VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ

Transkript

1 K A L K I N M A D A V E R İ M L İ L İ K Üç Aylık Ulusal Verimlilik İstatistikleri 2014 Yılı Dördüncü Dönemi Açıklandı s.8 İmalat Sanayi Sürdürülebilir Üretim Göstergeleri Açıklandı s.14 Bölgesel Verimlilik İstatistikleri Açıklandı s.20 Verimlilik Stratejileri: Başarılı Örnekler ve Türkiye İçin Öneriler s. 28 T. C. B İ L İ M, S A N AY İ V E T E K N O L O J İ B A K A N L I Ğ I N İ S A N , Y ı l 2 7, S a y ı 316 EMEK - ANKARA - PP - 2 VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ

2

3 K A L K I N M A D A V E R İ M L İ L İ K T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NÜN AYLIK YAYIN ORGANIDIR NİSAN 2015 YIL: 27 SAYI: 316 Bu dergi adet basılmaktadır. ISSN: Yayın Türü: Yerel Süreli Türkçe - İngilizce SAHİBİ T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADINA GENEL MÜDÜR Anıl YILMAZ GENEL KOORDİNATÖR Dilek BİRBİL SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Cangül TOSUN YAZI KURULU Dilek BİRBİL - Cangül TOSUN - Lütfiye BALKAYA İNGİLİZCE SAYFA SORUMLUSU Gülçin MANZAK AYDIN - Şirin Müge KAVUNCU WEB SİTESİ SORUMLUSU Aytunç AYHAN FOTOĞRAFLAR Hakan CANBAKIŞ - Özgür YURDAKADİM DAĞITIM SORUMLUSU Mehtap EMRE (312) / 331 mehtap.emre@sanayi.gov.tr Anahtar dergisinin PDF dosyalarını her ay düzenli olarak e-posta hesabınıza gönderilmesini istiyorsanız, konu alanına Anahtar yazıp abone@sanayi.gov.tr adresine boş bir e-posta atabilirsiniz. Dergide yayımlanan yazılardaki görüşler yazarlarına aittir. Bakanlığımız, 2018 yılına kadar yol haritası niteliğinde olan 10. Kalkınma Planı çerçevesinde faaliyetlerini yürütmektedir. Bu çerçevede her alanda kalıcı verimlilik artışları sağlamak ve böylece toplumsal refahı artırmak temel stratejilerimizdendir. Bu bağlamda, toplumun her kesiminde verimlilik ve temiz üretim (eko-verimlilik) bilincinin ve uygulamalarının yaygınlaştırılması amacıyla 27 Nisan-3 Mayıs tarihleri arasında düzenleyeceğimiz Verimlilik Haftası etkinlikleri tüm Türkiye de gerçekleştirecektir. Bu yılki etkinlikler Nisan tarihlerinde Ankara Congresium Kongre ve Sergi Merkezi nde başlayacaktır. İki gün sürecek bu açılış etkinlikleri kapsamında çeşitli organizasyon, sunum, sergi ve atölye çalışmaları gerçekleştirilecektir. İşletmelere yönelik Verimlilik Proje Yarışması ve öğrencilere yönelik Verimlilik Temalı Fikir ve Kısa Film Yarışması ödül törenleri, davetli konuşmacılar, paneller, atölye çalışmaları ile verimlik ve yenilik konulu stantlar işletmelerin, girişimcilerin, akademisyenlerin, sivil toplum kuruluşlarının, öğrencilerin, medya mensuplarının ve tüm ilgililerin katılımına açık olacak. Ayrıca hafta boyunca Ankara ve çeşitli illerde etkinlikler yaygınlaştırılarak sürdürülecektir. Ödül değerlendirme süreçlerinde gönüllü olarak görev alan bağımsız değerlendiricilerimize katkılarından dolayı özellikle şükranlarımızı sunuyoruz. Her sayıda olduğu gibi dergimizin bu sayısında da emeği geçen tüm çalışan ve yazarlarımıza teşekkür ederken, verimlilik konusuna ilgi duyan tüm vatandaşlarımızı verimlilikhaftasi.gov.tr internet sitesinden kayıt yaptırarak Verimlilik Haftası etkinliklerine katılmaya davet ediyoruz. Anıl YILMAZ Genel Müdür YÖNETİM YERİ T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Gelibolu Sokak No:5 Kavaklıdere ANKARA Tel: (312) (10 Hat) Faks: (312) Faks (Dergi): (312) e-posta: vgm@sanayi.gov.tr İnternet: GRAFİK TASARIM VE UYGULAMA BASKI KORZA YAYINCILIK BASIM SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. Büyük Sanayi 1. Cad. 95/1 İskitler - ANKARA Tel: (312) Faks: (312) BASILDIĞI TARİH Anahtar dergisinin NİSAN 2015 sayısı tarihinde basılmıştır. 01

4 İÇİNDEKİLER Değerlendirme: Verimlilik İstatistikleri Üç Aylık Ulusal Verimlilik İstatistikleri 2014 Yılı Dördüncü Dönemi Açıklandı Yücel ÖZKARA - Dursun BALKAN İmalat Sanayi Sürdürülebilir Üretim Göstergeleri Açıklandı Özlem DURMUŞ Derya ERGÜN ZORLUBAŞ Bölgesel Verimlilik İstatistikleri Açıklandı Özlem KIRICI - M. Emin DALOĞLU Verimlilik Stratejileri: Başarılı Örnekler ve Türkiye İçin Öneriler Prof. Dr. Ergün YENER Türkiye Ekonomisinde Verimlilik Doç. Dr. Şeref SAYGILI Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Küresel Emek - II Dr. Sinan BORLUK OECD den Yeni Rapor: Fiziki Kaynaklar, Verimlilik ve Çevre Özlem DURMUŞ Duyuru: Temiz Teknolojiler Girişimcilik Hızlandırma Programı 34 02

5 Projeler Haber Bilim, Bilişim ve Teknoloji Temiz Üretim (Eko - Verimlilik) Verimlilik Haftası 2015 Productivity Statistics Sanayi Göstergeleri Industry Indicators Bilim ve Teknoloji Göstergeleri Science and Technology Indicators Ulusal ve Uluslararası Verimlilik İstatistikleri / National and International Productivity Statistics Ulusal Verimlilik İstatistikleri National Productivity Statistics

