adıyamanüniversitesimühendisl ikfakültesiçevremühendisliğibö lümübiyogazçalıştayısonuçrapo ruadıyamanüniversitesimühend

Transkript

1 adıyamanüniversitesimühendisl ikfakültesiçevremühendisliğibö lümübiyogazçalıştayısonuçrapo ruadıyamanüniversitesimühend Biyogaz Çalıştayı islikfakültesiçevremühendisliği Sonuç Raporu bölümübiyogazçalıştayısonuçra 3 Haziran 2014 Adıyaman Üniversitesi poruadıyamanüniversitesimühe ndislikfakültesiçevremühendisl iğibölümübiyogazçalıştayısonuç raporuadıyamanüniversitesimü hendislikfakültesiçevremühend isliğibölümübiyogazçalıştayıson uçraporuadıyamanüniversitesi mühendislikfakültesiçevremüh endisliğibölümübiyogazçalıştay ısonuçraporuadıyamanüniversi tesimühendislikfakültesiçevre

2

3 T.C. ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİYOGAZ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU Hazırlayanlar: Yrd. Doç. Dr. Harun TÜRKMENLER (Başkan) Arş. Gör. Kamil VARINCA (Sekretarya) Yük. Lisans Öğr. Ruşen CAN BİYOGAZ ÇALIŞTAYI 3 Haziran 2014 Adıyaman Üniversitesi Düzenleme Kurulu: Yrd. Doç. Dr. Harun TÜRKMENLER (Başkan) Yrd. Doç. Dr. Yavuz DEMİRCİ Yrd. Doç. Dr. Turgay DERE Yrd. Doç. Dr. Aysel A. UÇKUN Öğr. Gör. Fatih TUFANER Arş. Gör. Kamil VARINCA (Sekretarya) Yük. Lisans Öğr. Ruşen CAN Adıyaman, 2014

4

5 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 1 BİYOGAZ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU... 1 YENİLENEBİLİR BİR ENERJİ KAYNAĞI OLARAK BİYOGAZ BİYOGAZ VE ÜRETİMİ BİYOGAZ ÜRETİMİNDE KULLANILABİLECEK ORGANİK ATIKLAR BİYOGAZIN FAYDALARI BİYOGAZIN KULLANIM ALANLARI BİYOGAZ ÜRETİM TESİS TİPLERİ BİYOGAZ TESİSİ TASARIM PARAMETRELERİ... 9 TÜRKİYE VE ADIYAMAN DA BİYOGAZ POTANSİYELİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SONUÇLAR... 17

6

7 BİYOGAZ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU 5 Haziran Dünya Çevre Günü ve haftası münasebetiyle, yenilenebilir bir enerji kaynağı olarak son yıllarda üretimi üzerinde önemle durulan ve araştırılan Biyogaz konusunun ele alındığı çalıştay programı 3 Haziran 2014 tarihinde Adıyaman Üniversitesi Merkezi Araştırma Laboratuvarında gerçekleştirilmiştir. 14:00-17:00 saatleri arasında iki oturum hâlinde gerçekleştirilen çalıştayın ilk oturumunda açılış konuşmaları ve sunumlar, ikinci oturumunda ise konu ile ilgili soru-cevap şeklinde serbest bilgi paylaşımı yapılmıştır. Adıyaman Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü tarafından tertip edilen çalıştaya başta Rektörümüz Prof. Dr. Mustafa Talha GÖNÜLLÜ, Rektör Yardımcımız ve Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ahmet PINARBAŞI, Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürü Adil ALAN, Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Fikret ONHAN olmak üzere üniversitemiz akademik ve idari personeli, iş adamları, çiftçiler ve öğrencilerden oluşan 100 ün üzerinde kişi katılmıştır. Çalıştayın açılış konuşmaları; Çevre Mühendisliği Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Harun TÜRKMENLER ve Rektörümüz Prof. Dr. Mustafa Talha GÖNÜLLÜ tarafından gerçekleştirilmiştir. Çevre Mühendisliği Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. Harun TÜRKMENLER açılış konuşmasında artan enerji talebinin karşılanması ve enerjide dışa bağımlılığın azaltılmasında yenilenebilir enerjinin oldukça önemli bir yer tuttuğunu belirterek biyogazın enerjide dışa bağımlılığı azaltmada, atıkların bertaraf edilmesinde, tarımsal gübre üretiminde ve çevrenin korunmasında ön 1

