ULUSAL BİLGİ SİSTEMİ / ULUSAL VERİ STANDARTLARI KONUMSAL VERİ SÖZLÜĞÜ

Transkript

1 11/10 peg adjustment 11/10 peg dengelenmesi bknz peg dengelemesi. 24 hour satellite 24 saatlik uydu bknz. eşzamanlı uydu. a1 time a1 zamanı birleşik devletler deniz gözlem laboratuvarı tarafından oluşturulan belirli bir atomik zaman ölçeğidir. 1 ocak 1958 tarihinde sıfır (ut2) saatinde başlar ve sıfır alanındaki cesium un 9,192, 631, 770 lık devri (frekansı) bir birime (saniye) karşılık gelir. ayrıca ut2 zaman ına bknz. abnormal magnetic variation anormal manyetik sapma manyetik meridyenden (kuzeyden) pusula ibresinin bilinmeyen bir nedenle herhangi bir anormal sapması. abscissa absis yatay x koordinatı düzlem koordinat setinden yatay koordinata denir. eğik koordinat sisteminde de aynı anlamda kullanılır. ayrıca x koordinatı olarak da ifade edilir. absolute accuracy mutlak doğruluk yer jeodezik sistemi gibi mutlak bir referans çatısına dayanarak bir konumun belirlenmesinde bütün hataların değerlendirilmesi. absolute error mutlak hata gerçek değerden işareti dikkate alınmaksızın olan mutlak sapma. absolute gravity mutlak gravite zamanı ve uzunluğu ölçen bir cihazla belirlenen gravatedeki azalış veya artışlardır. gravity e bknz. absolute gravity station mutlak gravite noktası genellikle bir laboratuvarda inşa edilmiş mutlak gravitesi belirlenmiş sabit bir noktadır. mutlak graviteye bknz. absolute orientation mutlak yöneltme karşılıklı yöneltilmiş stereoskopik model veya model gruplarının yer kontrol noktalarına dayalı olarak yükseklik ve ölçeğinin ayarlanması. bknz. karşılıklı yöneltme. absolute parallax mutlak paralaks bknz. mutlak stereoskopik paralaks. absolute positioning mutlak konumlama dod dünya jeodezik sisteminde tanımladığı gibi bir noktanın yer kütle merkezine göre konumunun belirlenmesi. absolute stereoscopic parallax mutlak stereoskopik paralaks bir hava fotoğrafı çiftinde bir noktanın mutlak stereoskopik paralaksı; hava bazına paralel olarak ve yatay bir düzlemde ölçülen fotoğraf nadirlerine göre iki görüntünün birbirine olan mesafelerinin cebirsel farkı. mutlak paralaks; yatay paralaks, doğrusal paralaks, paralaks, stereoskopik paralaks, x-paralaksı diye de adlandırılır. absolute term mutlak terim bir denklemde, bilinen bir sayısal değeri temsil eden ve hiç bir bilinmeyen veya değişken içermeyen bir terim (genellikle bir) absolute unit mutlak birim bilinen bir ana uzunluk, ağırlık ve zaman birimlerine doğrudan dayalı sistemdeki herhangi bir birim. bknz. dinamik sayı. absolute value mutlak değer artı veya eksi işareti dikkate alınmayan matematiksel büyüklük. genellikle rastgele hatalarla birlikte kullanılır. absolute vector mutlak vektör origin diye tanımlanan noktadan son noktalarına olan mutlak birimde ölçülmüş doğru parçası. accelaration of gravity gravite ivmesi serbest bir şekilde düşen bir kütlenin ivmesi yaklaşık 9.8 m/sec 2. acceleration ivme 1. hızdaki değişim oranı 2. ivmenin oluşumu veya ivmelenme durumu accelerometer ivme ölçer 1. bir objenin hızındaki değişim oranını ölçen cihaz 2. uçak veya füzelerle bulunması için özellikle tasarlanmış ve hız, yön ve /veya irtifadaki değişiklikleri ölçmeye yarayan cihaz. accidental error raslantısal hata bknz. rasgele hata. accommodation akkomodasyon 1.farklı mesafelerdeki nesnelerin keskin bir görüntüsünü elde etmek için insan gözünün kendini ayarlama yeteneği. steroskopi de steroskopik bir görüş için insan gözünün iki görüntüyü üst üste bindirme yeteneği. 2.stereo kıymetlendirme aletlerinin çalışma sınırları. örneğin multipleks x ekseninde 10 o ve y ekseninde 20 o ye kadar olan küçük dönüklükleri ayarlayabilir. accumlative error kumulatif hata- bknz. sistematik hata. accumulated divergence toplanmış sapma (nivelman ) hattın başlangıcından herhangi bir kısmın sonuna kadar, toplam sapmayı bulmak amacıyla, kısımlara ait sapmaların cebrik toplamıdır. (kümülatif sapma) accuracy doğruluk 1.bir standarda uygunluk derecesi veya bir ölçümdeki mükemmellik derecesi. doğruluk bir sonucun kalitesiyle ilgilidir ve sonucun elde edildiği işlemlerin kalitesiyle ilgili olan ve tekrar edilebilen hassasiyetten farklılaşır. 2.ölçülen büyüklüklerin gerçek değerine ölçülerden elde edilen en iyi tahmin değerinin yakınlığı. accuracy checking doğruluk kontrolü özel doğruluk standartlarına göre bir haritanın tamlığının değerlendirilmesi. doğruluk kontrolü genellikle harita detaylarının karşılıklı doğruluğunu belirtir. accuracy evaluation doğruluk değerlendirme mc&g ürün kalitesi ile bakım kriterlerinin uygunluğunu amaca uygun kullanım esaslarına göre karşılaştırma. accuracy method doğruluk metodu bir ürünün doğruluğunun belirlenmesi için kullanılan bir metod. metod hayli karmaşık teknikler ve oldukça subjektif değerlendirme kullanan sistemlere dayanır ve belirtilmiş doğruluğun dikkatli kullanımı gereklidir. accuracy review doğruluk inceleme yatay ve düşey değerlerin doğruluğunu belirlemek amacıyla, mevcut mc&g ürününü, kaynak materyal veya veri ile, üretimden sonraki hassasiyetine göre karşılaştırma. accuracy testing doğruluk testi belirlenmiş doğruluk standartları ile harita uyarlamasının, örnekleme safhasında onaylanmış kanıtların temin edilmesi. doğruluk testi harita niteliklerini izafi ve mutlak doğruluklarını belirlemek için tasarlanmıştır. accurate contour hassas eş yükselti eğrisi temel/ana düşey aralığın yarısı dahilinde doğruluğu bulunan eş yükselti eğrisi. acetate asetat fotoğraf filmler için altlık olarak veya kritik ayarlama gerekmediğinde katmanlar için taslak altlık olarak kullanılan, yanmayan plastik tabaka. achromatic color renksiz renk renk meydana çıkartmayan renk. achromatic lens renksiz mercekler renk sapması kısmen düzeltilmiş mercekler. bu tip merceklerde yeşil ve kırmızı renkler yaklaşık aynı odak noktasına düşürülmek üzere bir çok elemandan oluşur. acoustic navigation sesli navigasyon dinlenebilir aralıkta olup olmamasına rağmen ses dalgalarıyla yapılan navigasyondur. ayrıca sonik navigasyon olarak da adlandırılır. doppler sonar navigasyona bknz. actinic light aktinik işık hassaslaştırılmış emülsiyonda fotokimyasal değişiklikler gerçekleştirebilen ışık. active satellite aktif uydu elektromanyetik sinyal gönderen uyduya denir. elektromanyetik bilgiyi gönderme, tekrarlama veya yeniden gönderme kabiliyetine sahip uydudur. active tracking system aktif izleme sistemi sinyallerin uyduya gönderilmesi ve uydudan gelen karşı sinyallerin alınmasıyla çalışan uydu izleme sistemidir. actual error gerçek hata fiziksel bir büyüklüğün gerçek değeri ve ölçülen değeri arasındaki fark. acutance netlik alçak ve yüksek ışıklandırmada bitişik alanların arasındaki keskin köşeleri gösteren objektif ölçüm özelliğine sahip fotoğrafçılık sistemi. adaptation adaptasyon değişen ışık miktarlarına göre insan gözünün duyarlılığını ayarlama yeteneği. additive color mixture ilaveli renk karışımı üst üste ( birbiri üzerine gelen ) veya zararlı olmayan değişik renklere ait ışık kombinasyonu. additive color viewer ilaveli renk gösterici çok bantlı fotoğrafçılık sayesinde elde edilen pozitif geçirgenler için yansıtma cihazı. her görüntü değişik renkli ışıklar kullanılarak birbiri üzerine getirilir. additivity of luminance işık toplaması çeşitli kaynaklı ışıkların karışımından elde edilen ve ayrı işlemli kaynakların yetersiz ışığından üretilen bir ışık topluluğu. adequate yeterli en zor şartlarda kullanımındaki doğruluk ve geçerlik standartlarının tümüne uyan bir ürünü tanımlamak için kullanılan terim. adjacency komşuluk birbirine bitişik veya yakın civarda olan detaylar arasındaki ilişkiyi sağlayan topolojik özellik. ayrıca, yakınlık diye de bilinir. adjoining sheets komşu paftalar belirli bir haritanın bir veya tüm kenarlarına ve köşelerine komşu haritalar. adjusted mapping support data dengeli haritacılık destek verisi toplayıcı platformlar, sensörler ve açı işaretleyici sensörlerin konumlandırılmasında kullanılan parametrelerin iyileştirilmiş versiyonu. adjusted value dengeli değer ölçüm verilerinden yararlanarak, verilerde bulunan hatalardan kaynaklanan tutarsızlıkları İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 1/114

2 elimine eden bazı düzenli işlemlerden geçirilerek elde edilen büyüklüklerin değerlerine denir. adjustment dengeleme 1. (genel) elde edilen sonuçlardaki iç tutarsızlıkları ortadan kaldıran veya hataları en aza indirmek amacıyla ölçülere ait düzeltmelerin belirlenmesi ve uygulanması işlemidir. terim, matematiksel uygulamalara ait olduğu gibi ölçüm işlerinde kullanılan cihazlara ait düzeltmelerde de kullanılmaktadır.2.(nivelman) tüm nivelman noktalarına yükseklikleri tutarlı ve loop kapanmalarından bağımsız kılmak amacıyla ortometrik yüksekliklere veya ortometrik yükseklik farklarına getirilecek düzeltmelerin belirlenmesi ve uygulanmasıdır.3. (kartografya) detay veya kontrol istasyonlarını (noktalarını) diğer detay veya kontrol noktalarına göre yerlerine yerleştirme işlemidir. ölçülerin dengelenmesine, dengelemenin açı metodu, ölçüyü dengeleme, doğrudan dengeleme metodu; cihaz dengelemesi, en küçük kareler; harita dengelemesi ve land line dengelemesine bak adjustment of observations ölçülerin dengelemesi ölçüleri üzerinde etki yaratan hatalara karşılık gelen ve ölçüleri kendi içerisinde tutarlı kılan, üretilen verilerle ilişkili ve korelasyon yaratan düzeltmelerin belirlenmesi ve uygulanmasıdır. administrative map (jcs) idari harita üzerinde tedarik ve tahliye yerleri, personel yerleşimi, tıbbi tesisler, harp esirleri toplanma noktaları, açık ordugahlar, servis ve bakım alanları, ana tedarik yolları, trafik akışı, sınırlar, idari durumu göstermek için gerekli diğer ayrıntılar gibi idari konularla ilgili bilgilerin grafik olarak gösterildiği harita. advanced very high resolution radiometer geliştirilmiş çok yüksek çözünürlüklü radyometre 11 km çözünürlüğe sahip beş veya altı kanallı sensör. bulut sıcaklığı, su yüzeyi sıcaklığı, kara sıcaklığı ve vejetasyon uygulamalarında kullanılır. advanced weapons and systems data base (awsdb) advanced weapons and systems data base (awsdb) gelişmiş silahlar ve sistemlerin veri tabanı (gssvt) gelişmiş silahlar ve sistemlerin veri tabanı (gssvt) savunmaya yönelik, yeni geliştirilmiş, araziye konuşlandırılmış ve mevcut silahların,sistemlerin ihtiyaç duyduğu harita ve coğrafi ürünlerin, düşmana üstünlük sağlayacak şekilde konumlandırılması ve kullanılması amacına hizmet eden, dma in bir ilişkisel veri tabanıdır. savunmaya yönelik, yeni geliştirilmiş, araziye konuşlandırılmış ve mevcut silahların,sistemlerin ihtiyaç duyduğu harita ve coğrafi ürünlerin, düşmana üstünlük sağlayacak şekilde konumlandırılması ve kullanılması amacına hizmet eden,dma in bir ilişkisel veri tabanıdır. aerial camera hava kamerası bir hava istasyonundan kullanılmak üzere özel olarak dizayn edilmiş kamera. aerial film hava filmi hava kameralarında kullanılmak üzere değişik emülsiyon, uzunluk ve genişliklerde üretilen özel dizayn edilmiş film. aerial film speed hava film hızı hava filmleri için hava pozlama indeksini yerdeğiştiren hız ölçüsü. 3/2 e gibi tanımlanır. burada e siyah beyaz filmde bas artı sis yoğunluğunun 0.3 ün üzerinde olduğu yoğunluğun karakteristik eğrisi üzerindeki noktada metre/mum/saniye biriminde pozlamadır. aerial imagery hava görüntüsü havadan alınan uzaktan algılanmış fotoğrafik olmayan görüntü. aerial mosaic hava mozaiği bknz. mozaik, tanım 1. aerial photogrammetry hava fotogrametrisi fotogrametri biliminde hava fotoğraflarının kullanılması. aerial photograph hava fotoğrafı havadan alınan herhangi bir fotoğraf. aerial photographic reconnaissance hava fotoğrafı keşfi verilerin hava fotoğrafları ile toplanması üç tipe ayrılır. (1) stratejik fotoğraf keşfi, (2) taktik fotoğraf keşfi, (3) ölçme/kartoğrafik amaçlı ve ölçme/kartoğrafik doğruluk standartlarda ölçme/kartoğrafik amaçlı fotoğraf alımı. aerial photography hava fotoğrafçılığı hava fotoğraflarının alım, işlem bilim ve sanatı. bknz. haritacılık fotoğrafçılığı, keşif fotoğrafçılığı. aerial platform hava platform hava istasyonundaki hava kamerasının desteğini tanımlayan terim. aerial reconnaissance hava heşfi görsel, elektronik, fotoğraf veya diğer yollarla havadan bilgi toplanması. aerial survey hava ölçümü bir hava istasyonundan elde edilen fotoğrafik, elektronik veya diğer verileri kullanarak yapılan ölçüm. aerial triangulation havai triangülasyon bknz. fototriangulasyon aerodetic aerodetik aerodezi ile edilen veya ilgili. aeroleveling aero nivelman fotoğraf alımı esnasında kaydedilen hava kamerası istasyonunun barometrik yükseklik ölçümleri stereoplotter da bir modelin yöneltilmesinde bz değerlerini temsilen kullanılırlar. sadece yükseklik farkları gereklidir ve bu statoskop ile sağlanır. bknz. yöneltme, tanım 7. Aerometeorograp havai meteorograf havanın basınç ve sıcaklığını, havadaki nem miktarını, ve rüzgar hızını ölçen alet. aeronautical chart uçuş (hava) haritası hava navigasyonu, pilotaj veya uçuş planlaması için gerekli olan bilgi desteği, belirli arazi yapısı, kültürel ve hidrografya özelliklerini göstermek için üretilen, yeryüzünün veya bir bölümünün harita bilgilerinin özel olarak gösterimi. ayrıca, navigasyon hava haritası da denir. aeronautical information overprint uçuş bilgi üst baskısı (jcs) hava navigasyonları için özel amaçlı hazırlanmış ve hava veya kara haritası üzerine basılmış veya zımbalanmış ek bilgi. aeronautical pilotage chart uçuş pilotaj haritası hava navigasyonları için dizayn edilmiş uçuş haritası aeronautical planning chart uçuş planlama haritası görev planlama ihtiyaçları ve uzun mesafeli hava navigasyonları için dizayn edilmiş küçük ölçekli uçuş haritası. aeronavtical data maintenance havai veri yapısı toplama, derleme ve güncelletirme işlemlerini içeren üretim elemanı. bknz. digital üretim sistemi. aeropause hava boşluğu atmosferin insanlar ve uçaklar üzerindeki fonksiyonel etkilerinin yok olduğu bölgeler. aerospace uzay mekiği dünyanın atmosferi ve onun üzerindeki uzaya ait veya ilgili. iki ayrı varlık her ikisinde de yolculuk edecek araçların fırlatılması, yönlendirilmesi ve kontrolü için tek bir varlık gibi düşünülmektedir. aerotriangulation havai triangulasyon bknz. fototriangulasyon. affine deformation affin bozulması bir eksen veya referans düzlemindeki ölçeklerin farklı olması. affine transformation affin dönüşümü düz doğruların düz ve paralel doğruların paralel kaldığı bir dönüşüm. açılar değişime uğrayabilir ve diferansiyel ölçek değişimleri olabilir. age of diurnal tide günlük gelgit süresi age of diurnal inequality e bknz. age of parallax inequality paralaksa eşitsizliği süresi ayın en yakın olduğu nokta ile gelgit sürecinde veya gelgit akıntısının hızı üzerinde oluşan paralaksanın maksimum etkisi (ayın uzaklığı) arasında geçen süredir. paralaksa yaşı diye de bilinir. age of phase inequality faz eşitsizliği süresi yeni veya tam ay ile bu durumların (fazların) gelgit süreci üzerinde veya gelgit akıntı hızında oluşturduğu maksimum etki arasında geçen süreye denir. faz süreci veya gelgit süreci de denir. age of the moon ay süresi en son görülen yeni ay fazından itibaren genellikle gün olarak ifade edilen geçen süredir. age of tide gelgit süresi age of phase inequality e bknz. agglomeration yığışım iki veya daha fazla birbirlerine yakın bulunan detayları tek bir detay olarak gruplayan genelleştirme işlemi. aggregation toplam nokta konumlarında veya daha küçük istatiksel ünitelerde toplanan verilerin daha büyük bir ünitede birleştirilmesi. aggregation operations kümeleme işlemi karma görüntü olarak, birçok ayrı bölümü veya veri kategorilerini bir grup içinde bir araya getirme işlemi. agonic line manyetik sapma çizgisi (jcs) kara veya hava haritaları üzerine çizilen, belirlenmiş tarih için, sıfır manyetik sapma birleşim noktaları çizgisi. hava ve deniz haritalarında manyetik değişim terimi, manyetik sapma yerine kullanılır. aiming line nişan hattı line of sight, 2 nci tanıma bak; line of collination e bknz. air almanac hava almanağı birleşik devletler deniz gözlem laboratuvarları ile kraliyet notik almanak bürosunun ortak yayınıdır. 6 aylık bir süreyi kapsar. seçilmiş gök cisimlerinin denklinasyon ve greenwich saat açısı ile navigasyonda kullanılan gök e ait ekstra verilerin tablolaştırılmış değerlerini ihtiva eder. İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 2/114