6 DEĞERLENDİRME VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ Verimlilik Genel Müdürlüğü İzleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı Üç aylık ve yıllık iş gücü verimliliğine dair istatistiklerinden oluşan ulusal verimlilik istatistikleri, ilk olarak 2009 yılında Milli Prodüktivite Merkezi tarafından Resmi İstatistik Programı (RİP) kapsamında yayımlanmaya başlanmıştır yılından itibaren ise Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü, 635 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'de belirtilen; ulusal verimliliği ölçmek, sonuçları diğer ülkelerle karşılaştırmak ve bunları belirli zamanlarda yayımlamak görevi gereğince, bu istatistiklerin daha da geliştirilerek hesaplanmasına ve yayımlanmasına devam etmektedir. Sözü edilen istatistikler Ulusal Verimlilik İstatistikleri adı altında, Resmi İstatistik Programı kapsamında yayımlanmaktadır. Bu istatistiklere Şubat 2015 itibarıyla Bölgesel Verimlilik İstatistikleri de ilave edilmiştir. 1. ÜÇ AYLIK VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistikî Sınıflaması EFİS Rev.2 ye göre Madencilik ve taş ocakçılığı (B), İmalat (C), Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı (D), Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri (E) kısımları ile bu kısımların bölümleri, grupları ve sınıfları kapsamaktadır. Bunun yanı sıra sanayi toplamı (B, C, D ve E kısımlarının toplamı) için ve Ana Sanayi Grupları Sınıflaması na (MIGs) uygun olarak da üç aylık göstergeler yayımlanmaktadır. Zaman Kapsamı: Üç aylık göstergeler 2005 yılının birinci döneminden başlayarak üç aylık dönemler itibarıyla hesaplanmaktadır. Coğrafi Kapsam: Coğrafi kapsam olarak Türkiye genelini kapsamakta olup örneklem üzerinden hesaplanmaktadır. Veri Derleme Yöntemi: TÜİK Kısa Dönemli İş İstatistikleri altında yer alan Aylık Sanayi Üretim Endeksi, Üç Aylık Sanayi İstihdam Endeksi ve Üç Aylık Sanayide Çalışılan Saat Endeksi idari kayıtları kullanılmaktadır. Veri kaynağı: Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) aylık sanayi üretim endeksinin hesaplanmasında kullandığı veriler, Aylık Sanayi Üretim Anketi ile toplanmaktadır. Üç aylık sanayi istihdam endeksi ve sanayide çalışılan saat endeksinin hesaplanmasında kullanılan Üç Aylık Verimlilik İstatistikleri RİP; resmi istatistiklerin üretimine ve yayımına ilişkin temel ilkeler ile standartları belirlemek, ulusal ve uluslararası düzeyde ihtiyaç duyulan alanlarda güncel, güvenilir, zamanlı, şeffaf ve tarafsız veri üretilmesini sağlamak amacıyla 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu na dayanılarak beşer yıllık dönemler için hazırlanmaktadır. Programla, resmi istatistiklerin üretiminde ve yayımında karşılaşılan mükerrerlikler önlenmekte, cevaplayıcı yükü azaltılmakta, kamuda insan gücü ve kaynak tasarrufu sağlanarak resmi istatistiklere olan güven daha da artırılmaktadır. Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi (2010 Ort.=100) Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi Önceki Döneme Göre Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksindeki Değişim (%) Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksindeki Değişim (%) Çalışılan Saat Başına Üretim Endeksi (2010 Ort.=100) Çalışılan Saat Başına Üretim Endeksi Önceki Döneme Göre Çalışılan Saat Başına Üretim Endeksindeki Değişim (%) 04

7 veriler ise Üç Aylık Sanayi İstihdam Anketi ile elde edilmektedir. Periyodu: Göstergeler üç aylık dönemler itibarıyla hesaplanmaktadır. Yayımlanma Zamanı: Referans dönemleri Birinci dönem: 1 Ocak 31 Mart Yayım Tarihi: Temmuz ayının ilk iş günü İkinci dönem: 1 Nisan 30 Haziran Yayım Tarihi: Ekim ayının ilk iş günü Üçüncü dönem: 1 Temmuz 30 Eylül Yayım Tarihi: Ocak ayının ilk iş günü Dördüncü dönem: 1 Ekim 31 Aralık Yayım Tarihi: Nisan ayının ilk iş günü Dördüncü dönem: 1 Ekim 31 Aralık Yayım Tarihi: Nisan ayının ilk iş günü 9 ana faaliyet altında 352 faaliyet kolunda hesaplanan bu istatistikler kapsamında çalışan kişi başına ve çalışılan saat başına üretim endeksleri ile bu endekslerin önceki yılın aynı dönemine ve önceki döneme göre değişimleri de hesaplanmakta ve Bakanlığımız verimlilik istatistikleri internet sitesinde (vi.sanayi.gov.tr) kamuoyuyla paylaşılmaktadır. Söz konusu istatistiklere göre haber bültenleri, Anahtar dergisi haberleri ve bazı değerlendirmeler yapılarak yayımlanmaktadır. 2. YILLIK VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflamasına göre hesaplanarak yayımlanan Yıllık Verimlilik İstatistikleri, yılları için Avrupa Topluluğu nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması EFİS Rev.1.1 e göre hesaplanmış olup 2009 yılı ve sonrası için Avrupa Topluluğu nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması EFİS Rev.2 e göre hesaplanmaktadır. (B) Madencilik ve taş ocakçılığı, (C) İmalat, (D) Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı, (E) Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri, (F) İnşaat, (G) Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı, (H) Ulaştırma ve depolama, (I) Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri, (J) Bilgi ve iletişim, (L) Gayrimenkul faaliyetleri, (M) Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler, (N) İdari ve destek hizmet faaliyetleri, (P) Eğitim, (Q) İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri, (R) Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor, (S) Diğer hizmet Çalışan Kişi Başına Katma Değer faaliyetleri kısımları ile bu kısımların alt kısımları, bölümleri, grupları ve sınıfları kapsanmaktadır. Coğrafi Kapsam: Coğrafi kapsam olarak Türkiye genelini kapsayan veriler, TÜİK tarafından 20 den fazla çalışanı olan tüm girişimlerde tam sayım, 20 den az çalışanı olan girişimlerde ise örnekleme usulü ile toplanan verileri içermektedir. Veri Derleme Yöntemi: Yıllık istatistiklerin hesaplanmasında, TÜİK tarafından yayımlanan Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri verileri kullanılmaktadır. Periyodu: Göstergeler yıllık dönemler itibarıyla hesaplanmaktadır. Yayımlanma Zamanı: Yıllık istatistikler, her yıl Haziran ayının son iş gününde yayımlanmaktadır. Yıllık Verimlilik İstatistikleri Çalışılan Saat Başına Katma Değer 16 ana faaliyet altında 836 faaliyet kolunda hesaplanan bu istatistiklerde; çıktı değişkeni olarak Faktör Maliyetiyle Katma Değer, girdi değişkenleri ise; Çalışılan saat, Çalışan sayısı ve Emek maliyeti kullanılarak; Çalışan kişi başına katma değer Çalışılan saat başına katma değer Birim emek maliyeti endeksleri oluşturulmaktadır. Bu Birim Emek Maliyeti endekslerin önceki yıla göre değişimleri de hesaplanarak haber bülteni ile birlikte Bakanlığımız internet sitesinde yayımlanmaktadır. 3. BÖLGESEL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ Bölgesel Verimlilik İstatistikleri ekonomik faaliyet kısımlarına göre İBBS-2 düzeyinde 26 bölge düzeyinde; yılları için Avrupa Topluluğu nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması NACE REV.1.1 e göre, 2009 ve sonrası için Avrupa Topluluğu nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması NACE Rev.2 ye göre hesaplanarak yayımlanmaktadır. 05