8 Biyogaz Çalıştayı Sonuç Raporu plana çıkan temiz bir enerji kaynağı olduğunu kaydetti. Türkiye de yapılan tarım ve hayvancılıktan elde edilen gübrelerin ve diğer organik atıkların biyogaz tesislerinde işlenerek elektrik ve ısı enerjisine dönüştürülmesinin son yıllarda artış göstermeye başladığını söyleyen TÜRKMENLER; Türkiye de biyogaz üretiminde büyük ancak şimdilik geniş ölçüde kullanılmayan bir potansiyel bulunmaktadır. Ayrıca ilimiz Adıyaman, tarımsal ve hayvansal potansiyelin yüksek olmasından dolayı biyogaz üretiminde öncü bir il olabilir. Adıyaman Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü olarak, Adıyaman ın yenilenebilir enerji sektörünün lokomotifi olma özelliğini ve rekabet gücünü sürdürebilmesi ve ayrıca sahip olduğu yüksek potansiyeli ortaya çıkarabilmesi için çözüm bulması gereken sorunlar ve çözüm yollarını bir çalıştay vasıtasıyla tartışmaya açmak istedik. Temennimiz bu çalıştayın bir başlangıç olması ve belli aralıklarla üreticilerimizin ve sektör temsilcilerinin bir araya gelerek sorunları ve çözüm yollarını tartışmalarına katkıda bulunmaktır. dedi. Rektörümüz Prof. Dr. Mustafa Talha GÖNÜLLÜ açılış konuşmasında; Türkiye de ve dünyada toplumsal ve ekonomik kalkınmanın en önemli unsuru olan enerjiye her geçen gün daha fazla ihtiyaç duyulduğuna dikkati çekerek toplumumuzun gelecekte enerji sorunuyla uğraşmaması için artan enerji ihtiyacını petrol ve doğalgaz gibi tükenebilir fosil kaynaklar yerine, biyogaz ve güneş ışığı gibi yenilenebilir enerji kaynaklarını bir alternatif olarak kullanmanın önemini vurguladı. Prof. Dr. GÖNÜLLÜ; Enerji, insanlığın geleceğini zorlayacak ve sınırlayacak önemli bir konudur. Ancak enerjinin elde edilmesinde birçok sıkıntı ile karşılaşılmaktadır. Bizler, gelecekte enerji problemiyle yüzleşmemek için bir Robinson Crusoe gibi hareket etmeliyiz. Bir adada çaresiz bir durumda olduğumuzu düşünerek etrafımıza bakıp var olanlarla Prof. Dr. M. Talha GÖNÜLLÜ Adıyaman Üniversitesi Rektörü Yrd. Doç. Dr. Harun TÜRKMENLER Adıyaman Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölüm Başkanı hayatımızı geliştirmeliyiz. Bu manada hayvan ve bitki artıklarından biyogaz 2

