Suriye Krizinde Koruma Sorumluluğunun Uygulanabilirliliği The Applicability of Responsibility to Protect (R2p) in the Syrian Crisis

Transkript

1 Suriye Krizinde Koruma Sorumluluğunun Uygulanabilirliliği The Applicability of Responsibility to Protect (R2p) in the Syrian Crisis İKİNCİ GELENEKSEL YILLIK ULUSLAR ARASI HUKUK, EKONOMİ VE POLİTİKA KONFERANSI BİLDİRİSİ (Oxford Üniversitesi, Oxford, İngiltere) Annual International Conference on Law, Economics and Politics AICLEP 2015 Oxford September , Oxford, United Kingdom Hazırlayan/By: Selami CİNBAT İSTANBUL

2 İÇİNDEKİLER Özet... 4 Abstract Giriş: Suriye de yaşanan insan hakları ve Uluslar arası Silahlı Çatışma Hukuku İhlalleri ve Yaptırımları 8 a. Suriye de İnsan Hakları ihlalleri... 8 b. Kara ve hava bombardımanları:... 9 c. Kimyasal Silahların Kullanılması d. Varil Bombaları (Barrel Bombs) nın kullanılması e.yaptırımlar Koruma Sorumluluğu Koşullarının İncelenmesi Koruma Sorumluluğu Oluştuğuna Göre BM Şartına Göre Kuvvet Kullanmak Mümkün müdür? Sonuç: Kaynakça

3 KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri AP : Avrupa Parlamentosu BM : Birleşmiş Milletler BM : Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi BMMYK: BM Mülteciler Yüksek Komiserliği HRW : Human Rights Watch ICRC : Uluslar arası Kızılhaç Örgütü IDPs : Ülkesinde Yerinden Edilmiş Kişiler İHEB : İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi NATO : Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü OHCHR: Office of the Commissioner for Human Rights OPCW : Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons) R2P : Responsibility to Protect (Korum Sorumluluğu) RF : Rusya Federasyonu TOR : Terms of Reference UİHS : Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmesi UNHCR: United Nations High Commission for Refugees UNICEF: BM Çocuklara Yardım Fonu YUKK : Yabancılar ve Uluslar arası Koruma Kanunu -3-

4 Suriye Krizinde Koruma Sorumluluğunun Uygulanabilirliliği (The Applicability of Responsibility To Protect (R2p) in the Syrian Crisis) Selami CİNBAT 1 Özet Soğuk savaşın bitmesiyle, halkların o dönemde baskı altında tutulan özellikle temel hak ve özgürlükleri ve bazı siyasi haklarını talep etmeleri neticesinde, bazı ülkelerde demokratikleşme, insan haklarında iyileşme ve iyi yönetim görülürken, bazı ülkelerde ise taleplerinin karşılanmaması üzerine iç çatışmalar görülmeye başlanmıştır. Yaşanan bu süreçte, siviller her türlü tehlikeye hassas hale gelmeye başlamış, hükümet yanlılarının açık hedefi haline gelmiş, sistematik şiddet ve baskı yöntemleriyle göçe zorlanmışlardır. Yine merkezi hükümetler, siviller üzerinde aşırı ve orantısız güç kullanarak; ideolojilerini devam ettirmeye çalışmış, ırki, dini veya etnik nedenlerle kendi vatandaşları üzerinde terör faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Bunun neticesinde, binlerce insan katledilmiş, işkence ve tecavüze maruz kalmışlar, yurt içi ve yurt dışında göçe zorlanmışlardır. Örnek vermek gerektiğinde, Somali, Ruanda (1994), Bosna (Srebrenica,1995) ve Kosova (1999) da benzer durumlar yaşanmış ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin zamanında gerekli kararı almamasından dolayı, yukarıda belirtilen sonuçlar yaşanmıştır. Bunlardan Somali örneğinde Birleşmiş Milletler Konseyi kararı bulunduğundan, İnsancıl Müdahale olarak kabul edilirken, Bosna ve Ruanda; ev sahibi ülke rızası olduğundan, bu kapsama dahil edilmemektedir. Kosova müdahalesi ise Birleşmiş Milletler kararı olmadığı ve kınanmadığı, koalisyon kuvvetlerinin isteği doğrultusunda icra edildiğinden yine de insancıl müdahale kapsamına alınmamaktadır. Son olarak, Libya da Nisan 2011 de, Kaddafi rejiminin sivillerin politik taleplerine karşı yaptığı zalimce baskısına karşı, sivilleri ve onların yaşadıkları yerleri korumak amacıyla, Güvenlik Konseyi müdahale kararı vermiş, 1973 No.lu kararı ile uçuşu yasak bölge ilan etmiştir. Böylece, Güvenlik Konseyi tarihinde ilk defa egemen bir devlete karşı insanı sebeplerle kuvvet kullanılmasını onaylamıştır. Görüldüğü üzere, geç de olsa insani amaçla yapılan bu müdahaleler, bazı devletlerce insani müdahale olarak meşru sayılırken; bazı devletlerce Birleşmiş Milletler kararı olmadığı için insani müdahale olarak görünmemekte, dolayısıyla egemen bir devlete karşı olan bir müdahalenin meşru olmadığı savunulmaktadır. Libya örneğinde ise; bu defa Birleşmiş Devletler kararı olmasına ve başarı sağlanmasına rağmen, müdahalenin insanı amacından uzaklaşarak egemen bir 1 Selami CİNBAT, Harp Akademileri K.lığı (Yenilevent/İSTANBUL) nda öğretim elemanıdır. Aynı zamanda Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisidir. E mail:dtayfun50@hotmail.com -4-

5 devletin iç işlerine müdahale anlamına gelen rejimin ortadan kaldırılması sonucunu doğurduğundan, Libya müdahalesi eleştirilere maruz kalmıştır. Bu durumda insancıl müdahalenin meşru bir zemine oturtulması gereği ortaya çıkmaktadır. İnsancıl müdahalenin devletlerce üzerinde mutabık kalınan bir tanımı bulunmamaktadır. O halde egemen bir devletin kendi vatandaşlarına karşı yaptığı sistematik insan hakları ihlalleri durumunda, bu devlete insani amaçlarla kuvvet kullanıp kullanılmamasının meşru sayılabilmesinin şartlarının ortaya konulması ve bunun üzerinde devletlerin mutabık kalması önem arz etmektedir. Bu durum günümüzde Koruma Sorumluluğu (Responsibility To Protect, R2P) kavramıyla açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda, referans verilen Birleşmiş Milletler Uluslar Arası Müdahale ve Devlet Egemenliği Komisyonunun 2001 yılı Koruma Yükümlülüğü konulu raporudur. Bu raporda devletlerin sorumluluk ve yükümlükleri, bu sorumluluk ve yükümlüklerin yerine getirilmemesi durumunda kuvvet kullanma prensipleri ortaya konulmuştur. Bu rapor, 2007 yılında BM Genel Kurulunda görüşülmüş, üye devletlerin çoğunun onayını almasına rağmen, bazı üyeler çekince koymuşlardır. Dolayısıyla devletler, bu konuda tam bir görüş birliğine varamamışlardır. Bu makalede, Tunus ve Mısır da başlayan ve Libya da devam eden Arap Baharı etkisiyle, Mart 2011 yılında, Suriye de halkın Esat rejimine karşı demokratik taleplerini içeren gösterilerde, Rejim kuvvetlerinin sivillere ateş açması sonucu binlerce sivilin ölmesiyle başlayan olaylarda ve devamında askeri birliklerin de kullanılmasıyla yapılan kara ve hava bombardımanları neticesinde300,000 civarında sivilin ölmesine, başta Musul şehri olmak üzere şehirlerin tahrip edilmesine yol açan, sivillerin işkence görmesi ve gereksiz tutuklanmalarının sıkça yaşanması ve sivillerin katledilmesi, rehin alınmalar, tecavüz vakaları ve bunlara benzer insan yaşamına, vücut bütünlüğüne, onur ve şerefine, hak ve özgürlüklerine yapılan, yoğun, şiddetli ve sistematik insan hakları ihlallerinin yaşanması ve bunun neticesinde başta Türkiye olmak üzere Ürdün ve Lübnan a kaçan ve mülteci durumuna düşen 4 milyon civarında insanın yabancı ülkelerde zor şartlar altında yaşamaya mecbur bırakılması durumunun ortaya çıkmasıyla, Esat rejimine karşı insancıl müdahale (R2P) kapsamında kuvvet kullanılmasının meşruluğu incelenmektedir. Bu doğrultuda makalede aşağıdaki sorulara cevap aranmaktadır: 1. Suriye de yaşanan yoğun ve sistematik insan hakları ihlalleri dikkate alındığında, insancıl müdahale (R2P) koşulları oluşmuş mudur? 2. Oluşmuşsa, BM şartına göre kuvvet kullanmak mümkün müdür? İnceleme yapılırken devletlerin siyasi hedefleri kapsam dışında tutulmuş, konu sadece Koruma Sorumluluğunun meşru anlamda uygulanabilirliği açısından incelenmiştir. -5-

