ERZURUM VE ÇEVRES HYROPHILIDAE (INSECTA:COLEOPTERA) FAM LYASI ÜZER NE FAUN ST K ARA TIRMALAR

Transkript

1 ERZURUM VE ÇEVRES HYROPHILIDAE (INSECTA:COLEOPTERA) FAM LYASI ÜZER NE FAUN ST K ARA TIRMALAR MEHMET AL KIRPIK Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü Dereiçi/KARS Tel: , Fax: , kirpik80@hotmail.com ÖZET Bu çalı mada, Erzurum ili çevresindeki kaynak, akarsu, dere, birikinti ve sıcak su gözelerinin sı kesimlerindeki bitki ve yosunlar arasında ya ayan Hydrophilidae (Polyphaga:Coleoptera) familyasına ait örnekler toplanmı tır. Toplam 6 cinse ait 23 tür ve alttür tespit edilmi tir. Bu türlerden Helophorus (Empleurus) porculus, Helophorus (Trichelophorus) oscillator, Helophorus (Rhopalmhelophorus) seidlitzii, Helophorus (R.) griseus, Enochrus maritimus, Laccobius atrocephalus ve Cercyon granarius, Türkiye faunası için yeni kayıttırlar. Anahtar kelimeler: Coleoptera, Hydrophilidae, Erzurum, Fauna, Türkiye FAUNISTIC STUDIES ON HYDROPHILIDAE (INSECTA: COLEOPTERA) OF ERZURUM PROVINCE AND AND ITS SURROUNDING AREA ABSTRACT In this study, it has been investigated the specimens beloging to family of Hydrophilidae (Plyphaga:Coleoptera) living in various water in Erzurum province and its environment. Totaly, 23 species and subspecies have been determined. Of these, Helophorus (Empleurus) porculus, Helophorus (Trichelophorus) oscillator, Helophorus (Rhopalmhelophorus) seidlitzii, Helophorus (R.) griseus, Enochrus maritimus, Laccobius atrocephalus and Cercyon granarius are new records for the Turkish fauna. Key words: Coleoptera, Hydrophilidae, Erzurum, Fauna, Türkiye G R Hydrophilidae familyası vücut büyüklü ü 1,5-55 mm (Spangler, 1981; Lodos, 1989) arasında de i en ve çok çe itli biyotoplarda ya ayan türleri ihtiva eder. Genellikle göl, gölet, kanal, akarsu, nehir, dere ve kirli su birikintilerinin sı kısımlarında daha yaygın olarak bulunurlar. Türlerin ço u tatlı sular da, az bir kısmı da acı veya fazla kirli sularda bulunur. Yazın kuruyan sularda ise uyku haline geçerler. Hayat devrelerinde yumurta-larva-pupa ve ergin dönemleri vardır. Bazıları yumurtalarını tek tek bazıları da paketler halinde bırakırlar. Sıcaklı a ba lı olarak yumurtalar 4-7 günde açılır. Larvalar uzun ve silindir eklinde olup, vücutları belirgin olarak segmentli ve büyükül ü1,5-60 mm arasında de i ir. Bacakların be segmentli olması ve tırnaklarının tek olu uyla di er Adephaga larvalarından kolayca ayrılır. Larvalar 7-10 günlük bir süre içerisinde üç defa deri de i tirir. Son deri de i iminden sonra sudan ayrılıp, toprak altında birkaç santimetre derinli e girerek pupa devresini geçirirler. 