8 DEĞERLENDİRME Sektörel Kapsam: yılları için Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması NACE REV.1.1 e göre; (A) Tarım, avcılık ve ormancılık, (B) Balıkçılık, (C) Madencilik ve taş ocakçılığı, (D) İmalat, (E) Elektrik, gaz ve su, (F) İnşaat, (G) Toptan ve perakende ticaret, (H) Otel, lokanta ve kahvehane, (I) Ulaştırma, depolama ve haberleşme, (J) Mali aracı kuruluşların faaliyetleri, (K) Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri, (M) Eğitim, (N) Sağlık işleri ve sosyal hizmetler, (O) Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetlerini kapsamaktadır. İmalat Sanayi Sürdürülebilir Üretim Göstergeleri Atık Yoğunluğu Sera Gazı Yoğunluğu Su Verimliliği Toplam Atık Yoğunluğu Tehlikeli Atık Yoğunluğu CO2-e Yoğunluğu Su Verimliliği ve sonrası için Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması NACE Rev.2 ye göre; (A) Tarım, ormancılık ve balıkçılık, (B) Madencilik ve taş ocakçılığı, (C) İmalat, (D) Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı, (E) Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri, (F) İnşaat, (G) Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı, (H) Ulaştırma ve depolama, (I) Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri, (J) Bilgi ve iletişim, (L) Gayrimenkul faaliyetleri, (M) Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler, (N) İdari ve destek hizmet faaliyetleri, (P) Eğitim, (Q) İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri, (R) Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor, (S) Diğer hizmet faaliyetlerini kapsamaktadır. Coğrafi Kapsam: Coğrafi kapsam olarak Türkiye genelini kapsamaktadır. Veri Derleme Yöntemi: Bölgesel istatistiklerin hesaplanmasında, TÜİK tarafından yayımlanan Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri verileri kullanılmaktadır. 26 bölge (İBBS-2) düzeyinde 15 ana faaliyet altında hesaplanan bu istatistiklerde; çıktı değişkeni olarak Ciro, girdi değişkeni olarak ise Çalışan Atık Geri Kazanım Oranı Çevresel Harcama ve İstihdam sayısı kullanılarak; Çalışan kişi başına ciro Çalışan kişi başına ciro endeksi Önceki yıllara göre çalışan kişi başına ciro endeksi değişimi hesaplanmaktadır. Yayımlanma Zamanı: Bölgesel İstatistikler, her yıl Eylül ayının ilk iş gününde, haber bülteni de hazırlanarak Bakanlığımız internet sitesinde yayımlanmaktadır. İMALAT SANAYİ SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM GÖSTERGELERİ Genel Müdürlüğümüz, çevresel verimlilik göstergeleri konusunda yürüttüğü çalışmalar kapsamında, 12 Şubat 2015 tarihi itibarıyla İmalat Sanayi Sürdürülebilir Üretim Göstergelerini yayımlamıştır. Bu çalışma ile Türkiye Tesis İçi Geri Kazanım Oranı Tesis Dışı Geri Kazanım Oranı Çevresel Harcamaların Katma Değere Oranı Çevresel İstihdamın Toplam İstihdama Oranı imalat sanayi geneli ve alt sektörlerinin sürdürülebilir üretim açısından mevcut durumunu analiz etmek ve zaman içerisindeki gelişimini değerlendirmek amaçlanmaktadır. İmalat Sanayi Sürdürülebilir Üretim Göstergeleri, Türkiye İstatistik Kurumu nun 5429 sayılı Kanunu nda yer alan gizlilik ilkesi nedeniyle yayımlanmayan verilerin kullanımını gerektirdiğinden, hesaplamalar TÜİK Veri Araştırma Merkezinde mikro veri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. İki yıllık periyotlarda yayımlanacak olan İmalat Sanayi Sürdürülebilir Üretim Göstergeleri seti, 5 ana grupta toplam 8 adet göstergeden oluşmaktadır.

9 Göstergelerin sektörel kapsamı; Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması NACE Rev.2 ye göre C İmalat ana faaliyet kolu altında yer alan 2 li koddaki sektörleri kapsamaktadır. Göstergelerin zaman ve çalışan sayılarına göre kapsamı ise Tablo 1'de özetlenmiştir. Göstergelere vi.sanayi.gov.tr/sug/ adresinden ulaşılabilmektedir. ÜÇ AYLIK VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ İLE YILLIK VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ KALİTE BELGESİ ALDI TÜİK, ulusal istatistiklerde standardizasyonu, kullanıcı odaklılığı ve sürdürülebilirliği hedefleyen bir vizyon ile ulusal istatistiklerde kalite değerlendirmesi çalışmalarına 2014 yılı itibarıyla başlamıştır. Bu çalışmalar ile resmi istatistiklere güven oluşturmak ve sürdürülebilir bir istatistik sistemi kurmak amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda TÜİK tarafından, Avrupa İstatistik Sistemi Uygulama İlkeleri ile Kalite Güvence Çerçevesi, Birleşmiş Milletler Jenerik Kalite Güvence Çerçevesi, Eurostat DESAP ve uluslararası metaveri standartlarına dayanılarak 10 adet ulusal kalite ilkesi ve bunlara bağlı 16 adet standart belirlenmiştir. Ulusal kalite ilke ve standartları dikkate alınarak yapılacak değerlendirme sonucunda Resmi İstatistik Programı A B C D E Tablo 1. Göstergelerin Zaman ve Çalışan Sayılarına Göre Kapsamı Gösterge Grubu Zaman Kapsamı Çalışan Sayıları Atık Yoğunluğu Sera Gazı Yoğunluğu Su Verimliliği Atık Geri Kazanım Oranı Çevresel Harcama ve İstihdam kapsamında üretilecek ve yayımlanacak tüm istatistiklerde Resmi İstatistik Logosu kullanılacaktır. Bu değerlendirmede öncelikle dikkate alınan temel hususlar; kaynakların yeterliliği, erişilebilirlik ve açıklık, tutarlılık ve karşılaştırılabilirlik, güvenilir metodoloji ve uygun istatistiksel işlemler olarak ifade edilmektedir. Ulusal düzeyde belirlenen bu ilke ve standartlar temelinde, Bakanlığımız Verimlilik Genel Müdürlüğünce hesaplanan ve Resmi İstatistik Programı kapsamında yayımlanan Üç Aylık Verimlilik İstatistikleri ile Yıllık Verimlilik İstatistikleri nin kalite değerlendirme süreci, 2014 yılı Eylül ayında başlamış ve 2015 yılı Mart ayı itibarıyla başarıyla tamamlanmıştır. Değerlendirme süreci ile adı geçen istatistiklerin; 2008, 2010 ve 2012 yılları 2008, 2009, 2010, 2011 ve 2012 yılları 2008, 2010 ve 2012 yılları 2012 yılı 2009,2010 ve 2012 yılları 50 ve üzeri Çalışan sayısına bakılmaksızın tüm İmalat Sanayi 50 ve üzeri 50 ve üzeri 150 ve üzeri 1) Karşılaştırılabilir olduğu, 2) Metaveri bilgileri ile birlikte erişilebilir olduğu, 3) Uluslararası tanım, yöntem ve sınıflamalara uygun üretildiği, 4) Zamanlılık esasına göre yayımlandığı, 5) Tutarlılığının sağlandığı, 6) Tarafsız ve eşit olarak kullanıcılara sunulduğu, 7) İş birliği çerçevesinde üretildiği TÜİK tarafından tespit edilmiş ve yayımladığımız bu iki ulusal istatistik, Kalite Belgesi almaya hak kazanmıştır. TÜİK tarafından ilk kez verilen bu Kalite Belgesi, Bakanlığımızın da aralarında bulunduğu dört kuruma 31 Mart 2015 tarihinde yapılan 11. İstatistik Konseyi Toplantısı nda TÜİK Başkanı Birol Aydemir tarafından takdim edilmiştir. 07

10 VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ 2014/4 ÜÇ AYLIK ULUSAL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ 2014 YILI DÖRDÜNCÜ DÖNEMİ AÇIKLANDI Yücel ÖZKARA - Dursun BALKAN / Sanayi ve Teknoloji Uzmanları (Verimlilik Genel Müdürlüğü) İmalat sanayi genelinde, çalışan kişi başına üretim endeksi, 2014 yılı IV. döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre (2013 yılı IV. dönemine göre) % 0,58 azalmıştır. Çalışan kişi başına üretim endeksi, bir önceki döneme göre ise (2014 yılı III. dönemine göre) ise % 5,38 artmıştır. Bir önceki yılın aynı dönemine göre çalışan kişi başına üretim endeksinde imalat sanayini oluşturan 24 bölümden 10 unda artış görülmüş, en büyük artış Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı bölümünde gerçekleşmiştir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından Resmi İstatistik Programı kapsamında hesaplanan Üç Aylık Verimlilik İstatistiklerinin, Ulusal Veri Yayımlama Takvimine göre 1 Nisan 2015 tarihinde yayımlanması planlanan 2014 Yılı Dördüncü Dönemi, veri derleme ve hesaplama süreçlerinin planlanandan daha erken bitirilmesinden dolayı 24 Mart 2015 tarihinde kamuoyuyla paylaşılmıştır. EFİS Rev. 2 (Avrupa Birliğinde Ekonomik Faaliyetlerin İstatistikî Sınıflandırılması-NACE Rev. 2) ye göre sanayinin B-Madencilik Taşocakçılığı, C-İmalat Sanayi ve D-Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı kısımları, Üç Aylık Ulusal Verimlilik İstatistikleri nin kapsamını oluşturmaktadır. Ana Sanayi Grupları Sınıflaması (MIGs) çerçevesine uygun şekilde beş ana sanayi grubunda da verimlilik istatistikleri hesaplanmıştır. 08 Şekil 1. İmalat Sanayinde Üç Aylık Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi ve Çalışılan Saat Başına Üretim Endeksi