6 Anahtar kelimeler, BM kuvvet kullanma, insan hakları ihlalleri, koruma sorumluluğu. Abstract As a result of demanding the fundamental rights and freedom as well as some political rights; internal conflicts emerged in some countries. The use of excessive and disproportionate force by the central governments have caused terrorist activities of their own citizens. These have been realized by racial, religious or ethnic drives. As a result, thousands of people have been killed, subjected to torture and rape, forced to leave their homes. To give an example, similar situations occurred in Rwanda (1994), Bosnia (Srebrenica,1995), Kosovo (1999) and Libya (2011). As a result, some interventions have been realized by UN, NATO or Coalition Forces with/without the consent of the UN Security Council (SC). Although these interventions have been considered legitimate by some states for humanitarian reasons, it has been argued by some other states that they were not humanitarian interventions due to the lack of UN Security Council (SC) s decision. Additionally it has been asserted that an intervention against a sovereign state should not be accepted legitimate. In this case, a need arises to put humanitarian intervention under a legitimate basis. Humanitarian intervention has no agreed definition by states. So, in the event of a sovereign state's systematic human rights violations against its own citizens, it is important that, for humanitarian purposes, a terms of reference (TOR) be prepared by the states for legitimate use of force against this state under these cicumstances. This situation has been explained by the concept of Responsibility to Protect (R2P). In this context, our reference is 2001 report on the Protection Requirement of the United Nations International Commission on Intervention and State Sovereignty. With the impact of Arab Spring beginning in Tunisia in March 2011 and continuing in Libya, Egypt and, Syria, demonstrations have been organized for the democratic demands of the people against the Assad regime. However, thousands of civilians have been killed by the use of military troops and ground&air bombardments. 300,000 civilians have died so far as a result of the regime forces opening fire on civilians. This mainly led to the destruction of cities, torture of civilians, unnecessary arrests, the murder of civilians, hostage-takings, rape cases and severe&systematic human rights violations against the dignity&honor, rights and, freedom of its citizens. As a result, around 4 million Syrians have have been forced to migrate to neighbouring countries, Jordan, Lebanon and mainly Turkey and, they live under difficult conditions. -6-

7 In this paper, the legitimacy of humanitarian intervention and use of force against the Assad regime are to be questioned. In this context, the following questions are to be answered: 1. Have the conditions of R2P occurred in Syria when the intense and systematic human rights violations are taken into consideration? 2. If occurred, is it possible to use force according to the UN Charter? Paper excluded the political objectives of states. The subject is examined in terms of legitimate applicability of Responsibility to Protect (R2P). Keywords; UN use of force, Syrian migration, human rights violations, the responsibility to protect (R2P), humanitarian intervention. Suriye Krizinde Koruma Sorumluluğunun Uygulanabilirliliği 1. Giriş: Tunus ve Mısır da başlayan ve Libya da devam eden Arap Baharı etkisiyle Mart 2011 yılında, Suriye de, halkın Esad rejimine karşı demokratik taleplerini içeren gösteriler yapılmıştır. Rejim kuvvetlerinin sert bir şekilde gösterilere müdahale etmesi olayların büyümesine ve günümüze kadar devam etmesine neden olmuştur. Suriye Hükümetinin muhaliflere karşı kara ve hava kuvvetleri dahil tüm silahlı unsurlarını kullanması neticesinde, 300,000 civarında sivil ölmüş, yapılan kara ve hava bombardımanları sonrasında başta Halep olmak üzere yerleşim yerleri tahrip edilmiş, siviller işkence görmüş ve gereksiz yere tutuklanmışlar, fidye için rehin alınmışlar, tecavüz vakaları ve bunlara benzer insan yaşamına, vücut bütünlüğüne, onur ve şerefine, hak ve özgürlüklerine karşı yoğun, şiddetli ve sistematik insan hakları ihlalleri yaşanmıştır. Suriye yönetiminin uyguladığı bu yöntemler neticesinde 4 milyon civarında insan hayatlarını kurtarmak için başta Türkiye olmak üzere Ürdün, Lübnan ve Irak a göç etmek zorunda kalmış, 7 milyondan fazla insan da rejim tarafından zorla Suriye içinde yerleri değiştirilmiş ve zor şartlar altında yaşamaya mecbur bırakılmışlardır. Suriye de, olayların başladığı Mart 2011 tarihinden itibaren Dünya nın gözü önünde 4 yıldır büyük bir insanlık dramı yaşandığı açıktır. Ülke, Esad rejiminin baskılı yönetimi altında uçuruma doğru hızla gitmektedir. Uluslar arası Toplumun bu duruma seyirci kalması düşünülemez. Bu kapsamda, duruma müdahale etme gündeme gelmektedir. Ancak bunu yaparken Uluslar arası hukuk çerçevesinde hareket edilmesi gerekmektedir. Birleşmiş Milletler (BM) şartı madde 2/4, egemen bir devlete karşı müdahaleyi yasaklamaktadır. Bu durumda ne olacaktır? Uluslar arası toplum Suriye de yaşanan mezalime seyirci mi kalacaktır? Bu noktada, Koruma Sorumluluğu (Responsibility to Protect-R2P) devreye girmektedir. Bu makalede, -7-