4-7 günlük bir pupa devresinden sonra, yeni çıkan Hydrophilidae de pigmentasyon olu tuktan sonra su hayatı ba lar. Türlerin ço unlu u herbivordur. Alg, çürümü yapraklar ve di er bitkisel besinlerle beslenirler. Nadir olarak su salyangozu veya suda bulunan di er küçük boylu hayvanlarla beslenirler. Hydrophilidlerin ço u direkt olarak ekonomik öneme sahip de ildir. Fakat bazı erginlerinin evcil hayvanların parazitleri için ara konaklık yaptı ı bilinmektedir. Bazılarının da sucul ku larda besin zehirlenmesi etkeni olan Clostridium botilinum bakterisinin nakliyle ili kili oldu u dü ünülmektedir. Dactylosternum un üç türü Hawai ve Filipin lerde eker kamı ı zararlısına, bir türü de Jamaika da muz zararlısına kar ı biyolojik kontrol ajanı olarak kullanılmaktadır. Hem erginleri ve hem de larvaları sucul ku lar ve de i ik memeliler için besin kayna ıdırlar. Böylece Hydrophilidler bitki ve hayvan materyallerinin döngüsünde önemli bir rol oynarlar (Spangler 1983). Birkaç türü ise kültür bitkilerini yiyerek zarar yapar (Lodos 1989). Larvaları ise ergilerin aksine birbirini yiyecek kadar oburcasına predatördürler. Hydrophilidae familyasının; Berosinae, Chaetarthrinae, Epimetpopinae, Hydrochinae, Hydrophilinae, Spercheinae, Hydropbiinae, Helophorinae ve Sphaeridiinae olmak üzere 9 tane altfamilyası vardır. Ço u zaman bu altfamilyalar tribus seviyesinde verilmektedir (Balfour-Browne, 1958; Crowson, 1967; Spangler, 1981). Bu altfamilyalardan Sphaeridiinae ye ait türler karada ve genellikle nemli, gübreli ve çürümekte olan döküntülerde ya arlar (Spangler 1965). Dünyada geni yayılı gösteren bu familyaya ait kadar tür bulunmaktadır. Ço u tropik bölgelerde bulunan bu familyadan palearktikte yakla ık olarak 300 tür ya amaktadır (Spangler 1981, Lodos 1989). MATERYAL VE METOD Erzurum ovası ve çevresinden Haziran 1992 A ustos 1993 tarihleri arasında, kaynak, akarsu, dere, birikinti ve sıcak su gözelerinden çapı 2 mm olan elek, kepçe ve a gibi aletler kullanılarak örnekler alındı. Bunlar zehir i elerine konularak etiketlenip laboratuara getirildi. Burada ince uçlu fırçalar yardımı ile temizlendi. Büyük boylu örnekler torflar üzerine pozisyon verilerek, küçük boylu örnekler ise petri kabında kurutulduktan sonra muhafaza edildi. Örnekleri parazitlerden korumak için muhafaza kutusu içerisine bir miktar naftalin konuldu. ncelenen örnekler nemlendirme 133

2 kabına konularak 1,5-2 gün bekletildi. Burada yumu ayan örneklerin aedeagusları binoküler mikroskop altında diseksiyon i nesi ve bistüri yardımı ile çıkarıldı. Aedeagusların kitin yapısının etrafındaki kas dokusunu temizlemek için içerisinde KOH veya NaOH bulunan petrilere konularak a zı kapatıldı ve 1-2 saat bekletildi. Daha sonra aedeaguslar lam üzerinde bulunan bir damla gliserin içerisine alındı. Örneklerin aedeagusların ve di er tanıtıcı karakterlerden yararlanılarak tür te hisleri yapıldı. Tür te hisi yapılan örnekler müze materyali halinde saklandı. BULGULAR Familya : Hydrophilidae Deeger, Alt familya: Helophorinae Thomson, 1859 Cins: Helophorus Fabricius, 1775 Tür: Helophorus porculus Bedel, 1881 ncelenen Materyal: Hasankale: Kale çayı, , 1, 3 ; Sıcak su gözeleri, , 5 ; Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 2, 8 ; , 2. Dünyadaki yayılı ı: skoçya, ngiltere, Fransa, spanya, Portekiz, Orta