9 Biyogaz Çalıştayı, 3 Haziran 2014, Adıyaman Üniversitesi üretimi son yıllarda üzerinde en çok durulan ve araştırılan konulardan biridir. Tabiatın bize sunduğu fazlasıyla imkânlar var. Yeter ki biz düşünelim ve fikirlerimizi uygulamaya koyalım. Bu sayede kendi kendine yeten, ihtiyaç fazlası ürün ortaya koyan ve böylece çaresiz toplumlara da faydalı olabilen bir toplum hâline gelebileceğiz. Ancak toplumumuz bu konuları yeterince bilmemektedir. Burada en büyük görev Üniversitelerimize düşüyor. Şu anda ülkemizde 180 den fazla üniversite var ve hepsi de hükûmet tarafından desteklenmektedir. Üniversiteler için bir fırsatlar dönemindeyiz ve hiçbir zaman da böyle bir fırsatlar dönemi yaşanmamıştır. Yani Üniversitelerin topluma karşı olan sorumluluklarını ve görevlerini yerine getirebilmeleri için bütün koşullar oluşmuştur. Bu bakımdan Adıyaman Üniversitesi olarak görevlerimizi yapmaya gayret ediyoruz. Kaynakların en büyüğü insandır. Kendini geliştirmiş bir insandan daha faydalı, daha iyi varlık yoktur. Boş, kuru emeklerle vakit geçirmek istemiyoruz. Neye inanıyorsanız inanın, gelecekte insanlara faydalı olmayacaksanız gelecek sizi yâd etmeyecektir. Bunun için; bedenen değil, fikren çalışmalıyız. Çalıştayın düzenlenmesinde emeği geçenlere ve katılımcılara teşekkür ediyorum. dedi. Açılış konuşmalarından sonra çalıştay sunumları yapılmıştır. Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Yavuz DEMİRCİ Biyogaz ve Adıyaman İlinin Biyogaz Potansiyeli, Öğr. Gör. Fatih TUFANER ise Organik Madde İçeriği Yüksek Atıklardan Biyogaz Üretimi ; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Adıyaman İl Müdürlüğü nden M. Nedim BAYBATMAZ Adıyaman ın Büyükbaş Hayvancılık Potansiyeli, HBG İnşaat Tarım ve Hayvancılık firması temsilcisi Hicri GÜRSOY ise Biyogazda Türkiye ve Dünyadaki Son Durum konularında sunumlarda bulunmuşlardır. Sunumların ardından serbest bilgi paylaşımının yapıldığı soru-cevap kısmına ve sonrasında da Çevre Mühendisliği Bölümü laboratuvarlarında yer alan laboratuvar ölçekli Biyogaz Tesisi gezisine geçilmiştir. Çalıştay programı teknik gezinin ardından tamamlanmıştır. 3

10 Biyogaz Çalıştayı Sonuç Raporu Çalıştay konuşmacıları (soldan sağa): Hicri GÜRSOY, Nedim BAYBATMAZ, Fatih TUFANER, Yavuz DEMİRCİ 4

11 Biyogaz Çalıştayı, 3 Haziran 2014, Adıyaman Üniversitesi YENİLENEBİLİR BİR ENERJİ KAYNAĞI OLARAK BİYOGAZ Dünya nüfusunun hızlı bir şekilde artmaya devam etmesi, sanayileşmenin yeni boyutlar kazanması ve insanoğlunun geleneksel yaşam şartlarından uzaklaşarak hayat standardını yükseltmek istemesi, enerji ihtiyacını hızlı bir şekilde artırmaktadır. Türkiye de ve dünyada sosyal ve ekonomik kalkınmanın en sağlıklı temel girdisi olan enerjiye gün geçtikçe daha fazla gereksinim duyulmaktadır. Bu nedenle, yeni enerji kaynaklarının bulunması, enerji teknolojisinin geliştirilmesi, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde çalışmaların yoğunlaştığı alanlar olmuştur. Bugün ülkemizde ve dünyada nükleer enerjinin yanı sıra yeni ve temiz enerji kaynakları olarak adlandırılan jeotermal, güneş, rüzgâr ve biyogaz enerjileri son yıllarda üzerinde en çok durulan ve araştırılan konuları oluşturmaktadır. Son yapılan araştırmalar fosil yakıt kaynaklarından petrolün 2047, doğalgazın 2068, kömür rezervinin ise 2140 yılına kadar sonlanacağını göstermektedir. Bu manada fosil enerji kaynaklarının (petrol, kömür, doğalgaz vb.) tükenebilir olması, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarının (rüzgâr, güneş, hidrolik, jeotermal, vb.) yatırım değerlerinin fazla olması özellikle kırsal bölgelerde yenilenebilir enerji kaynağı olarak biyogazın değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Günümüzde kırsal kesimde yaşayan ve büyük bir bölümü tarımsal üretimle uğraşan nüfusun, enerji ihtiyacının ve gübre açığının giderilmesinde önemli ölçüde katkıda bulunacağı düşünülen biyogaz üretiminin alternatif bir enerji potansiyeli olarak kullanılması uygun görülmektedir. Tarım ve hayvancılık sektöründe biyogazdan enerji elde edilmesi yıllardır gelişmiş ülkelerde başarıyla uygulanmaktadır. Bitkisel, hayvansal, şehir ve endüstriyel 5