8 Esat rejimine karşı BM Şartı ve Koruma Sorumluğu (R2P) kapsamında kuvvet kullanılmasının meşruluğunu incelenmektedir. İnceleme yapılırken devletlerin siyasi hedefleri kapsam dışında tutulmuş, konu sadece Koruma Sorumluluğunun meşru anlamda uygulanabilirliği açısından incelenmiştir. 2. Suriye de yaşanan insan hakları ve Uluslar arası Silahlı Çatışma Hukuku İhlalleri ve Yaptırımları a. Suriye de İnsan Hakları ihlalleri Suriye de sivil halk, Baas (Yeniden Doğuş) partisinin yönetime geldiği andan itibaren aşağı yukarı 40 yıldır süre gelen insan hakları ihlalleri karşısında, özgürlük ve demokratik hak arayışında bulunmaktadırlar. Son olarak Mart 2011 de Şam yakınlarındaki Daara kentinin güneyinde bazı çocukların okul duvarlarına hükümet aleyhine yazı yazmaları neticesinde, Rejim Güvenlik Kuvvetlerinin çocuklara işkence yapmaları sonrasında, protesto gösterilerinde bulunmuşlar, gösterilerin sert bir şekilde bastırılmasıyla olaylar başlamıştır 2. Sivil halkın barışçıl nedenlerle yaptığı gösterileri, rejim kuvvetlerinin, talepleri dikkate alarak önlemek yerine sert bir şekilde bastırma gayreti içine girmeleri, çatışmaların büyümesine ve ülke geneline yayılmasına neden olmuştur. Bu çatışmalarda Rejim; polis, kara ve hava kuvvetleri, istihbarat unsurları gibi tüm güvenlik kuvvetlerinin yanında Şebiha milis kuvvetini 3 de kullanmıştır. Devam eden olaylarda ciddi insan hakları ihlallerinin yapıldığı görülmüştür. Bunlara örnek olarak, adam öldürme, işkence, tecavüz ve halkın zorla yer değiştirmesi gösterilebilir. Uygulanan yöntemlerden birisi olarak gösterilerde topluluğa hedef gözetmeksizin ve ikaz etmeksizin ateş açılması ve masum insanların bu şekilde öldürülmeleri rejimin insanlığa bakış açısını çok açık bir şekilde göstermektedir. Bu yöntemler başlangıçta gösterilere katılımı azaltmak için uygulanmakla birlikte daha sonra yoğun olarak kullanılmış, sistematik insan hakları ihlallerine dönüşmüştür. Yaşanan olaylar, OHCHR, OPCW (Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons), UNHCR (United Nations High Commission for Refugees), UNICEF, Uluslar Arası İnsan Hakları Örgütleri, Suriyeliler, mülteci kamplarında yaşayan Suriyeliler, uluslar arası medya ve araştırma kuruluşlarının raporlarından bilinmektedir. Bu raporlarda yukarıda belirtildiği şekilde Suriye de milyonlarca insan hakları ihlallerinin yaşandığı bildirilmektedir. 2 Yavuz Güçtürk, Seta Report on The Loss of Humanity (SETA Publishing 2014) 29 3 Şebiha milis kuvveti, Esad ailesine bağlı bir sivil milis gücüdür. Gösterilerde güvenlik kuvvetleri ile beraber daha ziyade olayları provoke etmek için müdahalede bulunurlar. Suriye hükümeti Şebiha tarafından yapılan bu eylemleri muhalifler ile hükümet yanlıları arasındaki çatışmalar olarak açıklamaktadır. ABD, Şebiha örgütünü 2012 yılında terörist örgüt olarak ilan etmiştir (Güçtürk:2014). -8-

9 Gelinen son durumda, Suriye de olayların başladığı Mart 2011 tarihinden itibaren, 300 bin civarında insanın öldüğü, 4 milyondan fazla insanın ülke dışına göçe zorlandığı yani mülteci konumuna düşürüldüğü, bunun yanında 7 milyondan fazla insanın hükümet yanlısı kuvvetler tarafından yurt içinde yer değiştirmelerine zorlandığı, dolayısıyla 11 milyondan fazla insanın doğrudan insani yardıma ihtiyacı olduğu ortaya çıkmıştır 4. Ülke dışına göçe zorlanan veya hayatını kurtarmak için yurt dışına göçen insanlar açısından durum hem kendileri açısından hem de göçtükleri ülkeler açısından daha da zorlaşmaktadır. Kendileri açısından bakıldığında, mülteciler vatanlarından uzakta yeni bir ülkede ne zaman biteceği belli olmayan bir süre içinde yaşamak zorunda kalmaktadırlar. Ne zaman ülkelerine dönecekleri belli değildir. Göç ettikleri ülkelerde iş bulmakta sıkıntı çekmektedirler. İş bulamamaları maddi ve manevi problemler yaşamalarına neden olmaktadır. Suriyelilerin geçim sıkıntısı, barınma, sağlık, eğitim, kültürel konularda bazı problemler yaşanmasına ve hırsızlık, gasp, cinayet, kaçakçılık, fuhuş gibi suçlara yönelmelerine neden olmaktadır. Göç edilen ülke açısından ise bu problemlerle uğraşmak zorunda kalınmaktadır 5. UNHCR nin 12 Mart 2015 tarihli raporuna göre, Türkiye ye 1,700,000, Lübnan a 1,200,000, Ürdün e 525,000, Irak a 245,000, Mısır a 137,000 mülteci akını yaşanmıştır. Bu rakamlar resmi rakamlardır. Gerçekte çok daha fazla olduğu ülkeler tarafından bildirilmektedir. Suriye deki durum kötüleştikçe rakamlar daha da artmaktadır. Kabul eden ülkelerin gerek ekonomik yapıları gerek siyasi yapıları bu büyüklükteki bir insan kitlesinin başta barınma olmak üzere insani ihtiyaçlarının karşılanması için yeterli değildir. Bu bakımdan sorunun kısa zamanda çözülmesi hem Suriyeliler hem de göç alan devletler açısından büyük önem arz etmektedir. Mart 2015 tarihinde BM tarafından yayımlanan rapora göre ise; Suriye nin, olayların başladığı andan itibaren toplam ekonomik kaybının 202 milyar dolar olduğu, 5 kişiden 1 inin yoksulluk içinde yaşadığı, bunların da %30 unun açlık sınırının çok altında olduğu, ayrıca Suriye nin eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik sistemlerinin tamamen çöktüğü ifade edilmektedir. b. Kara ve hava bombardımanları: Olayların başladığı Mart 2011 yılından itibaren alınan raporlardan, Rejim kuvvetleri dünyayı hiçe sayarak yerleşim yerlerini belirli aralıklarla, uluslar arası insancıl hukuka aykırı olarak, sivil-muhalif kuvvetler ayırımı gözetmeksizin, kara ve hava bombardımanına tabi tutmuş ve şehirlerin yaşanmaz hale gelmesine ve pek çok 4 Syria :The Story of the Conflict (BBC, 12 March 2015) Erişim Tarihi:30 Ağustos Umutcan Yüksel, Merve Nur Bulut, Zerrin Mor, Syrian refugees in Turkey Infografik Report (International Middle East Peace Research Center Publishing 2014) 9-9-

10 insanın ölümüne neden olmuştur. Son olarak, rejim hava kuvveti, 16 Ağustos 2015 tarihinde Şam (Damascus) yakınlarındaki muhaliflerin elinde bulundurduğu Duma (Douma) kentinde insanların o anda yoğun olarak bulunduğu pazar yerini havadan bombardımana tabi tutmuş, pek çok binanın yıkılmasına ve 90 dan fazla insanın ölümüne yol açmıştır. BM İnsani Faaliyetlerinin Başkanı Stephen O Brien, sivillere karşı yapılan bu hava saldırılarını kanunsuz, kabul edilemez ve derhal durmalıdır olarak değerlendirmiştir 6. c. Kimyasal Silahların Kullanılması Ağustos 2013 de Şam civarında roketlerle sarin gazı kullanılmasıyla, yüzlerce insan öldürülmüştür. Akabinde ABD nin askeri müdahalede bulunacağı endişesiyle Beşar Esat elinde bulunan kimyasal silahların tamamen kaldırılmasını ve imha edilmesini kabul etmiştir. Bir yıl içinde, kimyasal silah atma vasıtaları ve mühimmatının imhasının tamamlandığı ve uluslar arası toplum tarafından başarı gösterilen tek konunun bu olduğu değerlendirilmiştir. Buna rağmen OPCW, Suriye Kuvvetleri tarafından Nisan ve Haziran 2014 aylarında Klorin ve Amonyak içeren toksik kimyasal maddeler atıldığını belirlemiştir. Bu kimyasal saldırılarda en az 13 kişinin öldüğü bildirilmiştir 7. d. Varil Bombaları (Barrel Bombs) nın kullanılması Diğer önemli savaş suçu kanıtı, varil bombalarının sivil halka karşı kullanılmasıdır. Varil bombalarının içinde büyük miktarda patlayıcı maddeler ve kimyasal maddeler bulunabilmektedir. Yapımının kolay ve ucuz olması yaygın olarak kullanılmasını sağlamaktadır. İsabet ihtimalinin düşük olması nedeniyle insanların toplu olarak bulunduğu yerlerin de vurulmasına (Mülteci kampları, pazar yerleri, hastane, okul, cami vb) neden olabilmektedir. Varil bombaları, Suriye de Rejim Hava Kuvvetleri tarafından başta Halep şehri olmak üzere sıkça kullanılmış ve bu bombalar, 20 binden fazla insanın ölmesine, binlerce kişinin yaralanmasına ve şehrin büyük oranda tahrip olmasına neden olmuştur 8. Varil bombalarının bu zamana 6 Syria Conflict : Un Horrified by Attacks on Civilians (BBC,17August 2015) < Erişim Tarihi: 30 Ağustos Syria : The Story of the Conflict (BBC, 12 March 2015) Erişim Tarihi: 30 Ağustos Varil bombası güdümsüz, el yapımı bir bombadır. Bazen uçan el yapımı patlayıcı madde olarak anılmaktadır. Varil şeklinde metal bir konteynırın içine patlayıcı madde, şarapnel parçası, petrol ürünleri veya kimyasal madde konularak yapılır. Helikopterden veya uçaktan atılabilir. Büyük oranda patlayıcı maddeden oluşması, zayıf isabet ihtimali, meskun mahallerde hedef ayırt etmeksizin kullanımı nedeniyle yıkıcı özelliktedir. Bu nedenle uluslar arası sözleşmelere göre yasadışı ve terör silahı olarak karakterize edilmektedirler. Barrel Bombs by Country/Syria (Wikipedia, 17 August 2015) < Erişim Tarihi: 30 Ağustos