Avrupa, Yunanistan, Cezayir, Fas (Angus, 1992). Tür: Helophorus oscillator Sharp, 1915 ncelenen Materyal: Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, 2, 3. Dünyadaki yayılı ı: srail, Mısır, Mezopotamya, Suriye (Angus, 1985b, 1992). Tür: Helophorus ponticus Angus, 1988 ncelenen Materyal: Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 7, 16 ;Hasankale: Kale çayı: , 1, 3 ; Stadyum arkası su birikintileri, , 1, 4 ; Sıcak su gözeleri, , 2, 6 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 15, 26. Dünyadaki yayılı ı: Suriye, Lübnan, Ermenistan, ran (Angus, 1992). Türkiye deki yayılı ı: Kaçkar da ları, Kars, Bursa (Angus, 1992) Alttür: Helophorus brevipalpis brevipalpis Bedel, 1881 ncelenen Materyal: Dumlu: So ucak köye deresi, , 6, 9 ; Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 4, 8. Dünyadaki yayılı ı: Irak, Lübnan, Suriye, Belçika, ran (Angus, 1988; 1992). Türkiye deki yayılı ı: Diyarbakır, Karacada (Angus, 1988; 1992) Tür: Helophorus arvernicus Mulsant,1846 ncelenen Materyal: Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 7, 13 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 10. Dünyadaki yayılı ı: Kafkasya, Abazya, ngiltere, Orta ve Güney Avrupa, Danimarka (Mahler, 1987; Angus 1988, 1992). Tür: Helophorus faustianus Sharp, 1916 ncelenen Materyal: Hasankale: Kale çayı , 1, 4 ; Sıcak su gözeleri, , 2, 4 ; Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 4, 8. Dünyadaki yayılı ı: Kafkasya, (Angus 1985a, 1985c). Türkiye deki yayılı ı: Tokat, Bursa (Angus 1985a) Tür: Helophorus aquaticus (Linnaeus, 1758) ncelenen Materyal: Ilıca: Cephanelik tepe, , 1 ; Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 2, 2. Dünyadaki yayılı ı: spanya, Fransa, Danimarka, Almanya, Norveç, sveç, Finlandiya, Rusya, Kafkasya, ran, Balkanlar, srail, Lübnan, Sicilya, Sardinya, Fas, ngiltere, Cezayir, Sibirya, Azerbaycan, Hollanda (Balfour-Browne 1958, Burmeister 1982, Cox&Cox 1982, Mahler 1987). Türkiyedeki yayılı ı: Orta Anadolu (Angus 1988, 1992) Tür: Helophorus seidlitzii Kuwert, 1885 ncelenen Materyal: Hasankale: Sıcak su gözeleri: , 1, 4 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 2, 7. Dünyadaki yayılı ı: Fransa (Angus, 1992) Tür: Helophorus discrepans Rey, 1885 ncelenen Materyal: Hasankale: Cemal Gürsel stadyumu, , 1, 3 ; Sıcak su gözeleri: , 1, 4 ; Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 8, 17 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 10, 25. Dünyadaki yayılı ı: spanya, Rusya, ran (Angus, 1992) Tür: Helophorus illustris Sharp, 1916 ncelenen Materyal: Hasankale: Kale çayı, , 1, 2 ; Nenehatun köyü deresi, , 1 ; Ilıca: Kandilli yol ayırımı, , 2, 5 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 8, 17. Dünyadaki yayılı ı: Fransa, srail (Angus, 1992) 134