11 İmalat sanayi çalışan kişi başına üretim endeksinin ve çalışılan saat başına üretim endeksinin aldığı değerler Şekil 1 de görülmektedir. 2010=100 baz yıllı olarak hesaplanan çalışan kişi başına üretim endeksi, 2014 yılı IV. döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre (2013 yılı IV. dönemine göre) % 0,58 azalarak 104,70 değerinden 104,09 değerini almıştır. Çalışan kişi başına üretim endeksi, bir önceki döneme göre ise (2014 yılı III. dönemine göre) ise % 5,38 artmıştır. Çalışılan saat başına üretim endeksi 2014 yılı IV. döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 0,44 azalarak 107,67 değerini almıştır. Çalışılan saat başına üretim endeksinde, bir önceki döneme göre ise % 3,78 oranında artış gözlenmiştir. Zaman serilerinin izlediği seyir incelenirken dönemlik değişimlerden ziyade yıllık değişimlerin izlenmesi daha sağlıklı sonuçlar verecektir. Bunun nedeni dönemlik değişimlerin belli bir bölümünün mevsimsel etkiler içermesidir. Buna ilaveten, üç aylık verimlilik istatistikleri çeyreklik dönemlerle yayımlandığı için yıllık eğilimleri görebilmek amacıyla Şekil 2. İmalat Sanayi Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi ve Mevsimsel Etkilerden Arındırılmış Endeks seride mevsimsel düzeltme yapılmış ve Şekil 2 de imalat sanayi çalışan kişi başına üretim endeksi ile bu endeksin mevsimsel etkilerden arındırılmış serisinin grafiği, 2014 yılı dördüncü döneminde aldıkları değerler ile bir arada gösterilmiştir. Çalışan kişi başına üretim endeksi değişimleri, Şekil 2 de görüldüğü üzere mevsimsel etkilerden arındırılmış seriler kullanılarak incelendiğinde iş gücü verimliliği üzerinde özellikle önceki döneme göre yapılan değerlendirmeler daha anlamlı olacaktır. İmalat sanayi için mevsimsel etkilerden arındırılmış verimlilik serisinin bir önceki döneme göre çok az da olsa bir düşüş sergilediği gözlenmektedir. İmalat sanayinde çalışan kişi başına üretim endeksi bir önceki döneme göre % 5,38 oranında artarken, mevsimsel etkilerden arındırılmış çalışan kişi başına üretim endeksi bir önceki döneme göre % 0,01 oranında azalmıştır. Bu rakamlar mevsimsel etkiler barındıran orijinal verimlilik endeksi serisinin bir önceki döneme göre değişiminin pozitif yönde olduğunu, mevsimsel etkiler göz önüne alınıp bu etkiler giderildiğinde ise çalışan kişi başına üretim endeksinin neredeyse aynı kaldığını göstermektedir. Dolayısıyla mevsimsel etkilerden arındırılmış serileri incelemek, değerlendirmelerde daha gerçekçi sonuçlara ve yorumlara ulaşılmasını sağlayacaktır. 09

12 VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ 2014/4 Şekil 3. İmalat Sanayi Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi Değişimlerinin Yapısı Ülkemiz ekonomisinde gerek sanayi genelinde, gerekse imalat sanayinde, iş gücü verimliliğinin belirleyicisinin 2009 yılı ile 2010 yılının ilk yarısında yatay seyreden ve 2010 yılının ikinci yarısından itibaren artış eğiliminde olan istihdam düzeyine bağlı olmakla birlikte, esas olarak üretim endeksi olduğu görülmektedir. Şekil 3 te görüldüğü üzere imalat sanayinde istihdam endeksi, 2010 yılı birinci çeyreğinden itibaren son 20 çeyrekte incelendiğinde, dönem başına ortalama % 1,25 ile düzenli olarak artmaktadır. Bahsi geçen son 20 çeyrekte üretim endeksi ve iş gücü verimliliğinin çeyreklik ortalama büyümeleri ise sırasıyla % 1,80 ve % 0,55 olarak gerçekleşmiştir yılından itibaren imalat sanayinde istihdam ve üretim düzeyine bakıldığında; son dönemlerde artarak en yüksek seviyeye ulaştıkları görülmektedir yılı dördüncü döneminde istihdam endeksi 121,22 ile 2005 yılından bu yana en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Üretim endeksi ise bu çeyrekte 126,06 değerini almıştır ile 2014 yılı ortalama değerlerine bakıldığında ise yıllık ortalama büyüme üretim endeksinde % 4,94, istihdam endeksinde % 4,72 olarak gerçekleşmiş, verimlilik büyümesi ise bu son beş yıllık dönemde yıllık ortalama % 0,24 olmuştur. Şekil 3 incelendiğinde imalat sanayinde iş gücü verimliliği seviyesinin ana belirleyicisi geçmişe göre istikrarlı biçimde artmakta olan istihdam endeksinden ziyade istihdam seviyesine nazaran daha değişken şekilde artan üretim endeksi olmuştur. Bu durum mevsimsel etkilerden arındırılmış çalışan kişi başına üretim endeksinde de gözlenmektedir (Bkz. Şekil 2). Şekil 4 te toplam sanayi, madencilik, imalat sanayi ile elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı kısımları için bir önceki döneme göre çalışan kişi başına üretim endeksi değişimleri, orijinal seri ve mevsimsel etkilerden arındırılmış seriler olarak gösterilmektedir. Şekil incelendiğinde sanayiyi oluşturan kısımların hepsinde orijinal serilerin dönemden döneme değişimlerinde büyük dalgalanmalar gösterdiği, buna karşın mevsimsel etkilerin ortadan kaldırıldığı serilerdeki dönemsel değişimlerin madencilik hariç tutulduğunda nispeten daha küçük olduğu görülmektedir. İmalat sanayi, madencilik ile elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı kısımlarının mevsimsel etkilerden arındırılmış serileri değerlendirildiğinde, mevsimsellik dışındaki faktörlerin de verimlilik üzerinde dalgalanma yarattığı 10