11 kadar kullanıldığı yerler ve kullanma zamanı ile ilgili BM tarafından yapılan işlemler aşağıda sunulmuştur. Varil bombasının bahse konu öldürücü ve yıkıcı etkisi karşısında BM Güvenlik Konseyi 22 Şubat 2014 tarihinde 2139 sayılı karar ile varil bombalarının kullanılmasının ve sivillere yapılan her türlü saldırılarının durdurulmasını istemiştir. Çin ve Rusya da bu kararı onaylamıştır. Buna rağmen Esat Rejiminin varil bomba kullanımını daha da artırdığı görülmüştür. HRW, Güvenlik Konseyi kararından itibaren 5 ay içinde 650 hedefin daha vurulduğunu raporunda belirtmiştir. Varil bombalarının içinde Napalm gibi yanıcı maddeler bulunması veya içinde çivi kullanılması nedeniyle otoritelerce savaş suçu işlenmiş olduğu belirtilmektedir. Bu kapsamda, 13 Ocak 2014 tarihinde, Amerikan Dışişleri Bakanlığı ndan Victoria Numal ve İngiliz Dışişleri Bakanı William Hague, Varil Bombalarının kullanımının savaş suçu oluşturduğunu, sorumluların yargılanması gerektiğini belirtmişlerdir. Gerçekten de İnsancıl Hukuka (Humanitarian Law) göre, 400 gramdan fazla patlayıcı ve yanıcı maddelerin aşağıya atılması, dom dom kurşunları, kimyasal, biyolojik ve bakteriyolojik silahların kullanılması, yakıcı etkileri bulunan napalm ve alev silahları gibi silahlar ile bombalarının kullanımı kesin olarak yasaklanmıştır. BMGK kararından sonra Rejim kuvvetlerinin varil bombası kullanmalarına devam ettikleri görülmektedir. Ağustos 2014 de OHCHR yayımladığı raporda, Rejim Kuvvetleri tarafından, helikopterlerden atılan varil bombalarıyla pek çok şehirde Kafzitan (Nisan 2014), Al-Tamara ( Mayıs 2014), Dahara (Ağustos 2014), Jaber (Ağustos 2014) klorin gazının kullanıldığını belirtmiştir. BM Güvenlik Konseyi nin Suriye ye insancıl yardım yapılması çağrısını içeren kararını destekledikten sonra İngiliz Dış İşleri Bakanının şu sözleri Suriye deki durum insanlık dramını açık olarak ortaya koymaktadır. Şimdi önceliğimiz Suriye deki varil bombalarının sona ermesinde ısrar ederek kararın tam ve hemen uygulanmasıdır. konunun ciddiyetini ortaya koymaktadır. Yaşanan 4 yıllık süre içersinde ülke çapında katliamların ve mezalimin yapıldığına dair sürekli raporlar vardır. Kadınlar ve kızlar sırf kadın olmalarından dolayı şiddete maruz kalmışlardır. Suriye Hükümeti ve ona bağlı silahlı unsurlar sayısız cinayetlerden, nedensiz kaybolmalardan, yoğun işkence olaylarından, sivillerin fidye için kaçırılmasından ve kara/hava bombardımanları ile kimyasal ve varil bombalarının kullanılmasından sorumludurlar. Sivillere yapılan bu yasa dışı tecavüzlerden başka, okullar ve hastaneler dahil olmak üzere sivil alt yapıya karşı kara ve hava saldırıları azalmadan devam etmiştir. Böylece rejimin insanlığa karşı suçlar ile savaş suçu işlediği açıktır. Bu nedenle Uluslar arası toplumca bu vahşice hareketlerin kabul edilmemesi, derhal sona erdirilmesi ve sorumluların uluslar arası hukuk kuralları çevresinde yargılanması gerektiğine dair uluslar arası kamuoyunda genel bir anlayış bulunmaktadır. -11-

12 e.yaptırımlar 15 Temmuz 2012 de Uluslar arası Kızılhaç Teşkilatı (The International Committee of the Red Cross, ICRC), Suriye deki çatışmayı Uluslar arası Olmayan Silahlı Çatışma (Non International Armed Conflict) olarak tanımlamıştır. Bu tanımlama iç savaş anlamına gelmektedir. Böylece her iki tarafın silahlı çatışma hukukuna uymayan eylemlerinin, savaş suçları kapsamında sorgulanması mümkün olabilecektir 9. Uluslar arası insancıl hukuku (Humanitarian Law) na göre tüm gayretler, askeri gereklilik, ayırım ve orantılılık ilkesine göre düşmanı yenmeye yardım edecek şekilde askeri hedeflere yöneltilmeli, sivillere ve şehirlere verilen zarar askeri avantaj sağlayacak kadar orantılı ve yeteri kadar olmalıdır. Suriye de yukarıda ayrıntılı olarak açıklandığı üzere böyle olmadığı, doğrudan sivillerin hedef alındığı görülmektedir. Suriye Hükümeti ve ona bağlı silahlı unsurlar tarafından sivillere karşı yapılan katliam ve diğer uluslar arası hukuka aykırı eylemler ile kara ve hava bombardımanları, kimyasal silahların ve varil bombalarının kullanılması 1949 Cenevre sözleşmeleri ortak 3 üncü madde ile özellikle 4 üncü sözleşme olan Harp Zamanında Sivillerin Korunmasına İlişkin Cenevre Sözleşmesi ne bariz aykırılık teşkil etmekte ve insanlığa karşı suçlar ile savaş suçunu oluşturmaktadır. Cenevre sözleşmelerinden başka olarak; Nürnberg uluslar arası askeri mahkemesi kararları, Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi 5 inci maddesine göre ister ulusal ister uluslar arası nitelikte olsun silahlı çatışmalar sırasında herhangi bir sivil halka karşı işlenen suçlar, Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi 3 üncü maddesine göre ulusal, siyasal, etnik, ırkçı ya da dinsel nedenlerle herhangi bir sivil halka yaygın ya da sistematik bir biçimde saldırılmasına bağlı olarak işlenen suçlar ve 1998 Uluslar arası Ceza Mahkemesi Statüsüne göre bir sivil halka karşı genel ya da sistematik olarak girişilen saldırılara bağlı ve bu saldırının bilincinde olarak işlenen fiiller, İnsanlığa Karşı İşlenmiş Suçlar olarak sayılmaktadır. Benzer şekilde Nürnberg Uluslar arası Askeri Mahkemesinde alınan kararlar, Tokyo Uluslar arası Askeri Mahkemesi kararı 5/b maddesinde geçen eylemler, 1949 Cenevre Sözleşmeleri Ağır İhlaller adı altında kasten adam öldürme, işkence ve insanlık dışı muameleler, kasten büyük acılara neden olma ya da vücut bütünlüğüne veya sağlığına ağır saldırıda bulunma, askeri ihtiyaçlar dışında kişilerin mallarına hukuk dışı el koyma, keyfi 9 Oktay Bingöl, The Internationalization of the Crisis: Regional Conflict Case of Protest Against the Regime in Syria in Mehmet Seyfettin Erol and Ertan Efegil (eds), Crises and Crise Management (Peace Publishing 2012) -12-