3 Türkiye deki yayılı ı: Orta Anadolu (Angus 1992) Tür: Helophorus griseus Herbst, 1793 ncelenen Materyal: Dumlu: So ucak köyü deresi, , 6, 10 ; Hasankale: Sıcak su gözeleri, , 1, 4 ; Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 4, 8. Dünyadaki yayılı ı: ngiltere, Fransa, Rusya, spanya, Yugoslavya, skandinavya, Orta Avrupa, Kafkasya, Macaristan (Cuppen, 1984; Bellstedt & Merkl, 1987; Angus, 1988) Tür: Helophorus hilaris Sharp, 1916 ncelenen Materyal: Hasankale: Kale çayı, , 1, 2 ; Sıcak su gözeleri, , 1, , 1, 4 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 1, 3, , 6, 16 ; Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 7, 13. Dünyadaki yayılı ı: Kafkasya, ran, Azerbaycan, Rusya, Lübnan (Angus, 1992) Türkiye deki yayılı ı: Bünyan, Diyarbakır, Mardin, ırnak, emdinli, Van, Mu, Bingöl (Angus, 1992). Tür: Helophorus pallidipennis Mulsant, 1852 ncelenen Materyal: Hasankale: Kale çayı, , 2, 4, Sıcak su gözeleri, , 4, 10 ; Ilıca: Kandilli yol ayırımı, , 2, 8 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 6, 15. Dünyadaki yayılı ı: Yunanistan, Kıbrıs (Angus, 1992) Türkiye deki yayılı ı: Diyarbakır, Karaman, Ankara, Bozcaada (Angus, 1992) 2. Altfamilya: Hydrophilinae Cins: Hydrophilus Geoffroy, 1762 Tür: Hydrophilus piceus Linnaeus, 1758 ncelenen Materyal:Ilıca: Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 1. Dünyadaki yayılı ı: ngiltere, Fransa, Danimarka, Macaristan, ran (Balfour-Browne, 1958; Cox & Cox, 1982; Belstedt & Merkl, 1987; Mahler, 1987; Lodos, 1989; Demirsoy, 1990) 3. Altfamilya: Hydrobiinae Cins: Laccobius Erichson, 1837 Tür: Laccobius bipunctatus Fabricius, 1775 ncelenen Materyal: Hasankale: Kale çayı, , 4, 8, , 2, 6 ; Sıcak su gözeleri, , 10, 21, , 4, Stadyum, , 15, 20, , 5 ; Nenehatun köyü deresi, , 2, 7, , 4 ; Ilıca: Ilıca çayı, , 4, 8, Zirai Donatım Kurumu önü su birikintileri, , 4, , 1, Kandilli yol ayırımı, , 1, 1 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 3, 9, , 1, , 2, 8. Dünyadaki yayılı ı: ngiltere, rlanda, Hollanda, Macaristan (Balfour-Browne, 1958; Burmeister, 1982; Henegouwen, 1982; Bellstedt, 1985; Demirsoy, 1990). Tür: Laccobius striatulus Fabricius, 1801 ncelenen Materyal: Hasankale:Stadyum, , 2, Sıcak su gözeleri, , 10, 20 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 1, 3, , 1, 4. Dünyadaki yayılı ı: ngiltere, Fransa, Macaristan, Hollanda (Balfour-Browne, 1958; Bellstedt, 1985; Cox & Cox, 1982; Henegouwen, 1982). Tür: Laccobius atrocephalus Reitter, 1872 ncelenen Materyal: Hasankale: Kale çayı, , 1, , 8, 17, Sıcak su gözeleri, , 3, 9, Stadyum, , 1, 2, Nenehatun köyü deresi, , 1, 2 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 2, Ilıca: Kandilli yol ayırımı, , 2. Dünyadaki yayılı ı: Hollanda, Fransa, ngiltere, Kuzey Afrika, spanya, Fas (Balfour-Browne, 1958; Henegouwen, 1982). Cins: Enohrus Thomson, 1860 Tür: Enochrus quadripunctatus Herbst, 1797 ncelenen Materyal: Hasankale: Kale çayı , 1, Sıcak su gözeleri, , 12, , 8, 12 ; Dumlu: So ucak köyü deresi, , 2, , 11, , 4, 13 ; Ilıca: , 3, 7. Dünyadaki yayılı ı: ngiltere, Hollanda, Macaristan (Burmeister, 1982; Bellstedt & Merkl, 1987) Tür: Enochrus affinis Thunberg, 1974 ncelenen materyal: Hasankale: Kale çayı, , 2, 4, Sıcak su gözeleri, , 8, 14, Stadyum, , 2, 3, Nenehatun köyü deresi, , 2 ; Dumlu: , 5, , 1, 3 ; Ilıca: , 3, 9. Dünyadaki yayılı ı: rlanda, ngiltere, skoçya (Balfour-Browne, 1958; Demirsoy, 1990). Türkiye deki yayılı ı: ç Anadolu (Demirsoy, 1990). Tür: Enochrus maritimus Thomson,