13 Şekil 4. Bir Önceki Döneme Göre Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksinde Değişimler (Mevsimsel Etkilerden Arındırılmış ve Orijinal Seriler) göze çarpmaktadır. Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı kısmındaki ilk üç dönem ile madencilik kısmındaki değişimlerin orijinal seride değişken seyretmesine karşın, mevsimsel etkilerden arındırılmış seride pozitif yönlü olduğu ve bu sektörlerde iş gücü verimliliğinde olumlu değişimler yaşandığı söylenebilir. Toplam sanayinin ise kendisini oluşturan kısımlardan, beklendiği üzere en çok imalat sanayi ile benzer karakterde bir değişim arz ettiği gözlenmektedir ile 2014 yılının ortalama değerleri temelinde verimlilik büyümeleri, imalat sanayini oluşturan 24 bölüm için incelendiğinde, Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı, Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı, Deri ve ilgili ürünlerin imalatı, İçeceklerin imalatı, Tekstil ürünlerinin imalatı ve Diğer ulaşım araçlarının imalatı bölümlerinin verimliliğinin düşme eğiliminde olduğu, bu bölüm dışında kalan 18 bölümün verimliliklerinin ise artma eğiliminde olduğu görülmüştür. En yüksek verimlilik büyümesinin yıllık ortalama Toplam Sanayi Sanayinin Kısımları Ana Sanayi Grupları (MIGs) % 8,1 ile Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı bölümünde olduğu görülmüştür. Şekil 5 ve aşağıda yer alan Tablo 1 de verilen büyüme oranları, verimlilik serilerinin Tablo Ortalama ile 2014 Ortalama Değerlerine Göre Yıllık Ortalama Verimlilik Büyümeleri (% değişimler) Madencilik İmalat Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı Ara Malları Dayanıklı Tüketim Malları Dayanıksız Tüketim Malları Enerji Sermaye Malları 1,78 1,07 1,59 8,63 1,14 2,75 1,93 4,27 1,42 11

14 VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ 2014/4 başlangıcı olan 2005 yılının ortalama değerleri ile 2014 yılının dördüncü döneminin hesaplanmasıyla ortaya çıkan 2014 yılı ortalama değerlerine dayanılarak hesaplanmıştır. Tablo 1 de toplam sanayi, sanayinin kısımları ve ana sanayi grupları için hesaplanan çalışan kişi başına üretim endeksinin 2005 ile 2014 yılı ortalamalarına göre yıllık ortalama büyüme oranları verilmiştir. Sanayi kısımları içerisinde Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı nın % 8,63 ile en yüksek yıllık ortalama verimlilik büyümesine sahip olduğu; en düşük yıllık ortalama verimlilik büyümesinin ise % 1,07 ile Madencilik te olduğu gözlenmiştir. Ana Sanayi Grupları incelendiğinde ise en yüksek verimlilik artışının yıllık ortalama % 4,27 ile Enerji de olduğu görülmektedir. Enerji ana sanayi grubuna ilişkin 2010=100 baz yıllı çalışan kişi başına üretim endeksinin 2014 yılı ortalama değeri 119,02 olarak gerçekleşmiştir. Şekil 6 da Ana Sanayi Gruplarına ait çalışan kişi başına üretim endeksi serilerinin trendleri gösterilmektedir. Bu noktada kullanılan trend kavramı orijinal seriden mevsimsel ve diğer etkilerin çıkarılmasıyla elde edilen uzun dönemli eğilimi ifade etmektedir yılı son dönemleri ile 2009 yılının ilk dönemlerinde küresel düzeyde etkisi görülen krizde ana sanayi gruplarının trend değişimlerine bakıldığında ara malı ve sermaye malı üretiminde iş gücü verimliğinin durgunluktan oldukça etkilendiği, bazı grupların ise hemen hemen etkilenmediği görülmektedir. Dayanıklı Tüketim Malı Üretimi ile Dayanıksız Tüketim Malı Üretimi iş gücü verimliliklerinin uzun dönem eğilimleri, küresel kriz dönemi de Şekil 5. İmalat Sanayini Oluşturan 24 Bölüme Ait Yıllık Ortalama Verimlilik Büyümeleri (2005 Ort Ort.) 12

15 Şekil 6. Ana Sanayi Grupları (MIGs) Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi Trend Serileri dâhil olmak üzere istikrarlı bir şekilde artmıştır. Kömür ve linyit çıkartılması, ham petrol ve doğal gaz çıkarımı, kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme sistemi üretim ve dağıtımı, suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması faaliyetlerinden oluşan Enerji ana sanayi grubunda ise belirgin ve istikrarlı bir biçimde artan verimlilik trendi 2012 yılından itibaren azalma eğilimine girmekle beraber 2013 yılıyla birlikte istikrarlı bir artış trendi yakalamıştır. Şekil 6 da yer alan verilerle değerlendirildiğinde 2005 yılı birinci dönemi ile 2014 yılı dördüncü dönemi arasında; dayanıklı tüketim malı üretimi ve dayanıksız tüketim malı üretimine ait işgücü verimliliği yıllık ortalama trend büyümeleri sırasıyla % 3,13 ve % 2,36 olarak gerçekleşmiştir. Enerji ana sanayi grubunda ise iş gücü verimliliği trendinin yıllık ortalama büyüme oranı % 4,57 dir. Küresel kriz döneminden etkilenen Ara Malları Üretimi ile Sermaye Malı Üretimi sanayi gruplarının verimlilik trendlerine bakıldığında ise dalgalı bir yapıda oldukları görülmektedir. Ara Malları üretiminde iş gücü verimliliğinin trendi, 2014 yılında azalma yönünde seyretmiştir. Diğer ana sanayi gruplarında son dönemlere bakıldığında nispeten istikrarlı bir trend yakalanmış olsa da Sermaye Malı üretiminde iş gücü verimliliği trendi dalgalı yapısını muhafaza etmektedir. 13

16 SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM GÖSTERGELERİ İMALAT SANAYİ SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM GÖSTERGELERİ AÇIKLANDI Özlem DURMUŞ - Derya ERGÜN ZORLUBAŞ / Sanayi ve Teknoloji Uzmanları (Verimlilik Genel Müdürlüğü) Verimlilik Genel Müdürlüğü İmalat Sanayi Sürdürülebilir Üretim Göstergelerini 12 Şubat 2015 tarihinde açıkladı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) mikro verileri kullanılarak hazırlanan Göstergeler Seti, 5 ana grupta toplam 8 göstergeden 1 oluşuyor. 2 A) Atık Yoğunluğu (Atık Miktarı / Katma Değer) döneminde imalat sanayi genelinde oluşan toplam atık miktarı % 15 ve atık yoğunluğu (katma değer başına oluşan atık miktarı) % 7,2 oranında arttı. Aynı dönemde tehlikeli atık miktarı % 29, tehlikeli atık yoğunluğu (katma değer başına oluşan tehlikeli atık miktarı) ise % 33,86 oranında azaldı döneminde imalat sanayinde ekonomik büyüme (GSYH) ve toplam atık miktarı arasındaki ilişki incelendiğinde, atık miktarının GSYH den daha hızlı arttığı, dolayısıyla herhangi bir ayrışma (decoupling) olmadığı gözlemlendi. Aynı dönemde tehlikeli atık miktarı ve GSYH arasında ise mutlak bir ayrışmanın (absolute decoupling) olduğu yani GSYH artarken tehlikeli atık miktarının azaldığı gözlemlendi Göstergelerin tamamına adresinden erişilebilir. 2 Metaveri için bkz. Şekil 1. İmalat Sanayi Sürdürülebilir Üretim Göstergeleri Seti

17 Şekil 2. İmalat Sanayinde Ekonomik Büyüme ve Atık Oluşumu Endeks 2008 =100 (2005 sbt fiyatları ile) Şekil 3. Toplam Atık Yoğunluğu (kg/tl, 2005 sbt fiyatları ile) Şekil 4. Tehlikeli Atık Yoğunluğu (kg/tl, 2005 sbt fiyatları ile) 2012 yılında imalat sanayi genelinde üretilen 1 lira katma değer başına 232 g toplam atık ve 13 g tehlikeli atık oluştu. Aynı yıl toplam atık yoğunluğu en yüksek olan alt sektör 1,95 kg/tl ile ana metal sanayii, tehlikeli atık yoğunluğu en yüksek olan alt sektör ise 165,7 g/tl ile kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı olarak gözlemlendi. 3 B) Sera Gazı Yoğunluğu (CO2-e Cinsinden Sera Gazı Miktarı / Katma Değer) döneminde imalat sanayi genelinde oluşan CO2-e cinsinden toplam sera gazı miktarı % 24,09 ve sera gazı yoğunluğu (katma değer başına oluşan sera gazı miktarı) % 9,67 oranında arttı yılında, 2011 yılına kıyasla toplam sera gazı miktarının % 8,65 ve sera gazı yoğunluğunun % 4,90 oranında azaldığı gözlemlendi yılları arasında imalat sanayinde ekonomik büyüme (GSYH) ve sera gazı miktarı arasındaki ilişki incelendiğinde, 2011 yılına kadar herhangi bir ayrışma (decoupling) olmazken, 2011 yılından sonra toplam sera gazı miktarının düşmesi ile ayrışmanın başladığı gözlemlendi. 3 Metaveri için bkz. 15