13 olarak tahrip veya yok etme, rehine alma, meşru olmayan tarzda sürgün veya göç ettirme, mevzuata aykırı tutuklamalar, 1998 Roma Statüsü ise, savaş suçlarını içeren 8/2 maddesini, 1949 Cenevre Sözleşmelerinin ağır ihlallerini savaş suçu olarak görmüş ve cezalandırılmaları gereğini ortaya koymuştur. Suriye yönetimince sivil halka karşı işlenen yukarıda bahsedilen eylemler Uluslar arası Hukuk kapsamında yasak olmasına rağmen, BMGK suçlular için Uluslar Arası Ceza Mahkemesini devreye sokamamıştır. Libya ya yapılan insani müdahalede 16 Mayıs 2011 tarihinde suçluların (Kaddafi, Kaddafi nin oğlu ve İstihbarat Başkanı) yargılandığı gibi Güvenlik Konseyinin Uluslar Arası Ceza Mahkemesi ni harekete geçirmesi gerekir. Böylece akan kanın durması sağlanırken diğer yandan gelecekte Dünya nın başka yerlerinde benzer suçların meydana gelmesi önlenmiş olacaktır. 3. Koruma Sorumluluğu Koşullarının İncelenmesi Suriye de son dört yıl boyunca milyonlarca insan hakları ihlalleri yaşanırken uluslararası camia neden müdahalede bulunmamaktadır? Yapılacak bir müdahalenin uluslararası hukukta yeri yok mudur? Geçmişte benzer bir durumda BMGK kararıyla müdahalede bulunulmuş mudur? Libya ya insancıl amaçlarla yapılan müdahaleyi bariz bir örnek olay olarak gösterebiliriz. Aslına bakıldığında Libya da yaşanan insan hakları ihlalleri Suriye de yaşanan insan hakları ihlalleri sonuçları ile beraber değerlendirildiğinde kıyaslanamayacak kadar azdır. Libya da 16 Şubat 2011 tarihinden itibaren Kaddafi rejimine karşı başlayan halk hareketleri sonucu, 21 Şubat a kadar geçen süre içinde 200 kadar kişinin ölümü üzerine artan şiddet olayları neticesinde, uluslararası camia olaylara müdahale etme gerektiğini değerlendirmiş, neticede BMGK, R2P yi gerekçe göstererek önce 26 Şubat 2011 tarihinde şiddete son verilmesini ve halkın meşru taleplerinin yerine getirilmesini içeren 1970 sayılı kararı, sonra ölümlerin devam etmesi üzerine, 17 Mart 2011 tarihinde sivilleri korumak amacıyla gerekli tüm önlemlerin alınması ve uçuşa yasak bölge oluşturulmasını içeren 1973 sayılı kararını almıştır. Dikkat edilirse, Libya da olayların başlamasından itibaren takriben bir aylık süre içinde etkin tedbirler alan BMGK, Suriye de 4 yıldır çok daha vahim olaylar ve büyük bir insanlık dramı yaşanmasına rağmen etkin bir karar alamamış ve olaylar aynı şekilde cereyan etmeye devam etmektedir. Bu durumda akla şu soru gelmektedir. Uluslararası camia, sadece kendi çıkarları söz konusu olduğunda mı müdahale etme gereği hissetmektedir? Çıkarları gerektirdiği zaman insani müdahale, çıkarları söz konusu olmadığında olayları kendi haline bırakmak ve milyonlarca insan hakları ihlallerine seyirci kalmak. O halde uluslararası camianın müdahale ve özellikle insancıl müdahale ile ilgili alacağı kararların uluslararası hukuktaki yerini ortaya koymak önem kazanmaktadır. -13-

14 İnsancıl müdahale, kavramı uluslararası ortamda tartışmalı bir kavramdır. Kavramın önemli olduğunu herkes vurgulamakla beraber tanımı üzerinde hem fikir değildir. Üzerinde uzlaşılan en basit tanımı şu şekildedir: Bir devletin vatandaşlarını o devletin uyguladığı geniş çaplı insan hakları ihlallerinden korumak amacıyla bir devlet, devletler grubu ya da uluslar arası örgütler tarafından kuvvet kullanılması ya da kuvvet kullanılması tehdididir 10. Kelly-Kate S.Pease e göre, geniş anlamda insani müdahale, egemen bir devletin iç işlerinde insan hakları uygulamalarını zorlamak ve korumak adına diktatöryel müdahale olarak ifade edilen zorlayıcı ve zorlayıcı olmayan önlemleri içeren bir süreçtir 11. Görüldüğü gibi, genel kabul gören düşünce bir ülkede geniş çaplı insan hakları ihlalleri olduğu zaman uluslararası camia tarafından müdahale edilebileceği yönündedir. Ancak bu tanımlara rağmen bazıları insancıl müdahalenin meşru olmadığını, bazıları ise meşru olduğunu savunmaktadır. Tartışmaların temelinde de bu yatmaktadır. Meşru olmadığını savunanlara göre belirtilen temel düşünce, kuvvet kullanmanın BM şartı 24. maddesine göre Güvenlik Konseyi Kararını gerektirmesi ve devlet egemenliğine müdahale anlamını taşıdığını belirtmeleridir. Güvenlik Konseyi karar almadığı durumda ise Genel Kurulun etkili olduğunu, bir devletin tek başına müdahalesinin hukuki niteliğinin olmadığını ve müdahalenin kollektif güvenlik anlayışı içinde uygulanmasının gerekli olduğunu belirtmektedirler. Dolayısıyla Güvenlik Konseyi kararı olmadığı takdirde yapılan insancıl müdahaleyi meşru saymamaktadırlar. İnsancıl müdahalenin meşru olduğunu savunanlara göre ise uluslararası niteliği olan insan haklarının o devletin egemenliğinin dışında olduğunu, insan haklarının evrensel boyutu dikkate alındığında, insan haklarına yönelik açık ve sistematik ihlallerin hukuka güveni zayıflattığını, bunun görmezden gelinmesi halinde insan hakları ihlallerinin artacağını, dolayısıyla bir devlette insan hakları ihlallerine maruz kalan halkın korunması amacıyla o devletin ülke bütünlüğü ve siyasal rejimine dokunulmadığı sürece kuvvet kullanılabileceğini savunmaktadırlar. BM Genel Sekreteri Ban Ki- Moon bir raporunda, koruma sorumluluğunun uygulanması ile devlet egemenliğinin ihlal edilmediğine dair görüşlerini şöyle açıklamıştır. R2P nin birinci esasına göre, devletin vatandaşlarını Koruma Sorumluluğu olduğunu, ikinci esasına göre ise uluslararası toplumun devletlere sorumluluklarını yerine getirmeleri için yardım etme sorumluluğu olduğunu belirttikten sonra uluslararası toplumun sadece bir durumda bir devletin rızası olmadan o devlete müdahale hakkına sahip olduğunu, onun da devletin ya yoğun zalimliklerin meydana gelmesine izin vermesi veya bunları kendisi 10 Fahriye Keskin, Libya Crises as a New Humanitarian Intervention sample in the Dilemma of Foreign Policy And Human Rights in Mehmet Seyfettin Erol and Ertan Efegil (eds), Crises and Crise Management (Peace Publishing 2012) 11 Kelly-Kate S. Pease, International Organizations: Perspectives on Governance in The Twenty-First Century (Third Edition, Prentice Hall Publishing 2007)