12 Biyogaz Çalıştayı Sonuç Raporu atıkların anaerobik fermantasyonu sonucu elde edilen biyogaz içeriğindeki metan gazından dolayı yanabilme özelliğine sahiptir. Biyogaz fosil yakıtlardan farklı olarak karbondioksit emisyonunu artırmamakta ve sera etkisinin azaltılmasına katkıda bulunmaktadır. 2.1 BİYOGAZ VE ÜRETİMİ Biyogaz, anaerobik bozunma, organik maddelerin oksijensiz ortamda, farklı mikroorganizma gruplarının varlığında, biyometanlaştırma süreçleri (havasız bozunma - biyolojik bozunma - mikrobiyal bozunma - anaerobik fermentasyonun kontrollü süreci) ile elde edilen bir gaz karışımıdır. İçeriğinde CH 4, CO 2, N 2,H 2 S NH 3, H 2, CO bulunur. Biyogazın muhtevası Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Biyogazın muhteviyatı İçeriği Birim Biyogaz Metan (CH 4 ) Hacim (%) Karbondioksit (CO 2 ) Hacim (%) Azot (N 2 ) Hacim (%) <1 Hidrojen sülfür (H 2 S) ppm Oksijen (O 2 ) Hacim (%) <0,2 Isıl değeri MJ/Nm Biyogaz oluşum ve üretim süreçleri ise Şekil 1 ve Şekil 2 de verilmiştir. Şekil 1. Biyogaz oluşum çevrimi 6

13 Biyogaz Çalıştayı, 3 Haziran 2014, Adıyaman Üniversitesi Şekil 2. Biyogaz üretim süreci 2.2 BİYOGAZ ÜRETİMİNDE KULLANILABİLECEK ORGANİK ATIKLAR Biyogaz üretiminde kullanılabilecek organik atıklar şöyle sıralanabilir: Hayvancılık atıkları Zirai atıklar Orman endüstrisi atıkları Deri ve tekstil endüstrisi atıkları Kağıt endüstrisi atıkları Gıda endüstrisi atıkları (çikolata, maya, süt, içecek üretimi) Sebze, meyve, tahıl ve yağ endüstrisi atıkları Bahçe atıkları Yemek atıkları Hayvan gübreleri (büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık, tavukçuluk) Şeker endüstrisi atıkları Evsel katı atıklar Atık su arıtma tesisi atıkları 7

14 Biyogaz Çalıştayı Sonuç Raporu 2.3 BİYOGAZIN FAYDALARI Biyogaz kullanımının faydaları 4 ana başlıkta verilebilir. Çevresel faydalar Yerel ve küresel faydalar Ekonomik faydalar Sosyal faydalar Çevresel Faydalar Ucuz ve çevre dostu bir enerji kaynağıdır. Kötü kokuyu ve kendiliğinden tutuşma önlenir. Biyogaz üretimi sonucunda hayvan gübresinin kokusu hissedilmeyecek ölçüde yok olmaktadır. Böylece sinek ve haşere üremesi önlenmiş olur. Yeraltı sularının kirlenmesini önlenir. Hayvan gübrelerinden kaynaklanan insan sağlığını ve yeraltı sularını tehdit eden hastalık etkenlerinin büyük oranda etkinliğinin kaybolması sağlanır. Biyogaz teknolojisi aynı zamanda organik kökenli atık/artık maddelerden hem enerji eldesine hem de atıkların toprağa kazandırılmasına imkân vermektedir. Biyogaz üretiminden sonra atıklar yok olmamakta üstelik çok daha değerli bir organik gübre haline dönüşmektedir. Sera gazı emisyonunu azaltır. Yerel ve Küresel Faydalar Yerel hava kalitesi (daha az kötü koku) Daha az haşere Yeraltı sularının korunması Daha az alevlenme, patlama Görüntü kirliliğinin önlenmesi Çevresel gelişim ile civarda yaşayan ve/veya çalışanlarının güvenliği Elektrik üretimi Ekonomik Faydalar Teknoloji transferi Enerji üretimiyle ek gelir Sosyal Faydaları Yeni teknolojiler sayesinde insan kaynaklarını geliştirir. İstihdam yaratıcı etki (inşaat ve işletme). 8