3 air base hava bazı 1.(fotogrametri) iki hava istasyonunu birleştiren doğru veya bu doğrunun uzunluğu. 2.stereoskobik model ölçeğinde aletle karşılıklı perspektif merkezler arasındaki mesafe. bknz. hava istasyonu. air coordinates hava bazı bknz. dikdörtgensel uzay koordinatları air plot hava göstergesi 1.gerçek başları temsil eden ve hava navigasyonunda kullanılan sürekli bir gösterge. 2.bir hava objesinin gerçek başlarını ve uçulan hava mesafelerini gösteren grafik. 3.gemilerde, gemiye göre rölatif olarak bir hava objesinin yerinin gösterilmesi. air spheroid (ellipsoid) hava sferoidi büyük britanya da kullanılan referans elipsoidi olup, özellikleri; büyük yarı eksen 6,377, m., küçük yarı eksen 6,356, m., eğrilik yarıçapı 1/ air station hava istasyonu- fotogrametride, pozlama anında kamera merceğinin uzaydaki yeri. kamera istasyonu da denir. bknz. hava bazı; hava gözetim gösterge haritası. air surveillance plotting map hava gözetim gösterge haritası (jcs) uygun bir alanın gridlenmiş, küçük ölçekli hava savunma haritası. hava kontrol merkezinde kullanılır. radar veya yer gözetim imkanlarının menzili içindeki bütün dost ve düşman uçakların yerleri, sayıları ve yükseklikleri üzerine işaretlenir. air target chart hava hedef haritası (jcs) gerekli hava hedef istihbaratlarının özel bir grafik taban üzerinde gösterilmesi. değişik silah sistemleri için belirlenmiş hava hedef operasyonlarını desteklemek amacıyla dizayn edilmiştir. (bölge içindeki yerleşimler ve radar bilgileriyle ilgili veriler ve grafik üst baskılar haritada gösterilir. hava hedef haritaları değişik ölçeklerde hazırlanır ve hava hedef materyalleri programındaki coğrafik entegreli hava haritaları serilerinde üretilir.) air target materials hava hedef malzemeleri bknz. hedef malzemeleri. airborne control (abc) system hava kontrol sistemi pozisyonu bilinmeyen bir bölge üzerinde bulunan bir helikoptere bilinen iki veya daha fazla pozisyondan içerisinde elektromanyetik mesafe ölçümü, yatay ve düşey açı ölçümlerini ihtiva eden yatay ve düşey kontrol ölçümlerine yönelik bir ölçme sistemidir. bilinmeyen pozisyonun yüksekliği, özel bir çekül hat kablosu yardımıyla belirlenir. airborne landing model hava indirme modeli hava indirme birlikleri ve destek personeli toplantılarında kullanılmak üzere özel olarak hazırlanmış taarruz için model. bu modelde objeler yer yüzünden ziyade havadan görünümü ile gösterilir. airborne profile recorder havadan profil kaydedicisi bknz. arazi profil kaydedicisi. airy theory of isostasy hava izostasi teorisi kıta ve adaların, oldukça yoğun plastik veya sıvı materyal içinde hidrostatik olarak bulunduklarını ve kökleri veya uzantılarının buzdağlarının suyun dibine doğru genişlemesinde olduğu gibi yer in iç materyallerine uzandığını öne süren teoridir. yüksekliklerin fazla olduğu yerlerde bu uzantının da daha derinlere ulaştığı ifade edilmektedir. dağ teorisinin kökleri olarak da anılmakta ve bazı jeolojistlerin de desteğini almaktadır. pratt hayford isostasi teorisine bknz. aitoff equal-area map projection aitoff albers conical equal-area map eşit-alan harita izdüşümü albers konik eşit-alan harita izdüşümü aitoff tarafından önerilen manipulasyonla meydan getirilen; lambert eşit alan azimutal yerküre izdüşümünün, tüm küresel harita izdüşümüne dönüştürülmesi. merkez meridyen (küçük eksen) tarafından temsil edilen çizgi boyunun iki katını temsil eden (büyük eksen) tarafından belirlenmiş elips sınırları içinde kalan izdüşümü. meridyenlerin kesişim noktasının merkez olarak alındığı ortak merkezli paraleller ve harita sınırları içerisinde düz meridyen çizgilerinin aynı noktada birleştiği konik tipte eşit-alan izdüşümü. meridyenler ve paraleller sağ açılarla kesişirler ve verilen paralel doğrultusundaki boylam yayları eşit uzunluktadır. paraleller arası boşluklar eşit-alan kondisyonlarını kaybetmeyecek düzendedir. iki seçilmiş paralelde boylam yayları gerçek uzunlukları ile temsil edilir. seçilmiş paraleller arasındaki meridyenler doğrultusunda ölçek çok büyük önemsiz ve bütün bunların ötesinde çok küçük olacaktır. albumin (albumen) process albumin işlemi negatif, doğru okuma baskı kalıbı yapmak için, ışığa duyarlı kaplama olarak bikromat albumin kullanılan, ofset baskı kalıbı hazırlama işlemi. aldis signaling lamp aldis sinyal lambası triangulasyon ağlarında birbirinden uzak istasyonlardaki gece ölçümlerinde bazı durumlarda kullanılan sinyal lambasıdır. alerts alarmlar bir veya daha fazla uydu için hazırlanan ve ölçücünün ufuk hattı üzerindeki maksimum yükseklik açısı, ölçücüden olan azimut ve universal zamanlı koordinat belirlemede gereken doğuş ve batış zamanlarının önceden tahmin edilmesinde kullanılan efemeristir. özel uydu geçişlerinin belirlenmesinde kullanılır. look angels e bknz. alfanumeric grid alfanümerik grid bknz. atlas grid. algorithm algoritma bir problemin çözülmesi için takip edilecek adımların ifadesi. alignment (alinement) sıraya koyma 1.(kartoğrafya) yol, demiryolu, ve benzeri için haritaya veya hava haritasında ilgili topoğrafik detaylarla beraber tanımlama. 2. (genel haritacılık)düz çizgi boyunca noktaların yerleştirilmesi veya belirtilmesi. 3. (otoyol veya yol haritacılığı) profilden seçilmiş yatay elementleri gösteren, takip edilecek yolun merkez şeridini gösteren yer planı. alignment correction hizalama düzeltmesi (şerit ölçümü) ölçülen bir uzunluğa uygulanan ve ölçüm şeridinin ölçülecek hat ile aynı düşey düzlem içinde tutulmasını sağlayan düzeltmedir. almanac almanak navigatorlar için gerekli astronomik koordinatları içeren peryodik yayın. bir ephemeris e göre daha az bilgi içerir ve genelde değerler daha az duyarlıdır. ephemeris e bknz. almucantar almukantar parallel of altitude e bknz. along trace (a/t) dünya üzerindeki noktalara bir bölgede olan teğetin yönü, uydunun yer yörüngesinden olan belirli bir mesafedir. uydu hareketi doğrultusunda pozitiftir. alphanumeric string alfa sayısal ifade bir bilgiyi sembolize eden deyim, alfabetik harflerin yanı sıra rakamları bünyesinde bulundurur. gerektiği hallerde, matematiksel sembolleri, noktalama işaretlerini de içerebilir. alphanumeric string alfa sayısal ifade bir bilgiyi sembolize eden deyim, alfabetik harflerin yanı sıra rakamları bünyesinde bulundurur. gerektiği hallerde, matematiksel sembolleri, noktalama işaretlerini de içerebilir altazimuth instrument altazimut cihazı düşey ve yatay yön ve açıların eş zamanlı ölçümü için hem düşey hem de yatay derecelenmiş ölçü tablalarına haiz bir cihazdır. astronomik teodolit; universal instrument diye de adlandırılır. alternate depository sıra ile saklama bir dosyanın orijinallerinin, çoğaltılmış kopyalarının bilgisayar kasetlerinin, yeniden üretilmiş materyallerin ve benzerlerinin seçilmiş, güncel ve mc&g veri indeks değerlendirilmesinin, fiziksel sıradan kütüphanelerden ayrı olarak uygun güvenli bir yerde saklanması ve öncelikle savunma bakanlığı (dod) dosyalarında meydana gelebilecek bir tahrip olaylarına karşı kullanıma hazır olması. altimeter altimetre referans bir yüzeyden olan yüksekliği gösteren cihazdır. barometrik altimetre; precision altimetre; radar altimeter ve ölçme altimetre sine bknz. altimetry altimetri barometrik cihazlarla yükseklik ölçme ve sonuçları yorumlama bilim ve sanatıdır altitude yükseklik 1. ortalama deniz yüzeyi (jeoid), elipsoid, arazi ortalaması gibi bir referans yüzeyinden ölçülen ve bir nokta olarak kabul edilen bir objeye veya bir noktaya olan düşey uzaklıktır.2. ufuk hattı üstündeki açısal uzaklıktır ufuk hattından yukarıya doğru ölçülen ve ufuk hattı ile gök küresi üzerindeki bir nokta arasındaki düşey daireye ait yay parçasıdır. apsolute altitude, angular altitude, apparent altitude, circummeridian altitudes, computed altitude, density altitude, elevation, elipsoidal height, exmeridian altitude fright altitude, geoidal height, high altitude, meridian altitude; negative altitude, observed altitude, orbital altitude, parallel of altitude, photo altitude, positife altitude, pressure altitude, radar altitude, sextant altitude, simultaneous altitudes, solar altitude, true altitude e bknz. altitude circle yükseklik dairesi parallel of altitude e bknz. altitude contour ratio yükseklik münhani oranı c factor e bknz. altitude datum yükseklik datumu (jcs) düşey yer değiştirmenin ölçüldüğü zahiri seviyedir. yükseklik ölçmede datum olarak İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 3/114

4 uçağın üzerinde uçtuğu satıh (yüzey) veya belirli bir datum alınır; basınç irtifası için atmosferik basıncın mercury/inch ( mbs) olduğu seviye ve gerçek irtifa için ortalama deniz seviyesi datumdur. altitude difference yükseklik farkı hesaplanan ile ölçülen yükseklikler arasındaki farktır, veya önceden hesaplanan ile sextant aletinin ölçtüğü yükseklik arasındaki farktır. altitude intercept olarak da adlandırılır. altitude hole yükseklik deliği (jcs) radar ekranında yuvarlak (dairevi) monitörün merkezindeki boş alandır. uçağın hemen altındaki yer noktasını ifade eden çemberin merkezidir.yandan bakılan hava indirme radarında yükseklik yarığı olarak bilinir. altitude intercept yükseklik farkı altitude difference e bknz. altitude slot yükseklik yarığı altitude hol e bknz. altitude tints hypsometric tinting e bknz. american standard code for information interchange (ascii) american standard code for information interchange (ascii) bilgi değişimi için amerikan standart kodu (ascii formda) bilgi değişimi için amerikan standart kodu (ascii formda ) numaraları, harfleri ve kontrol karakterlerini ifade eden, yedi bit esasına göre düzenlenmiş ve yaygın bir kullanıma sahip ansi standart kodu. bilgisayarlarda 7 bitten ziyade 8 bit daha kullanışlıdır. ascii formuda 8 bittir. ascii kodu sayısal aletler arasında veri transferinde kullanılmaktadır. numaraları, harfleri ve kontrol karakterlerini ifade eden, yedi bit esasına göre düzenlenmiş ve yaygın bir kullanıma sahip ansi standart kodu. bilgisayarlarda 7 bitten ziyade 8 bit daha kullanışlıdır. ascii formuda 8 bittir. ascii kodu sayısal aletler arasında veri transferinde kullanılmaktadır. bknz. hücum çıkartma modeli. amphibious assault landing amfibi hücum çıkartma modeli mode amphidromic point amfidromik nokta eş gelgit haritasında, eş gelgit çizgilerinin dağıldığı, gelgit olmayan nokta veya düğüm noktası. amphidromic region amfidromik alan eş gelgit noktalarının dağıldığı ve gelgit devri süresince ilerlediği amfidromik noktasını çevreleyen alan. amplitude büyüklük 1. referans bir noktadan bir yayın veya diğer fenomenlerin maxsimum yerdeğiştirme değeridir. 2. asal düşeyden kuzey veya güney yöndeki açısal mesafedir, kuzey veya güney yönünde asal düşeyden düşey daireye kadar ölçülerek bulunan asal düşey ile düşey daire arasındaki zenit açısı veya ufuk hattı yayıdır. bu terim daha çok kütle merkezleri gök küreye ait ufuk hattında bulunan ve e veya w harfleriyle ifade edilen ve kütlenin doğuşu ve batışının denklinasyonla uyum sağlaması için n veya s harfi ilavesiyle ifade edildiği kütlelerle kullanılır. compass altitude, grid altitude, megnetic altitude, true altitude e bknz. anaglyph anaglif genellikle kırmızı ve mavi, uygun renklerde iki görüntünün üs tüste basıldığı veya yansıtıldığı bir stereogram. uygun tamamlayıcı renklerdeki filtreli gözlük ile bakıldığında stereoskopik görüntü oluşur. analog analog kesikli sayım yerine sürekli ölçüm prensibiyle çalışan veri kayıt şekli örneğin, sürekli hatlarla olan bir kağıt harita analog, piksellerden oluşan bilgisayarda görüntülenen bir harita ise dijitaldir. analog instruments analog aletler sayısal büyüklükleri fiziksel değişkenler olarak temsil eden aletler. bütün değerler belli bir aralıkda, örneğin dönüşüm mekanik dişli sistemlerindeki gibi rotasyon ve mekanik kayıpları temsil eden dirençler kullanan analog ağlardaki voltaj veya akım olarak verilirler. stereoskopik kıytmetlendirme aletleri fotogrametrik analog aletlerin örnekleridir. analysis analiz bir işlemin belirli bir yöntemle metodolojik olarak incelenmesi ve daha detaylı çalışmalar için ilgili birimlere bölünmesi. analytical aertriangulation analitik havai triangulasyon konumsal çözümün sorgulamalı yöntemlerle elde edildiği foto triangulasyon yöntemi. (hava fotoğrafları kullanılarak) analytical nadir-point triangulation analitik nadir-noktası triangulasyon radyal merkezler olarak nadir noktalarının kullanıldığı hesaplamalı yöntemlerle gerçekleştirilen radyal triangulasyon. analytical orientation analitik yöneltme dönüklükleri, uçuş doğrultusu, yüksekliği belirlemek ve rektifikasyon için hava fotoğraflarının hazırlanmasındaki açısal ve doğrusal elemanların belirlenmesinde gerekli hesap adımları. geliştirilmiş veri değerlere çevrilir. analytical photogrammetric positioning system analitik fotogrametrik konumlama sistemi hassas nokta konumlama için nokta konumlama veri tabanı (ppdb) ile kullanılan stereo fotogrametrik çalışma istasyonu. bknz. nokta konumlama veri tabanı (ppdb). analytical photogrammetry analitik fotogrametri çözümlerin matematiksel metodlarla elde edildiği fotogrametri. analytical photogtaphy analitik fotografçılık özel bir olayın gerçekleşip gerçekleşmediğini belirlemek (nitelik, nicelik, veya diğer anlamlarda) için yapılan fotografçılık. (hareketli veya sabit) analytical products analitik üretimler analitik teknikler kullanılarak yapılan ürünler analytical radar prediction analitik radar tahmini tahmin ispatlanmış formüller, üstel tablolar, grafikler ve/veya diğer bilimsel esaslara dayanır. analitik tahmin yüzey yüksekliği, yapısı ve/veya arazi bilgisi ve hedefe olan mesafe ve görüş açısı ile birlikte radara yansıyan kriterler ile değerlendirilir. analytical radar prediction analitik radar. tahmin ispatlanmış formüller, tahminiüstel tablolar, grafikler ve/veya diğer bilimsel esaslara dayanır. analitik tahmin yüzey yüksekliği, yapısı ve/veya arazi bilgisi ve hedefe olan mesafe ve görüş açısı ile birlikte radara yansıyan kriterler ile değerlendirilir analytical radial triangulation analitik radyal üçgenleme hesaplamalı yöntemlerle gerçekleştirilen radyal üçgenleme. bknz. grafik radyal üçgenleme analytical three-point resection radial triangulation yaklaşma açısı bindirme alanında görülen üç yatay kontrol noktası ile bindirmeli hava fotoğraflarının temel noktalarının koordinatlarının belirlenmesi için hesaplama metodu. anastigmatic lens anastigmatik mercek astigmatizmi giderilmiş ve bundan dolayı yatay ve düşey çizgilerde eşit parlaklık ve netlikte odaklanabilen mercek. anastigmatik merceklerde çoğu yaygın sapmalar giderilmiştir. anchorage chart demir atma deniz haritası önceden belirlenmiş veya önerilen demir atma mevkilerini gösteren deniz haritası. ancillary data yardımcı veri yedek veya bütünleyici veri ancillary data yardımcı veri yedek veya bütünleyici veri aneroid altimeter aneroid altimetre barometric altimeter e bknz. aneroid barometer aneroid barometre mekanik olarak elastik olan bir cihaza karşı atmosferik basıncı eşitleyen bir barometredir. aneroid barometre nin genel hali,havanın atılmasında kullanılan kıvrımlı metalden yapılmış ince bir kutudan oluşur. atmosferik basınç arttığında, kutu içeriye doğru büzülür, basınç azaldığında kutu uzayıp genişler. mekanik kavramıyla, bu hareketlerin abartılması ve derecelenmiş bir gösterge üzerinde değişiklikleri kaydeden gösterge koluna aktarılması kastedilmektedir. angle açı iki kesişen doğrultunun kesim noktasının daire merkezi olduğu, iki doğrultunun daireyi kesmesi ile oluşan açının meydana getirdiği yay parçası ile ölçülen ve birbirine göre olan eğime denir. adjusted angle, altitude azimut, azimut angle vectorial angle, vertical angle, zenith distance. angle equation açı denklemi kapalı bir şeklin ölçülen açılarının toplamı ile aynı toplamın teorik değeri arasındaki ilişkiyi ifade eden koşullu bir denklemidir.bilinmeyenler, dengelemede kullanılmasına bağlı olarak ölçülen doğrultu veya açılara ait düzeltmelerdir. angle method of adjustment dengelemede açı metodu (triyangulasyon ve poligon) ölçülen açılara getirilecek düzeltmelere belirleyen ölçülerin dengeleme metodudur. açılarla dengeleme metodu, tek üçgenlerden oluşan bir zincirin dengelemesinde kullanılabilir. angle of incidence (optics) gelen açı normalden ölçümü yapılmış, yüzeye düşen ışık ışının açısı. angle of convergence analitik radyal üçgenleme (jcs) odak noktasında gözlemcinin göz bazıyla oluşan açı. açısal paralaks, paralaktik açı diye İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 4/114

5 de bilinir. angle of coverage kaplama açısı bknz. arazi açısı angle of current (hidroloji) akış açısı 90 ile ölçülen kısmın oluşturduğu açı arasındaki açısal fark. angle of depression depresyon açısı (jcs)1.düşey bir düzlemde yatay ve alçalma hattı (bir gözlemciden bir objeye) arasındaki açı. 2.hava fotoğrafçılığında, hava kamerasının optik ekseni ve yatay arasındaki açı. alçalma düşey açısı, negatif açı diye de bilinir. bknz. yükseklik açısı, dönüklük açısı, gerçek depresyon açısı. angle of deviation (optics) sapma açısı refraksiyon nedeniyle kırılan ışığın açısı. angle of elevation düşey bir düzlemde yatay ekden ile ölçücüden bir objeye doğru gittikçe yükselen hat arasındaki açıdır. artan düşey açı; artı açı olarak da adlandırılır. angle of depression e bknz. angle of field alan açısı mercek özelliği, çizgilerle yönlendirilmiş açı merceğin merkezinden geçerek, merceğin belirlenmiş tanımı içinde kalan maksimum görüntünün çapını belirler. mercekler genellikle kaplama açılarıyla sınıflandırılırlar; dar-açı. ayrıca kaplama açısı, açısal alan diye de adlandırılır. angle of inclination eğiklik açısı yüksekliğin veya çukurluğun açısı. angle of reflection yansıtma açısı normalden ölçümlü, yüzeyi yansıyan ışık ışınlarının açısı. angle of refraction kırılma açısı yansıyan ışının iki transparan ortama yüzey normali ile yaptığı açıdır. angle of tilt eğrilik açısı bknz. eğrilik. angle of view görüş açısı (jcs)1.iki karşılıklı köşede kamera merceğinin perspektif merkezlerinden geçen iki ışın arasındaki açı. 2.fotogrametride, ayarlanmış odak uzunluğuyla bilinen formatın köşegeninin uzunluğunun bir buçuk katı tanjantı olan açının iki katı. kaplama gücü, görüş alanı diye de bilinir. angle of yaw yaw açısı uçuş doğrultusu ve uçağın düşey ekseni boylamsalından geçen düzlem arasındaki açı. eğer burun sağa doğruysa pozitif sayılır. angle point açı noktası bir ölçü hattının doğrultusundaki bir değişikliği göstermek için her noktadaki işaret için kullanılan bir terimdir. angle to right sağa olan açı önceki doğrultudan sonraki doğrultuya kadar saat ibresi yönünde ölçülen yatay açıdır. saat ibresi yönlü açı diye de adlandırılır. angular altitude açısal yükseklik ufuk hattı üstündeki bir objeye derece biriminde belirli bir noktadan yapılan ölçümdür. ölçücünün bakış hattı ile ufuk hattı arasında kalan açı ile ifade edilir. angular calibration constants açısal kalibrasyon sabitleri bir çoklu mercek kamerasında, veya çoklu kamera sisteminde, mercek eksenlerinin açısal yöneltme değerleri. angular distance açısal mesafe 1.iki doğrultu arasındaki açısal fark olup rakam olarak verilen iki hat arasındaki açıdır. 2.açı birimleri cinsinden ifade edilen ve iki noktayı birleştiren büyük daire yayıdır.3. belirli bir frekansın açısal birimleri cinsinden ifade edilen iki nokta arasındaki mesafedir.radyon birimi cinsinden ifade edildiğinde iki nokta arasındaki dalga boyu sayısının 2π ile çarpımıyla veya derece birimi cinsi ifade edildiğinde de 360 çarpımıyla elde edilir. angular distortion açısal bozulma 1. (kartoğrafya) şekil korumamadan dolayı harita izdüşümündeki distorsiyon. 2. (optik) obje boşluğunda açının iki tarafından yönlendirilmesi görüntü boşluğundaki hassas olarak yeniden üretmek için mercekteki hata. angular error of closure açısal hata kapanması ror of cloruse a bknz. 2. tanım. angular field açısal alan angle of field a bknz. angular magnification açısal büyütme optik alet tarafından şekillendirilen görüntünün gözde yönlendirilmiş açısının oranı. objenin kendisi herhangi bir optik alet olmadan gözde yönlendirilmiş açısı. teleskopta kullanıldığı gibi, bir objenin mesafesinin lineer büyütme ifadesi ile ölçülemediği yerlerde geçerlidir angular parallaks açısal paralaks bknz. konvergens açısı. angular rotations açısal dönüklükle kamera konisinin ve objektif ekseninin uçağın hareketlerinden dolayı arazi koordinat sisteminin 3 ekseni boyunca meydana getirdiği dönüklüklerdir. angulator angulator eğik düzlemde ölçülmüş açıları yatay düzlemde karşılığı olan izdüşümüne çeviren alet. rektoblik yazıcılar ve foto açı ölçerler bu tip açı ölçerlerdendir. ayrıca bknz. equiangulator ; topoangulator. annotated photograph - zenginleştirilmiş fotoğraf detayları açıklamak, tanımlamak, belirlemek, sınıflandırmak için üzerine hipsografik, jeolojik, kültürel, hidrografik, tarımsal ve yer isimleri ile ilgili bilgiler eklenmiş fotoğraf genellikle, jeodezik kontrol ve pas noktaları işaretlenmiş fotoğraflar için bu isim kullanılmaz. annotation yazı (not) özel bir önemi olan bölgeler veya açıklayıcı amacı olan belirleyici maddeler için çizim veya görüntüler üzerindeki işaretleme. annotation overprint yazı (not) üst baskısı hedef veya yerleşmenin sınırlarını belirleyen kaba bir taslak veya bir hedef haritası üzerinde resmedilmiş gibi tanımlayıcı referans numarası ve pozisyonun yerini gösteren bir sembol. annotation text yazı (not) yazısı hedef ve yerleştirmeyle ilgili, yer, fonksiyon, tanımlama ve diğer bilgileri içeren açıklayıcı yazı. açıklayıcı yazılar ayrıca özel bölgeler içinde hazırlanmıştır; radar önemli güç hatları, radar önemli yerleşim noktaları vb. annual aberation yıllık aberasyon dünyanın güneş etrafındaki devir hızından kaynaklanan oberasyondur. annual change yıllık fark magnetik annual change e bknz. annual inequality yıllık eşitsizlik genelde meteorolojik nedenlere bağlı, kısmen peryodik karakterde olan su seviyesi veya gelgit akıntı hızında meydana gelen mevsimlik değişimdir. annual magnetic change yıllık manyetik fark magnetic annual change e bknz. annual magnetic variation yıllıık manyetik değişim magnetic annual variation e bknz. annual parallax yıllık paraklaksa yerin yörünge yarıçapı ile gök cismi arasında bulunan açıya denir. helicentric parallax; stellar parallax olarak da adlandırılır. annual rate yıllık oran magnetic annual change e bknz. annual rate of change yıllk değişim oranı magnetic annual change e bknz. annular eclipse yııllık eklips kararan cismin etrafında ışık kaynağından gelen ışınlarla oluşan ince bir halkanın görünmesine denir. halka şeklinde güneş tutulması gerçekleştiği halde, ay tutulması gerçekleşmez. anomalistic drift anomal karakterli kayma bir frekans kaynağındaki değişimler veya kaymalardır. örneğin; ısı değişimlerine ve bileşimin yaşı gibi değişik nedenlere bağlı olarak kristal osilatörün frekansında meydana gelen değişikliklerin hiçbirisi önceden tahmin edilemeyeceği gibi tamamıyla kontrol altına alınamazlar. anomalistic month ayın devri ayın yörünge üzerindeki hareketinde dünyaya en yakın olduğu noktadan iki geçişi arasında geçen zamandır. anomalistic ayın süresi ortalama güneş günüdür. anomalistic period devir süresi bir uydunun yörüngesi üzerinde perigee noktasından arka arkaya iki geçişi arasındaki süreye denir. perigee to perigee period olarak da adlandırılır anomalistic tide cycle gelgit devir çarkı ayın dünya çevresindeki bir turunu tamamlarken en yakın olduğu noktadaki iki geçişin arasındaki yaklaşık 27.5 günden ibaret olan ortalama süredir. anomalistic year devir yılı dünyanın güneş etrafındaki turunda, güneşe en yakın olduğu noktadan başlayıp aynı noktaya ulaşıncaya kadar arada geçen süredir yılında yapılan hesaplamalarda 365 gün 6 saat 13 dakika saniyedir. ve yıllık olarak saniye kadar artmaktadır. anomaly anomali 1. (genel) normalden olan sapmalardır. 2. (jeodezi) ölçü bölgesindeki yer in yapısındaki düzensizliklere bağlı olarak ölçülen bir değerin teorik değerinden olan sapmadır. 3. (astronomi) İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 5/114