18 SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM GÖSTERGELERİ Şekil 5. İmalat Sanayinde Ekonomik Büyüme ve Sera Gazı Oluşumu Endeks 2008 =100 (2005 sbt fiyatları ile) Şekil 6. CO2-e Cinsinden Sera Gazı Yoğunluğu (Ton / TL, 2005 sbt fiyatları ile) 2012 yılında imalat sanayi genelinde üretilen 1 lira katma değer başına 1,24 kg sera gazı oluştu. Aynı yıl sera gazı yoğunluğu en yüksek olan alt sektör 5,62 kg/tl ile ana metal sanayii olarak gözlemlendi. Ana metal sanayiinde 2008 baz yılına oranla katma değer başına 2,7 kat daha fazla sera gazı salınımı yapıldı. Sera gazı yoğunluğu açısından öne çıkan bir diğer alt sektör diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı ise baz yıla kıyasla katma değer başına sera gazı salınımları 1,4 kat azalttı. 4 C) Su Verimliliği (Katma Değer / Çekilen Su Miktarı) döneminde imalat sanayi genelinde su kaynaklarından çekilen su miktarı % 36,39 oranında artarken su yoğunluğu (katma değer başına çekilen miktarı) da % 27 oranında arttı, su verimliliği % 21,3 azaldı döneminde imalat sanayinde ekonomik büyüme (GSYH) ve su kaynaklarından çekilen toplam su miktarı arasındaki ilişki incelendiğinde, çekilen su miktarının GSYH den daha hızlı arttığı, dolayısıyla ekonomik büyüme ve su kaynaklarından çekilen su miktarı arasında herhangi bir ayrışma (decoupling) olmadığı gözlemlendi. 4 Metaveri için bkz. 16

19 Şekil 7. İmalat Sanayinde Ekonomik Büyüme ve Çekilen Su Miktarı Endeks 2008 =100 (2005 sbt fiyatları ile) 3 Şekil 8. Su Yoğunluğu (m /TL, 2005 sbt fiyatları ile) 2012 yılında imalat sanayi genelinde üretilen 1 lira katma değer başına su kaynaklarından 29 litre su çekildi. Aynı yıl ürettiği katma değer başına su kaynaklarından en fazla su çeken alt sektör 303 litre ile ana metal sanayii oldu. Ana metal sanayiinde 2008 baz yılına oranla katma değer başına 2,4 kat daha fazla su çekildi. Öte yandan tekstil ürünlerinin imalatı sektöründe katma değer başına çekilen su miktarının baz yıla kıyasla 1,28 kat azaldığı gözlemlendi. 5 D) Atık Geri Kazanım Oranı 2012 yılında imalat sanayi genelinde üretilen 14,4 milyon ton toplam atığın % 5'i tesis içinde ve % 35'i tesis dışında olmak üzere % 40'ı çeşitli yöntemlerle geri kazanıldı. Aynı yıl tesis içi geri kazanımın en yüksek olduğu alt sektörler % 21,6 ile 5 Metaveri için bkz. diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı, % 11,8 ile kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı ve % 11,1 ile gıda ürünlerinin imalatı oldu yılında imalat sanayinde tesis içinde ve tesis dışında toplam geri kazanım oranının en yüksek olduğu alt sektör % 80,5 ile fabrikasyon metal ürünleri imalatı ; en düşük olduğu alt sektör ise % 12,4 ile kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı oldu. 17

20 SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM GÖSTERGELERİ Şekil 9. Tesis İçi Atık Geri Kazanım Oranı, % (2002) Şekil 10. Tesis İçi Tesis Dışı Toplam Atık Geri Kazanım Oranları (%) E) Çevresel Harcama ve İstihdam Oranı İmalat sanayi genelinde 2012 yılında yapılan çevresel harcamalar (hizmet alımı harcamaları, ekipman, sarf malzeme alımları, enerji kullanımı vb. harcamalar ile yatırım harcamaları) 2009 yılına kıyasla % 286 oranında; yapılan çevresel harcamaların üretilen katma değere oranı ise % 225 oranında arttı. Aynı dönemde çevresel istihdam (çevresel faaliyetlerde tam zamanlı eşdeğer birimlerde ücretli çalışan sayısı, tze) % 7; toplam istihdam (tüm faaliyetlerde tam zamanlı eşdeğer birimlerde ücretli çalışan sayısı, tze) % 36 6 Metaveri için bkz. 18

21 Şekil 11. İmalat Sanayinde Çevresel Harcama ve İstihdam Endeks 2009=100 (2005 sbt fiyatları ile) Şekil 12. Çevresel Harcamaların Katma Değere Oranı (%) Şekil 13. Çevresel İstihdamın Toplam İstahdama Oranı (%) arttı. Çevresel istihdamın toplam istihdama oranı ise % 21 oranında azaldı yılında imalat sanayi genelinde üretilen 1 lira katma değer başına 2,6 kuruşluk çevresel harcama yapıldı ve çevresel harcama oranı en yüksek alt sektör; katma değer başına 15,49 kuruş ile ana metal sanayii oldu. Aynı yıl imalat sanayi genelinde çevresel istihdamın toplam istihdama oranı % 0,5 ve bu oranın en yüksek olduğu alt sektör % 3,8 ile kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünlerinin imalatı oldu. 19