15 2.4 BİYOGAZIN KULLANIM ALANLARI Biyogaz Çalıştayı, 3 Haziran 2014, Adıyaman Üniversitesi Biyogaz doğalgazın kullanım alanlarıyla paralel olarak kullanılabilen bir enerji kaynağıdır. Biyogaz kullanım alanları aşağıdaki gibi sıralanabilir: Isı ve buhar üretimi Araç yakıtı Elektrik üretimi Gaz türbini + jeneratör Kojenerasyon Mevcut doğalgaza katılarak maliyetlerin düşürülmesi Kimyasal maddelerin üretimi sırasında biyogaz kullanımı 2.5 BİYOGAZ ÜRETİM TESİS TİPLERİ Biyogaz üretiminde kullanılan biyoreaktör modelleri iki grup altında toplanabilir. Küçük Kapasiteli Reaktörler o Yüzer Çatılı Hindistan Tipi Reaktörler o Sabit Çatılı Çin Tipi Reaktörler o Hareketli kubbe Tipi Reaktörler o Balon tipi Reaktörler Büyük Kapasiteli Reaktörler o Tam karışımlı reaktörler o Piston Akımlı reaktörler o Lagun tipi reaktörler o Centrigas sistemleri 2.6 BİYOGAZ TESİSİ TASARIM PARAMETRELERİ Biyolojik arıtma sisteminin bir alternatifi olan biyogaz üretimi, aslında küçük ölçekli bir anaerobik arıtma sistemidir. Başta hayvan dışkısı olmak üzere, lağım suları, kültür bitkilerinin artıkları, gıda işleme ve kâğıt işleme fabrikalarının artıkları, yabanî otlar ve su bitkileri olmak üzere pek çok organik atıklar biyogaz üretiminde kullanılabilir. 1 m 3 biyogazla; 6 saat 100 watt lık lambaya çalışır hâlde tutmak, 5-6 kişilik bir aile için 3 öğün yemek pişirmek, 0,7 kg benzine eşdeğer kalori elde etmek, 1 beygir gücündeki motoru 2 saat çalıştırmak, 1,25 kw.h elektrik enerjisi elde etmek mümkündür. 9

16 Biyogaz Çalıştayı Sonuç Raporu 10 1 m 3 biyogaz kcal/m 3 ısı; 4,70 kw.h elektrik enerjisi, 0,62 L gazyağı, 0,66 L motorin, 0,75 L benzin, 0,43 kg bütan, 0,25 m 3 propan, 1,46 kg odun kömürü, 3,47 kg odun, 12,3 kg tezek eşdeğer yakıt değerindedir. Anaerobik bozunma sürecinde oluşan biyogaz, kalorifik değeri daha düşük olmakla birlikte doğalgaza benzerlik gösteren bir yakıttır. Biyogaz doğal gaz için tasarlanmış her türlü uygulamada kullanılabilir. Aslında biyogaz denilen bu yakıt metan yani CH 4 içerir. Bugün doğalgaz dediğimiz yakıt da aslında Metan dır. Aradaki tek fark metan oranı doğalgazda %95, biyogazda ortalama %55-60 olmasıdır. Doğalgaz = 10,7 kw.h /m 3 (9155 kcal /m 3 ) Biyogaz = 5,5 kw.h /m 3 ( kcal /m 3 ) Biyogaz tesisleri projelendirilirken öncelikle kapasitenin tespiti gerekmektedir. Bunun için tesiste sadece hayvan gübresi kullanılacaksa; günlük ortaya çıkan gübre miktarı, hayvanların beslenme şekilleri ve gübrelerin katı madde miktarları bilinmelidir. Günlük ortaya çıkan gübre miktarı ve hayvanların gübre verimleri cinslerine göre değişik miktarlarda olabilmektedir. Gübre miktarının hesabında; Büyükbaş hayvanlar için kg/gün veya canlı ağırlığın %5-6 sı günlük yaş gübre, Koyun ve keçi için 2 kg/gün veya canlı ağırlığın %4-5 i günlük yaş gübre, Tavuk için ise 0,08-0,1 kg/gün veya canlı ağırlığın %3-4 ü günlük yaş gübre üretimi kabul edilebilir. Diğer bir yaklaşımla hayvanlardan elde edilen gübre miktarları hayvanların cinsine göre değişiklik göstermektedir. Buna göre; 1 adet büyükbaş hayvandan 3,6 ton/yıl yaş gübre, 1 adet küçükbaş hayvandan 0,7 ton/yıl yaş gübre, 1 adet kümes hayvanından 0,022 ton/yıl yaş gübre oluşmaktadır. Bu değerlerden yola çıkarak, Bir ton sığır gübresinden 33 m3/yıl biyogaz, Bir ton koyun gübresinden 58 m3/yıl biyogaz, Bir ton kümes hayvanı gübresinden 78 m3/yıl biyogaz üretildiği tespit edilmiştir.