6 belirli bir yörüngeye sahip bir cismi başlangıçtan olan yarıçap vektörü ile yörüngenin apsides hattı arasında kalan, hareket yönünde ölçülen ve başlangıcı olan en kısa yaklaşımla bulunan açıdır. bu terim yörünge merkezindeki açıya karşılık gelen eccentric anomaly'de veya gezegenin düzgün açılı bir yörünge hareketinde gerçek anomalinin alacağı değer olan ortalama anomaliden farklı olduğu ifade edilmek istendiğinde gerçek anomali olarak da adlandırılır. bouger anomaly; deflection anomaly; free air anomaly paint anomaly; surface anomalies e bknz. antarctic circle antarktik daire kış gündönümü deklinasyonunu tamamlayıcısına eşit olan güney enlemine sahip coğrafi paralel. güneş yada ay tutulma eğiminin devamlı olarak değişmesinden dolayı kış gündönümü noktası belirli bir delinasyona sahip değildir ve tanımlandığı üzere antarktik daire de belirli bir pozisyona sahip bir çizgi değildir. her şeye rağmen, antarktik daire bir haritada gösterilirken mecburi olarak belirli bir pozisyonda gösterilir, ve alışılagelmiş bir değer onun enlemine uygulanmıştır. bu amaç doğrultusunda değer güney enlem olarak kullanılır. ayrıca güney kutup dairesi diye de adlandırılır. antiholation coating antihole tabaka filmin taşıyıcı tabakasının altına uygulanan ışık emici kaplama (veya emülsiyon ile taşıyıcı arasına) antivignetting filter gölgeli resim önleyici filtre (jcs) genellikle geniş-açılı tiplerde, belli merceklerin verdiği değişken ışıkların düzeltmesi için yoğunluğu derecelendirilmiş depozito taşıyan filtre aperiodic compass peryotsuz pusula motomot olarak peryotsuz pusula demektir. veya, hareketi saptırdıktan sonra normalde okuması gereken yere kadar oscilasyonsuz yapmış olduğu bir tam devire sahip pusuladır. ayrıca deadbeat compass olarak da adlandırılır. aperture mercek çapı 1. ışığın geçtiği lens diyagram açıklığı.2. teleskop objektif lensin veya diğer optik aletin çapı, genellikle inç birimi ile ifade edilir. ayrıca bknz. relatif mercek çapı. aperture ratio açıklık oranı bknz. rölatif açıklık. aperture stop mercek çap noktası sistemin içinden geçen kalem ölçüsündeki ışınları sınırlandıran optik sistemin fiziksel (nokta, diyagram veya çevresel lens) elemanları mercek çapının ayarlanması ile verilen sistem görüntü aydınlığını kapladığı alanı etkilemeden gerçekleştirir. aynı zamanda stop (son nokta) diye de adlandırılır. apex tepe noktası bknz. vertex. apex tepe noktası bknz. vertex. apex Apeks bknz. vertex. aphylactic map projection afilaktik harita izdüşümü üç özel niteliğe, yani açı, uzunluk ve şekil koruma özelliğine sahip olmayan harita izdüşümü. ayrıca keyfi (ihtiyari) izdüşüm olarak adlandırılır. aplanatic lens aplanatik lens küresel sapma olmadan ışığı ileten lens. aplune (apolune) ayın bir uydusuna ait elipsoidal yörüngesi üzerinde aydan en uzak olduğu noktadır. apogean tides gelgit ayın apogee noktasına yakın olduğu zamanlarda oluşan kısa süreli gelgitlerdir. aposphere görünen yükseklik belirli bir alan içinde dümya sferoidine uygulana bilen sabit eğrilige sahip matematiksel bir yüzeydir. kutuplardan basık olabileceği (oblate) gibi (prolate) şeklinde de olabilir. apparent görünen gök küresi kütlelerinin ölçülen konumlarına ihtiyaç duyulduğunda ölçülebilen veya kesin olarak ölçülmüş astronomik değerleri ifade etmede kullanılan bir terimdir. apparent sidereal time görünen yıldız zamanı gerçek ilkbahar (vernal) equinox un lokal saat açısıdır. true sidereal time diye de bilinir. apparent horizon görünen ufuk hattı (jcs) deniz/kara ile gükyüzü arasında farkedilebilir çizgisel hattır. lokal horizon, topocentric horizon veya visible horizon diye de adlandırılır. apparent motion görünen hareket bilinen veya farz olunan bir referans noktasına göre olan harekettir. bu ifade genellikle dünyadan gözlenen gök cisimlerinin hareketinde kullanılır. relative motion diye de adlandırılır. apparent noon görünen öğle 12 00, görünen zamanıdır. veya görünen güneşin meridyenin üst kısmından geçtiği ana denir. apparent place görünen yer (astronomy) apparent position a bknz. apparent position görünen konum bir yıldızın, gezegenin veya güneşin ölçülebilir pozisyonuna verilen astronomik bir terimdir. gök küresi üzerinde gök cisminin (veya uzay taşının) dünyanın merkezinden belirli bir zamanda görüle bilen konumudur. apparent place diye de bilinir. asronomic position a bak apparent precession görünen prezisyon (jcs) dünyanın, dönüşünden kaynaklanan etkisinden başka bir kuvvetden etkilenmeden dünyaya ait dönme eksenin meydana gelen görünen sapmadır. apparent wander; vander e bknz. apparent solar day görünen güneş günü görünen güneşin belirli bir meridyen iki geçişi arasında geçen süre parçasıdır. apparent solar time görünen güneş zamanı gerçek güneşin günlük olarak görünen hareketi sırasında ölçülen süredir. apparent time; true solar time diye de bilinir. apparent sun görünen güneş gökyüzünde gerçek haliyle görünen güneştir. true sun diye de bilinir. apparent wander görünen gezinti apparent precession e bknz. appearance ratio görüş oranı bknz. hiperstereoskopi approach chart yaklaşım hava haritası aletli veya görerek uçuş koşullarında havaalanına yaklaşırken önemli bilgiler sunan hava haritası. approximate contour takribi eş yükselti eğrisi doğruluğundan şüphe edilen normal bir eş yükselti eğrisi (doğruluk münhaninin yarısı kadar hassasiyet ile tanımlanır.) apse line yarım daire çizgisi bkz. line of apsides. apse line yarım daire çizgisi bkz. line of apsides. apsis absis yörünge üzerinde çekim merkezine en yakın veya en uzak noktalara denir. güneş çevresindeki yörüngelerde perihelion ve aphelion; dünya çevresindeki yörüngelerde ise perigee ve apogee noktaları. arbitrary grid. keyfi grid ordu güvenliği için referansın gerekli olduğu veya pratik olmayan veya mevcut olmayan grid için geliştirilen herhangi bir referans sistemi. uygun veya pratik bir grid olmadığı veya askeri gizlilik gerektiren yerler için geliştirilmiş herhangi bir grid sistemi. arbitrary projection keyfi izdüşümü bknz. afilaktik harita izdüşümü. arc ark 1. ( topolojide ) tek doğru parçası ( x,y ) koordinat çiftleri serisi ile tanımlanır..düğüm noktaları arklar arasındaki kesişim noktalarından oluşur ve arkların uclarındadır. 2. (jeodezide ) iki tane yüksek dereceli nirengi noktalar arasındaki jeodezik triyangulasyon ağın bir kısmı.3. equal arc second raster chart/map ifadesindeki arc, raster ve chart kelimelerinin baş harflerinden oluşan kelime. arc digitized raster graphics (adrg) sayısallaştırılan arc raster grafikleri sayısal raster kağıt grafik ürünlerle ifade edilir. haritalar/planlar raster tarayıcıyla sayısal veriye çevrilir ve eşit arklı ikinci raster plan/harita ( equal arc second raster chart/map ) ( arc ) referans frame sisteminde harita görüntüsüne dönüştürülür. elektronik harita gösterileri için kullanılır. bkz. arc projection system; equal arc second raster chart/map. arc measurement yay ölçümü dünyanın boyutlarını ölçmede kullanılan ölçüm metodudur. büyük yay dünya yüzeyinde ölçülür ve bu yaya karşılık gelen açı belirlenebilir. dünya boyutları ve şekli bazı varsayım ve matematiksel formüllerle belirlenebilir. arc navigation yay navigasyonu bir kontrol istasyonundan olan yay boyunca mesafesi elektronik mesafe ölçme yöntemiyle belirlenerek bir geminin veya uçağın pozisyonunu veren navigasyon sistemi. arc of parallel paralel yayı astronomik veya jeodezik enlem paralelinin bir kısmı. arc of visibility görünürlük yayı denizden, navigasyon amaçlı bir ışığın görülebileceği yatay açısal (uzaklık) mesafeye denir. açısal mesafe (uzaklık), doğrultunun kuzeyden olan açının belirlenmesiyle ifade edilir. arc projection system arc izdüşüm sistemi dünyayı 18 enlemsel bölgeye bölen koordinat sistemi. ayrıca bknz. eşit yay ikinci raster İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 6/114

7 hava/kara haritası; arc sayısallaştırılmış raster grafikleri. arc triangulation üçgen yayı genel olarak tek istikamette sınırlı bir genişlikte ilerleyen üçgenleme sistemidir. bu teknik, bağımsız ve geniş bir alana yayılmış ölçümleri birbirine bağlamada, oluşturulan zincire ait lokal ölçüleri ilişkilendirme ve koordinasyonunda, jeodezik datumun belirlenmesinde gerekli olan verilerin elde edilmesinde ve ülkeye yayılmış kontrol noktası ağının oluşturulmasında kullanılır. arctic circle arktik daire yaz gündönümü azalmasına eşit kuzey enlemine sahip olan coğrafik paralel. tutulum eğriliği devamlı değişmektedir. bundan dolayı yaz gündönümü azalması sabit değildir ve arktik daire, tanımlandığı gibi sabit pozisyonlu bir çizgi değildir. arktik daire harita üzerinde gösterilmek istendiğinde, bu da kaçınılmaz olarak sabit pozisyonlu bir doğru olmayacaktır. buna rağmen, bunun enlemi olarak alışılagelmiş değerler uygulanacaktır. bu değer için kuzey enlemi kullanılmaktadır. ayrıca, kuzey kutup dairesi olarak da adlandırılır. area alan iki boyutlu tanımlanmış bölgenin yerine geçen konumsal ölçüm seviyesi. bu alan örnek dünyadaki bir çokgenin yatay düzlem üzerindeki izdüşümü. area coverage arazi örtüsü 1. uçuş yolunda stereskopik bindirme ve uçuş hatlarında paralel bindirmeler oluşturularak hava fotoğrafı ile arazi örtüsü çekilmelidir.2. şayet radar ( shoran ) kullanılırsa kayıt edilmiş radar ( shoran ) mesafeleri her çekim için uygundur.3. coğrafi arazi örtüsü haritalar veya diğer grafik materyaller ile tamamlanılmalıdır. area pattern screen alan şekil tramı bataklık, meyva ağaçları, kum gibi harita veya plan arazi özelliklerini göstermek için küçük noktaları kapsayan negatif veya pozitif foroğraf. bkz. contact screen; line pattern. area requirements and product status ( araps ) arazi ihtiyaçları ve ürün hali (aivüh) veri tabanı dma müşterilerin arazi ihtiyaçları için tanımlanmış ve çeşitli harita ve coğrafi ( mc&g ) ürünler için tasarlanmıştır. aivüh, dma tarafından ürün programlarının planlanması için kullanılır. area survey alan ölçümü 1. kontrol istasyonlarından oluşan ağlar için yeterli büyüklükteki ölçü alanıdır. 2. kontrol noktalarının genişletilmesi ve yogunlaşması. her doğrultuda genişlemesi tasarlanmış üçgenleme sistemidir. area target (jcs) alan hedef tek bir noktadan ziyade bir alan oluşturan hedef. pinpoint target a da bknz. area triangulation alan üçgenleme (jcs) alan üçgenlerinin; şehir veya eyalet gibi belirli bir alan üzerine ölçüm noktalarının oluşturulması veya eyalet ya da daha büyük alanlara yayılan ve zincir poligonlardan oluşan ağların arasını doldurmak amacıyla kullanılır. area weighted average alan ağırlıklı ortalama verilen herhangi bir odak düzleminde resmin çözünürlüğü için bir tek ortalama değer. resolution çözünürlüğü areal feature arazi özellikleri 1. arazi üzerindeki kum, bataklık, bitki türleri gibi topoğrafik özelliklerdir. arazi özellikleri basılı harita veya plan üzerinde tramlı, çizgili veya semboller ile gösterilir. 2. ( sayısal haritalarda ) ormanlık alan, yerleşim yerleri gibi aynı özelliklere sahip olan alan etrafı çizilerek gösterilir 3. ( raster ) bir grid kareler bloğu dünyanın homojen kısmını gösterir. argument argüman astronomide perigee argumanında olduğu gibi bir açı veya yaya karşılık gelir. argument of latitude enlem argümanı gök mekaniğinde, yörünge düzleminde yükselme noktasından, cisme kadar olan açısal uzaklıktır. perigee noktasının argüman ile gerçek anomalinin toplamıdır. argument of perigee perigee argümanı yörünge üzerinde hareket eden kütlenin hareketi yönünde, yükselme noktasından perigee noktasına kadar çekim merkezinde oluşan açı olarak tanımlanan yörünge elemanıdır. array dizi bir veya birden fazla boyutlu aynı özelliklere sahip elemanlar. artificial earth satellite suni yer uydusu ayı haricinde insan yapısı yer uydusudur. artificial asteroid suni asteroid güneş çevresindeki yörüngesinde hareket eden insan yapısı nesnelerdir. artificial monument suni yapı bir ölçüm noktasının yerini belirlemek amacıyla kullanılan göreceli olarak daha sağlam nesnelerdir. bu nesneler;kayada bronz, beton blok, demiryolu ve köprü ayağı gibi insan yapısı nesneleri içerir. arundel method arundel metodu radyal üçgenlemeye dayanan, hava fotoğraflarından nokta nokta haritalama için grafik ve analitik metodların kombinasyonu. ascending node yükselen düğüm bir gezegen, planetoid veya cornet in güneyden kuzeye geçiş yaptığı ekliptik noktasıdır veya bir uydunun kendi yörüngesi üzerinde güneyden kuzeye geçiş yaptığı ekvator noktasıdır. ascending vertical angle yükselen düşey açı angle of elevation e bknz. ascensional difference ascension farkı right ascension ile eğik ascension arasındaki farktır. aspect ratio tahmini oran resmin genişliğinin yüksekliğine oranı. aspherical lens asferik mercek bir veya daha fazla yüzeyinin gerçek küresel şekilden ayrı olan mercek. assault landing model taarruz çıkarma modeli özellikle amfibik çıkarmaların planlanması için tasarlanmış taarruz modelinin özel formu. assault models taarruz modelleri bitki, arazi şekilleri, hakim olan insan yapısı detayları, havaalanları, radar yapıları ve benzeri özel veya hassas hedefleri detaylı olarak gösteren büyük ölçekli modeller. associated legendre function ilgili legendre fonksiyonu yerçekimi potansiyel alanının sferoid üzerindeki harmonik açılımında kullanılan, üslü serilerin özel bir tipinde bulunan, laplace denklemlerinin özel bir hali olan legendre denklem çözümüdür. assumed ground elevation - varsayıların arazi yüksekliği belli bir fotoğraf veya fotoğraf grubu tarafından kaplanan yerel alanın varsayılan yüksekliği. assumed latitude varsayılan enlem gözlemcinin hesaplama veya ölçüm amacıyla bulunduğu farz edilen enlemdir. gözlemcinin bulunduğu yerin enlemi olarak veya saat gözlemiyle boylamın belirlenmesinde kullanılır. assumed longitude varsayılan boylam ölçüm veya hesaplama amacıyla gözlemcinin bulunduğu varsayılan yerin boylamıdır. varsayılan yerin boylamı olarak veya meridyen enleminden yararlanarak belirlenen enlemin hesabında kullanılır. assumed plane coordinates varsayılan düzlem koordinatları ölçünün bulunduğu yerde oluşturulan bölgesel düzlem koordinat sistemi koordinat eksenleri, tüm koordinatların birinci bölgede olmasını sağlayacak şekilde kabul edilir. y ekseni; astronomik kuzey, jeodezik kuzey manyetik veya farzedilen bir kuzey doğrultusu olabilir. assumed plane coordinates varsayılan düzlem koordinatları haritacıya kolaylık sağlamak amacıyla düzenlenmiş yerel düzlem koordinat sistemi. referans eksenleri varsayılır ki böylece bütün koordinatlar ilk dörde bölümün içinde yer alır. y ekseni astronomik kuzey, jeodezik kuzey, manyetik kuzey veya kuzey yönünde olduğu gibi farz edilir. assurance level güven seviyesi confidence interval e bknz. astatized gravimeter gravimetre çekim kuvvetinin sabit dengede olmadığı durumlarda, bazen de oynak olarak adlandırılan gravimetri aletidir. sabit olmama durumu, dengede bulunan çekim kuvvetindeki değişimi arttıran 3ncü bir kuvvetin ortaya çıkmasıyla oluşur. asteroid asteroid küçük hacimli gezegenlerdir; pek çoğunun yörüngesi mars ve jüpiter in yörüngeleri arasında olan ve güneş çevresinde dolaşan küçük gök cisimleridir. astigmatism astigmatizm merceğin farklı meridyenleri doğrultusunda geçen ışın eksenlerinin odağa farklı düzlemlerde gelmesiyle oluşan görüntünün keskinliğini önleyen sapınç. böylece, ekstra eksensel nokta objesi merkezden farklı uzaklıklarda iki birbirine dik kısa hat olarak görüntülenir. astigmatizer- astigmatizer bir optik sistemde astigmatizm oluşturan mercek. böyle bir lens optik bir yola eklenebilir veya çıkarılabilir. bir sekstanta, bir astigmatizer bir gökcisminin görüntüsünü yatay doğruya uzatmak için kullanılır. astro compass astronomik pusula (jcs) astronomi de gök cisimlerine olan gerçek baş açısı veya kuzeyden olan açıyı elde etmede kullanılan bir alettir. astrodynamics astrodinamik itme teorisi, astrobalistik ve gök mekaniği nin pratik uygulamalarına ve uzay araçlarının izlediği rotaların yönlendirilmesi ve planlanmasına ilişkin sorunlarla ulaşan alanlara denir. astrogeodetic datum orientation astrojeodezik datum yönlendirme jeodezik ağın belirli bir bölgesindeki jeoide karşılık gelen referans elipsoidinin konumudur. astrojeodezik sapma ile datum noktasındaki jeoid yüksekliği ile ifade edilebildiği gibi bölgenin astrojeodezik jeoid haritası ile de ifade edilebilir. İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 7/114

