ALMANYA İŞÜSTÜ EĞİTİM RAPORU

Transkript

1 T.C. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU ALMANYA İŞÜSTÜ EĞİTİM RAPORU ġubat 2011

2 ĠÇĠNDEKĠLER GENEL BĠLGĠLER... 5 EĞĠTĠM SIRASINDA YAPILAN ÇALIġMALAR VE EDĠNĠLEN BĠLGĠLER ALMAN SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠNDE KURUMSAL YAPI VE KUZEY BAVYERA EMEKLĠLĠK SĠGORTASI ÖRNEĞĠ Federal Almanya Sosyal Güvenlik Sisteminde Kurumsal Yapı Federal Almanya da Sosyal Güvenlik Sosyal Sigortalar Kuzey Bavyera Emeklilik Sigortası Örneği Alman Emeklilik Sigortasında Kurumsal Yapı Alman (Federal) Emeklilik Sigortası Kurumunun Yapısı Bölge Emeklilik Sigortası Kurumlarının Yapısı Kuzey Bavyera Emeklilik Sigortası Sosyal Ağ ALMAN SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠ Çocuk Parası, Federal Eğitim Parası, Çocuk Ek Ödeneği Ebeveyn Süresi, Geçim Avansı, Çocuk Zammı ve Federal Ebeveyn Parası Anneliğin Korunması Yasası Kaza Sigortası Hastalık Sigortası ve Aile Sigortası Bakım Sigortası Emeklilik Sigortası YaĢ Dolayısı ile Emeklilik ĠĢ Gücü Kaybı Nendi Ġle Sağlanan Emeklilik Aylıkları Ölüm Nedeni ile Ödenen Aylıklar ALMAN ĠġSĠZLĠK SĠGORTASI SĠSTEMĠ KiĢisel Kapsam Finansman Yararlanma KoĢulları ve Sağlanan Yardımlar Türkiye de ĠĢsizlik Sigortası.. 23 Sayfa 2 / 51

3 Almanya da ĠĢsizlik Sigortası Ġdari Yapı Sonuç Ve Değerlendirme AB NDE SOSYAL GÜVENLĠĞĠN KOORDĠNASYONU Hukuksal Kaynaklar Uluslararası Standartları Belirleyen Konvansiyonlar Çok Taraflı Sosyal Güvenlik AntlaĢmaları Ġki Taraflı Sosyal Güvenlik AntlaĢmaları Uluslarüstü Hukuk Kuralları Tarihsel GeliĢim Ülkesel Kapsam KiĢisel Kapsam Maddi Kapsam Koordinasyonun Temel Ġlkeleri Uygulanabilir Mevzuatın Tekliği EĢit Muamele Ġlkesi Sürelerin BirleĢtirilmesi Ġlkesi Yardımların Ġhracı Ġlkesi Vakaların ve Durumların EĢdeğer Tutulması Ġlkesi Ġdari ĠĢbirliği Ġlkesi Ġkili Sosyal Güvenlik SözleĢmelerinin Koordinasyon Tüzükleri KarĢısındaki Durumu ve Türkiye Ġçin Politika Önerileri ALMAN SOSYAL GÜVENLĠK HĠZMETLERĠNDE E-ĠMZA UYGULAMALARI ve EESSI E-Ġmza Uygulamaları Türkiye de Elektronik Ġmza Uygulamaları Avrupa Birliği nde Elektronik Ġmza Uygulamaları Almanya da Elektronik Ġmza Uygulamaları E-Ġmzanın Avrupa Birliği nde KarĢılaĢtığı Sorunlar E-Ġmzanın Avrupa Birliği ndeki Geleceği EESSI (Avrupa E-Ġmza Standardizasyonu GiriĢimi) EK-1. GÜNDEM Sayfa 3 / 51

4 ġekġller ġekil-1. Almanya da Sosyal Güvenlik Sisteminin BeĢ Sütunlu Yapısı... 7 ġekil-2. Almanya da Emeklilik Sigortasının Kurumsal Yapısı... 8 ġekil-3. Alman Federal Emeklilik Sigortası Kurumsal Yapısı... 9 ġekil-4. Federal Organların OluĢumu ġekil-5. Emeklilik Sigortası Kurumlarının Yapılanması ġekil-6. Emeklilik Sigortası Kurumlarının Yapılanması ġekil-7. Emeklilik Sigortası ve Aylığının Kurumsal Yapı Ġçindeki Yeri ġekil-8. Emeklilik Sigortası ve Aylığının Yapılanmaları ġekil-9. Federal Almanya da Sosyal Ağ ġekil-10. EESSI Yapısı AB CoE EEA EFTA ILO Avrupa Birliği Avrupa Konseyi Avrupa Ekonomik Alanı Avrupa Serbest Bölge Birliği Uluslar Arası ÇalıĢma Örgütü KISALTMALAR Sayfa 4 / 51