17 Biyogaz Çalıştayı, 3 Haziran 2014, Adıyaman Üniversitesi TÜRKİYE VE ADIYAMAN DA BİYOGAZ POTANSİYELİ Ülkemizde kısa bir süre içerisinde biyogaz tesisleri sayısında hızlı bir artış olmuştur. Kurulum ve işletme aşamalarında ülke şartları için yeterli birikim ve tecrübenin olması ve farklı karakterizasyona sahip atıklarla işletilen yurtdışı menşeli sistemlerin taklit edilerek uygulayıcıların önemli problemlerle karşı karşıya kalmamaları için organik yükü yüksek atıklarla yapılan arıtım, biyogaz ve fermente gübre üretim çalışmalarının arttırılması ve daha fazla desteklenmesinin gerektiği düşünülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2013 yılsonu verilerine göre ülkemizde; büyükbaş hayvan, koyun, keçi, et tavuğu, yumurta tavuğu, hindi bulunmaktadır. Kabaca biyogaz tesisinin 100 ton/gün atıkla çalıştığını düşünürsek ülkemiz sadece büyükbaş hayvan atıkları ile çalışabilecek adet biyogaz tesisi kapasitesine sahiptir. Adıyaman İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü nden alınan bilgiye göre; 2013 yılı için Adıyaman ve ilçelerinde olmak üzere toplamda; adet büyükbaş, adet küçükbaş hayvan (keçi - koyun vs.), 11

18 Biyogaz Çalıştayı Sonuç Raporu adet tek tırnaklılar (at, katır, eşek, vs.), adet de kümes hayvanı (tavuk, hindi, ördek, vs.) bulunmaktadır. Yine biyogaz tesisinin 100 ton/gün atıkla çalıştığı düşünüldüğünde Adıyaman sadece büyükbaş hayvan atıkları ile çalışabilecek 7 adet biyogaz tesisi kapasitesine sahiptir. Sadece Adıyaman daki büyükbaş hayvanlardan x 10 x 90 / 1000 = m3/gün biyogaz üretimiyle bunun eşdeğeri olarak x 4,7 = kw.h (0,37 TL/kW.h x = TL/gün) elektrik enerjisi üretilebilecek bir potansiyelin olduğu görülmektedir. Atatürk barajı bir günde yaklaşık olarak kw.h elektrik üretmektedir. Buna göre Adıyaman da sadece büyükbaş hayvansal atıklardan Atatürk Barajında üretilen elektriğin %1,2 si kadar bir elektrik üretilme potansiyeli bulunmaktadır. Adıyaman ili doğa koşulları ve sosyal yapısı itibariyle hayvancılık faaliyetleri için uygun bir potansiyel arz etmektedir. GAP Süt Sığırcılığı Projesinin uygulandığı iller içerisinde bulunması ve son zamanlarda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca uygulanan hayvancılık desteklemeleri ilimizde büyük ölçekli işletmelerin kurulmasına katkıda bulunmuştur. Evsel ve endüstriyel organik yükü yüksek olan atıklardan evsel nitelikli organik atıkları incelendiğinde 2001 yılı Belediye Katı Atık İstatistikleri anketi sonuçlarına göre katı atık toplama hizmeti verilen 2915 belediyeden, 2001 yılı yaz mevsiminde ortalama 12,5 milyon ton, kış mevsiminde ortalama 12,6 milyon ton ve yıllık ortalama 25,1 milyon ton/yıl katı atık toplandığı belirlenmiştir. Bu sonuçlara göre kişi başı günlük ortalama katı atık miktarı; yaz mevsimi için 1,28 kg/kişi-gün, kış mevsimi için 1,32 kg/kişi-gün ve yıllık ortalama ise 1,31 kg/kişigün olarak bulunmuştur. Günümüzde 76 milyonu geçen nüfusuyla Türkiye de günde yaklaşık 1,31x = ton/gün evsel katı atık oluşmaktadır. Türkiye de evsel katı atıkların %50 den fazlası biyolojik olarak parçalanabilir maddeleri ihtiva etmektedir. Adıyaman da ilçelerle beraber toplamda kişi başına günde 0,8 kg atık oluşmaktadır. Adıyaman 2012 TÜİK verilerine göre nüfusa sahip olduğuna göre yaklaşık 476 ton/gün katı atık oluşmakta ve bunun 276 ton/gün lük kısmı organik yükü yüksek atıklardan oluşmaktadır. Bu miktarda yaklaşık 3 biyogaz tesisine denk gelmektedir. 12