8 astrogeodetic deflection astrojeodezik sapma bir noktada astrojeodezik olarak yönlendirilen bir datuma ait elipsoid normali ile jeoid normali arasındaki açdır. relative reflection diye de adlandırılır. astrogeodetic leveling astrojezik n ivelman astrojeodezik sapmalardan yararla jeoid ile elipsoid arasındaki değişimlerin belirlenmesi metodudur. astronomic leveling; geoidal height profile diye de adlandırılr. astrogeodetic undulations astrojeodezik salınım belirli bir datum için tanımlı astrojeodezik jeoid ile bilinen bir elipsoid yüzeyi arasındaki mesafedir. astrograph astrograf 1. bir paftada veya kağıt üzerine önceden hesaplanmış yükseklik eğrilerini çizen bir cihazdır. zamana bağlı eğriler, uygun bir şekilde ayarlandığında, pafta veya kağıt üzerinde doğru yerlerinde bulurlar. 2. odak uzaklığı rota dereceli olan ve gökcisimlerine ait konumları fotografik ortamlara doğru bir şekilde kaydetmek amacıyla özel olarak tasarlanmış teleskoplardır. astrograph mean time astrografik ortalama zamanı astrograph ın ayarlanmasında kullanılan ortalama zaman birimidir. aries in bölgesel saat açısı 0 olduğunda astrograph ortalama zamanı dır. astrographic position astrografik konum astrometric position a bknz. astrogravimetric leveling astrogravimetri nivelman dünyanın şeklinin ortaya çıkarılması amacıyla jeoid ve elipsoid arasındaki yüksekliği belirlemek için astrojeodezik çekül sapmalarının interpolasyonunda kullanılan gravimetrik harita ile ilişkili bir kavramdır. astrogravimetric points astrogravimetrik noktalar gravimetrik metodlarla çekül sapmalarının düzeltildiği astronımik konumlardır. astrolable astrolab 1. (genel) gökcisimlerinin yüksekliklerini ölçmeye yarayan alettir. 2. (ölçme) (gökküresine ait) çok hassas yükseklik ölçmeleri için tasarlanmış bir cihazdır. equiangulator; pendulum astrolabe; planispheric astrolabe; prismatic astrolabe e bknz. astrometry astronometri gökcisimleri arasındaki geometrik bağıntılarla onların gerçek ve görünen hareketleri ile uğraşan astronominin bir dalıdır. özellikle fotografik metodlarla hassas konum belirlemesindeki astrometrik teknikler uydu ve uzay taşıtlarının izlenmesinde kullanılırlar. astronomic astronomik astronomi ile ilişkili veya ait, gök cisimleri ile uğraşan bilim dalı ve bu bilim dalına dayalı sanattır. astronomic coordinates astronomik kooordinatlar 1. (gravitenin lokal yönünün referans olarak kullanıldığı) yeryüzü veya jeoid yüzeyinde bulunan bir noktayı tanımlayan miktarlardır. geographic coordinates, gravimetric coordinates; terrestrial coordinates olarak da bilinir. 2. bilinen bir equinox a göre bir astronomic cismin koordinatlarıdır. astronomic arc astronomik yay güneşin veya başka bir gök cisminin ufuk hattının üstünde (diurnal arc) veya altında (nocturnal arc) iken oluşturduğu yay olarak tanımlanır. astronomic azimuth astronomik azimut ufuk düzleminde, muhtemelen kuzeyden saat istikameti yönünde ölçülen, gözlemcinin astronomik meridyen düzlemi ile ölçülen noktayı ve gözlemcinin gerçek normalini (düşey) içeren düzlem arasındaki açıdır. astronomic azimuth mark astronomik azimut işareti bir gökcismi üzerindeki ölçüm istasyonundan direk gözlemlerle azimutun belirlendiği işaretli noktalardır. işaretler lamba olabildiği gibi özel olarak bu amaç için tasarlanmış ışıklı hedeflerde olabilir.hatta sürekli sabit noktalarda iyi aydınlatılmış nokta da olabilir. astronomic bearing astronomik semt true bearing e bknz. astronomic constants astronomik sabiteler güneş sistemine ait cisimlerin yörünge elemanları, boyutları, güneşe göre kütleleri, şekilleri, kuzeyden olan açıları, dönüleri, iç oluşumu ve ışık hızıdır. system of astronomic constant a bknz. astronomic control astronomik kontrol noktası konumları astronomik gözlemlerle belirlenmiş kontrol noktalarından oluşan bir ağdır. bu amaçla belirlenmiş enlem ve boylamlar, jeodezik enlem ve boylamlardan çekül sapması bileşenlerine karşılık gelen miktar kadar farklılık gösterirler. astronomic date astronomik tarih epok un yıl, ay, gün ve ondalık kesir cinsinden ifadesidir. örneğin, 21 aralık 1978 saat utc (universal time coordinated), astronomik tarih olarak aralık 1978, utc diye ifade edilir. astronomik tarih diğer zaman sistemleriyle bağlantılı olarak da kullanılır. sistem önceki yılın 31 aralık 00 saatinde başlar. bu epok, ocak 0.0 ile gösterilir. astronomic day astronomik gün ortalama öğleden başlayan ortalama güneş günü olup ayını tarihin günlük hayatta kullanımının başlangıcında 12 saat sonrasıdır. astronomiciler genelde sivil günü kullanırlar. astronomic equator astronomik ekvator dünya üzerinde astronomik enlemin her noktasında 0 olduğu yüzeyden geçen hatta denir. çekül eğrisindeki sapmalara bağlı olarak astronomik ekvator düz bir eğri değildir. bununla birlikte, üzerindeki her noktadaki düşeyler, gök ekvatordaki düzleme paraleldir; yani, astronomik etvator üzerindeki her noktadaki zenith, gök ekvatorunda bulunur. astronomik ekvatoru istasyon düzeltmesi getirildiğinde jeodezik ekvator olur. terrestrial ekvator diye de bilinir. geodetic equator a bknz. astronomic latitude astronomik enlem dünyanın dönü ekseninin arasındaki açı olarak da ifade edilir. astronomik enlem sadece dünya üzerindeki konumlar için geçerlidir. ve astronomik ekvatordan başlayıp kuzey ve güney istikameti boyunca 90 ye kadar hesaplanır. astronomik enlem, çekül sapması düzeltmesi almamış gök cisimlerine yapılan ölçümlerden direk olarak bulunur. astronomic leveling astronomik nivelman astrogeodetic leveling e bknz. astronomic longitude astronomik boylam gök cismine ait meridyen düzlemi ile keyfi olarak seçilen başlangıç düzlemi arasındaki açıdır. astronomik boylam çekül sapması, düzeltmesi almamış gökcisimlerine yapılan gözlemlerden direk olarak elde edilen boylamdır. astronomic meridian astronomik meridyen gök küresini kuzey ve güney gök kutuplarını kesen büyük daireye denir. lokal astronomik meridyen noktanın zenitinden geçen meridyendir. astronomic meridian plane astronomik meridyen düzlemi gözlemcinin düşeyini içine alan düzlem olup, yerin anlık dönü eksenine paraleldir. astronomic parallel astronomik paralel dünya yüzeyinde her noktasında aynı astronomik enleme sahip noktaların oluşturduğu hattır. dünya üzerindeki her noktadaki düşey sapmalar aynı olmadığı için, astronomik paralel düzgün olmayan bir hattır ve tek düzlemde bulunmazlar. astronomic equator a bak astronomic position astronomik konum planetary aberasyon hariç aberasyon düzeltmesi almış gökküresi üzerindeki bir cismin (veya uzay taşıtının) konumudur. astronomik konumlar, fotografın içine aldığı alandaki yıldızlara göre gözlenen cismin konumunun ölçüldüğü fotografik amaçlı gözlemlerde kullanılır. astrographic position diye de bilinir. apparent position a bknz. astronomic position astronomik konum 1. dünya üzerinde bulunan ve koordinatları gök cisimlerine yapılan ölçümler sonucu belirlenen noktadır. bu terim genellikle ölçme amaçlı yüksek doğrulukla belirlenmiş noktalar için kullanılır. 2. astronomik enlem ve boylam terimleri ile tanımlı dünya üzerindeki noktalara denir. astronomic refraction astronomik kırılma atmosfer dışındaki bir kaynaktan gelen ışığın atmosferden geçerken kırılması sonucunda bir cismin görünen yer değiştirmesidir. bu da tüm objelerin ufuk hattının üzerinde olması gereken yerden daha yukarıda gürünmelerine sebep olur. bu yer değiştirme, cismin ufuk hattı yakınında iken daha büyük cisim zenit noktasında iken de sıfır sayılabilecek kadar küçük bir değerdir. astronomik refraction error; celestial refraction diye bilinir. atmosferik refraction; refraction a bknz. astronomic refraction error astronomik kırılma hatası astronomic refraction a bknz. astronomic station astronomik nokta gök cisimlerine yapılan gözlemlerle koordinatı belirlenen dünya üzerinde bir noktadır. astronomic surveying astronomik ölçüm gök enlem ve boylamın belirlenmesidir. farklılıklar, referans sferoidi boyunca ölçülen açısal yer değiştirmelere karşılık gelen mesafelerin hesaplanmasıyla bulunur. astronomic theodolite astronomik teodolıt altazimuth instrument e bknz. astronomic time astronomik zaman gün içinde (astronomik gün) öğleyin başlayan güneş zamanıdır. astronomik zaman ya görünen güneş ya da ortalama güneş zamanı olabilir den itibaren sivil zaman, astronomik zaman yerine kullanılmaktadır. astronomic transit astronomik geçiş transit e bak, 4 ncü tanım. İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 8/114

9 astronomic triangle astronomik üçgen gök cisimlerine yapılan gözlemlerin çözümünde kullanılan, ya yer bazlı ya da gök bazlı navigasyon amaçlı üçgenlerdir. gök küresinde; gök cisminden, zenith den ve gök kutup noktasını birleştiren büyük daire yaylarının oluşturduğu üçgendir. astronomik üçgenin açıları; kutup noktasında saat açısı,gök cisminin bulunduu noktada parallaktik açı ve zenit noktasında azimut açısı adını alır. yaylar ise kutup noktasından zenit noktasına kadar collatitude, zenit-gök cismi arasına zenit mesafesi ve gök cismi-kutup noktası arası kutupsal uzaklık adını alır. pzs triangle diye de bilinir astronomic unit astronomik birim güneş sisteminde mesafe ölçmede kullanılan ve (1960 da kabul edilmiş) km ye denk gelen uzunluk birimidir. bu mesafe ortalama güneş dünya mesafesidir astronomic year astronomik yıl tropical year e bknz. asw prediction area chart asw kestirim alan haritası (asw) batimetrik rölyef, taban boşluk sınıfı, tek hız profili tarafından karakterize edilmiş homojen akustik bölgelerle beraber üst baskısı yapılmış standart dma hidrografik deniz haritası (denizaltı imha savaşı.) atlas grid atlas gridi numaralarla ve harflerle haritada, fotoğrafta veya diğer grafiklerde bir noktanın veya bölgenin yerini tanımlayan referans sistemi. ayrıca alfanumerik grid diye de adlandırılır atmosphere atmosfer (jcs) dünyayı çevreleyen havadır. ıonosphere; stratosphere; tropopause; troposphere e bknz. atmospheric drag atmosferik sürüklenme atmosferin engellemesi sonucu dünyaya yakın suni uyduların yörüngelerinde meydana gelen büyük bozulmalardır. seküler etkileri, dış merkezliliğin büyük eksenin ve peryodun azalmasıdır. drag diye de bilinir. atmospheric refraction atmosferik kırılma dünya atmosferinden geçerken oluşan ışığın kırılmasıdır. atmosferik kırılma, hem astronomik hem de dünya yüzeyine ait kırılmayı kapsar. atomic time atomik zaman atomik oscillatorin frekansına bağlı zaman aralığıdır. attitude duruş 1.(jcs) bir referans veya çatıya göre eksenlerin eğimi ile belirlenen bir cismin pozisyonu. aksi belirtilmemişse bu referans çatısı dünyaya sabitlenmiştir. 2.hedefin uzun eksenine doğru uzanan grid. 3.(fotogrametri) kameranın açısal oryanstosyonu veya bir dış referans sistemine göre bu kamera ile alınmış fotografın durumu. genellikle dönüklük, kanat ve azimut, veya roll, pitch ve yaw diye tanımlanır. attribute öznitelik. bir olay veya yerin bir karakteristiğidir. bu fiziksel, sosyal, ekonomik veya doğadaki özellikler olabilir. mesela, yolun isimleri ve tipleri yolun özelliğidir attribute identifier öznitelik tanımlayıcı bir özniteliği üç alfa sayısal karakterlerle belirtir. attribute tagging öznitelik etiketleme belirli bir detay için özniteliklerin oluşturulması. attribute value öznitelik değeri özniteliğe atanmış özel değer. augmentation birikim bir gök cisminin yüksekliği artarken gözlemciden olan indirgenmiş mesafeden kaynaklanan azimut yarıçapındaki görünen artış. bu terim daha çok ay ile ilgili olarak kullanılmaktadır. augmentation correction birikim düzeltmesi birikimden kaynaklanan, özellikle bir gök cisminin yüksekliği artarken yarıçapındaki görünen artışa bağlı olarak sextant aletindeki yükseklik düzeltmesi. augmenting factör birikme katsayısı saatlik cetvel değeri ile karşılık gelen saat değeri arasındaki farkı hesaplamak amacıyla gel git veya gel git akıntılarının harmonik analizinde kullanlan katsayı austral güney güneye ait. australian national spheroid avustralya ulusal sferoid aşağıdaki boyutlara sahip referans sferoid; eksen 6,378,160.0 metre; ve basıklık 1/ authalic (equal area ) latitude authalik (eşit alan) enlemi sferoid, üzerinde karşılık gelen paralellerin enlemi ile sferoid gibi aynı alana sahip küre arasındaki enlem. authalik enlemler eşit alan harita izdüşümlerinin hesaplanmasında kullanılır. authalic map projection authalik harita izdüşümü eşit alan harita izdüşümü. auto reflection oto yansıma otomatik kolimatör işlevine (paralel kılma) sahip teodolitlerde odaklamanın sonsuzlukta oluşmasından ziyade ayna ve prizma yüzeyine odaklanması. gözle görünen görüntü, reflektör yüzeyinde oluşmakta ve gauss görüntüsü reticule un hareketini izleyemektedir. halbuki, otomatik kolimasyonda, cihaz sonsuzda odaklanmakta ve gaussgörüntüsü reticule ün zıt yönünde hareket eder. autocollimation otokolimasyon (ölçme) bir alet veya cihazda azimutun belirlenmesinde veya devir edilmesinde kullanılan işlemdir. bu işlem, gerçek görüntünün retikülünde bir aynadan veya porro prismasında yansıdığı gibi iki eşit parçaya bölme kabiliyetine sahip özel olarak tasarlanmış teleskopa ihtiyaç göstermektedir. böylece bir eşit parçaya ayırma işlemi oluştuğunda teleskopun görüş hattı aynanın yüzeyine veya prizmanın uç kenarına dik olur. autocollimator otokolimatör artı kıl ın aydınlatılmasının sağlandığı colimatördür. böylece, yansıma yüzeyi zuhur eden ışın demetinin normaline yerleştirildiğinde, artı kıl ın yansıyan görüntüsü gerçek artı kılla üst üste çakışmış görünür. bu cihaz, optik ve mekanik cihazların kalibrasyonunda ve doğrultunun belirlenmesinde kullanılır. autofocus rectifier - otomatik odaklayıcı düzenleyici dönüklük kaynaklanan hava negatifindeki distorsiyonların düzeltilmesini sağlayan hassas, düşey bir fotoğraf büyültücü. alet işlemleri motorlarla gerçekleştirilir ve keskin odaklamayı sağlamak için mekanik sistemlerle içten bağlantılıdır. automated air facilities information file ( aafif ) automated imposition machine automated mapping / facilities management (am/fm) automated mapping/facilities management ( am/fm ) automated tactical target graphic (attg) otomasyona geçilmiş hava kolaylıkları bilgi dosyası otomatik yükleme makinası otomatik harita çizimi / tesis yönetimi (am/fm) otomasyonla harita oluşturma/kolaylıkların düzenlenmesi otomize taktik hedef grafiği savunmaya yönelik uçuş operasyonları ile ilgili hava sahası kolaylıklarını içeren özniteliklerin tanımlandığı bilgisayar bilgi dosyasıdır. (miso, misomex) birden çok görüntüyü birbiri ardına baskı kalıbına, kağıda veya filme pozlayan makine. yazı ve sınırlı detay öznitelik verisi taşıyan bilgisayar destekli harita çizim sistemi. am/fm sistemleri genellikle kamu endüstrisi ve belediyelerde kullanılmaktadır. sınırlı öznitelik verileri ve notların bilgisayara yüklenmesiyle haritalar oluşturulur. am/fm sistemi belediye ve endüstri hizmetlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. bir hedefi ve bu hedefi çevreleyen sınırlı bir bölgeyi kapsayan, hedef detaylarını en iyi gösteren ölçekteki hava fotoğraflarını içeren taktik hedef materyaller. automatic clipping joining otomatik kupürleme katılma operatörün müdahalesi haricinde veri tabanı içinde yer değiştirme ve kopyalama amacında veri tabanının küçük bölümlerini kopyalayabilen sistem. automatic clipping/joining otomatik kesme/birleştirme operatörün müdahalesine gerek kalmadan veri tabanın başka bir yerine götürmek ve yerleştirmek için veri tabanın küçük bir kısmını kopyalama imkanı veren bir sistemdir. automatic inversor otomatik düzeltici- mercek kurallarını ve scheimpflug şartını otomatik olarak yerine getirilmesini sağlayan bir mekanizma kullanan düzeltici. inversors diye adlandırılan bu aletler doğrusal ve açısal düzeltme elemanları için mekanik bir çözüm sağlarlar. esasen, bu sınıf düzelticiler keskin odaklama için gerekli optik elemanları çözen dönüklük analizcileridir. automatic rod otomatik çubuk bkz. tape rod. automatic snapping otomatik kopya operatörün müdahalesi haricinde, kesişmeye veya düğüme en yakın önceden belirlenmiş başlangıca yaklaşan bölünmüş çizgi tamamlama yeteneği bulunana sistem. automatic traverse computer otomatik travers bilgisayarı autoradar plot otoradar çizim bknz. deniz/hava haritası karşılaştırma ünitesi. autoreducing tachymeter otoindirgemeli takimetre yatay mesafe ve yüksekliklerin eş zamana ölçtüğü takimetri sınıfıdır. yatay mesafe 100 katsayısıyla çarpımı sonucunda elde edilir. düşey mesafe, optik olarak görülen bir katsayı ile eğrinin çarpımı sonucunda elde edilir. autoscreen film ototram film devamlı ton kopyadan otomatik olarak yarım ton negatif üreten, yarım ton tram oluşturan İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 9/114

10 fotoğrafik film autoscreen film- otomatik ekran filmi sürekli ton kopyadan otomatik olarak yarım ton negatif üreten bir yarım ton screen fotografik film. autumnal equinox sonbahar ekinoksu ekliptik ile güneşin gök ekvatorunun 23 eylül tarihinde kuzeyden güneye geçiş yaparken kesiştiği noktadır. libra nın ilk noktası veya eylül equinox u olarak da adlandrılır. auxiliary contour yardımcı eş yükselti eğrisi bknz. ilave eş yükselti eğrisi. auxiliary meander corner yardımcı kıvrım köşe alt bölümlere ayrıldığında çok küçük olan bölüm içinde kalan bir adanın kıvrım çizgisi üzerine veya tamamıyla çeyrek bölüm içinde kalan bir gölün kıvrım çizgisi üzerine kurulmuş yardımcı kıvrım köşe. auxiliary station yardımcı nokta ana ağa bağlı herhangi bir istasyondur (noktadır) ve nokta konumunun doğruluğuda bu ağa bağımlıdır. average terrestrial pole ortalama yer kutup noktası dünyanın dönü yeni ekseninin anlık kutup noktasının belirli bir zaman içerisindeki ortalama konumudur. conventional international origin e bknz. averaging device ortalama cihazı kabarcık sextant da olduğu gibi, belirli bir sayıdaki okumaların ortalamasını alan cihazdır. axis eksen- bknz. kamera ekseni, tolimasyon ekseni, koordinat ekseni, ekvatoryal eksen fiducial eksenler, yatay eksen, büyük eksen, küçük eksen, optik eksen, kutupsal eksen, yarıçap büyük ekseni, yarıçap küçük ekseni, düzeç seviye ekseni, topple eksen, transvers eksen, düşey eksen, x ekseni, y ekseni, z ekseni. axis homology homoloji ekseni fotoğraf düzleminin, haritanın yatay düzlemi veya yer referans düzlemi ile kesişimi. fotoğraf ve harita düzleminin karşılıklı doğruları homoloji ekseninde kesişir. perspektif ekseni, harita paraleli, diye de adlandırılır. bknz. yer paraleli axis of lens homoloji ekseni bknz. optik eksen. axis of level seviye ekseni bknz. düzeç seviye ekseni. axis of perspective perspektif ekseni bknz. homoloji ekseni. axis of the level bubble nivelman düzeç ekseni spirit level axis e bknz. axisof tilt - dönüklük ekseni perspektif merkezden geçip temel düzleme dik olan doğru. dönüklük ekseni uzaydaki bir kaç doğrudan her biri olabilir. (örneğin, izometrik paralel veya yer hattı), fakat mevcut tanımlama dış yöneltmenin konumsal elemanlarını bozmadan fotografın eğilmesi kavramına imkan verenidir. azimuth azimut 1.(jcs) güney ve batının negatif kabul edildiği x y koordinat sisteminde veya saat istikameti yönünde artan pozitif miktarlar cinsinden ifade edilebilen miktarlardır. bu miktarlar, ya gerçek kuzeyden ya da kullanılan silah sistemine özgü manyetik kuzeyden referans alınırlar. 2.(surveying) (ölçme) genellikle meridyenden veya bir referans düzleminde saat istikameti yönünde ölçülen ve bir doğrultuya olan yatay açıdır. back azimut (geri azimut)tan farklı olması için forward azimutu (ileri azimut) diye de bilinir. 3. (fotogrametri) esas (asıl) düzlemin azimutu. astronomic azimuth; azimuth by altitude; back azimuth; computedazimuth angle; direction method of determining astronomic azimuth; geodetic azimuth; grid azimuth; inertial azimuth; laplace azimuth; magnetic azimuth; method ofrepetitions (determination of astronomic azimuth; micrometer method (determination of astronomic azimuth); normal section azimuth; true azimuth e bknz. azimuth angle azimut açısı 1. (jcs) referans istikametinden diğer bir doğrultuya yatay düzlemde saat istikameti yönünde ölçülen açıdır. 2. (astronomi) gök meridyen düzlemi ile gözlem yapılan objeyi içine alan düşey düzlem arasında yükseltilmiş kutup istikametinden hesaplanan 180 lik veya daha az açıdır. astronomik çalışmalarda azimut açısı, küre üzerinde kutup, zenit ve yıldızın meydana getirdiği astronomik üçgendeki zenitde oluşan açıdır. jeodezi çalışmalarda, gök kutup noktası ile ölçü yapılan yer noktası arasında yatay düzlemde elde edilen açıdır. 3. (ölçme) azimuttun hesaplanarak taşındığı bir triyangulasyon veya poligon çalışmasındaki bir açıdır. basit bir poligon, her açı bir aziut açısı olabilir. bazen, poligonlarda çok kısa mesafeli hatalarda azimutun taşınmasından vazgeçmek amacıyla göreceli olarak daha uzun mesafe aralıklarında azimut açısını oluşturan ek gözlemler yapılır. üçgenleme yöntemiyle yapılan nirengi çalışmalarında belirli açılar, şekil konumu ve boyutu dolayısıyla azimut açısı olarak kullanılmak amacıyla seçilirler ve azimut koşullu denklemlerin oluşturulmasında kullanılırlar. (azimut denklemi) azimuth bar azimut çubuğu azimut cihazına bknz. azimuth by altitude yükseklik açısı ile belirlenen azimut yükseklik, denklinasyon ve verilen enlem ile ortaya çıkan navigasyonel üçgenin çözümüyle belirlenen azimutdur. azimuth circle azimut dairesi bir pusula veya pusula tekrarlayıcısı (?) üzerine sıkıca oturacak (uyan) şekilde tasarlanmış bir halkadır. ve pusula sapma açısı ve azimutların ölçülmesini sağlayacak şekilde donanmıştır. azimuth equation azimut denklemi üçgenleme veya poligon metoduyla birbirine bağlanmış iki doğrultunun sabit azimutları arasndaki ilişkiyi ifade eden bir koşul denklemidir. azimuth error of closure azimut kapanma hatası error of closure a bknz. tanım 3. azimuth instrument azimut cihazı (manyetik) azimut ölçümünde kullanılan bir alettir, özellikle manyetik pusulanın cam kapağında merkezi bir mil üzerinde dönen bir cihazdır. azimuth bar; bearing bar olarak da adlandırılır. azimuth line azimut hattı (fotogrametri) fotografın temel noktasından, izo merkezden veya nadir noktasından geçen radyal hat. aynı uçuş hattındaki komşu fotograftaki benzer noktayı temsil eder. radyal üçgenlemede kulanılır. azimuth mark azimut işareti üçgenleme metodu ile veya poligonlama ile oluşturan bir noktadan anlamlı bir mesafede bulunan ve azimutuın belirlendiği bir doğrultunun sonunu işaretlemek amacıyla kullanılan işaret setidir. daha sonraki kullanıımlar için başlangıç veya referans azimutu olarak kullanılır.astronomic azimuth mark; geodetic azimuth mark; laplace azimuth mark a bknz. azimuth transfer - azimut transferi bindirmeli uçuşlardan seçilen iki düşey fotoğrafın nadir noktalarının bağlanması. (düz bir doğru ile) azimuth traverse azimut poligonu ölçülen güzergaha ait doğrultuların azimut ile belirlendiği ve ters azimut açısı ile kontrolunun sağlandığı ölçme amaçlı poligondur. bu tipte bir poligonu oluşturmak amacıyla gerçek, manyetik veya varsayılan bir referans meridyenine ihtiyaç vardır. azimuthal chart azimutal deniz/hava haritası azimutal projeksiyonlu deniz/hava haritası. zenital deniz/hava haritası olarak ta adlandırılır. azimuthal equidistant chart azimutal eşit uzaklık deniz/hava azimutal eşit uzaklık deniz/hava haritası. haritası azimuthal equidistant map projection azimutal eşit uzaklık harita izdüşümü merkez doğru çizgiler şeklinde ışın yayan veya bu merkezden büyük dairelerin gerçek azimutlarının kutup izdüşümü tarafından temsil edildiği ve uzaklıklarının bu doğrultuda tam ölçekli olan bir azimutal harita izdüşümü. bu izdüşüm, ne eşit alanlıdır ne de açı koruyan (konformal) dır. azimuthal map projection azimutal harita izdüşümü bütün ışın yayan çizgilerin azimutlarının veya yönlerinin merkez noktasından olması veya kutbun küre üzerinde karşılık gelen çizgilerle azimutların veya yönlerinin aynı olması. azimuthal orthomorphic map azimutal ortomorfik harita bknz. stereografik harita izdüşümü. projection izdüşümü bache wurdem base line measuring apparatus bache wurdem baz hattı ölçü cihazı herbirisi 6 m.den az kısa olan pirinç ve demir çubuktan oluşan ve bir uçtan sıkıca tutulup serbest kalan uçların manivela ile birleştirilerek oluşturulan cihazdır. back azimuth geri azimut 1. (jeodezik ölçme) bir referans elipsoidi veya küre üzerinde a noktasından b noktasına olan azimut bilindiğinde geri azimut b noktasından a noktasına olan azimuttur. meridyen İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 10/114