4 ncelenen materyal: Hasankale: Kale çayı, , 3, Sıcak su gözeleri, , 4, 8 ; Stadyum, , 7, 23, Nenehatun köyü deresi , 3, 6, , 2 ; Dumlu: So ucak köy deresi, , 8, 14 Ilıca: Kandilli yol ayırımı, , 4, 6. Dünyadaki yayılı ı: Avrupa, Asya, Akdeniz adaları, Kuzey Afrika (Balfour-Browne, 1958) Cins: Cercyon Leach, 1817 Tür: Cercyon granarius Erichson, 1837 ncelenen materyal: Hasankale: Kale çayı, , 1, 1 ; Stadyum, , 1. Dünyadaki yayılı ı: Kuzey ve Orta Avrupa (Huijbregts, 1982) Cins: Hydrobius (Linnaeus, 1758) Tür: Hydrobius fuscipes (Linnaeus, 1758) ncelenen materyal: Dumlu: So ucak köyü deresi, , 1, 4, , 2, 3. Dünyadaki yayılı ı: Hollanda, ngiltere, Macaristan, Mo olistan (Burmeister, 1982; Giesen, 1983; Bellstedt & Merkl, 1987) Türkiye deki yayılı ı: Do u Anadolu (Demirsoy, 1990). TARTI MA VE SONUÇ Bu ara tırmada Erzurum ve çevresinden toplanan sucul koleopterlerden Hydrophilidae familyasına ait örnekler de erlendirilmi tir. Çalı ma ile bölgenin Hydrophilidae familya faunasının tespit edilmesi amaçlanmı ve üç alt familyaya ait toplam 23 tür ve alttür tespit edilmi tir. Bu türlerden 7 tanesi Türkiye faunası için yeni kayıttır. Çok çe itli biyotoplara sahip çalı ma bölgesinin Hydrophilidae türlerinin iki yaz sezonu içerisinde toplandı ı söylenemez. Nitekim daha önce Türkiye den ve hatta Erzurum dan kaydı verilen bazı türlere rastlanamamı tır (Angus 1988, 1992). Çalı ma alanı daha dar ve çalı ma süresi daha uzun tutuldu unda tür sayısının artması kuvvetle muhtemeldir. Çalı mada tespit edilen örnekler, palearktikten bilinen örnekler ile kar ıla tırıldı ında; bizim örneklerimiz vücut büyüklü ü açısından biraz daha küçük ancak di er özellikler açısından büyük bir uyum içerisindedir. KAYNAKLAR Angus, R., 1984, Towards a Revision of the Palearctic Species of Helophorus F. (Coleoptera, Hyrophilidae) I. Revue d Entomologie de L URSS, LXII, 3, Angus, R., 1985a, Towards a Revision of the Palearctic Species of Helophorus F. (Coleoptera, Hyrophilidae) II. Entomological Review, 64 (4), Angus, R., 1985b, Towards a Revision of the Palearctic Species of Helophorus F. (Coleoptera, Hyrophilidae) I. Entomological Review, Angus, R., 1985c, Towards a Revision of the Palearctic Species of Helophorus F. (Coleoptera, Hyrophilidae) II. Revue d Entomologie de L URSS, LXIV, 4, Angus, R., 1988, Notes on the Helophorus (Coleoptera, Hyrophilidae) occurring in Turkey, Iran and neighbouring territories. Revue Suisse de Zoologie, 95 (I), Angus, R., 1992, Süsswasserfauna von Mitteleuropa (Insecta: Coleoptera: Hyrophilidae: Helophorinae). Gustav Fischer Verlag, Jena, p 144. Balfour-Browne, F., 1958, British