22 BÖLGESEL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ BÖLGESEL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ AÇIKLANDI Özlem KIRICI - M. Emin DALOĞLU / Sanayi ve Teknoloji Uzmanları (Verimlilik Genel Müdürlüğü) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından Resmi İstatistik Programı kapsamında hesaplanan ve yayımlanan Bölgesel Verimlilik İstatistikleri kamuoyuyla paylaşılmıştır. Bölgesel istatistikler Tarım, Sanayi ve Hizmet sektörlerini kapsayacak şekilde yılları için Avrupa Topluluğu'nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması Nace Rev.1.1'e göre 14 ana faaliyet kısmı bazında; 2009 yılı ve sonrası için Avrupa Topluluğu'nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması Nace Rev.2'ye göre 17 ana faaliyet kısmı bazında İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (IBBS) TR düzey 2'ye göre 26 bölge için hesaplanmaktadır. TR düzey 2 bölge sınıflaması ve bağlı iller Tablo 1'de görülmektedir yılı için sektörel kısımlara ilişkin elde edilen sonuçlar Tablo 2 ve Tablo 3'te görülmektedir (Parasal değerler 1000 ile sadeleştirilerek ifade edilmiştir) yılı için çalışan kişi başına ciro verileri ana sektörler bakımından incelendiğinde (Tablo 2); sektörler toplamında en yüksek değer 185,05 TL olarak TR42 bölgesinde gerçekleşmiştir. Alt sektörlere bakıldığında en yüksek değerler; "Tarım, avcılık ve ormancılık" sektöründe 324,16 TL olarak TR52 bölgesinde, "Madencilik ve taş ocakçılığı" sektöründe 227,13 TL olarak TR51 bölgesinde, "İmalat" sektöründe 270,53 TL olarak TR42 bölgesinde, "Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve TR TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 Türkiye İstanbul Tablo 1. İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (IBBS) TR Düzey 2 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Balıkesir, Çanakkale İzmir Aydın, Denizli, Muğla Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak Bursa, Eskişehir, Bilecik Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova Ankara Konya, Karaman Antalya, Isparta, Burdur Adana, Mersin Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 dağıtımı" sektöründe 1343,77 TL olarak TR21 bölgesinde, "Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri" sektöründe 205,98 TL olarak TR31 bölgesinde, "İnşaat" sektöründe 116,15 TL olarak TRB2 bölgesinde, "Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı" sektöründe 322,2 TL olarak TR10 bölgesinde, "Ulaştırma ve depolama" sektöründe 302,33 TL olarak TR51 bölgesinde, "Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri" sektöründe 48,81 TL olarak TR61 bölgesinde, "Bilgi ve iletişim" sektöründe 352,67 TL olarak TR10 bölgesinde, "Gayrimenkul faaliyetleri" sektöründe 616,83 TL olarak TR81 bölgesinde, "Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler" sektöründe 93,98 TL olarak TR10 bölgesinde, "İdari ve destek hizmet faaliyetleri" sektöründe 103,53 TL olarak Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir Kayseri, Sivas, Yozgat Zonguldak, Karabük, Bartın Kastamonu, Çankırı, Sinop Samsun, Tokat, Çorum, Amasya Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane Erzurum, Erzincan, Bayburt Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli Van, Muş, Bitlis, Hakkari Gaziantep, Adıyaman, Kilis Şanlıurfa, Diyarbakır Mardin, Batman, Şırnak, Siirt TR61 bölgesinde, "Eğitim" sektöründe 30,73 TL olarak TR10 bölgesinde, "İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri" sektöründe 47,5 TL olarak TR10 bölgesinde, "Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor" sektöründe 179,2 TL olarak TRC2 bölgesinde, "Diğer hizmet faaliyetleri" sektöründe 14,65 TL olarak TR51 bölgesinde gerçekleşmiştir yılı için çalışan kişi başına ciro verileri ana sektörler bakımından incelendiğinde (Tablo 3); sektörler toplamında en düşük değer 58,55 TL olarak TRA2 bölgesinde gerçekleşmiştir. Alt sektörlere bakıldığında en düşük değerler; "Tarım, avcılık ve ormancılık" sektöründe 9,69 TL olarak TR42 bölgesinde, "Madencilik ve taş ocakçılığı" sektöründe 19,15 TL olarak TR81 bölgesinde, "İmalat" sektöründe 65,51 TL 20

23 Tablo Yılı İçin Çalışan Kişi Başına Ciro (1000 TL) Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Çalışan Başına Ciro 2011 (Nace Rev. 2) (1000 TL) olarak TR82 bölgesinde, "Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı" sektöründe 285,1 TL olarak TRC2 bölgesinde, "Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri" sektöründe 37,93 TL olarak TR33 bölgesinde, "İnşaat" sektöründe 49,33 TL olarak TR90 bölgesinde, "Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı" sektöründe 90,09 TL olarak TRA2 bölgesinde, "Ulaştırma ve depolama" sektöründe 23,06 TL olarak TRA1 bölgesinde, "Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri" sektöründe 13,46 TL olarak TR90 bölgesinde, "Bilgi ve iletişim" sektöründe 29,37 TL olarak TRB2 bölgesinde, "Gayrimenkul faaliyetleri" sektöründe 1,95 TL olarak TRA1 bölgesinde, "Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler" sektöründe 16,07 TL olarak TRA1 bölgesinde, "İdari ve destek hizmet faaliyetleri" sektöründe 11,13 TL olarak TR82 bölgesinde, "Eğitim" sektöründe 8,46 TL olarak TRC3 bölgesinde, "İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri" sektöründe 24,73 TL olarak TRA1 bölgesinde, "Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor" sektöründe 6,65 TL olarak TRC3 bölgesinde, "Diğer hizmet 21

24 BÖLGESEL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ faaliyetleri" sektöründe 4,57 TL olarak TR63 bölgesinde gerçekleşmiştir yılı için çalışan kişi başına ciro endeksi bir önceki yıla göre değişimi verileri ana faaliyet kısımları itibarıyla incelendiğinde (Tablo 3); sektörler toplamında en yüksek değer % 46,05 olarak TRB2 bölgesinde gerçekleşmiştir. Alt sektörlere bakıldığında en yüksek değerler; "Tarım, avcılık ve ormancılık" sektöründe % 44,45 olarak TR52 bölgesinde, "Madencilik ve taş ocakçılığı" sektöründe % 247,64 olarak TRA1 bölgesinde, "İmalat" sektöründe % 39,7 olarak TR71 bölgesinde, "Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı" sektöründe % 30,76 olarak TRB2 bölgesinde, "Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri" sektöründe % 93,73 olarak TR63 bölgesinde, "İnşaat" sektöründe % 37,41 olarak TR81 bölgesinde, "Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı" sektöründe % 45,84 olarak TRB2 bölgesinde, "Ulaştırma ve depolama" sektöründe % 89,14 olarak TR32 bölgesinde, "Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri" sektöründe % 94,61 olarak TRA2 bölgesinde, "Bilgi ve iletişim" sektöründe % 479,78 olarak TR63 bölgesinde, "Gayrimenkul faaliyetleri" Tablo Yılı İçin Çalışan Kişi Başına Ciro Endeksi Bir Önceki Yıla Göre Değişimi Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Çalışan Başına Ciro Endeksi Önceki Yıla Göre Değişim (%) 2011 (Nace Rev.2) 22

25 sektöründe % 58,41 olarak TRC1 bölgesinde, "Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler" sektöründe % 74,28 olarak TR61 bölgesinde, "İdari ve destek hizmet faaliyetleri" sektöründe % 42,35 olarak TR22 bölgesinde, "Eğitim" sektöründe % 26,97 olarak TR52 bölgesinde, "İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri" sektöründe % 39,04 olarak TR90 bölgesinde, "Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor" sektöründe % 511,12 olarak TRC2 bölgesinde, "Diğer hizmet faaliyetleri" sektöründe % 39,06 olarak TR71 bölgesinde gerçekleşmiştir yılı için çalışan kişi başına ciro endeksi bir önceki yıla göre değişimi verileri ana faaliyet kısımları itibarıyla incelendiğinde (Tablo 3); sektörler toplamında en düşük değer % -41,1 olarak TRB1 bölgesinde gerçekleşmiştir. Alt sektörlere bakıldığında en düşük değerler; "Tarım, avcılık ve ormancılık" sektöründe % -123,03 olarak TR62 bölgesinde, "Madencilik ve taş ocakçılığı" sektöründe % -114,41 olarak TRC1 bölgesinde, "İmalat" sektöründe % -11,34 23

26 BÖLGESEL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ olarak TR61 bölgesinde, "Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı" sektöründe % -39,83 olarak TR51 bölgesinde, "Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri" sektöründe % -25,54 olarak TR33 bölgesinde, "İnşaat" sektöründe % -63,61 olarak TRA1 bölgesinde, "Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı" sektöründe % -84,78 olarak TRB1 bölgesinde, "Ulaştırma ve depolama" sektöründe % -336,14 olarak TRA2 bölgesinde, "Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri" sektöründe % -40,04 olarak TRB2 bölgesinde, "Bilgi ve iletişim" sektöründe % -23,72 olarak TR51 bölgesinde, "Gayrimenkul faaliyetleri" sektöründe % -3203,89 olarak TR82 bölgesinde, "Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler" sektöründe % -158,51 olarak TR82 bölgesinde, "İdari ve destek hizmet faaliyetleri" sektöründe % -45,32 olarak TR52 bölgesinde, "Eğitim" sektöründe % -108,74 olarak TRB2 bölgesinde, "İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri" sektöründe % -47,52 olarak TR71 bölgesinde, "Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor" sektöründe % -323,24 olarak TRB2 bölgesinde, "Diğer hizmet faaliyetleri" sektöründe % -107,93 olarak TR63 bölgesinde gerçekleşmiştir. Bölgesel düzeyde ekonomik faaliyetlere göre çalışan başına cironun yıllık Tablo 4. Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Çalışan Başına Ciro Ortalama Büyüme (% Değişim) (Nace Rev.1.1) Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Çalışan Başına Ciro Ortalama Büyüme (% Değişim) (Nace Rev.1.1) 24