11 düzlemlerinin birbirlerine yakınması dolayısıyla bir doğrultuya ait ileri ve geri azimutlar birbirlerinden tam olarak 180 farlı değildir.sadece hen a hem de b noktaları aynı jeodezik boylam üzerinde ise veya heriki noktanın jeodezik enlemleri 0 olması durumları hariçtir.2. (düzlem ölçmesi) düzlem koordinat sisteminde ise ileri ve geri azimutları arasındaki farkın 188 olması dışında yukarıdaki husularla aynıdır. azimutun 1nci tanımına bknz. back bearing geri semt 1.kuzeyden olan açının 180 farklısı veya verilen pusula sapma açısının ters yönüde ölçülmesi ile elde edilen açıdır. ters pusula sapma açısı olarak da adlandırılır. 2. doğrultunun karşı ucundaki gerçek meridyenden (kuzeyden) ölçülen açıda olduğu gibi doğrultunun diğer ucunda ölçü yapılan noktadan olan kapanmadır. tüm doğrultulardaki ters kapanmalar (güney kuzey doğrultusundaki hatlar hariç) ölçüm yapılan noktadaki kapanmadan farklıdır. ve her iki noktada arasındaki meridyenlerin yakınsaması (aralığı) kadar farklılık gösterirler. back focal distance geri odak mesafesi bknz. geri odak uzunluğu. back focal lenght geri odak uzunluğu en iyi ortalama tanımlama düzleminden arka vertekse kadar mercek ekseni boyunca ölçülen mesafe. geri odak mesafesi; gerik odak diye de adlandırılır. back focus - geri odak bknz. geri odak uzunluğu. backsight geri okuma 1.daha önce oluşturulmuş bir ölçü noktası veya doğrultusuna olan istikamet hattıdır. 2. (poligon) daha önce oluşturulmuş bir ölçü noktasında poligon kapanma açısı olmayan hattıdır. 3. (nivelman) yüksekliği belirlenmiş bir noktaya tutulan istikamet mira üzerindeki okuma olup nivelman loop undaki kapanma istikametinden farklıdır. ileri istikamet ölçüsünden önce alet yüksekliğinin belirlenmesinde gerekli olan herhangi bir mira okumasıdır. plus sight olarak da adlandırılır. backstep geri adım yöntemi bir haritanın üst enleminden aşağıya doğru uygun mesafeler ölçerek bir projeksiyonun en alttaki enlemi için kayıklığı belirleme yöntemi. backup destekleme daha önceden bir yüzüne basılmış paftanın diğer yüzüne basılmış görüntü. ayrıca böyle görüntülerin basımı. balancing a survey ölçülerin ayarı herhangi bir poligonda kapanma hatasını ortadan kaldırmak üzere ve herbir poligon noktası için dengeli bir konumun elde edilmesi amacıyla düzeltmelerin dağıtılması. baldwin solar chart baldwin güneş deniz/hava güneş in gölgesiyle düzlemde yön bulmak için dizayn edilmiş deniz/hava haritası haritası ballistic camera - balistik kamera roketler, füzeler ve uydular gibi objeleri resimlemek için gece kullanılan cam tabakalar kullanan hassas yer kamerası. izleme kamerası diye de adlandırılır. bknz. bc-4 kamera. band bant kanal. elektromanyetik radyasyon dalga boylarının bir bölgesi. band interleaved by line satırla ayrılmış bant çok değişkenli raster veri grupların özel bir uygulamasıdır. bir sonraki satırdan önce rasterdaki her satır için değişkenlerin veya bantların değerleri sıralı olarak yüklenir. band sequential ardışık bant çok değişkenli raster veri grupların özel bir uygulamasıdır. her ayrı değişken veya bant için oluşturulan veri dizileri diğer değişkenlerden bağımsız olarak yüklenir. bar scale çubuk ölçek bknz. grafik ölçek. barlow leveling rod barlow mirası yükseklik olarak 0.02 foot da bir işaretlenmiş üçgenlerin bulunduğu miradır. barometer barometre atmosferik basıncı ölçmeye yarayan bir alettir. aneroid barometer; cistern barometer; mercury barometer; siphon barometer a bknz. barometric altimeter barometrik altimetre cihazın üzerindeki havanın ağırlığının ölçülmesiyle bulunan, deniz seviyesinde veya başka bir referans yükseklik sisteminden olan yüksekliğin veya irtifayı gösteren cihazdır. pressure altimeter; sensitive altimeter diye de bilinir. aneroid altimeter e bknz. barometric elevation barometrik yükseklik barometre veya altimetre ile bulunmuş yükseklik. barometric hypsometry barometrik hipsometri civalı veya aneroid barometreler vasıtasıyla yüksekliklerin belirlenmesi. barometric leveling barometrik nivelman barometre veya barometrik altimetre ile elde edilen atmosferik basınç farklılıklarından yararlanarak yükseklik farklarının belirlenmesi metodudur. dolaylı nivelman metodlarından bir tanesidir. barycenter baricenter kütlelerden oluşan bir sistemde kütle merkezidir. örnek olarak dünya ay sisteminin bari merkezini verebiliriz. basal coplane bazsal kopleyn (fotogrametri) iki fotoğrafın hava bazına paralel ortak bir düzlemde olduğu fotoğraf çiftlerinin pozlama şartı. eğer hava bazı yataysa, fotoğraflar yatay kopleynde pozlandı denilir. basal orientation bazsal yöneltme yer koordinat sistemine göre hava bazının iki ucunun konumunun ayarlanması. esasen iki ucun üç boyutlu koordinatları ile ayarlanır. pratikde bu elemanları şu iki alternatif yoldan biriyle belirlemek uygundur. (1) bir ucun yer dik koordinatları ve diğer ucun dik koordinatları farkları. (2)bazın bir ucunun dik koordinatları, bazın uzunluğu ve örneğin baz doğrultusu ve baz tilti gibi iki doğrultu elemanı. basal plane baz düzlemi bknz. epipolar düzlem. base apparatus baz ölçü cihazı (ölçme) üçgenleme ile nirengilemede baz hattı uzunluğunu veya birinci yada ikinci derece poligonlarda bir hattın uzunluğunun hassas ve doğru bir şekilde ölçülmesi amacıyla tasarlanmış herhangi bir aygıta denir. bache line measuring apparatus; compensating ; schottbase line measuring apparatus a bknz. base chart temel deniz/hava haritası bknz. temel harita base color temel renk çok renkli bir haritada ilk olarak basılan ve sonra basılacak renklere rehber olan renk. base construction line temel yapı çizgisi diğer meridyenlerin referans aldığı, merkez meridyene dik açılı olan harita izdüşümünün taban çizgisi. base data temel veri diğer karşılaştırma ve coğrafik doğrulama amaçlı bilgilerle beraber temel seviye harita verisi. base direction baz doğrultusu hava bazını içeren düşey düzlemin doğrultusu. baş açısı veya azimut olarak ifade edilir. bknz. baz yöneltmesi. base line baz doğrusu 1. (ölçüm) olağan dikkatten daha fazla özen gösterilerek ölçülen doğru. diğer ölçümler koordinasyon ve korelasyon açısından bu doğruya dayandırılır. 2.(jcs) (fotogrametri) iki düşey hava fotoğrafının temel noktaları arasındaki hat. genellikle diğer fotoğrafın temel noktası transfer edildikten sonra bir fotoğraf üzerinde ölçülür. 3.(jcs) (üçgenleme) birbirine bağlanmış üçgenler serisinin bir kenarı, bu kenarın önceden belirlenmiş doğruluk ve hassasiyetle ölçülmüş uzunluğu ve bu uzunluktan faydalanılarak diğer üçgenlerin kenar uzunlukları hesaplanır.( üçgenlemedeki baz doğruları bunlarca kontrol edilecek çalışmanın karakterine göre sınıflandırılır ve bunların ölçümünde kullanılan alet ve yöntemler her sınıf önceden tanımlanmış muhtemel hatalardır. bu muhtemel hatalar uzunluk biriminde şu şekilde ifade edilirler birinci derecede baz doğrusu, ; üçüncü derece baz doğrusu, ; ikinci derece baz doğrusu, ) üçgenleme baz doğrusu diye de adlandırılır. 4.(uspls) bir başlangıç noktasından bir enlem paraleli üzerinde doğu-batı doğrultusunda uzanan doğru. aynı başlangıç noktasından geçen temel meridyenle kaplanan alandaki kadastral ölçüler için diğer doğrular bu doğrudan başlatılır. 5.(navigasyon) loran sistemindeki iki istasyon gibi bir konum doğrusunun belirlenmesi için birbiriyle bağlantılı çalışan iki radyo istasyonu arasındaki doğru. base manuscript temel taslak bknz. derleme taslak. base map (jcs) temel harita zorunlu bilgileri gösteren harita veya deniz/hava haritası. özel doğal ilave verilerin derlenmesinde veya üst baskıda kullanılır. özel bilgilerin gösterileceği haritaların hazırlanması için de bilgiler içerir. ayrıca bknz. temel pafta; harita. base net temel ağ küçük üçgen ve dörtgen ağı, ölçülmüş temel çizgiden başlar ve üçgen ana şema çizgisine bağlanır. İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 11/114

12 base sheet temel pafta stereo üçgenleme ve stereo derlemenin meydana getirildiği ve harita izdüşümünün ve yer kontrol parsellemesinin yapıldığı boyutsal olarak sabit materyalden kağıt. base station baz noktası 1.(ölçme) ölçünün başladığı noktadır. 2.(gravite)mutlak gravite değeri bilinen coğrafik konumdur. nokta inkişafında, bilinen değerlerinden veya tekrarl veya devamlı ölçümlerinden yararlanarak diğer noktaların belirlenmesinde kullanılan referans istasyonudur. base tape baz şeridi birinci veya ikinci derece poligon hatlarındaki uzunlukların ölçülmesinde ve üçgenleme metodu ile nirengilemede kontrol amaçlı baz hatlarınn ölçülmesinde kullanmak üzere mükemmel bir işçilik ile derecelenmiş alaşım veya metalden yapılmış şerittir. base tilt baz dönüklüğü yataya göre hava bazının eğikliği. bknz. baz ayarı. base-altitude ratio - baz-yükseklik oranı hava bazı uzunluğu ve bir stereoskopik fotoğraf çiftinin uçuş yüksekliği arasındaki oran. bu oran k-faktörü ile ilgilidir. b/h diye de gösterilebilir. base line extension baz hattı uzantısı (navigasyon) bir dizi konum belirlenmesi amacıyla bir çift radyo istasyon vericisinin ötesinde her iki istikamette baz hattının uzantısıdır. base line levels baz hattı nivelmanı baz hattı noktalarının yüksekliklerinin belirlenmesi ve hesabında kullanılmak üzere baz hattı boyunca ölçülen nivelman hattıdır. base line terminal stations baz hattı son noktaları bir baz hattının uç noktalarını ifade eden ve inşa edilmiş noktalardır. basement contours zemin eş yükselti eğrisi metamorfik ve volkanik kayalar veya zemin kompleksi yüzeyindeki eş yükselti eğrisi. basic control temel kontrol noktası daha sonraki ölçülerin kontrolu için gerekli olan ve sürekli olmak amacıyla arazide inşa edilmiş, 3 ncü ve daha üst seviyede doğruluğa sahip yatay ve düşey kontrol noktasıdır. basic cover ( jcs ) temel örtü doğal veya yapay arazi arızaları sonraki örtüler ile meydana gelmiş herhangi bir değişikliği bulmak için karşılaştırılır. bkz. comparative cover. bathygraphic batigrafik okyanus dibi tanımlayıcısı. bathymetric batimetrik okyanus dibiyle ilgili ölçümler. bathymetric archive data (bad batimerik arşiv veri (bad) sayısal üretim sisteminde dma, batimetrik arşiv veri (bad) altlıkları/ katmanları bütün araştırmalardan alınan sonarları içerir. bad sonar verilerin yoğunluğu oldukça yüksektir. ayrıca, araştırma sırasındaki hassasiyet ve doğruluk verilerini de içerir. bathymetric chart batimetrik deniz/hava haritası okyanus tabanının topoğrafik haritası. bathymetric contour batimetrik eş yükselti eğrisi bknz. dip eş yükselti eğrisi. bathymetric navigation charts (bnc) bathymetric navigation planning charts (bnpc) batimetrik seyrüsefer haritası (bnc) batimetrik seyrüsefer planlama haritası (bnpc) batimetrik eğriler şeklinde sualtı topoğrafyasını gösteren haritalardır., bnpc portresi, çok noktalı ışık/swath bathymetry ile detaylandırılmıştır. bnpc paftaları ölçek, kapsam ve numara uygulaması olarak temel dünya indeksinin taban eş yükselti eğrisi (bc) haritalarına uygundur batimetrik eğriler şeklinde sualtı topoğrafyasını gösteren haritalardır., bnpc portresi, morfolojik yorum ve oşinoğrafik araştırma programı ile toplanmış veri içeren çok noktalı ışık/swath bathymetry ile detaylandırılmıştır. bnpc paftaları ölçek, kapsam ve numara uygulaması olarak temel dünya indeksinin taban eş yükselti eğrisi (bc) haritalarına uygundur. değişik ölçeklerde üretilirler. bknz. hassas batimetrik seyrüsefer bölge haritaları. bathymetric recovery area charts (bracs) batimetrik arazi kazanma alan haritası (bracs) battle map (jcs) savaş haritası genellikle 1: ölçekli, bütün kuvvetlerin taktik seviyede kullanımı için yeterli ayrıntıdaki arazi özelliklerini gösteren harita. batyhmetric model data (bdm) batimetrik model veri dma sayısal üretim sisteminde, batimetrik arşiv veri tabakasındaki tüm sonarlar batimetrik model veri (bmd) tabakasından seçilmiştir. bmd tabakasındaki tüm sonarlar kritik olan sonarlardan elde edilmiştir. bu sonarlarla deniz haritalarındaki okyanus tabanını oluşturulmasında kullanılır. ayrıca bknz. batimerik arşiv veri. batyhmetry batimetri okyanus diplerini ve topografyada yorum ve belirleme bilimi. baud rate baud oranı bilgisayarın diğer aletlere arasındaki veri alışveriş hızının ölçümü. bc4 camera bc4 kamerası wild t 4 astronomik teodolitinin değişiklik yapılan kısmı üzerine bir adet wild astrotar veya wild cosmotar lens konisinin monte edilmesiyle oluşan balistik veya jeodezik amaçlı yıldız kamerasının ticari adıdır. aslında roketlerin uçuş yörüngelerinin kaydı amacıyla tasarlanmış olmasına rağmen jeodezik amaçlı suni yer uydularının fotografik yolla izlenmesine yönelik uyarlanmıştır beam of light işık demeti işıklandırılmış bir yüzeyin bir çok noktasından oluşuyormuş gibi ışık kalemleri grubu. bir paralel ışın demeti, her kalemin bir ışın olarak kabul edilebilecek küçük bir kesişiminin olduğu özel bir durumudur. beaman arc beaman yayı transit veya alidad ın düşey dairesinde ölçme çubuğu (stadia) ile yapılan ölçümlerde kolay tatbiki sağlamak amacıyla özel olarak derecelenmiş yaya denir. bearing semt 1. (jcs) (genel) belirli bir datumdan bulunulan noktadan ikinci bir noktaya saat istikameti yönünde ölçülen yatay açıdır.bearing angle diye de bilinir.grid bearing relative bearing e bknz. 2.(novigasyon) bir yer noktasına diğer yer noktasından olan ve belirli bir referans doğrultusunda olan açısal mesafe olarak ifade edilen yatay doğrultudur.genellikle referans doğrultusu (0 ) den saat istikameti yönünde 360 ye kadar ölçülür.bazen semt ile azimut birbirlerinin yerine kullanılırlar.ancak semt açısı navigasyonda yer noktalarına uygulanırken azimut,dünya üzerindeki bir noktadan gök küresi üzerindeki bir noktaya olan doğrultular için kullanılır. 3. (ölçme) bearing of line a bknz. ayrıca astronomik bearing;back beraing; ;true bearing e bknz. bearing angle semt açısı bearing e bak 1 nci tanım bearing bar semt çubuğu azimuth instrument e bknz. bearing circle semt yayı pusula üzerine veya pusula (repeater) e üzerine sıkıca oturan ve pusulann gösterdiği açıları ölçmeye yarayan işaretlere sahip olacak şekilde tasarlanmış dairedir. bearing line semt doğrultusu bir açı doğrultusunda uzanan hatta denir. bearing of line doğrultunun semti (düzlemsel ölçme) bir hattın, içinde bulunduğu çeyrek daireye komşu referans meridyeni ile yaptığı yatay açıdır.bu terim (bearing), hesaplanmış olduğu meridyenin ucu (kuzey veya güney) ile tanımlanr ve hesaplama yönünde (doğu veya batı) dir. böylece, kuzeydoğu çeyrek dairesinde meridyen ile 50 lik bir açı yapan hat; n 50 e lik bir semt açısına (bearing) sahip olacaktır. pek çok ölçme çalışmasıında, azimutlar bearing lere göre daha çok tercih edilmektedir. bearing tree semt alınan ağaç köşe noktası olarak kabul edilen ve mesafesi ile doğrultusunun kaydedildiği işaretli bir ağaçtır. bearing ağaçları, gövdelerine çakılmış bilinen işaretlerle ayırt edilirler ve ağacın boyutları ile çeşidi de kayıt edilir. bell gravity meter bell gravimetresi dengelenmiş bir platform üzerine tek eksenli sarkan ve kuvvetin tekrar dengeye geldiği bir accelometerin (pedulus force rebalance) monte edilmesi ile oluşan ve bir ölçü platformundaki graviteyi ölçmek üzere dinamik ve sayısal bir filtreye ara yüzeylenmiş bir cihazdır. bench mark nirengi noktası kabul edilmiş bir datumun üstünde veya aşağısındaki yüksekliği bilinen ve göreceli olarak sabit bir nesneye doğal veya suni malzeme üzerine yerleştirilmiş işarete sahip düşey kontrol noktasıdır.genellikle nokta numarası veya adı yüksekliği ve sorunlu olan kuruluş adını içerecek şekilde inşaa edilmiştir.yüksekliklerin daha sonra hesaplanması dolayısıyla yeni kontrol noktalarına nadiren ilave edilirler.böylesi bir nokta (bm) nadiren ölçülmüş enlem veya boylama sahiptir.first order bench mark;function mark ;..;vertical angle bench mark a bknz. bessel spheroid (ellipsoid) bessel sferoid (elipsoid) aşağıdaki takribi boyutlara sahip referans elipsoid: küçük yarı eksen 6,356,078,9 metre, büyük yarı eksen 6,377,397.2 metre, basıklık 1/ bessel s method bessel metodu triangle of error metod a bknz. İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 12/114