15 işleyerek artık egemen bir devlet olarak sorumluluklarını yerine getirmediğini göstermesidir. Bu kapsamda referans verilen Uluslar Arası Müdahale ve Devlet Egemenliği Komisyonu nun 2001 yılı Koruma Yükümlülüğü (December 2011, Responsibilty to Protect, ICISS Report of The Internatıonal Commission On Intervention And The State Sovereignty) raporudur. Bu rapor 2001 yılında BM e sunulmakla beraber 2 nci Körfez krizinin de etkisiyle dikkate alınmamış, ancak 2005 Dünya Zirvesi nde Genel Kurul da görüşülerek bu raporun düşüncelerine yakın olarak oybirliği ile kabul edilmiştir. Bu rapor, esasen yoğun insan hakları ihlalinde devletlere ve uluslararası topluma koruma sorumluluğu vermişken, 2005 Dünya Zirvesinde koruma sorumluluğuna dört ana durumda söz konusu olabileceğine karar verilmiştir: Soykırım (genocide), savaş suçları (war crimes), insanlığa karşı suçlar (crimes against humanity) ve etnik temizlik (ethnic cleansing). Dolayısıyla, BM 2005 Dünya Zirvesi sonuç dokümanı 138 inci ve 139 uncu paragraflarına göre, koruma sorumluluğunun üç temel esası bulunmaktadır. Birinci esasa göre devletin kendi vatandaşlarını soykırıma, savaş suçlarına, insanlığa karşı suçlara ve etnik temizliğe karşı koruma yükümlülüğü vardır. İkinci esasa göre uluslararası toplumun devletin bu sorumluluklarını yerine getirmesinde yardım etme sorumluluğu vardır. Üçüncü temel esasa göre ise devletlerin vatandaşların yukarıda bahsedilen dört temel haklarını koruyamamaları ve bütün barışçıl yöntemler başarısızlığa uğraması halinde uluslar arası toplum o devlete vatandaşlarını koruyabilmeleri için yardım etmeli ve BM yi bu konuda desteklemelidir. Sonuç dokümanının 139 uncu paragrafına göre ise, uluslararası toplumun o devletin vatandaşlarını soykırım, savaş suçları, etnik temizlik ve insanlığa karşı suçlardan korumak için uygun diplomatik, insancıl ve diğer barışçıl yöntemleri kullanarak yardım etmek sorumluluğu vardır. Koruma yükümlülüğüne göre, Silahlı müdahale en son başvurulacak yöntem olacaktır. Ancak yapılacak müdahaleler BM şartı 6 ıncı ve 7 inci bölümde belirtilen esaslar çerçevesince olacaktır. Bu karardan sonradır ki, Güvenlik Konseyi aktif olarak Koruma Sorumluluğunun gelişmesi için çaba göstermeye başlamıştır. Bunlardan ilk önemli kararı R2P yi onayladığına dair iki kararıdır. Güvenlik Konseyi, Nisan 2006 da 1674 sayılı kararıyla (138 ve 139 No.lı paragrafları), 2009 yılında 1894 sayılı kararı ile (138 ve 139 no.lı paragrafları), koruma sorumluluğundan devletlerin asıl sorumlu olduklarını tanımıştır. Bu doğrultuda Uluslar Arası toplumun üç türlü koruma yükümlülüğü vardır. Krizleri önleme yükümlülüğü, krizleri önleyemediği takdirde harekete geçme yükümlülüğü ve müdahale sonrasında ise o devleti yeniden inşa yükümlülüğü bulunmaktadır. Uluslar arası toplumun kuvvet kullanımı (Military Intervention) durumunda aşağıda belirtilen bazı esaslara uyma zorunluluğu vardır: -15-

16 - Kuvvet Kullanımı, insanlığa ciddi ve onarılamaz zarar verildiğinde veya yakın zamanda muhtemelen olabileceği durumda yapılmalıdır. Büyük oranda can kaybı (soykırım amacıyla veya değil) büyük ölçekte etnik temizlik, öldürme, ülkeden çıkarma, terör veya tecavüz yoluyla devletin kasti hareketi veya ihmali neticesinde olmalı (Large Scale Lost of Human Life or Etnic Cleansing). - Kuvvet kullanımı, insan hakları ihlallerini engellemeli veya durdurmalıdır. Uluslararası harekat icra edilmelidir ve başarı şansı olmalıdır. - Uygun Bölgesel kuruluşlarla işbirliği içinde hareket edilmelidir. - Kuvvet kullanımı, askeri seçenek dışındaki tüm seçenekler (Diplomatik, Ekonomik, Siyasi) tüketildikten sonra ihlaller hala devam ediyorsa son çare olarak uygulanmalıdır. - Kuvvet kullanımında insan hakları ihlalini önleyecek minimum ve uygun kuvvetler kullanılmalıdır. (Orantılılık İlkesi) - Yetkili Makam Güvenlik Konseyi olmalıdır. Güvenlik Konseyi kararıyla Kuvvet kullanılmalıdır. Koruma Sorumluluğunun konuları (soykırım, savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve etnik temizlik olup olmadığı konuları) açısından yaşanan olayları değerlendirdiğimizde, Suriye de soykırım ve etnik temizlik yapıldığına dair sağlam deliller olmaması ve tartışmalı olması nedeniyle inceleme dışı bırakılması daha uygun olacaktır. Ancak açık bir şekilde insanlığa karşı suçların ve savaş suçlarının işlendiği görülmektedir. Buna göre, yukarıda belirtildiği üzere Suriye de 4 yıldır cereyan eden olaylar ile Koruma sorumluluğunun esasları beraber değerlendirildiğinde, - Birinci esas bakımından incelediğimizde, zaten rejimin kendisi kendi vatandaşlarına karşı insanlığa karşı suçlar ile savaş suçu işlemektedir. - İkinci esas bakımından incelediğimizde, rejimin kendisi yukarıda belirtilen suçları işlediğinden Uluslar arası toplumun yardım etme durumu söz konusu olamayacaktır. - Üçüncü esas bakımından incelediğimizde, asıl üzerinde durulması gereken esasın bu olduğu görülmektedir. Bu esasa göre, Suriye Hükümeti nin vatandaşlarını korumadığı, bilakis vatandaşları üzerinde insanlığa karşı suçlar ile savaş suçlarını işledikleri görülmektedir. Bu durumda Suriye Hükümeti vatandaşlarını koruma yükümlülüğünü yerine getirmediğinden üçüncü esasa göre uluslar arası toplumun Koruma Sorumluluğu kapsamında(r2p) müdahale hakkı doğmaktadır. 4. Koruma Sorumluluğu Oluştuğuna Göre BM Şartına Göre Kuvvet Kullanmak Mümkün müdür? Koruma sorumluluğuna göre, kuvvet kullanmadan önce diplomatik, siyasi, ekonomik vb. barışçı yöntemlerin tüketilmiş olması gerekmektedir. Bu kapsamda -16-

