu yönlü çalışmalara katkıda bulunmak, turizmin ve turistik tesislerin turizmin gereklerine uygun Turistik Otelciler Yatırımcılar ve İşletmeciler Birliği TUROB gelişmesini sağlamak, bu doğrultuda üyeleri arasında ve turizmle w w.turob.org/ doğrudan ve dolaylı ilgisi bulunan daire, kurum, kuruluş ve kişilerle irtibatı ve koordinasyonu sağlamak ve üyelerini sektör içinde ve dışında temsil etmektir. goturkey.com Türkiye'nin resmi turizm portalı w w.goturkey.com/ Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü SHGM 18 Kasım 2005 tarihinden itibaren geçerli olan 5431 sayılı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü'nün yeniden yapılanmasına yönelik temeller atılmıştır. Böylece optimum seviyede güvenli havacılık ve sivil havacılık aktivitelerinin uluslararası kurallar ve standartlara uygun bir şekilde yürütülmesi sağlanmıştır. w w w.shgm.gov.tr 14

15 Şekiller Listesi Şekil 1 - Turizm Ekonomisi 4 Şekil 2 - Küresel Turizm Talebi ve İhracatı 4 Şekil 3 - Yabancı Ziyaretçi Sayısı 5 Şekil 4 - Turizm Sektörü ve Küresel GSYİH Büyüme Oranları 5 Şekil 5 - Türkiye Turizm Ekonomisi 6 Şekil 6 - Ziyaretçi Sayısı : Türkiye ve Dünya 7 Şekil 7 - Yabancı Ziyaretçi Sayısı 7 Şekil 8 - Turizm Gelirleri 8 Şekil 9 - Aylık Yabancı Ziyaretçi Sayısı 8 Şekil 10 - Türkiye ye Gelen Ziyaretçilerin Milliyete Göre Dağılımı 8 Şekil 11 - Türkiye ye Gelen Ziyaretçilerin Başlıca Turistik Merkezlere Göre Dağılımı 9 Şekil 12 - Türkiye deki Otel Yatak Kapasitesi 9 Şekil 13: - Bölge Bazında Otel Yatak Kapasitesi 9 Şekil 14 - Türlerine Göre Otel Yatak Kapasitesi 10 Şekil 15 - Türkiye deki Uluslararası Otel Zincirleri 10 Şekil 16 - Türkiye Havacılık Sektöründe Yurt İçi ve Uluslararası Yolcu Sayısı 11 15

16 Kısaltmalar AB ABD Ar-Ge DTM EIU EUR GSYİH KDV ÖTV SHGM THY TL TÜİK TYD TYDTA UNWTO WTTC Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Araştırma ve Geliştirme Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Economist Intelligence Unit Avro Gayrisafi Yurt İçi Hasıla Katma Değer Vergisi Özel Tüketim Vergisi Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Türk Hava Yolları Türk Lirası Türkiye İstatistik Kurumu Turizm Yatırımcıları Derneği Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı The World Tourism Organization (Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü) World Travel and Tourism Council (Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi) 16

17 Yasal Uyarı Bu Belge yatırımcılara Türkiye deki büyüme öncelikli sektörlere dair bir sektör özeti sağlamak amacıyla, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı ( TYDTA ) tarafından, DRT Kurumsal Finans Danışmanlık Hizmetleri A.Ş. nin ( Deloitte ) destekleri ile derlenen seriden biridir. Belge bu sektörle ilgili bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Belge her şeyi kapsama ya da olası bir yatırımcının bu sektöre yatırım yapma ya da yapmama konusunda karar vermesi için ihtiyaç duyacağı tüm bilgileri içerme iddiasında değildir. Belge nin ya da sektöre dair yapılacak diğer incelemelerle bağlantılı olarak herhangi bir olası yatırımcıya ya da danışmanlarına verilecek herhangi bir yazılı ya da sözlü bilginin doğruluğu ya da tamlığı ile ilgili olarak, açık ya da zımni, herhangi bir beyanda bulunulmayacak ya da garanti verilmeyecektir ve bu konuyla ilgili olarak, TYDTA ya da Deloitte ya da herhangi bir alıcı ya da ilgili görevli, çalışan ya da temsilci tarafından herhangi bir sorumluluk kabul edilmeyecektir. TYDTA, Deloitte ve ilgili yan kuruluşları ve ortak şirketleri ile ilgili görevliler, çalışanlar ve aracılar Belge ye ya da bu gibi bilgilere ve bu Belge ve bilgilerde ortaya çıkabilecek hatalara ya da ihmallere dayanabilecek tüm sorumlulukları açıkça reddeder. Belge de yer alan bilgiler, Belge nin hazırlandığı dönemde halka açık bilgi kaynaklarına dayanarak hazırlanmıştır. Özellikle gelecekle ilgili projeksiyonlar, hedefler ve tahminlerin (varsa) elde edilebilmesi ya da kabul edilebilirliği konusunda herhangi bir beyanda bulunulmamakta ve garanti verilmemektedir. TYDTA ve Deloitte Belge de yer alan bilgileri doğrulamamıştır. Belge yi alan kişiler, Belge nin içindeki bilgileri yasal, kurumsal, vergisel ya da farklı bir öneri olarak yorumlamamalıdır. Herhangi bir alıcı ya da olası yatırımcı yatırım kararı verirken bu Belge ye dayanmamalıdır. Kendi durum tespit çalışmalarını yapmaları ve bağımsız danışmanlık hizmeti almaları önerilmektedir. Belge, burada anlatılan hisse senetleri ya da şirketler ya da varlıkların satılması ya da satın alınmasına ya da söz konusu sektöre yatırım yapılmasına yönelik bir teklif ya da davet olmayıp, TYDTA ya da Deloitte ya da ilgili yan kuruluşları ya da ortak şirketleri tarafından yapılan bir taahhüt ya da öneri niteliğinde de değildir. Belge nin dağıtımı ya da mülkiyet altına alınması ile ilgili olarak, TYDTA ya da Deloitte herhangi bir yargı alanında hukuksal sorumluluk kabul etmemektedir ve herhangi bir kayıt gereksinimi ya da diğer yasal sınırlamaların alıcı tarafından ihlal edilmesinden TYDTA ya da Deloitte sorumlu olmayacaktır. Belge nin aslı ya da üzerinde değişiklikler yapılmış versiyonu, hiçbir durumda yayınlanamaz, çoğaltılamaz ya da bir ücret ya da üyelik karşılığında üçüncü taraflara satılamaz. Belge nin fikri mülkiyet hakları TYDTA a aittir. 17