13 besselian star numbers besselian yıldız numaraları bir yıdızın ortalama konumunun görünen konuma dönüşümünde kullanılan sabitler (presesyon,nutasyon,aberasyon ve paralaksaya 0,7 terimleri açıklamada kullanılır.) besselian year besselian yılı fictitious year a bknz. biangle screen biangle (çift açı) tram 30 ayrı açılarla yönlendirilmiş, iki nokta tramla bileşimini içeren fotoğraf negatifi. bu tramlar harita detaylarının ince çizgilerle renk tonlarının basımında kullanılır. bilby steel tower bilby çelik kuesi biri diğerinin içinde olan iki adet çelik üç ayaktan oluşan üçgenleme metodu ile nirengilemede kullanılan kuledir.içteki üç ayak ölçü cihazına ait sehpayı tutarken dıştaki üç ayak gözlemcinin bulunduğu alanı tutmaktadır.kule kolayca kurulabildiği gibi kolayca sökülüp bir başka ölçü noktasına taşınabilir.survey tower a bknz. bimargin format iki kenar format kartoğrafik detayları paftanın iki kenarına da ulaşan harita veya deniz/hava haritası. normalde kuzey ve doğu yönlerinde olması iki kenarın boş olmasına olanak tanır. ayrıca bknz. taşma, taşan kenar. binary digit ikilik sayı sistemi genellikle bit denir. ikilik sayı sistemi bilgisayara yüklenilebilen bilginin en küçük birimidir. bkz. bit. binocular binoküler iki gözü aynı anda kullanan optik alet. binocular vision - binoküler görüntü iki gözle eş zamanlı görüntü. birleştirilmiş mercekler -fotogrametrik veya algılama sisteminin fiziksel uzunluğunu azaltmak veya optik ekseninin yolunu değiştirmek için yansıtıcı parçaları içeren mercek ve optik sistemler. bit plane bit tabakası grafik aletlerde bölünlenmiş hafıza, yüklenen bilgileri göstermek için kullanılır. göstermek için her bit tabakasına bir renk atanır. black body siyah cisim- üzerine düşen bütün yayınlanmış enerjiyi soğuran ideal bir yüzey veya cisim. bleeding taşma 1. (matbaa) mürekkebin hazne suyu ile çözülmesi sonucu, baskıda ve kalıpta kirlenme oluşması. 2.(kartografya) kartoğrafik detayların harita veya deniz/hava paftasının kenarlarına taşması. bleeding edge (jcs) taşan kenar paftanın kenarındaki pafta çizgisinin ötesinde kartoğrafik detayların gösterildiği harita veya deniz/hava haritasının kenarı. ayrıca bknz. iki kenar format, taşma. blind image kör görüntü bknz. mavi hat. blister kabarcık bknz. sınır hattı. block blok 1. ( sayısal bilgi saklama kısmında ) kayıtlar ve kelimeler grubu bir mantıksal bilgi ünitesi olarak incelenilir. mesela, vax manyetik disk bloğu 512 byte ve manyetik teyp blokları 8192 byte eşittir. sabit veya değişken sayıda kayıtlar. 2. fiziksel kayıtlar ile eş anlamlıdır - dış bilgi saklama medyalarına bilgisayarla yazılan kelimeler veya karekterlerdir. genel olarak her write komutu icra edildiğinde bir blok yazılır. 3.tek birleşik nesne olarak incelenilen cad sisteminde bir varlıklar grubu.4. ( hava fotoğrafında ) iki veya daha fazla şeritlerden oluşan bindirilmiş fotoğraflar. bkz. flight block block adjustment blok dengelemesi iki veya daha fazla kolon veya fotoğrafın, kolon veya fotoğraf koordinatlarının dengelemesi. bknz. kolon dengelemesi. block out kabataslak bknz. opak, tanım 4. bloomed lens filtreli mercek bknz. filtre kaplanmış mercek blooming filtreleme 1. bu terim sınırlandırılmış üst baskı pozlamasına gelen radiant enerji seviyelerinin film emiş seviyesi aşması sonucu tanımlama eksikliği meydan gelir. 2. mercekteki ışık geçirgenliğinin arttırılması işlemi. blow up büyültme fotoğrafik büyültme. blue line mavi hat taslak, şeritleme ve düzen için rehber olarak kullanılan kağıt veya plastik malzeme üzerine fotoğrafik olarak basılan tekrar üretilemeyen mavi görüntü veya çıktı. bknz. kör görüntü. blue magnetism mavi manyetizma serbest bir şekilde asılı bulunan mıknatısın güneyi arayan ucu tarafından ortaya konulan manyetizmadır.bu da dünya kuzey manyetik kutbunun manyetizmasıdır.red magnetism e bknz. blunder kaba hata genellikle dikkatsizlik nedeniyle yapılan hata. kaba hata büyük ve kolayca tespit edilebilir, daha küçük ve daha tehlikeli, veya çok küçük ve rastgele hatadan ayırt edilemeyecek şekilde olabilir. kaba hatalar tekrarlama ve travers kapama veya denklem çözümünü orjinalinde yerine koymak gibi dış kontrollerle tespit edilebilir. bknz. rastgele hata, sistematik hata. boat sheet çizim altlığı hidroğrafik ölçümlerin sırada yapıldığı detayların arazide çizilmesi için kullanılan materyal. field sheet e de bknz. bonne map projection bonne harita izdüşümü haritanın merkezine yakın bir yerde kesişen standart ve merkez meridyen çizgileri tarafından temsil edilen konik tip diye adlandırılan değiştirilmiş eşit alan harita izdüşümü. merkez meridyeni (coğrafik) temsil eden çizgi ölçek boyunca düz ve tam ölçeklidir. border break (jcs) sınır kırılması pafta çizgilerinin ötesinde kenar içindeki deniz/hava haritası veya haritanın kartoğrafik detay bölümünün genişletilmesi için kullanılan kartoğrafik teknik. border data sınır veri bknz. kitabedışı/kenar verisi. border matching sınır eşleme bağımsız veri dizilerinin birleştirme/düzeltme destekli bilgisayar yazılım ile bir araya getirme işlemi. boston leveling rod boston nivelman çubuğu bir ucunda sabit gözlem işaretlerinin bulunduğu iki parçalı miradır.gözlem işaretlerinin bulunduğu parça yükseklik durumuna bağlı olarak diğerinin üzerine uyarlanır.5.5 feet ten daha büyük yüksekliklerde gözlem parçası yukarıda daha az yükseklikler için ise aşağıda bulunur. botom contour chart dip münhani haritası batimetrik eğriler şeklinde denizaltı topoğrafyasını gösteren haritalar. ölçülmüş veya derlenmiş bilgilerle deniz tabanının ve özelliklerinin genel görünüşünü sağlar. denizaltı ve gemiler için tasarlanmıştır. bouguer anomaly bouger anomalisi bir noktada ölçülen gravite değeri ile sadece yükseklik ve topoğrafya etkisinin topoğrafyanın sonsuz uzunlukta olduğu düşünülürse getirilmesi ile elde edilen teorik değeri arasındaki farktır. bouguer correction bouger düzeltmesi bir gravite ölçümünde ölçü noktasının yüksekliğini ve noktayı çevreleyen sonsuz yarıçaplı düzlem ile referans düzlemi arasındaki kütlenin yoğunluğunu dikkate alan düzeltme miktarıdır. bouguer reduction bouger indirgemesi jeofiziksel olarak bouguer indirgemesi referans yüzeyini (genelde jeoid) üzerindeki tüm kütleleri kaldırıp gravite değerini yeryüzünden referans yüzeyine indiriyor boundary (de facto) sınır (de facto) uygun dokümanlarla tanımlanmamış veya bütün ilgililerce tanınmayan ama ulusal veya eyalet idaresi tarafından kabul edilen uluslararası veya idari sınır. boundary (de jure ) sınır (de jure) mevcudiyeti ve yasallığı kabul edilmiş uluslararası veya idari sınır. boundary discontinuities sınır kesintisi bitişik veri dosyaları içindeki ortak dma standart sayısal arazi yükseklik verisi (dted) matris noktalarının değişik yükseklik değerleri. boundary line sınır hattı süreklilik arzeden politik veya coğrafik varlıklar arasındaki demarkasyon (sınır belirleme) hattı. boundary map sınır haritası özellikle sınır hatlarını ve komşu arazileri çizmek için hazırlanmış harita. boundary monument sınır taşı (levhası) sınır hattını korumak ve tanımlamak için toprak üzerinde sınır çizgisine yakın bir yere konan materyal. boundary point averaging sınır nokta ortalaması iki farklı veri grubundaki ortak noktaların yüksekliklerin ortalaması ve her ortalama değerin tekrar belirlenmesi veya bu ortak noktalar için belirlenen ortalama yükseklik değeri ile ortak noktalardaki iki yükseklik arasındaki farklılığın çözülmesidir. boundary point weighted averaging sınır nokta ağırlıklı ortalaması iki veri grubundaki bindirilmiş yükseklikler grubu arasındaki farklılığın bir veri grubuna göre veri sınırına olan relatif uzaklık ile veya bir veri grubunun doğruluğunu kullanarak çözülmesi. boundary vista sınır hattı sınır boyunca temizlenmiş ağaçlık sınır hattı alan. bowie effect bowie etkisi jeoidin çarpıklığından veya jeoidin referans sferoidinden olan yüksekliğinden kaynaklanan İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 13/114

14 gravite üzerinde oluşan dolaylı etkidir. bowie method of adjusment bowie dengeleme metodu üçgenleme yoluyla nirengilemede,büyük nirengi ağlarının dengelenmesine yönelik bir metotdur. box compass kutu pusula declinatoire bak break angle kırıklık açısı ortak nadir noktasından ve sol ve sağ eğik fotoğrafların temel noktalarından geçen iki düşey faz arasındaki açı. break tape kırık şerit broken tape measurment a bknz. breakaway strip method ayrık kolon metodu iki veya daha fazla fotoğraf kullanıldığı zaman fotomozaikte kullanılan bir teknik işlem, fotoğrafları mozaiklemeden önce bir kağıdın dış kenarı boyunca maskeleme bandının oldukça geniş şeridini yerleştirmeyi içerir. mozaiklenmiş kenar kesilir ve bitişik kağıda aktarılır. ayrık metod diye de adlandırılır. breaking tape kırık şerit broken tape measurement a bknz. bridging köprüleme mevcut yer kontrol bantları arasında yatay ve düşey olarak kuruluş ve dengeleme kontrolleri için bir fotogrametrik metod. ana amaca göre terim yatay veya düşeyi tanımlar. yatay köprüleme, yatay/düşey köprüleme,düşey köprüleme diye de adlandırılır. brightness scale parlaklık ölçeği- (fotoğrafçılık) görüntü alanı için kamera istasyonunda ölçülen gerçek arazideki en derin gölgeye resmin parlaklığının oranı. brightness value parlaklık değeri uzaktan algılama sistemleri tarafından kaydedilen dünya yüzeyinde yansıtılan ve yayınlanan enerji miktarı. bu veriler cct lerde sayısal görüntü işleme amacıyla sayısal değerler olarak kaydedilirler. görüntünün parlaklığı fazla olduğu oranda, sayısal değer de büyüktür. cct de depolanan değerler genelde parlaklık değeri olarak belirtilir. yansıma değerlerini doğru olarak temsil edecek şekilde ölçeklendirilmedikçe bunları yansıma değeri olarak tanımlamak uygun değildir. british grid reference system ingiliz grid referans sistemi askeri haritalarda kullanılmak üzere ingiltere tarafından dörtgen koordinatlar olarak tasarlanmış veya uyarlanmış sistem. ingiliz grid sistemine uygun kuşaklar, bölgeler ve bir çok grid için küresel plan dahilinde bulunmamaktadır. üniversal transvers merkator (utm) grid sistemi ile yer değiştirmiştir. broadcast ephemeris yayın efemerisi uydulardan yayınlanan ve dünya merkezinin uydu konumlarını hesaplanmasında kullanılan parameter kümesidir.özellikle deniz navigasyon uyduları (nns) için gerekli olan parametreler saatlik yörünge yaylarının 4 izleme istasyonundan dopler verilerine aktarılmasıve 12-24saatlik yay parçasınında bilinenlerden tahmin edilmesi suretiyle hesaplamaktadır.yay uzunluğu ile tahmin süresinin genişliği atmosferin üst kısmının hava yoğunluğuna bağlıdır.hesaplanan parametreler uydu hafızasına aktarılmakta ve her çift dakikada bir yayınlanmaktadır.navy satellite sisteme bak broken base kırık baz üçgenleme yoluyla nirengilemede iki veya daha fazla parçadan oluşan ve devamlı poligon oluşturan ve yaklaşık olarak aynı doğrultuda bulunan baz hattıdır. broken grade kırık (şerit) bir şeritin her iki ucuna göre orta noktasında değişikliğin bulunmasıdır. herhangi bir orta bölmedeki ölçme uç noktalardaki ölçmelerle aynı değerde bulunmuyorsa nolu bölmede hatalı dereceleme vardır diye not tutulur. broken tape measurement kırık şerit ölçmesi (ölçme) standart 100 foot uzunluğunda bir şeridin omuz seviyesinin üzerinde şaküllenmeden tutulamayacağı durumlarda kısa mesafeler halinde ölçümün yapılması ve bu mesafelerin toplanması işlemidir.break tape, breaking tape olarak da bilinir. broken telescope transit compass kırık teleskop geçişi hassas bir astronomik transit aleti olup objektif lensinden giren ışığın içeride bulunan bir prizma vasıtasıyla dik açı yapacak şekilde kırılması ve teleskopun yatay ekseni boyunca göze ulaşmasını sağlayan cihazdır. brown gravity apparatus brown gravite cihazı gravite değişimlerinin ölçülmesi amacıyla mendenhall sarkacının kullanan ancak bir noktadan diğerine giderken alet içinde sarkacı sabitleyen ve kronograf kağıdının üzerinde sarkacın salınmalarına algılayıp kayd eden elektriksel algılayıcı ve yükselteç cihazlarını bulunduran alete denir. browsing gözden geçirme veri tabanındaki özellikleri veya tanımlanmamış özellikleri bulmak için kullanılan sistem hizmeti. brunton compass brunton pusulası hem pusula istikametlerini hem de meyil ölçme cihazlarının (klinometre) özelliklerini bünyesinde birleştiren ve elde veya jacops un jalonlarında veya hafif üç ayak sehpaların üzerinde yatay ve düşey açıların nivelman ve manyetik istikamet açılarının okunmasında kullanılan bir alettir.brunton pocket transit diye de bilinir. brunton pocket transit brunton cep pusulası bknz. brunton compass. bubble axis kabarcık ekseni spririt level axis e bknz. bubble level kabarcık düzeçli nivelman spirit level e bknz. bubble sextant kabarcık düzeçli sextant hassas düzecin ufuk hattı görevini yaptığı sextanta denir. bug hata bir bilgisayar programında veya bir elektronik aletin fonksiyonunu yerine getirememesini sebeb olan bir elektronik aletin bir parçasındaki bir hatadır. bullar method of isostatic bullar izostasi indirgeme metodu bknz. hayford bullard (or bullard a) method of isostatic reduction reduction burn kalıp pozlama (litografi) baskı plakasını pozlama işlemi. byte 1. bir birimi oluşturan bitişik bitler grubu. 1 byte 8 bite eşittir.2. bilgisayar sisteminde karşılığı ascii karakter bilgisi olan bir bilgi saklama birimi. bz curve - bz eğrisi (fotogrametri) stereo üçgenleme kolonundaki düşey hataların grafik gösterimi.bir bz eğrisinde, düşey kontrol noktalarının x-koordinatları başlangıç nadir noktası origin kabul edilerek absis olarak çizilir ve kontrol noktalarının bilinen yükseklikleri ile stereoüçgenlenmiş kolonda okunan yükseklikleri arasındaki farklar ordinat olarak çizilir. çizilen noktalar boyuncaki yumuşak eğri bz eğrisidir. kolondaki herhangi bir pas noktasında okunan yükseklik noktanın x-koordinatına karşılık gelen absis için bz eğrisinin ordinat değeriyle dengelenir. bz curve method bz eğrisi metodu- çoklu kolon yöneltmede gösterilen projektör çekül noktalarından gerçek fotoğraf çekül noktalarına olan yer değiştirmenin bulunması için bz eğrisinin karakteristiklerinin kullanılması metodu. metod uçak uçuş yüksekliğindeki sadece barometrik altimetre okumalarını kullanarak kolon seviyeleme ortalamasında belirler. c constant c sabiti level constant a bknz. cadastral map kadastro haritası arazi sahibinin kayıtları ve arazinin tanımlanması amaçlı, bir arazi sınırının alt bölümlerini gösteren şekil ve boyutlarını tanımlayan harita. cadastral survey kadastro ölçüsü arazinin el değiştirmesi veya en küçük limitleriyle tanımlanabilmesi amacıyla arazi sınırlarının veya parselasyonunun yapılmasına yönelik ölçme işlemişdir. kadastral ölçme abd de kamu arazilerinin ölçümünde kullanılmakta olan terimdir. mülkiyet haklarının yeniden belirlenmesi ve mülk sınırlarının yeniden çizilmesi çalışmalarını kapsar.bu terim kamu arazilerinin dışında kalan ölçmelerde,arzu edilidiğinde yer ölçmeleride denilen uygun yerlerde kullanılmaktadır. cairn (nirengi işareti) haritacılık ve kadastro için önemli noktaları tanımlamak için yerleştirilmiş konik veya piramit şeklinde işaret. calculated altitude hesaplanmış yükseklik computed altitude bknz. calender day takvim günü iki gece yarısı arasında geçen süredir.takvim günü süre olarak ortalama güneş zamanı olan 24 saattir ve gün içerisinde herhangi bir zaman değişikliği olmadığı takdirde sivil (medeni,uygar,milli) günü olarak anılır. calender month takvim ayı bir yıl süresinin yaklaşık olarak 12 ye bölünmesiyle elde edilen parçaya denir.takvim yılı İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 14/114

15 kabaca kilise meclisinin belirlediği aya dayanır.takvim yılı,süre olarak ortalama güneş gününden ibarettir. calender year takvim yılı tropik yıla dayanan geleneksel yıldır ve tropik yılın kesirli olmaması için artık yıl ile ayarlaması yapılmaktadır. calibrated focal lenght kalibre edilmiş odak uzunluğu 1(jcs) kamerada kullanılan bütün alandaki distorsiyonun negatif ve pozitif değerlerini eşitlemek için hesaplanan odak uzunluğunun dengelenmiş değeri. bknz. odak uzaklığı.2.iç perspektif merkezinden görüntü düzlemine kadar mercek ekseni boyunca ölçülen mesafe. calibration kalibrasyon belli bir standartla karşılaştırarak bir kamera veya alet de belli özel ölçümleri belirleme işlemi. hataları düzeltmek veya telafi etmek için kullanılırlar. bknz. kamera kalibrasyonu, arazi kalibrasyonu, atölye kalibrasyonu. calibration card kalibrasyon kartı kalibrasyon düzeltmeleri ve kalibre edilmiş değerlerin listelendiği kart. calibration constants - kalibrasyon sabitleri kamera-mercek ünitesinin kalibre edilmiş odak uzunluğunu ve temel noktanın köşe noktalarına ilişkisini veren ve mercek distorsiyonları için belli kalibrasyon düzeltmelerini veren kalibrasyonla elde edilen sonuçlar. calibration correction kalibrasyon düzeltmesi doğru okumayı elde etmek için bir alet okumasından çıkarılan veya eklenen değer. calibration course - kalibrasyon pisti bknz. arazi komparotörü. calibration error - kalibrasyon hatası bknz. alet hatası. calibration plate kalibrasyon levhası pozlama anında kameradaki filmin emülsiyonlu tarafının pozisyonuna karşılık gelen emülsiyonlu tarafıyla negatif pozlanan cam. bu levha kameranın köşe markaları arasındaki mesafe kayıtlarını sağlar. flash levhası; hakim cam negatif diye de adlandırılır. calibration table kalibrasyon tablosu kalibrasyon düzeltmeleri ve kalibre edilmiş değerlerin listesi. calibration templet - kalibrasyon şablonu (fotogrametri) temel noktaların köşe markalarına ilişkilerini gösteren kalibrasyon sabitlerine göre yapılmış cam, plastik, veya metalden plaka. bir fotoğraf serisinde temel noktaların hızlı ve doğrulukla işaretlenmesi için kullanılır. ayrıca, bir çoklu mercek kamerası için, kalibrasyon verilerinden plaka hazırlanır ve tek fotoğrafları bir fotoğraf kompozitinin içine yerleştirmek için kullanılır. callippic cycle callippic çarkı 76 julian yılına veya güne eşit olan 4 metonic dönem süresidir. calorimeter renkmetre rengin direkt ölçümünü yapmak için dizayn edilmiş alet camera kamera mercek veya mercekler ve değişik parçalarla donatılmış, bir açıklık vasıtasıyla bir dış objenin görüntüsünü hassaslaştırılmış plaka veya film üzerine geçiren ışık geçirmez bir kutu. bknz. hava kamerası, bc-4 kamera, balistik kamera, sürekli kolon kamera, konvergent kamera, kopya kamerası, direkt tarama kamerası, frame kamera, jeodezik yıldızsal kamera, yatay kamera,haritalama kamerası, metrik kamera, çoklu kamera sistemi, çoklu mercek kamerası, pc-1000 kamera, panoramik kamera, fotogrametrik kamera, konumlama kamerası, hassas kamera, düzeltici, dönen prizma kamerası, split kameralar, yıldızsal kamera, stereometrik kamera, yer kamerası, trimetregon kamera, camera abscure - kamera karanlığı bknz. kamera lusida. camera axis kamera ekseni (jcs) negatif fotoğraf düzlemine dik, mercek optik merkezinden doğru geçen hayali hat. camera axis direction - kamera eksen doğrultusu (jcs) pozlama anında kamera optik ekseninin yatay düzlemdeki doğrultusu. bu doğrultu gerçek/manyetik kuzeye göre azimutuyla ifade edilir. camera calibration - kamera kalibrasyonu (jcs) kalibre edilmiş odak uzaklığı, köşe markalarına göre temel noktanın yeri ve kamera odak düzleminde etkili mercek distorsiyonunun belirlenmesi. (bir çoklu mercek kamerasında, kalibrasyon bileşke perspektif üniteleri arasındaki açının belirlenmesini de içerir. bazen kalibrasyon işleminde gerçekleştirilmelerine rağmen köşe markalarının ayarlanması ve merceğin konumlandırılması ayarlama diye düşünülür. belli bir kamera belirtilmedikçe, bir merceğin distorsiyonu ve diğer optik karakteristikleri eş odak uzaklığında yerleştirilimiş bir odak düzleminde belirlenir ve işlem mercek kalibrasyonu diye adlandırılır.) camera lucida - kamera lusida bir objenin bir düzlem üzerine koymayı mümkün kılan yarı gümüşlü ayna veya optik eşitini kullanan bir monoköler alet. kamera karanlığı diye de adlandırılır. bknz. ana plan. camera magazine - kamera magazini (jcs) filmin pozlanmış ve pozlanmamış kısımlarının bulunduğu kameranın çıkarılabilir parçası. camera station - kamera istasyonu bknz. hava bazı, hava istasyonu. camera transit - kamera geçişi bknz. foto-teodolit. camera window - kamera penceresi (jcs) kamerada fotoğrafların alındığı pencere. canadian grid kanada gridi bknz. perspektif grid. candela kandil işık birimi. cantilever extension destek uzantısı- kontrollü bir alandan hiç kontrolsüz alana foto üçgenleme. ayrıca kolon koordinatlarını elde etmek için kolondaki fotoğraf serilerinin ölçeklendirilmesi ve karşılıklı yöneltmeye bağlantı. uzantı diye de adlandırılır. cape canaveral datum cape canaveral datumu florida eyaleti,cape caneveral de bulunan john f.kennedy uzay merkezinin ortasındaki noktadan central se üssünde olan azimut değeri ile tanımlı özel datumdur.bu iki noktaya ait jeodezik koordinatlar,1927 kuzey amerika datumundakilerle eşdeğerdir.diğer noktalardaki datum farklılıkları birleşik devletlerin usc & gs adlı kıtayı kateden poligonla oluşturulan cape canaveral datum değerlerinden 1927 kuzey amerika datum değerleri çıkartılarak belirlenebilir.bknz. kuzey amerika datumu. cardinal points asıl nokta 1. yönler: kuzey, güney, doğu, batı, 2. (optik) obje veya görüntü uzaklığını belirlemek için referans olarak kullanılan noktalar. bunlar temel nokta, düzlem, odak noktalarını içerir. carrying contour taşıyıcı eş yükselti eğrisi tek bir eş yükselti eğrisinin bir yada daha fazla eş yükselti eğrisini temsil etmesi. düşey veya düşeye yakın topoğrafik özelliklerin gösterilmesinde kullanılır. cartesian coordinates kartezyen koordinatları koordinat düzlemler diye adlandırılan karşılıklı birbirine dik üç düzlem tarafından ifade edilen ve noktaları uzayda yer alan koordinat sistemi. bu üç düzlemin kesiştiği üç doğru çizgiye koordinat ekseni denir. cartographic annotation kartografik yazı (dipnotlar) yeni veri, özellik eklenişi veya zarar görmüş özelliklerin mozaik portre üzerinde iptali. kartoğrafik dipnotlar notlar; hava alanları yüksekliği büyük su toplulukları, şehirler, yeni veya zarar görmüş yollar, köprüleri hedefleri kapsar. cartographic automatic mapping (cam) otomatik kartografik harita çizimi cia mainframe bilgisayarlar için harita çizim programı meydana getirmiştir. genel çizim ve harita izdüşümü üretmek için dünya veri bankası (wdb) ile koordineli bir şekilde çalışır. cartographic compilation kartografik bütünleme bknz. derleme/tamamlama tanım 1. cartographic data base (cdb) kartografik veri tabanı 1. harita üretmek için kullanılan veya bir haritadan elde edilen veri tabanı. veri yerleşimini bir düzene sokar 2. dahili dma fonksiyonu, gerçek sayısal veri ürünleri, veri mevcudiyeti, veri tabanı yazılım bilgisayar donanım içermektedir cartographic feature kartografik detay harita veya deniz/hava haritası üzerinde gösterilen doğal veya kültürel objeler. ayrıca bknz. topografya, tanım 1. cartographic film kartografik film harita negatif ve/veya pozitifi için kullanılan boyutsal sabitesi olan bir baskı filmi. cartographic license kartografik lisans en iyi kartoğrafik ifadeyi uygulamak için izin verilen limitlerde, harita detaylarını ayarlama, ekleme veya atma işlemi için lisans. cartographic photography kartografik fotoğrafçılık bknz. harita fotoğrafçılığı. cartographic primitive kartografik ilkellik topolojide yer almayan ilkel bir tip.sadece düz yazı içerir. bknz. coğrafik ilkellik. cartographic scanner kartografik tarayıcı dik koordinatlar şeklinde açık/koyu (siyah/beyaz) sayısal kayıt oluşturan, iki boyutlu boyutlu ve şerit şeklinde tarama yapan bir cihazdır. cartography kartografya dünya nın ve diğer gök cisimlerinin bilinen fiziki, siyasi, idari özelliklerini harita veya grafik İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 15/114