27 ortalama büyüme (% değişim) değerlerine ilişkin elde edilen sonuçlar ve olarak iki kısımda Tablo 4 ve Tablo 5'te görülmektedir yılları için ekonomik faaliyet kısımlarına göre çalışan başına cironun yıllık ortalama büyüme değerleri ana faaliyet kısımları itibarıyla incelendiğinde (Tablo 4); sektörler toplamında en yüksek değer %12,41 olarak TRB2 bölgesinde gerçekleşmiştir. Alt sektörlere bakıldığında en yüksek değerler; "Madencilik ve taş ocakçılığı" sektöründe % 28,61 olarak TRC2 bölgesinde gerçekleşmiştir. "İmalat" sektöründe % 10,33 olarak TR22 bölgesinde, "Elektrik, gaz ve su" sektöründe % 21,09 olarak TR52 bölgesinde, "İnşaat" sektöründe % 6,51 olarak TRB2 bölgesinde, "Toptan ve perakende ticaret" sektöründe % 19,13 olarak TRB2 bölgesinde, "Otel, lokanta ve 25

28 BÖLGESEL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ Tablo 5. Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Çalışan Başına Ciro Ortalama Büyüme (% Değişim) (Nace Rev.2) Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Çalışan Başına Ciro Ortalama Büyüme (% Değişim) (Nace Rev.2) kahvehane" sektöründe % 20,66 olarak TRC2 bölgesinde, "Ulaştırma, depolama ve haberleşme" sektöründe % 27,79 olarak TR51 bölgesinde, "Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri" sektöründe % 37,66 olarak TR33 bölgesinde, "Eğitim" sektöründe % 1,43 olarak TR83 bölgesinde, "Sağlık işleri ve sosyal hizmetler" sektöründe % 28,74 olarak TRC2 bölgesinde, "Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri" sektöründe % 48,37 olarak TRB2 bölgesinde gerçekleşmiştir yılları için ekonomik faaliyet kısımlarına göre çalışan başına cironun yıllık ortalama büyüme değerleri ana faaliyet kısımları itibarıyla incelendiğinde (Tablo 4); sektörler toplamında en düşük değer %-7,67 olarak TR82 bölgesinde gerçekleşmiştir. Alt sektörlere bakıldığında en düşük değerler; "Madencilik ve taş ocakçılığı" sektöründe % -22,03 olarak TRA1 bölgesinde, "İmalat" sektöründe % -8,3 olarak TRB1 bölgesinde, "Elektrik, gaz ve su" sektöründe % -8,31 olarak TRC2 bölgesinde, "İnşaat" sektöründe % -13,3 olarak TR22 bölgesinde, "Toptan ve perakende ticaret" sektöründe % -9,78 olarak TR82 bölgesinde, "Otel, lokanta ve kahvehane" sektöründe % -8,56 olarak TR10 bölgesinde, "Ulaştırma, depolama ve haberleşme" sektöründe % -20,46 olarak TR21 bölgesinde, "Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri" sektöründe % -9,85 olarak TR62 bölgesinde, "Eğitim" sektöründe % -11,73 olarak TR72 26

29 bölgesinde, "Sağlık işleri ve sosyal hizmetler" sektöründe % -6,42 olarak TRA1 bölgesinde, "Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri" sektöründe % -7,89 olarak TR82 bölgesinde gerçekleşmiştir yılları için ekonomik faaliyet kısımlarına göre çalışan başına cironun yıllık ortalama büyüme değerleri ana faaliyet kısımları itibarıyla incelendiğinde (Tablo 5); sektörler toplamında en yüksek değer % 31,34 olarak TRB2 bölgesinde gerçekleşmiştir. Alt sektörlere bakıldığında en yüksek değerler; "Tarım, avcılık ve ormancılık" sektöründe % -7,45 olarak TR bölgesinde; "Madencilik ve taş ocakçılığı" sektöründe % 94,03 olarak TRA1 bölgesinde, "İmalat" sektöründe % 72,05 olarak TR71 bölgesinde, "Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı" sektöründe % 64,67 olarak TRA2 bölgesinde, "Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri" sektöründe % 44,03 olarak TR63 bölgesinde, "İnşaat" sektöründe % 29,77 olarak TR82 bölgesinde, "Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı" sektöründe % 36,59 olarak TRB2 bölgesinde, "Ulaştırma ve depolama" sektöründe % 57,6 olarak TRA2 bölgesinde, "Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri" sektöründe % 62,52 olarak TRA2 bölgesinde, "Bilgi ve iletişim" sektöründe % 136,59 olarak TR63 bölgesinde, "Gayrimenkul faaliyetleri" sektöründe % 601,14 olarak TRB1 bölgesinde, "Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler" sektöründe % 32,46 olarak TRB2 bölgesinde, "İdari ve destek hizmet faaliyetleri" sektöründe % 28,48 olarak TR61 bölgesinde, "Eğitim" sektöründe % 7,08 olarak TR52 bölgesinde, "İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri" sektöründe % 21,68 olarak TR83 bölgesinde, "Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor" sektöründe % 180,03 olarak TRC2 bölgesinde, "Diğer hizmet faaliyetleri" sektöründe % 28,03 olarak TR82 bölgesinde gerçekleşmiştir yılları için ekonomik faaliyet kısımlarına göre çalışan başına cironun yıllık ortalama büyüme değerleri ana faaliyet kısımları itibarıyla incelendiğinde (Tablo 5); sektörler toplamında en düşük değer % -4,69 olarak TR61 bölgesinde gerçekleşmiştir. Alt sektörlere bakıldığında en düşük değerler; "Tarım, avcılık ve ormancılık" sektöründe % -70,78 olarak TR62 bölgesinde, "Madencilik ve taş ocakçılığı" sektöründe % -42,77 olarak TR63 bölgesinde, "İmalat" sektöründe % -3,43 olarak TR21 bölgesinde, "Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı" sektöründe % -18,73 olarak TR52 bölgesinde, "Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri" sektöründe % -18,67 olarak TR61 bölgesinde, "İnşaat" sektöründe % -26,64 olarak TR61 bölgesinde, "Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı" sektöründe % -12,76 olarak TR22 bölgesinde, "Ulaştırma ve depolama" sektöründe % -39,27 olarak TRA1 bölgesinde, "Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri" sektöründe % -8,33 olarak TRC3 bölgesinde, "Bilgi ve iletişim" sektöründe % -76,88 olarak TRC3 bölgesinde, "Gayrimenkul faaliyetleri" sektöründe % -39,78 olarak TRA1 bölgesinde, "Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler" sektöründe % -25,61 olarak TR41 bölgesinde, "İdari ve destek hizmet faaliyetleri" sektöründe % -27,11 olarak TR41 bölgesinde, "Eğitim" sektöründe % -18,76 olarak TRC3 bölgesinde, "İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri" sektöründe % -22,51 olarak TRB1 bölgesinde, "Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor" sektöründe % -43,46 olarak TRA1 bölgesinde, "Diğer hizmet faaliyetleri" sektöründe % -32,61 olarak TRA1 bölgesinde gerçekleşmiştir. 27