19 Biyogaz Çalıştayı, 3 Haziran 2014, Adıyaman Üniversitesi Sadece şehir merkezi düşünüldüğünde x 0,8 = kg/gün ve %58 i organik ise 160 x 0,58 = 92,8 ton/gün organik yükü yüksek atık oluşmaktadır. Bu miktarda yaklaşık 1 biyogaz tesisine denk gelmektedir yılı verilerine göre Türkiye de toplam 37 tane biyogaz tesisi bulunmaktadır. Her geçen gün sayısı artmakla beraber 2013 yılı itibari ile 18 tanesi büyükbaş hayvan gübresi veya katkısı kullanılan ve bir kısmı da inşaat aşamasında olan toplamda 76 tane biyogaz tesisi bulunmaktadır. 13

20 Biyogaz Çalıştayı Sonuç Raporu 14

21 Biyogaz Çalıştayı, 3 Haziran 2014, Adıyaman Üniversitesi SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Organik içeriği yüksek atıklar değerlendirilmelidir. Değerlendirilemeyerek fayda elde edilemediğinde çevresel kirlilik oluşturarak çevre ve insan sağlığını olumsuz etkilemektedir. Bundan dolayı organik yükü yüksek olan atıklar için en uygun bertaraf yöntemi bu atıkların havasız şartlarda arıtılarak çevreye zararsız hale getirilip biyogaz ve organik gübre üretilmesidir. Özellikle son zamanlarda biyogaz tesislerinin kurulumunda hayvansal atıklar bunlar içerisinde de atık çokluğu nedeniyle büyükbaş hayvan atıkları tercih edilmektedir. Ancak, yapılan çalışma ve uygulamalarda tek bir kaynaktan çıkan organik atıktan biyogaz üretilmek istendiğinde hem atık kompozisyonu biyogaz üretimi için verimli olmamakta hem de atık azlığı nedeniyle elde edilmesi düşünülen fayda tesis kurulum maliyetini karşılayamamaktadır. Bu olumsuzlukların önüne geçilebilmesi için organik yükü yüksek olan atıkların bir bütün olarak değerlendirilip ona göre bilimsel çalışmaların ve projelerin arttırılması gerekmektedir. Sorun olan organik yükü yüksek atıklar ile ilgili bertaraf sorunlarının çözüme kavuşturulması ve atıklardan oluşan kaynakların güvenilir, ekonomik ve kaliteli biçimde ekonomiye kazandırılması ile katma değer sağlayan gelir getirici biyogaz tesislerinin kurulması çevresel etki içinde gerekli olduğu görülmektedir. Çalıştay sonucunda aşağıdaki önerilerde bulunulmuştur. Yerli teknoloji geliştirilmelidir. Biyogaz ve güneş enerjisi birlikte kullanılmalıdır. Bu konuda AR-GE çalışması yapılmalıdır. Biyogaz tesisindeki atıkların karışım oranlarının ayarlanması için AR- GE çalışmasının yapılması (ön işlemler için) sağlanmalıdır. 15