16 olarak gösterme sanatı ve bilimidir. cartometric scaling kartometrik ölçek bir ölçek yardımı ile bir harita üzerinden coğrafik veya grid koordinatların kesin ölçümü. bu yöntem nokta belirleme ve çizme için kullanılabilir. carving kabartma rölyef modellerin üretilmesinde kullanılan şekillendirilmiş alçı model yüzeyi. cassette kaset (jcs) fotoğrafçılıkta, kameradan veya ışıklı ortamda karanlık oda ekipmanından ayrılabilen pozlanmış veya pozlanmamış hassaslaştırılmış malzeme için taşıyıcı. cassini map projection cassini harita izdüşümü meridyene dik bir büyük daire boyunca ve seçilmiş bir coğrafik meridyen boyunca yayların uzunlukları hesaplanak oluşturulan konvansiyonel (klasik) harita izdüşümü ve dik koordinatların düzlem üzerinde çizilmesi. cassini-soldner map projection cassini-soldner harita izdüşümü polikonik harita izdüşümüne benzeyen fakat tüm seri için bir merkez meridyen kullanan harita izdüşümü. en iyi adaptasyonu kuzey güney kuşaklarında ve büyük ölçekli haritaların küçük alanlarında sağlar. casting kalıplama model yüzeyi geliştirildikten sonra veya arazi taban modelinden epoksi veya alçı ile rölyef modellerin tekrar üretilme işlemi. negatif bir kalıptan bir çok pozitif kalıp alınabilir. casual error kazasal hata bknz. rastgele hata. celestial horizon gök küresi ufuk hattı gök küresi üzerinde dünyanın merkezinden zenit nadir hattına dik olan düzlemin gök küresi ile olan ara kesitin meydana getirdiği dairedir. celestial latitude gök küresi enlemi ekliptik kuzeyinden veya güney noktasından olan açısal mesafe;ekliptikten başlamak suretiyle kuzey veya güney yönünde 90 eye kadar ölçülen ve ölçüm yönünü belirtmek üzere n veya s harfleriyle gösterilen gök küresi üzerindeki bir nokta ile ekliptik arasındaki daire yayıdır.ekliptik enlemi diye de bilinir. celestial sphere gök küresi (jcs) dünyanın merkezi ile aynı merkezde sonsuz yarı çaplı dünya hariç diğer gök cisimlerinin izdüşümlerinin yansıtıldığı sanal küredir.(güneş sistemine ait gök cisimlerindeki ölçümler için dünya merkezi varsayılan merkezdir.paralaksın göz ardı edilebileceği gök cisimleri için varsayılan merkez ölçü noktası olarak alınabilir.) celestial coordinates gök koordinatları gök kürede bir noktayı tanımlamada kullanılan koordinat seti. celestial equator gök ekvatoru gök küresi üzerinde yerin dönü eksenine dik olan düzlemin gök küresi ile olan ara kesitini oluşturduğu büyük daire.equinoctial diye de bilinir. celestial equator system of coordinates gök ekvator sistemi koordinatları 0 başlangıç dairesi olarak gök ekvatoruna dayanan ve genellikle denklinasyon ile saat açısı veya yıldız saat açısından oluşan gök koordinatlarıdır. equator system,equatorial system,equinoctial system of coordinates olarak bilinir. celestial fix gök konumu bir veya daha fazla gök cismi üzerinde yapılan gözlemlerle elde edilen konumdur. celestial geodesy gök jeodezisi yerin şekli ve boyutlarını belirlemek amacı ile yer uyduları da dahil,yakın gök cisimlerinden yapılan ölçüleri kullanan jeodezi alanıdır. celestial line of position gök konum hattı bir gök küresi üzerinde yapılan ölçümlerin vasıtasıyla bulunan konum serisidir. celestial longitude gök boylamı ekliptik dairesi boyunca vernal ekinoks noktasından doğu yönde ölçülen açısal uzaklıktır;vernal ekinoksun enlem dairesi ile gök küresi üzerindeki bir noktanıın enlem dairesi arasındaki ekliptik kutbunda oluşan vernal ekinoksun enlem dairesinden doğu yönünde ölçülen 360 ye kadar ölçülen açıya veya ekliptik yayına denir.ekliptik boylam diye de bilinir. celestial mechanics gök mekaniği gravite çekim alanlarının etkisi altındaki gök cisimlerinin hareket teorileri ile ilgilenen bilim dalı. celestial meridian gök meridyeni gök küresi üzerinde gök kutup noktalarından ve zenitten geçen saat dairesidir.gök meridyeninin ufuk dairesi ile olan iki kesişim noktası kuzey ve güney noktaları olarak ifade edilir. celestial observation gök küresi gözlemi seyir) bir gök cismine ait yükseklik açısı veya azimut veya her ikisine ait ölçümdür.bu tür ölçümlerden elde edilen verilere de denir. celestial parallel gök paraleli bknz. denklinasyon paraleli. celestial pole gök kutbu dünya ekseninin gök küresi üzerindeki uzantılarının gök küresini kestiği iki noktadan herhangi birisi. celestial refraction gök küresi kırılması bknz. astronomik refraksiyon. celestial triangle gök üçgeni gök küresindeki özellikle seyir (navigasyon) amaçlı küresel üçgen. cell hücre genellikle sınırları enlem/boylam ile gösterilmiş değişik büyüklükte dikdörtgen şeklindeki coğrafi alan. dma bir dereceye bir derece hücreler şeklinde standart yükseklik verisi (dted) ve öznitelik verisi (dfad) üretir. center line data ( cld ) merkez hat verisi ( mhv ) tanımlanmış olan bir bölgenin merkezinde seçilmiş bir veya birkaç koordinat noktaları olarak alanları, çizgileri, noktaları tanımlayan veri. merkez hat verisi ile kullanılan öznitelikler gerçek dünya terimlerin özelliklerini tanımlar ve grafik çıktıyı göstermez. diğer taraftan sembollerle ifade edilmiş grafik veriler grafik çıktıları göstermek için özellikleri içerir. center of projection izdüşüm merkezi bknz. perspektif merkez. center of gravity gravite merkezi herhangi bir cisimde gravite kuvvetinin yoğunlaştığı düşünülen noktadır. center of instrument cihaz merkezi bir ölçü cihazının dönü ekseninin (düşey) yatay pozisyonda bulunurken kolimasyon ekseni ile aynı seviyede iken dönü ekseninin düşey eksenindeki noktadır.trensit veya teodolitlerde, cihazın yatay ve düşey eksenlerinin kesişimi veya yakını bir noktadır. center of mass kütle merkezi cismin veya cisimlerin kütlelerinin hareket söz konusu olduğunda oluşan merkez noktasıdır. center of radiation işın yayım merkezi bknz. ışın merkezi. center point merkez nokta radial center a bknz. centerline merkez hattı- 1.(uspls) karşılıklı çeyrek köşelerini veya onların teorik konumlarını birleştiren doğru. 2.bindirmeli hava fotoğraflarının gerçek merkez noktasından geçen doğru. 3.(mühendislik ölçmeleri) başlama noktaları, eğrilik noktaları vb. ni gösteren demiryolu veya otobanın sürekli merkezleri. central force merkezi kuvvet merkezi bir noktadan diğer bir nokta üzerinde merkezi noktadan olan mesafenin bir fonksiyonu olarak hesaplanabilen ve merkezi noktada yoğunlaştığı kabul edilen kuvvettir.gravite çekim kuvveti gök mekaniğinde merkezi bir kuvvet olarak kabul edilir. central force orbit merkezi kuvvet yörüngesi göz ardı edilecek büyüklükte kütleye sahip bir cismin nokta kitle etrafında herhangi bir farklı kuvvetin etkilemediği hareketinin meydana getirdiği kabul edilen teorik yörüngedir. central meridian merkez meridyen harita izdüşümünün simetrisine ait boylamsal çizgisi, ve genelde grid koordinat sistemine yardımcı olan izdüşümüne referans olan çizgi. öyle ki, grid kuzey ve gerçek kuzey merkez meridyen boyunca çakışır, fakat projeksiyonun herhangi bir diğer noktasında, meridyenlerin konvergensi nedeniyle, merkez meridyenden uzaklaştıkça jeodezik enlem ve boylamın bir fonksiyonu olarak grid kuzey ve gerçek kuzey bir birinden uzaklaşır. çoğu harita projeksiyonu meridyen konvergensini gösterir. buna tek istisna ise merkator projeksiyonudur. central point figure merkezi noktalı şekli iç merkezli bir noktaya sahip bir poligondan oluşan üçgen şeklidir.içteki noktanın üçgenin tepe noktası olması sağlanarak bir seri bitişik üçgenlerden oluşur. centrifugal force merkezkaç kuvveti kavisli bir yol boyunca hareket etmek zorunda olan bir cismin, yol kavisinin merkezi istikametinin ters yönünde etkili olan ve hareket etme zorunluluğuna karşı gelen kuvvettir.dünya üzerinde bulunan bir cisim için, yerin dönüşüne bağlı cisim üzerindeki merkezkaç kuvvet, yerin dönü eksenine dik olup dışarı yöndedir.cismin ve yerin toplam kütlesine üzerinde etkili olan merkezkaç ve gravite çekim kuvvetlerinin vektörel toplamı, cisim üzerine etki eden gravite kuvveti olarak tanımlanır. bknz. merkezcil kuvvet. centripetal force merkezcil kuvvet bir cismin kavisli yolunda bulunmasını sağlayan ve kavisin merkezi doğrultusunda etkili olan kuvvettir. İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 16/114

17 centroid ortalama nokta koordinatları, poligonu tanımlayan bütün düğüm noktaların koordinatlarının ortalaması olan poligona dahil bir nokta. bu nokta poligonun içinde veya dışında olabilir ve bazısı poligonun coğrafi merkezi de olabilir. c-factor c-faktörü bir stereoskopik sistemin düşey ölçüm kapasitesini ifade eden deneyime dayalı bir değer. genellikle uçuş yüksekliğinin doğrulukla çizilebilen en küçük kontur aralığına oranı diye ifade edilir. c-faktörü sabit bir değer değildir, fakat fotogrametrik sistemin şartları ve elemanlarına göre belli bir aralıkda değişir. hava fotoğrafçılığı planlamasında, gerekli kontur aralığı, kamera ve alet sistemine göre uçuş yüksekliği belirlenmesi için c-faktörü kullanılır. yükseklik kontur oranı diye de adlandırılır. chain zincir mesafe ölçmede ölçmeciler tarafından kullanılan bir gereçtir, veya bu gerecin uzunluğu mesafe birimi kabul edilir.normalde zincir 66 feet uzunluğundadır, herbiri 7.92 inch olan 100 adet parçanın birleşmesinden oluşur. mühendislerin zinciri (engineer s chain), bunter s zincirine (gunter s chain) bknz. chain gage zincir ölçüsü bknz. ªerit ölçüsüne (tape gage). chain node zincir düğümü topolojik modelde bir ark düğümü ayrı kayıtlarda varlık tanımlamaları ve uzaysal büyüklükleri yükler ve onları kayıt pointerları ile bağlar. temel varlık bir zincir veya ark ve bir düğümde başlayan ve biten koordinat serisidir. düğüm bir başlangıç, bir bitim, bir kesişim veya koordinat çifti ile gösterilen bir noktadır. bkz. arc, edge, link ve node. chaining zincirleme bkz. taping. chaining pin zincir bağlayıcı bkz. pin. chain-node data structure zincir düğüm veri yapısı ayrı kayıtlarda yüklenen bir vektör veri grubunda her özelliğin uzaysal büyüklüğü ve varlık tanımlamaları olan ve kayıt pointerları ile bağlı bir vektör veri yapısıdır. ayrıca nokta özellikleri ile beraber özellikler arasındaki bütün kesişmeler elde edilir ve düğümler olarak yüklenir. chambered spirit level odalı kabarcıklı düzenç tüp içerisinde kabarcığın boyunu ayarlamaya yarayan ve küçük bir hava deposu işlerini gören odacığa sahip düzeçtir. change detection değişim tespiti değişik zamanlardaki aynı alanın iki görüntüsünü karşılaştıran bir görüntü zenginleştirme tekniği. character karakter kartoğraf tarafından, doğal veya insan yapısı özelliklerin veya davranışların, kalite, mülk ve ayrıcalıklı yolların resmedilmesi. ne kadar çok karakter kullanılıyorsa yeryüzündeki görünüme o kadar yaklaşılıyor denmektedir. ayrıca bknz. genelleştirme. characteristic curve karakteristik eğri (fotoğrafçılık) fotografik görüntüde pozlama ve sonuç yoğunluk arasındaki ilişkiyi gösteren eğri. genellikle yoğunluğun (d) pozlamanın logaritmasına (loge) karşılığı olarak muma-metresaniye olarak ifade edilir. chart harita 1. temel harita bilgilerinin istenilen kullanım için kritik olan diğer bilgiler ile birleştirildiği, genellikle ulaşım veya diğer amaçlar için tasarlanmış özel amaçlı harita. 2. harita hazırlamak veya harita çalışmalarına katılmak. chart ; aeronautical pilotage chart; aeronautical planning chart; air target chart; anchorage chart; approach chart; azimuthal chart; azimuthal equldistant chart; baldwin solar chart; bathymetric chart; charlet; coastal chart; combat chart; conformal chart; conic chart; conic chart with two standard parallels; consol chart; cotidal chart; current chart; decca chart; enroute chart; equatorial chart; firing chart; general chart; global navigation chart; gnomonic chart; great-circle chart; harbor chart; historical chart; hydrographic chart; hypsographic map (or chart); ice chart; index chart; instrument approach chart; ısobaric chart; isoclinic chart; isogonic chart; isogriv chart; isomagnetic chart; isoporic chart; jet navigation chart; lambert conformal chart; local chart; long-range navigation chart; loran chart; lunar chart;lunar earthside chart; lunar farside chart; magnetic chart; marsden chart; mean chart; mercator chart; meteorological chart; mileage chart; miscellaneous chart; modified lambert conformal chart; new chart; oblique chart; oblique mercator chart; obsolete chart; operational navigation chart; orthographic chart; orthomorphic chart; perspective chart; pilot chart; pilotage chart; planning chart; plotting chart; polar chart; polyconic chart; radar chart; rectangular chart; route chart; sailing chart; search-and-rescue chart; secant conic chart; sectional chart; sextant chart; simple conic chart; star chart; stereographic chart; tactical pilotage chart; tidal current chart; time zone chart; track chart; transverse chart; transverse mercator chart; virtual ppi reflectoscope chart; visibility chart; weather map; world aeronautical chart a. da bknz. chart base (jcs) deniz/hava haritası bazı yeni detayların basılı olduğu, temel çalışmada veya ana kaynak olarak kullanılan deniz/hava haritası. ayrıca bknz. temel harita. chart datum deniz haritaları datumu bknz. hydrographic datum. chart update manual (chum) deniz/hava haritası güncelleştirme kılavuzu hava haritaları kullanıcıları için dma(=nima) tarafından aylık olarak basılan uçuş güvenliği ve haritaları ile ilgili yayın. chum elektronik olarak ta mevcuttur. charted depth çizilmiş derinlik gelgit datumundan dip yüzeye olan düşey mesafesidir. charting photography hava haritası fotografçılığı bknz. harita fotoğrafı. check point kontrol noktası 1.hareket kontrolü, atış ayarlaması için hedef belirleme veya bir konum için referans olan dünya yüzeyinde önceden belirlenmiş nokta. 2.(jcs) elektronik olarak veya gözlemlerle uçuştaki bir uçağın konumunun kara veya deniz üzerinde belirlenebildiği coğrafi konum. 3.bir düğüm noktasının veya uzunluk noktasının çevresinde bu noktaların doğruluğunun kontrolü için nokta. check profile check profile arazi yüzeyin kağıt üzerine çizilmesi ile elde edilen bir profildir ve topoğrafik haritadan hazırlanan bir profili kontrol etmek için kullanılır. iki profilin karşılaştırılmasıyla topoğrafik haritalar üzerindeki münhanilerin doğruluğunun kontrol edilmesini sağlar. checked spot elevation kontrollü nokta yüksekliği arazide; kapalı poligonlu barometrik nivelmanla belirlenmiş yüksekliklerin kapalı poligonla, hassas nivelmanla ve trigonometrik nivelmanla veya doğruluğu ispatlayacak başka bir metodla belirlenen yüksekliktir. checking positive pozitif kontrol rölyef modeller üzerinde kara şekilleri geliştirmek yatay doğruluk kontrolünü yapmak için gölge izdüşümü üzerinde kullanılan altyapı çizimleri ve cam üzerindeki eş yükselti eğrilerinin karma baskısı. chopping kesinti (yıldız veya uydu izlenmesi) yıldız veya uydu izlenmesinde uzay araçlarının jeodezik gözlemleri için yöneltme verileri ve hassas zamanlama elde etmek için fotoğrafik görüntünün kesilmesi. chord kiriş 1.(yol ölçmesi) virajda iki nokta arasındaki düz hattı ifade eden ve aralarındaki mesafeyi dikkate almayan ana cadde veya diğer ölçmelerde kullanılan kiriştir.2.geometri ve ölçmede bir yay, kavis, çember parçası veya yüzey üzerindeki iki noktayı birleştiren düz çizgidir. chorographic map korografik harita büyük bölgeleri, ülkeleri veya kıtaları küçük ölçekte gösteren harita. atlas ve küçük ölçek duvar haritaları bu sınıfa dahildir. choronometer kronometre zamanı çok hassas ve doğrulukla gösterme konusunda oldukça dengeli portatif zaman göstergecidir. choronometer correction kronometre düzeltmesi saat düzeltmesine bknz. (clock correction) choronometer error kronometre hatası kronometrenin gerçek zamandan olan fark miktarı. choronometer rate kronometre oranı saat oranına bknz. (clock rate) chromatic colors kromatik renkler renkleri meydana çıkartan tonlar. chromaticitiy dalga boyu ve saflık bileşimi. chromaticitiy diagram renk diyagramı çizim ile biri diğerine ters "chromatcity" koordinatlardan meydana gelen düzlem diyagramı. chromaticity coordinates renk (kromatik ) koordinatlar renk eşleşmesi için gerekli standart parçaların oranı, "chromaticity" diyagramında renk temsili İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 17/114

18 için ordinat ve apsis (eksenleri ) kullanılmıştır. chronograph kronograf bir saat veya başka bir cihaz tarafından yayınlanan zamanın grafik kaydını üreten cihazdır.kullanımda,bir kronograf çift kayıt tutmaktadır.birincisi ilgili saat tarafından sağlanmakta ve zaman tutan personelin periyodik tık larını gösteren anlamlı işaretlerini içeren devamlı zamanı oluştururken ikincisi ise bazı dış kuruluş, personel veya mekanik olarak oluşturulur ve bir olayın veya olay serilerinin oluşumlarını kaydeder. cine theodolite sine teodolit aletin optik ekseninin azimut ve yükseklik açısını ve hedefi her bir film için kaydeden fotoğrafik izleme aleti. circle of latitude enlem dairesi 1. ekliptik düzlemine dik ve ekliptik kutuplarından geçen büyük gök küresi dairesidir.2. enlemin ölçüldüğü meridyendir. circle of confusion karışıklık dairesi (optik) bir mercekle odak düzleminde oluşturulan bir uzak nokta objesinin dairesel görüntüsü. bir uzak nokta objesi (örneğin bir yıldız) mercek odak düzleminde sonlu büyüklükde bir daire olarak görüntülenir, bunun şartları (1) odak düzlemi en keskin odak noktasında değildir. (2) belli aberasyonların etkileri. (3) merceklerdeki kırınım. (4) fotoğrafik emülsiyondaki taneler ve/veya (5) mercek üretimindeki kötü işçilik. circle of declination denklinasyon dairesi saat dairesine bknz..(hour circle'e) circle of equal altitude eş yükseklik dairesi yükseklik paraleline bknz. (paralel of altatude) circle of equal declination eş denklinasyon dairesi denklinasyon paraleline bknz. (parallel of dedination) circle of longitude boylam dairesi 1. ekliptike paralel gök küresi dairesidir. 2. (boylamın ölçüldüğü) ekvator düzlemine paralel dünya yüzeyindeki paraleldir.paralel of latitude (enlem paraleli diye de bilinir. circle of perpetual apparition sürekli görüntü dairesi kutup ekseninde merkezlenmiş, gözlemcinin enlemine yaklaşık olarak eşit olan yükseltilmiş kutuptan olan kutupsal mesafeye sahip ve gök cisimlerinin batmadığı gök küresi dairesidir.circle of perpetual occultation (sürekli gizleme dairesi) ne bknz. circle of perpetual occultation sürekli gizleme dairesi (occution-güneş veye ayın bir yıldızı kapatması, gizlemesi), (sürekli gizleme dairesi) kutup eksenine merkezde alçalmış kutuptan olan ölçücünün enlemine yaklaşık olarak eşit olan kutupsal uzaklığa sahip ve gök cisimlerinin doğmadığı gök küresi dairesidir.bknz. sürekli görüntü dairesi. circle of position konum dairesi ölçüm anında gözlemlenen gök cisminin (güneş,yıldız veya gezegen) aynı enleme dolayısıyla zenit mesafesine sahip olan dünya üzerindeki her noktadaki küçük daire. circle of right ascension right ascension dairesi bknz. hour circle(saat dairesi). circle of sphere küre dairesi kürenin merkezinden geçtiğinde büyük daire diğer durumlarda küçük daire olarak bilinen ve özellikle yerküre yüzeyindeki dairedir. circle position daire konumu position (konum) a bknz. 4. tanım circular cylindrical dairesel silindirik koordinatlar bknz. silindirik koordinatlar. coordinates circular level dairevi,küresel düzeç iç yüzeyini küresel yapıda kabarcığın dış hatların dairesi olduğu ve derecelendirme aralıklarının merkeze dönük dairelerden oluşan kabarcıklı düzeç.bu tür düzeçler,yüksek duyarlığın gerekli olmadığı ölçümlerde,miralarda ve cihazların yaklaşık konumlamalarında kullanılırlar. circular map accuracy standart sirküler a.b.d.nin yerel haritacılıkta kullandığı ulusal harita doğruluk standartları. bunlar yatay ve düşey (harita) detayları için ayrı ayrı belirtilir. circulation map dolaşım haritası bknz. trafik dolaşım haritası. circult loop (nivelman veya poligon) nivelman portleri,nivelman hat parçaları veya her ikisinde oluşan ve farklarını kapalı bir poligon veya loop meydana getirmesi ve başlangıç noktasında sona ermesidir.aynı kavram olarak poligon parçalarının birleştirilmesinde de kullanılır. circult closure loop kapanması (nivelman) bir loop boyunca ölçülen yükseklik farklarının cebrik toplamının teorik sıfır kapanmasından olan fark miktarıdır.bknz. error of closure (kapanma hatası) tanım 4. circumferenter uzanan kollarında yarıklar bulunan bir çeşit ölçmeci pusulasıdır. circumlunar ay etrafını dolaşan ay çevresinde dolaşan genellikle uydular için kullanılır. circummeridian altitudes meridyen çevresi yükseklik açısı enlemin belirlenmesi amacıyla gök küreye ait bir cisme ölçüm noktasının enlemine yakın iken yapılan ölçümlerle meridyen dışı yüksekliklerdir. circumpolar kutup çevresi kutup üzerinde batmadan sürekli yörünge çizmedir.bir gök cismi kutupsal mesafesinin ölçücünün enlemine yaklaşık olarak eşit veya küçük olması durumunda circumpolardır. city graphic (cg) şehir haritası sokakları ve güzergah bilgilerini gösteren yerleşim yerleri ve civarlarının büyük ölçek litografik haritası. detaylar önemli binaları, havaalanlarını, askeri yapıları, endüstriyel yapıları, elçilikleri, vb. içerir. city plan şehir planı bknz. şehir ürünleri. city products şehir harita ürünleri genellikle sokakları ve güzergah bilgilerini, önemli binaları ve diğer kentsel detayları, havaalanları, liman tesisleri ve önemli olduğunda rölyef, drenaj ve bitki bilgilerini gösteren, yerleşim yerleri ve civarlarının büyük ölçek haritaları, şehir grafikleri, şehir planları, şehir güzergah grafikleri ve askeri şehir haritalarını içeren değişik tipteki şehir ürünleri dma tarafından üretilmektedir. bu haritaların özellikleri belirli askeri ihtiyaçlara göre değişmektedir. city route graphies (crg) şehir güzergah haritaları city produets a bknz. city survey ªşehir ölçümü şehir sınırları içinde tamamlanmış çalışmalara ait bir çeşit yer ölçme tipidir. civil day sivil gün gece yarısı başlayan güneş günüdür.sivil gün güneşin görünen veya ortalama zamanına bağlı olabilir.bknz. astronomic day.(astronomik gün) civil time sivil zaman (günlük yaşamda) gece yarısı başlayan güneş günüdür.sivil zaman; ya görünen güneş zamanı veya ortalama güneş zamanı olabilir ve her birisi 12 saatten oluşan iki seri halinde sayılabilir.birincisi,gece yarısı başlayıp am (ante meridian) ; ve öğleyin başlayan ikincisi ise pm (post meridian) olarak ifade edilirken,gece yarısı başlayan 24 saatlik tek seri olarak kullanılmaktadır. clairaut s theorem clairaut teoremi orjinal haliyle,ekvatorda gravite değeri ile merkezkaç kuvveti arasındaki ilişkiyi kuran teoremdir.fiziksel jeodezinin önemi,yer eğriliğinin gravite ölçümlerinden elde edilmesinde yatar. clamping error kelepçe hatası tekrarlı teodolitlerde kelepçelenerek kurulan cihazlarda (ölçüler üzerinde) sürtünmeden kaynaklanan sistematik hatadır. clarke spheroid (ellipsoid) of 1866 clark sferoidi 1866 (elipsoid) aşağıda takribi değerlere sahip referans elips: büyük yarı eksen 6,378,206,4 metre, ve basıklık. 1/294, clarke spheroid (ellipsoid) of 1880 clarke sferoidi 1880 (elipsoid) aşağıdaki takribi değerlere sahip referans elips: yarı temel eksen 6,378, metre; basıklık 1/ classification copy sınıflandırma kataloğu harita veya grafiklerin hazırlanmasında derleyici ve/veya desinatör tarafından rehber olarak kullanılan kaynak materyalin özel bir kısmı. genellikle yollar, demiryolları, şehir bilgileri, arazi ölçülerinden elde edilen benzerleri ile ilgili detaylı bilgileri içerir. genellikle baskı, isimlendirilmiş harita, çizimler, fotoğraflar veya arazi çizimleri şeklinde sunulurlar. classification survey sınıflama ölçümü bknz. field ınspertion (arazi incelemesi). classified hydrographic information processing system (chips) classified notice to mariners sınıflandırılmış hidrografik bilgi işleme sistemi (shbis) denizciler için sınıflandırılmış bilgi (not) sınıflandırılmış yayınlar, tablo ve çizelgeler hakkında güncelleştirilmiş bilgileri arasında dolaşımı sağlayan dma (amerikan savunma haritacılık dairesi) veri tabanıdır. sınıflandırılmış yayın, tablo ve çizelgelere uygulanabilen düzeltme verilerinş sağlayan bir dma yayınıdır. bu bilgiye aynı zamanda sınıflandırılmış hidrografik bilgi işleme sistemindende ulaşılabilir. İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 18/114