Water Beetles Volume III. Ray Society, London, p 210. Baranowski, R., 1985, Two new species of Cercyon Leach from boreal Sweden (Coleoptera: Hyrophilidae). Ent. Scand., 15, Bellstedt, R., 1985, Walter-Beetles (Coleoptera: Hyroadephaga & Palpicornia) from the Mongolian People s Rebpublic. Mitt. Zool. Berl., 61 (I), Bellstedt, R. and Merkl, O., 1987, Hyraenidae, Hydrochidae, Spercheidae, Helophoridae, Hyrophilidae and Georissidae of the Kiskunsag National Park (Coleoptera). The fauna of the Kiskunsg National Park, Burmeister, E. G., 1982, Ein Bestrag Zur Aquatischen Kaferfauna Von Walcheren, Niedterlande (Insecta: Coleoptera) Unter Besonder Berücksichtigung Von Halophilen und Halobionten Arten. Zoologische Bijdragen, 28, Cox, M. L. And Cox, P., 1982, The Water Beetles of Amir Kelaieh and Pahlavi Marshes in northern Iran (Coleoptera: Dytiscidae, Haliplidae, Gyrinidae and Hydrophilidae). Entomologist s Monthly Magazine, 118, Cuppen, H. P. J.J., 1984, Helophorus griseus Herbst nieuw voor Nederland (Coleoptera: Hyrophilidae). Entomologische Berichten, 44, Demirsoy, A., 1990, Ya amın Temel Kuralları Entomoloji Meteksan Matbaacılık A.., Ankara s 941. Giesen, TH.G., 1983, Ecological and Morphological Observations on Hyrobius niger (Zschach, 1788) and Hyrobius fuscipes (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Hyrophilidae). Hyrobiological Bulletin, 17 (2), Hansen, M., 1990, Hydatotrephis Macleay, a subgenus of Enochrus Thomson (Coleoptera:Hyrophilidae). Ent. Scand., 20, Hebauer, D., 1991, Die Hyrophiliden-Ausbeuten H. Muche s und D.W. Wrase s aus Tadzhikistan. Entomologische Nachricten und Berichte, 35 (3),

5 Henegouwen, A.L., 1982, De Nederlandse soorten Van Het Genus Laccobius Erichson (Coleoptera: Hyrophilidae), Een Systematishe En Faunistische Sytudie. Zoologische Bijdragen, 28, Henegouwen, A.L., 1988, Hyrochus megaphallus, a new and Widespread European Water Betle Described from the Netherlands (Coleoptera: Hyrophilidae). The Balfour-Browne Club Newsletter, 42, Huijbregts, J., 1982, De Nederlandse Soorten Van Het Genus Cercyon Leach (Coleoptera : Hyrophilidae) Zoologische Bijdragen 28, Lodos, N., 1989, Türkiye Entomolojisi IV. Ege Üniv. Ziraat Fak., 493, s 250. Mahler, V., 1987, Sixth supplement to the list of Danish Coleoptera. Ent. Meddr., 54, Sainz-Cantero, C. E. and Alba-Tercedor, J., 1988, Los Polyphaga acuaticos di Sierra Nevada (Granada, Espana) (Coleoptera: Hyraenidae, Hyrophilidae, Elmidae, Dryophidae). Boln. Asoc. esp. Ent., 15, Smetana, A., 1985, Revision of the Subfamily Helophorinae of the Nearctic Region (Coleoptera: Hydrophilidae). Memoris of the Entomological Society of Canada, 131, Spangler, P.J., 1966, XIII-Aquatic Coleoptera (Dytiscidae: Noteridae: Gyrinidae: Hyrophilidae: Dascillidae: Psephenidae: Elmidae). Peruvian-Amazon Expedition, Spangler, P.J., 1991, Order Coleoptera (Hyrophilidae). Immature Insects, Ed. by Frederick W. Stehr, Kendall/Hunt Publishing Company, ABD, 2,