17 uluslar arası toplum sorumluluğunu yerine getirmiş midir? Kısaca, yaşanan bunca insan hakları ihlallerine ve insanlık dramına rağmen Uluslar arası toplumun ve özellikle BM Güvenlik Konseyinin ihlallerin durdurulması ve sorunun çözümü yönünde kararlılıkla üzerinde durmadığı ve bir karar alamadığı söylenebilir. Karar alınamamasının temelinde bir tarafta Rusya ve Çin in diğer tarafta ABD, İngiltere ve Fransa nın olmak üzere aralarındaki rekabetin yattığı görülmektedir. Konu ile ilgili yaşanan gelişmeler aşağıya çıkarılmıştır: Arap Birliğinin Ekim 2011 sonrasında yaptığı girişimler Suriye nin üyeliğinin askıya alınması, ekonomik yaptırımlar uygulanması ve çözüm planı hazırlanarak BM ye götürülmesi Suriye krizinin bölgeselleşmesi ve uluslar arasılaşmasında etkili olmuştur. Arap Birliği, BM ye götürdüğü barış planında Esad ın görevini yardımcısına devretmesi, Suriye de iki ay içinde Ulusal birlik hükümetinin kurulması ve erken seçim çağrıları yer almıştır. Ancak karar taslağının yanlı bir şekilde Beşar Esad ı sorumlu tuttuğunu ileri süren Çin ve Rusya, 04 Şubat 2012 tarihinde yapılan BM oylamasında Suriye ye yönelik BM Güvenlik Konseyi karar taslağını veto etmişlerdir 12. Dolayısıyla Arap Birliğinin girişimleri sonuçsuz kalmıştır. Arap Birliği barış planının veto edilmesinden sonra Kofi Annan tarafından hazırlanan BM Barış Planı Güvenlik Konseyinde güçlükle kabul edilmiştir. Annan Planında çözüm olarak, çatışma içindeki yerleşim birimlerine insani yardım ulaştırılmasını, uzun dönemli bir ateşkes sağlanmasını, ateşkesin BM gözlemcileri tarafından denetlenmesini kapsamaktadır. Bu tedbirlerin uygulanmasıyla Suriye nin geleceği için bir diyalog yolunun açılması amaçlanmıştır. BMGK, güçlükle 21 Mart 2012 tarihinde altı maddelik Annan Planını onaylamıştır. Suriye yönetimi, planı ve ateşkesi kabul etmiştir. Ancak buna rağmen Rejim kuvvetleri 25 Mayıs 2012 tarihinde Humus (Homs) yakınlarındaki Hula (Houla) bölgesinde en korkunç katliamlarından birini gerçekleştirmiştir. Bu katliamda çoğu kadın ve çocuk olmak üzere 108 kişiyi öldürmüşlerdir 13. Katliam sonrası Özgür Suriye Ordusu ateşkesi bozduğunu ilan etmiştir. 16 Haziran 2012 tarihinden itibaren BM Gözlemci grubu çalışmaları askıya alınmıştır. Bundan sonra, Fransa öncülüğünde Paris te Suriye nin Dostları Konferansı düzenlenmiş, ancak buna Rusya ve Çin katılmamışlardır. Suriye ye Ekonomik yaptırımlar kapsamında BM tarafından karar çıkmamasına rağmen ABD, Avrupa Birliği, Arap Birliği ve Türkiye başta olmak üzere bazı ülkeler yaptırım kararı almışlar, diğer taraftan Rusya, Çin ve İran ise bu yaptırımların etkisini azaltmaya çalışmışlardır. 12 Oktay Bingöl, The Internationalization of the Crisis: Regional Conflict Case of Protest Against the Regime in Syria in Mehmet Seyfettin Erol and Ertan Efegil (eds), Crises and Crise Management (Peace Publishing 2012) 13 Key Moment in Syrian Crises (BBC, 18 July 2012) < > 29August

18 19 Temmuz 2012 de ise, BMGK de Suriye ye yaptırımlar öngören karar Rusya Federasyonu (RF) ve Çin tarafından veto edilmiştir. Bu vetoyla Rusya ve Çin in tutumlarında bir yumuşama olmadığı ve krizin BM platformunda çözülebilmesinin zorlukları anlaşılmıştır. Yukarıda belirtilen girişimlerden anlaşılacağı üzere uluslar arası toplum gerek siyasi, gerekse ekonomik yönden Suriye nin kendi halkına yaptığı mezalim karşısında gerekli tedbirleri alma gayreti içinde olmuş, ancak Güvenlik Konseyindeki daimi üyeler arasında yaşanan kutuplaşma nedeniyle alınan tedbirler sonuçsuz kalmıştır. Dolayısıyla kuvvet kullanımından evvel barışçıl yöntemler denenmiş olmaktadır. Barışçıl yöntemlerden sonuç alınamadığı takdirde son çare olarak kuvvet kullanımı söz konusu olabilecektir. O halde Koruma Sorumluluğu kapsamında kuvvet kullanımının olabilirliliğini incelemek gerekmektedir. BM şartı 2/4 e göre Tüm üyeler uluslar arası ilişkilerinde gerek her hangi bir başka devletin toprak bütünlüğüne ya da siyasal bağımsızlığına karşı, gerek BM lerin amaçları ile bağdaşmayacak herhangi bir biçimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanılmasına başvurmaktan kaçınırlar. Bu maddeye göre hiç bir devlet başka bir egemen devletin topraklarına ve siyasal bağımsızlığına müdahale edemeyecek, BM amaçları ile bağdaşmayacak biçimde kuvvet kullanım tehdidinde veya kuvvet kullanılmasına başvuramayacaklardır. Buna göre insani müdahale kavramı bu yasağı ihlal etmektedir, çünkü egemen bir devlete karşı kuvvet kullanılması bu maddeye göre kesinlikle yasaklanmıştır. Haiti olayı önemli bir emsal teşkil etmektedir. Çünkü BM, ilk defa uluslar arası barış ve güvenliğe yönelik bir tehdit olmamasına rağmen 7 inci bölüme dayanarak bağımsız bir devlete müdahalede bulunmuştur. Müdahaleye dayanak olarak ise bu ülkede meydana gelen insan hakları ihlalleri ve demokrasinin korunması gereği gösterilmiştir 14. Bununla birlikte, madde 2/7 ye göre işbu anlaşmanın hiç bir hükmü BM ye her hangi bir devletin kendi iç yetki alanına giren konulara müdahale yetkisi vermediği gibi, üyeleri de bu türden konuları iş bu antlaşma uyarınca bir çözüme bağlamaya zorlayamaz. Ancak bu ilke 7 inci bölümde ön görülmüş zorlayıcı önlemlerin uygulanmasını hiç bir biçimde engellemez. denilmek suretiyle insani müdahalenin bu madde gereğince de egemen bir devletin iç işlerine müdahale etme ve kuvvet kullanma yasağını ihlal ettiği anlaşılmaktadır. Ancak, maddede hangi konuların iç yetki alanına girdiği kesin olarak ortaya konulmadığından 7 inci bölüm gereği Güvenlik Konseyine karar alma konusunda yine de geniş inisiyatif tanınmış olmaktadır. 14 Fahriye Keskin, Libya Crises as a New Humanitarian Intervention sample in the Dilemma of Foreign Policy And Human Rights in Mehmet Seyfettin Erol and Ertan Efegil (eds), Crises and Crise Management (Peace Publishing 2012) -18-

19 İnsani müdahale, örf ve adet kuralı veya Jus Cogens kuralı niteliği de taşımadığından, kuvvet kullanma ve içişlerine karışma yasaklarını ihlal etmektedir. Öyle ise müdahale edilemeyecek midir? İnsan hakları ihlal edilen halklar korunamayacak mıdır? Bu durumda insani müdahale ile insan hakları arasında ilişki kurmak gerekmektedir lardan itibaren büyük katliamları durdurmak için (Soykırım, etnik temizlik vb.) egemen devletlerin toprağına insani müdahalede bulunmaya başlanmıştır. Somali, Ruanda, Sierra Leone, Haiti, Bosna-Hersek, Kosova, Doğu Timur ve son olarak Libya harekatları, insani müdahaleye uygun örnekler olarak sayılabilir. İnsani müdahalenin gerekçesini bu ülkelerde yaşanan insan hakları ihlalleri oluşturmaktadır. Ancak bu operasyonların hepsini insani müdahale kapsamında görmeyen görüşler de mevcuttur Somali ve 1994 Haiti müdahaleleri,bm onayı olduğundan bir insani müdahale olarak kabul edilirken, Bosna-Hersek, Ruanda, Doğu Timor gibi örnekler ise bu kapsama dahil edilmemektedir. Yine 1991 Irak ve Kosova müdahaleleri ise, BM karar almadığı ama aynı zamanda kınamadığı insani müdahale olarak değerlendirmektedir 15. Ancak bir ülkede yaşanan insan hakları ihlalleri o ülkenin kendi iç sorunu olduğu olarak görüldüğü takdirde madde 2/7 ye göre müdahale hakkı bulunmamaktadır. Bu durum böyle devam ettiği takdirde özellikle otoriter ülkelerde insan hakları ihlallerinin artacağı aşikardır. Bu durum insanlık için sürdürülebilir bir durum değildir. Bu nedenle, özellikle insan hakları ihlallerinin ağır ve sistematik bir şekilde ihlal edildiği ülkelere müdahale hakkının uluslar arası hukukta meşru bir dayanağının olması gerekmektedir. Bugün insan hakları alanında yapılan çeşitli anlaşmalarla devletler bu konuda hukuki sorumluluk altına girmişlerdir. İnsan haklarıyla ilgili uluslar arası temel yasal dayanak, BM Antlaşması, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Medeni Siyasi Haklar Sözleşmesi ile İktisadi, Toplumsal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (Her iki sözleşme 1966 sözleşmeleri olarak da bilinmektedir) dir. Bu sözleşmeler çerçevesinde insan haklarının, ulusal olmakla birlikte uluslar arası bir nitelik taşıdığı kabul edilmektedir. Böylece uluslar arası hukukun kapsamına giren konularda devletlerin ulusal yetkisi söz konusu olamamaktadır. Her hangi bir ihlal durumunda devletler tarafından yapılacak bir müdahale iç işlerine karışma olarak nitelendirilemeyecektir. Dolayısıyla egemen bir devletin kendi vatandaşlarına karşı egemenlik hakları gereği istediği şekilde muamele edebileceği düşüncesi diğer bir deyişle bir iç mesele olduğu düşüncesi, uluslar arası hukuka göre ortadan kalkmış olmaktadır. Konumuz itibariyle Suriye Krizi açısından duruma baktığımızda, Suriye nin her iki sözleşmeyi onayladığı, dolayısıyla bu sözleşmelerle bağlı olduğu görülmektedir. 15 a.g.m, s