19 clearing y-parallax y-paralaksının giderilmesi bknz. karşılıklı yöneltme. clipping kesmek, kırpmak 1. (coğrafi bilgi sistemlerinde) birbirinden farklı poligonların oluşabilecek tüm kümelerini oluşturacak şekilde üst üste binmiş poligonların ayrıştırılma işlemidir. 2.(bilgisayar grafikleri) : bir doğru parçasının önceden belirlenmiş bir çerçevenin dışına çıkan kısmının kesilmesidir. clock correction saat düzeltmesi verilen bir meridyene ait zamanın bulunması amacı ile mevcut zamana cebrik olarak eklenen miktardır.eğer saat yavaş kalmış ise düzeltme pozitif hızlı gitmiş ise düzeltme negatiftir.kronometrelerde uygulandığında chronometer correction (kronometre düzeltmesi) adını alır. clock rate saat oranı bir saatin birim zaman içinde kazandığı veya kaybettiği zaman miktarıdır.kronometrelerde kronometre oranı diye adlandırılır. clockwise angle saat yönünde açı sağa doğru olan açıya (angle to the right) bknz. closed traverse kapalı poligon aynı istasyondan başlayıp aynı istasyonda biten (veya göreli konumları eş veya daha yüksek doğruluk niteliğine sahip diğer ölçümlerle bulunmuş istasyonlardan başlayıp aynı istasyonlarda biten) poligondur. closest approach en yakın nokta 1. iki gezegen veya gök cisminin güneş etrafında veya diğer ana (asıl) odak merkezleri etrafında yörünge üzerinde hareket ederken birbirlerine en yakın oldukları durum.2. böylesi bir durumun oluştuğu yer veya zaman. 3. (uydu ölçmesi) alıcı/gözlemci antenine en yakın olduğu uydu konumu ve zamanıdır. closing kapanma doğruluğun kontrol edilebilmesi amacı ile ölçü işleminin bitirilmesi hareketidir. closing corner kapanma köşesi köşeler arasındaki bir noktada bir ölçü hattının daha önceden sabitlenmiş sınır kestiği yerde oluşturulmuş bir köşedir.kapanma köşesi noktanın inşa edildiği yere bakılmaksızın kanunen gerçek kesişme noktasında bulundurulur. closing error kapanma hatası kapanma hatasına ( error of closure) bknz. closing the horizon ufki kapanma bir noktada ufuk hattı boyunca serilerin tamamlanması için yatay açı serilerinden sonuncusunun ölçülmesi.herhangi bir ölçü noktasında bitişik doğrultular arasındaki yatay açıların toplamı 360 ye eşit olmalıdır. closing township corner ilçe dönüm yeri kapanması 1. (uspls) rehber olarak seçilmiş bir meridyen veya poligon hattının daha önceden belirlenmiş bir paralel veya baz hattı ile kesişme noktasıdır. 2. herhangi bir ilçenin veya poligon hattının daha önceden oluşturulan köşeler arasındaki bir noktada daha önceden oluturulmuş bir sınır noktası ile olan kesişme noktasıdır.(towmship corner) ilçe dönüm yerine bknz. closure kapanma kapanma hatası (error of closure) na, tanım 1 e bknz. closure of horizon ufki hattının kapanması kapanma hatası (error of closure) na, tanım 6 ya bknz. closure of traverse poligon kapanması kapanma hatası (error of closure) na, tanım 8 e bknz. closure of triangle üçgen kapanması kapanma hatası (error of closure) na, tanım 7 ye bknz. coaltitude yükseklik açısının tamlayanı veya 90 eksi yükseklik açısıdır.bu terim sadece yükseklik açısının gök ufuk hattından ölçülen yükseklik açısıyla ilişkili olduğunda önem kazanır.zenit uzaklığı (zenith distance) ile eş anlamlıdır. coastal chart kıyı haritası gemilerin kıyıya uygun pozisyon alabilmesi için açık deniz navigasyonu ve askeri operasyonlar için resmedilmiş bilgi ile desteklenmiştir. 1: den 1: a ölçekli üretilmiştir. coastal refraction (jcs) kıyısal refraksiyon (kırılma ) karadan denize veya denizden karaya geçiş yapan radyo yer dalgalarının yön değiştirmesi. ayrıca kara etkisi diye de adlandırılır. coastlining kıyı şeridi kıyı şeridinin harita üzerinde çizilmesi için gerekli bilgilerin elde edilmesi işlem. coated lens kaplı mercek merceğin havalı cam yüzeyinin ince transparan film tabaka ile kaplanarak ışık kaybını yansıma ile minimuma indirmesi. kaplı olmayan merceklerdeki bu yansıma kaybı oranı her havalı cam mercek için takribi 4% dir. bknz. bloomed lens. codeclination denklinasyon açısının tamamlayanıdır denklinasyonda aynı işarete sahiptir; bir gök konumuna en yakın gök kutbunun denklinasyonu eksi gök konumunun denklinasyonun eşittir. coefficient of refraction refraksiyon katsayısı ölçüm noktasındaki refraksiyon açısının ölçücü,yermerkezi ve ölçülen nokta ile oluşan yer merkezindeki açıya oranına denir. cogeoid kojeoid compansated geoid e bknz. coincidence tesadüfü rastgelelik 1. teodolitlerle açı ölçümünde ölçü dairesini zıt karşılıklı iki kenarındaki belirteçlerin daireyi bölen hat boyunca düzgün bir doğru gibi görünmesi ve gözle tam olarak hizalandığı durumdur. 2. (ölçme) nivelman aletlerinin hepsinde bulunan ve prizma düzeneği ile düzeç kabarcığının her iki ucunun tek görüntü içerisinde sunulmasıdır. tesadüfilik kabarcığın her iki yarısının birbirine eşitlediği zaman oluşur. 3. (sarkaç) serbestçe salınan bir sarkacın daha önceden belirlenmiş her vuruş fazı ile bir saat veya kronometrenin daha önceden belirlenmiş vuruş fazı arasındaki tam uyumluluktur. coincidence method rasgele metodu 1. (teodolit) teodolitte bulunan ölçü dairelerinin okunmasında kullanılan yöntem. coincidance (rasgelme) tanım 1 e bknz. 2. (sarkaç) serbest sallanan sarkacın periyodunun,saat sarkacı veya kronometre atışları arasındaki zaman aralıklarının gözlenmesi ile belirlenmesi. colatitude enlem tamlayanı enlemin tamlayanı veya 90 eksi enlemdir.enlem tamlayanı, astronomik üçgenin kutba olan zenit kenarını oluşturur.gök cisminin karşısındaki kenardır. collation karşılaştırma 1. sipariş, numaranın ve harita tarihinin onaylanması. 2. birbirini takip edecek şekilde basılı sayfaların derlenmesi. collection (acquisition) veri toplama 1. (jcs) ölçme yoluyla, resmi bürolarla ilişki, resmi ve resmi olmayan genel kaynaklardan istek şeklinde bilgilerin elde edilmesi. 2. bir kütüphane kütüğü veya özel harita çizim ve geodezik üretim programı için bir veya daha çok kaynakta mevcut verilerin düzenlenmesi ve elde edilmesi. collection requirement veri toplama ihtiyacı araziden bilgi toplamasında, genel ihtiyaçları içeren bilgi veya eldeki materyallerde belirlenen eksikler. savunma dairesi veri kütüphanesinden mevcut veri ihtiyaçları kastedilmemiştir. collimating eyepiece kolimasyon oküleri kolimatör ile kullanılan prizmatik oküleri. collimating marks kolimasyon markaları negatif üzerinde görüntüde oluşan kameraya sabit bağlı indeks markaları. bu görüntüler görüntünün optik merkezini veya temel noktasını belirlemek için kullanılırlar. köşe markaları olarak da adlandırılırlar. collimation adjustment kolimasyon dengelemesi bknz. kolimasyon. collimation ekseni kolimasyon ekseni bir optik aletde aletin merkez hattıyla hassas olarak paralel olan mercek objektifinin geri nodal noktasından geçen hat. collimation error kolimasyon hatası optik aletin kolimasyon ekseniyle bakış hattı arasındaki açı. collimation plane kolimasyon düzlemi yatay ekseni etrafında döndürüldüğü zaman teleskopun kolimasyon ekseni tarafından tanımlanan düzlem. collimator kolimatör sonsuz uzaklıkta yapay bir hedef oluşturan optik alet. belli optik aletlerin testi ve ayarlanması için kullanılır. genellikle ayrılar bir mercek ve hedef, kıllar şebekesi (merceğin temel odağında yerleştirilmiş) içerir. bknz. otokolimatör, kolimasyon aküleri, düşey kolimatör. color composite renk karması farklı renklerdeki görüntülerin karması. ayrıca bknz. karma. color gradients renk irtifası bknz. hipsometrik gölgeleme. color mixture curve renk karışım eğrisi dalga boyunun fonksiyonunu gösteren spektral enerjinin akışını "tristimulus" değerle temsil eden grafik. color mixture data renk karışım verisi üç renkli renkmetre de bulunan gerekli parçaların miktarının değişik dalga boyları ile karşılaştırılması. İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 19/114

20 color plate renk kalıbı basılan herhangi bir rengin baskı plakasındaki genel terimi. color proof renk denemesi herhangi bir metodla üretilebilen çok renkli baskının tüm renklerinin tek veya karma kopyası. color proof process renk denemesi işlemi hassaslaştırılmış plastik altlık üzerine birlişik renk denemesi elde etmek için negatif kalıpları birleştirmeye olanak sağlayan fotomekanik bir baskı işlemi. color registration guide renk tespit kılavuzu haritanın litho kopyası üzerindeki görsel sunumudur ki önemli bir üst baskı ve gratikül arasındaki kayıt dışılığın yönlerini ve yansıtmalarını gösterir. color separation renk ayrımı 1.basılı harita üretiminde gerekli her bir renk için pozitif veya negatif kalıp hazırlama işlemi. 2. çok renk orijinali renk filtreleri kullanarak üç ana renk lalıbına ayırmak için fotoğrafik işlem veya tarayıcı işlemi. color separation guide renk ayrımı kılavuzu bknz. kılavuz. colures equinox ve gündönümü noktaları boyunca saat daireleridir.equinoctial colure ; solstitial colure e bknz. coma koma bir nokta objeden çıkan ışınların merceklerden geçtikten sonra odakta noktadan çok daire şeklinde oluşmaları ve değişik bölgelerden gelen ışınların değişik boyutlarda daireler oluşturması ve eksenden farklı uzaklıklarda oluşmaları nedeniyle görüntünün keskinliğini etkileyen aberasyon etkisi. combat chart harekat haritası haritayı amfibik hareketler gibi askeri harekatlarda kullanışlı hale getirmek, karayı göstermek, harita özelliklerini ve denizi göstermek için grafik özelliklerini kullanarak yapılan kara-deniz bölgesinin özel amaçlı haritası. combination plate karışım plakası bir plakada yarım ton ve çizgi çalışması. ayrıca, aynı plakada iki veya daha fazla konu birleşebilir. ayrıca bknz. işlem plakası. command control comminications and intelligence (c 3 i) komuta kontrol haberleşme ve istihbarat komuta. kontrol, haberleşme ve istihbaratı destekleyen haberleşme ve otomatik veri işleme (adp) sistemleri ve ilgili faaliyetleri, teçhizat, personel ve yöntemler. communications satellite haberleşme uydusu (jcs) kominikasyon amaçlı istasyonlar arasında sinyal nakleden uzay aracıdır.iki tipte bulunurlar.1. aktif kominikasyon uydusu istasyonlar arasında sinyali olan, yeniden üreten ve gönderen uydudur.2. pasif kominikasyon uydusu istayonlar arasındaki kominikasyon sinyallerini yansıtan uydudur compact disc interactive (cd i) etkileşimli cd önceden kayıt edilmiş sayısal video, ses, optik metin verilerini içeren etkileşimli bir cd formatıdır. veri silinemez ve değiştirilemez. bu cd rom yeşil kitap standardına uyar. compact disc read only (cd rom ) okunabilir cd philips ve sony tarafından üretilmiş (600 mb civarında ) büyük miktarda sayısal bilgiyi laser ışınıyla okunabilecek mikroskobik çukurlarda toplayan standart 12 cmlik plastik optik bir disktir. kayıt edilmiş veri silinemez ve değiştirilemez. bu cd rom sarı kitap standardına uyar. compacted data sıkıştırılmış veri veri kaybını önleyen bir teknikle veri hacmi sıkıştırılmış veridir. veri kaybını önleyen teknik, hiçbir bilginin kaybolmamasını ve verinin açıldığında eski haline dönmesini sağlar. bu teknikler veri tekrarlamayı kaldıran ve özel yöntemler kullanan tekniklerdir comparative cover karşılaştırmalı (nisbi) katman (tabaka) aynı bölgenin veya nesnenin değişik zamanlarda alınan ve değişiklikleri detayı ile gösteren görüntüsüdür. comparator komparatör 1.bir büyüklüğü belli standartlara göre ölçen alet. 2.herhangi bir düzlem yüzeyde (örneğin fotoğrafik düzlem) bir noktanın diğer bir noktaya göre dik koordinatlarını belirleyen optik alet. 3.(ölçme) uzunluk standardını karşılaştırmak, bu standartları alt bölümlere ayırmak, veya ölçüm aletleri için standart bir uzunluk belirlemek için bir alet. bknz. arazi komparatörü, monokomparatör, stereo komparatör, vaisala komparatör, düşey komparatör. comparator base komparatör bazı bknz. arazi komparatörü. compass pusula dünya üzerindeki yatay referans doğrultusunun gösterilmesine yarayan cihazdır.bknz. aperiodic compass; astro compass; brunton compass; circumferantor; denclinatoire; prismatic compass. compass amplitude pusula genişliği pusula doğusu veya batısına ait genişlik.amplitude a bknz. compass bearing pusula sapma açısı 1.pusula kuzeyine göre ölçülen sapma açısı.bknz. manyetik sapma açısı tanım 1. 2.(ölçme) bknz. manyetik sapma açısı tanım 2. compass index error pusula göstergeci hatası manyetik sapma açısında pusula ibresi okumalarından kaynaklanan hatadır. compass north pusula kuzeyi (jcs) kuzey yönünü arayan pusula ibresinin gösterdiği düzeltme getirilmemiş istikamettir.bknz. manyetik kusey.pusula kuzeyi ve manyetik kuzey farklı olup pusula kuzeyi yer manyetik alanının dışında kalan başka etkilerden yararla da bulunabilir. compass rose pusula kartın,rüzgar gülü (jcs) uygun bir malzeme üzerine çizilmiş veya kaydedilmiş ve yönleri gösterecek şekilde genellikle derece biriminde işaretlenmiş dairedir. compass rule pusula kuralı poligon ölçülerini dengeleyen bir metottur. enlem ve boylamdaki kapanma hatalarına karşılık gelen düzeltmeler orantılı bir şekilde dağıtılır (hat uzunluğunun toplam poligon hattı uzunluğuna oranı). pusula kuralı kapanma hatalarının ölçülen mesafelerden çok gözlenmiş açılardaki hatalardan kaynaklandığı durumlarda kullanılır. compass survey pusula ölçümü dizilerin bir bütün olarak yönlendirilmesi veya doğrultuların tek tek sapma açılarının belirlenmesi amacıyla manyetik ibreye dayalı poligon ölçüsü. compensated geoid dengelenmiş jeoid topoğrafik ve izostatik anomalilere bağlı bulunan çekül sapması değerlerinin hesaplanması ile jeoidden elde edilen yüzeydir. compensating backsights and foresights compensating base line measuring apparatus. geri ve ileri istikametlerin dengelenmesi baz hattı ölçerlerinin dengelenmesi nivelman aleti kurulmuş bir noktada ileri ve geri mesafeler eşit olduğunda yerin küreselliği refraksiyon ve görüş hattının dengesizliğinden kaynaklanan (mira okuması esnasında düzeç kabarcığı tam olarak düzeçlenmişse) etkiler giderilmiş olur.geri ve ileri mesafeler ya adımlayarak ya da nivelman aletinin içindeki stadya kıllarından hesaplanarak kontrol edilir. farklı ısı genleşme katsayılarına sahip iki metalden oluşan mesafe elemanı bulunduran baz cihazıdır.farklı genleşmelere sahip metaller öyle düzenlenmiş ve birbirine bağlanmıştır ki; her türlü ısı şartlarında mesafe elemanı aynı uzunluğu göstermektedir compensating error dengeleyici hata kendisi ile oluşan hatayı ortadan kaldırmaya çalışan bir hata çeşididir. böylece her iki hata da birbirini bertaraf veya yok eder. compensating lens kompansatör mercek (fotogrametri) radyal distorsiyonları düzeltmek için bir optik sisteme yerleştirilen mercek. compensation plate kompansatör levhası (fotogrametri) diapozitif baskı veya çizim aletinin optik sistemine yerleştirilen, önceden belirlenmiş şekilde bir yüzeye sahip kamera mercekleri nedeniyle oluşan radyal distorsiyonu önleyen bir cam levha. compilation derleme 1. (jcs) bir harita ve grafiğin hazırlanması için gerekli tüm bilgilerin seçilmesi, birleştirilmesi ve grafik gösterimi. bu tür veriler diğer haritalar veya grafikler veya diğer kaynaklardan elde edilebilir. 2. (fotogrametri) yeni veya derlenen harita, grafik veya ilgili ürünlerin, fotogrametrik aletler kullanılarak hava fotografları ve geodezik kontrol noktalarından üretilmesi. fotogrametrik derleme; stereo derleme olarak da adlandırılır. recompilation a da bknz. compilation history bütünleme tarihçesi bir haritanın veya deniz/hava haritasının geliştirilmesi için tüm bilgiler. problemleri açıklar, çözümlerini sunar ve ayrıca diğer harita derleme ve revizyonu için düşünülen kaynak materyallerinin araştırma ve analizini basitleştirir. planlama faktörlerikullanılmış kaynak materyalleri, kontrol, derleme yöntemleri, taslaklar, roprödüksiyon ve veri giriş (/düzeltme) usulleri konusunda bilgiler içerir. compilation scale bütünleme ölçeği orijinal taslak ile çizilmiş harita veya deniz/hava haritası ölçeği. tekrar üretim ölçeğine göre bu ölçek değişken olabilir. compiled map derleme harita ilgili harita için yapılmış arazi ölçülerinden değil, değişik kaynaklardan toplanan verileri biraraya getiren harita. İNGİLİZCE-TÜRKÇE Coğrafi Bilgi Sistemi-Uzaktan Algılama-Harita-Fotogrametri-Uydu Konum Belirleme Sözlüğü [uyarlama: aralık 1999] : 20/114