22 Biyogaz Çalıştayı Sonuç Raporu Biyogaz verimliliğini arttırmak için sanayi ile ortaklaşa çalışmalar yapılmalıdır. Biyoenerji üretimi için bölgede yetiştirilebilecek enerji bitkilerinin araştırılması yapılmalıdır. Biyogaz ve kompostlama entegre atık yönetim tesisi kurulmalıdır. Belediyeler, Birlikler, Kooperatiflerin Biyogaz üterim tesisi kurmaları teşvik edilmelidir. Atıklardan elektrik üreten tesisler yapılabilir. Organik atıklardan humus üretimi yapılabilir. Biyogaz teknolojisi ile ev tipi sistemler kurulabilir. Değişik maliyet hesapları için yazılım programı geliştirilmelidir. Makro enerji politikaları geliştirilmelidir. Belediye-Kooperatif iş birliği ile hayvan sayılarının ve enerji bitkilerinin belirlenmesi. Biyogaz elde etmek için enerji bitkisi (mısır) yetiştirmenin toprak yapısını nasıl etkilediği araştırılmalıdır. Mezbahane atıkları (kan ve işkembeden çıkan atıklar) biyogaz tesislerinde kullanılabilir. Hayvan atıklarından elde edilen biyogaz bitkisel atıklara göre daha ekonomik olabilir. Sera, otel, endüstriyel ve evsel atıklar biyogazda kullanılmalıdır. Biyogaz tesislerinde kullanılan hammaddelerden organik gübre elde edilebilir. Yerel aktörlerle biyogaz ünitesinin kurulu olduğu atık merkezlerine gezi yapılabilir. Enerjiye, hammaddeye ve zirai gübreye ihtiyaç varken bu atıklar değerlendirilmelidir. 16

23 Biyogaz Çalıştayı, 3 Haziran 2014, Adıyaman Üniversitesi SONUÇLAR Günümüzde çevresel sorun yaratan atıkların işlenerek zararsız hâle getirilmesi ve enerji elde edilmesinde kullanılabilmesini sağlayan biyogaz teknolojisi yenilenebilir enerji üretimi açısından önemli bir faktördür. Ülkemizde 38 milyon 220 bin ton organik atık potansiyeli bulunmaktadır. Bunların değerlendirilmesi halinde ekonomik açıdan büyük bir girdi sağlanması söz konusudur. Türkiye nin genel enerji talebinin karşılanmasında fosil yakıtların mümkün olduğu kadar uzun vadede kullanılması, yenilenebilir enerji kaynaklarına mümkün olabildiği kadar yönelme ve önemli bir potansiyele sahip olan biyokütleden hareketle, biyogaz elde edilmesi ve bunun özellikle küçük yerleşim yerlerinde tüketilmesi iyi bir alternatif teşkil etmektedir. Bu alternatifin kullanımı da hem ekonomik olması açısından hem de çevresel sorunları azalttığından dolayı tavsiye edilmektedir. İlimizde hayvansal atıklardan biyogaz üretimi gerçekleşmesi hâlinde birçok sosyal, ekonomik ve çevresel olumlu etkiler ortaya çıkaracaktır. Hayvansal atıklardan biyogaz üretimi konusunda yatırım yapmayı düşünen tesis sahiplerinin öncelikle tesisleri için bir fizibilite çalışması yaptırmaları gerekmektedir. Yapılan çalışmalardan elde edilen bulgulara göre 500 ve üzeri hayvan kapasitesine sahip tesislerin bu alanda yatırım yapmaları önerilmektedir ve üzeri hayvan kapasitesine sahip tesislerde ilk yatırım geri dönüş süreleri 5 yıl civarında olmaktadır. 17

24 Biyogaz Çalıştayı Sonuç Raporu 18