20 Bu iki sözleşme haricinde Suriye, 2004 tarihinde, 1984 tarihli İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı Muamelelere ve Cezalandırmaya Karşı Uluslar Arası Sözleşme yi ve daha da önemlisi 1949 Cenevre sözleşmelerini onaylamış durumdadır. Dolayısıyla yukarıda belirtildiği üzere yaşanan insan hakları ihlalleri, savaş suçları ve insanlığa karşı suçları bakımından uluslararası sözleşmelerle de bağlı olan Suriye yönetimi, sorumluluk taşımaktadır. Bu nedenle, madde 2/4 kuvvet kullanımını yasaklamasına rağmen Koruma Sorumluluğu kapsamında insancıl müdahalede bulunulabilecektir. Bu defa sorun yakın tarihin en büyük insanlık dramı yaşanırken ve insanlığa karşı suçlar ile savaş suçları işlenirken Güvenlik Konseyinin kendi çıkarları nedeniyle karar alamaması olarak ortaya çıkmaktadır. Sırf bu yüzden dünya Suriye de cereyan eden bu mezalime seyirci mi kalacaktır? Kısa ve orta vadede Güvenlik Konseyi üyelerinin tutumlarının değişmeyeceği anlaşılmaktadır. Bu durumda Güvenlik Konseyi kararı yok diye Suriye de yaşanan insanlık dramı devam mı edecektir? Açıktır ki, Koruma Sorumluluğuna göre kuvvet kullanma şartları oluşmuştur. Ancak, durum böyleyken kuvvet kullanım kararı nasıl alınacaktır? Kuvvet kullanılamadığı durumda Suriye deki durum nasıl düzelecektir? Yaşananlar daha uzun yıllar devam mı edecektir? Bu soruların iki cevabı vardır? Ya Esad rejimi dış etki olmadan insafa gelecektir? Ya da Güvenlik Konseyi karar alacaktır? Esad ın insafa gelmesi subjektif bir durumdur. İnceleme dışı tutmak gerekir. Asıl sorun Güvenlik konseyinin daimi üyelerinin aralarındaki rekabet nedeniyle kuvvet kullanımı ile ilgili karar alamamasıdır. Rusya ve Çin, BMGK nın geçmiş dönemlerde insani amaçlı yardım için aldığı kararların ABD ve Batılı devletlerce yetkinin dışına çıkılarak rejim değişikliği için kullanıldığının dile getirmektedirler. En son Libya da BM nin insani amaçlı kararının NATO tarafından hava harekatı ve nihayetinde rejim değişikliği için kullanılması rahatsızlık yaratmıştır. Rusya ve Çin Suriye de benzer duruma müsaade edildiğinde ileride kendi yakın çevrelerinde benzer müdahalelere örnek yaratılacağını düşünmektedirler 16. Bu nedenle müdahale kararı alınmasına karşı çıkmaktadırlar. Öte yandan ABD, İngiltere, Fransa bölgedeki kendi çıkarları ve siyasi hedefleri nedeniyle kararlılıkla yeterli girişimlerde bulunmamaktadır. O halde, buna bir çözüm olarak, Güvenlik Konseyini karar mekanizmasının dışına almak gereği ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda, 1950 Kore ye müdahale için Güvenlik Konseyinin karar alamaması üzerine Genel Kurul un 377 sayılı kararı (Uniting for Peace) ile müdahale kararı alınmasında olduğu gibi Suriye krizinde de 16 Oktay Bingöl, The Internationalization of the Crisis: Regional Conflict Case of Protest Against the Regime in Syria in Mehmet Seyfettin Erol and Ertan Efegil (eds), Crises and Crise Management (Peace Publishing 2012) -20-

21 Genel Kurul kararı ile müdahale kararı alınması yoluna gidilmelidir. Ancak bunun için de ABD, İngiltere ve Fransa nın kararlılıkla bunu desteklemesi gerekmektedir. Bu kararlılığı gösterirler mi? Bu da konunun siyasi yönden ele alınmasını gerektirmektedir. 5. Sonuç: Suriye yönetimi tarafından, özellikle olayların başladığı Mart 2011 tarihinden itibaren milyonlarca insan hakları ihlali yapılmış, yerleşim yerlerine kara ve hava bombardımanları yapılmış, kimyasal silah ve varil bombaları kullanılmış ve kullanılmaya devam edilmektedir. Bunların neticesinde şehirler tahrip olmuş, yaklaşık 250 binden fazla insan hayatını kaybetmiş, 4 milyondan fazla insan komşu ülkelere göç etmek zorunda bırakılmış, 7 milyondan fazla insan da Suriye içinde göç etmek zorunda bırakılarak zor şartlar altında yaşamaya mecbur edilmişlerdir. Bütün bu eylemlerden dolayı Suriye yönetimi insanlığa karşı suç ile savaş suçu işlemişlerdir. Sorumluların Uluslar arası ceza mahkemesinde yargılanmaları gerekir. Ayrıca, Suriye yönetiminin bu eylemlerine karşı Suriye halkının korunması gerekmektedir. Bunun için son çare olarak kuvvet kullanımı gerekmektedir. Ancak, BM Şartı madde 2/4 kuvvet kullanılmasına müsaade etmemektedir. Bu durumda Suriye nin toprak bütünlüğü ve siyasal bağımsızlığına halel getirmediği takdirde Koruma sorumluluğu (R2P) kapsamında müdahale etme imkanı bulunmaktadır. Ancak Koruma Sorumluluğu (R2P) kapsamında da müdahale kararı Güvenlik Konseyinin karar almasıyla mümkün olabilmektedir. Güvenlik Konseyi ise bir tarafta ABD, İngiltere ve Fransa diğer tarafta Rusya ve Çin olmak üzere üyelerinin rekabet halinde olmaları nedeniyle Müdahale kararı alamamaktadır. Bu da Suriye deki dramın devam edeceği anlamına gelmektedir. Bu nedenle asıl işlevi uluslararası barış ve güvenliği tesis etmek olan Birleşmiş Milletler teşkilatının, Güvenlik Konseyinin Suriye krizi gibi önemli durumlarda karar alamaması nedeniyle görevini yapamaz duruma gelmesi karşısında, Genel Kurul tarafından karar alınması (Uniting for Peace) yoluna gidilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Ancak ne var ki bunun için de ABD, İngiltere ve Fransa nın istekli olması gerekmektedir. -21-