5 GENEL BĠLGĠLER Konu Almanya Sosyal Güvenlik Mevzuatı, Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Koordinasyonu ve Ġkili Sosyal Güvenlik SözleĢmeleri ĠĢ Üstünde Eğitimi Görev Tarihi ve Yeri Bayreuth, Würzburg, Nürnberg illeri-almanya Katılan Görevliler Ġdris DOĞAN: Sosyal Güvenlik Kurumu, Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, Stratejik Yönetim ve Planlama Dairesi BaĢkanı BarıĢ GENCAL: Sosyal Güvenlik Kurumu, Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı, AB ve YurtdıĢı ĠliĢkiler Daire BaĢkanlığı-Sosyal Güvenlik Uzman Yardımcısı Ġsmail GÜLER: Sosyal Güvenlik Kurumu, Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü, Tıbbi Malzeme Daire BaĢkanlığı- Sosyal Güvenlik Uzman Yardımcısı Yunus DUMAN: Sosyal Güvenlik Kurumu, Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü, Sigortalı Emeklilik ĠĢlemleri Daire BaĢkanlığı- Sosyal Güvenlik Uzman Yardımcısı ġaban KARAKUġ: ĠġKUR Genel Müdürlüğü, ĠĢsizlik Sigortası Daire BaĢkanlığı-ġube Müdürü Atilla Ethem ZEYBEK: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı- DıĢ ĠliĢkiler ve YurtdıĢı ĠĢçi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, DĠYĠH Uzman Yardımcısı Koordinasyon Yapılan KuruluĢlar Kuzey Bavyera Alman Emeklilik Sigortası-Bayreuth, Kuzey Bavyera Alman Emeklilik Sigortası-Würzburg, Alman Federal ĠĢ Ajansı-Nürnberg. Düzenleyen KuruluĢ Sosyal Güvenlik Kurumunun Kapasitesinin Arttırılması Projesi Teknik Yardım Ekibi Toplantının/Eğitimin Niteliği ve Amacı ÇalıĢma ziyareti Sosyal Güvenlik Kurumunun Kapasitesinin Artırılması Projesi çerçevesinde bilgilendirme ve uygulamayı görme niteliğinde olup, ziyarette katılımcıların Federal Almanya Cumhuriyeti sosyal güvenlik mevzuatı ve Avrupa Birliği Koordinasyon Tüzüğü ve ikili sosyal güvenlik sözleģmelerinin Tüzük karģısındaki durumu konularında bilgilendirilmeleri amaçlanmıģtır. Toplantının/Eğitimin Gündemi Eğitimin içeriği Ek-1 de belirtilmiģtir. Sayfa 5 / 51

6 EĞĠTĠM SIRASINDA YAPILAN ÇALIġMALAR VE EDĠNĠLEN BĠLGĠLER 1. ALMAN SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠNDE KURUMSAL YAPI VE KUZEY BAVYERA EMEKLĠLĠK SĠGORTASI ÖRNEĞĠ 1.1. FEDERAL ALMANYA SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠNDE KURUMSAL YAPI Federal Almanya da Sosyal Güvenlik Federal Almanya da sosyal güvenlik sistemine hakim olan esaslar Ģu Ģekildedir: i. Sosyal Devlet Prensibi Federal Almanya Cumhuriyeti demokratik ve sosyal bir federe devlettir. Anayasa daki Sosyal Devlet maddesi değiģtirilemez nevidendir (Anayasa m.79 (3)). Bu prensip devlete, vatandaģları için insan onuruna yaraģır bir yaģam sağlayacak toplumsal ve ekonomik bir düzen kurması sorumluluğunu yüklemektedir. ii. Sosyal Güvenliğin Yapısı Federal Almanya da sosyal güvenlik Sosyal Yasa altında düzenlenerek 3 ana dala ayrılmıģtır. Bu ayrım Sigorta, Bakım ve Sosyal Yardım prensiplerine göre yapılmıģtır. a. Sigorta Prensibi Yasal Emeklilik Sigortası, Hastalık Sigortası, Bakım Sigortası, Kaza Sigortası ve ÇalıĢma TeĢviki (ĠĢsizlik Sigortası) dallarından oluģmaktadır. Bu sigortalardan yararlanmak için öncelikle bir sigorta kurumuna üyelik gerekmektedir. Yardımlar ancak sigortalanan riskin gerçekleģmesi halinde sağlanmaktadır ve karģılığı sigorta primleridir. b. Bakım Prensibi Gazi Aylıkları, Memur Aylıkları ve YanlıĢ Tedavi Mağdurlarına ödenen Tazminatlardan oluģmaktadır. Bu haklardan yasalarda öngörülen Ģartların ortaya çıkması halinde yararlanılabilinmektedir. Bu tür yardımlarda kiģinin kendisini topluma feda etmesi veya toplum için adaması karģılık olarak görülmektedir. c. Sosyal Yardım Prensibi Sosyal Yardım, ĠĢ arayanlar için Temel Güvence, YaĢlılık ve Maluliyette Temel Güvence, Konut Parası ve Gençlik Yardımlarından oluģmaktadır. Bu tür yardımların karģılığı yoktur ve zor durumda olanların bireysel ihtiyaçları halinde sağlanmaktadır. Bunun için bir ihtiyaç tetkik prosedürü öngörülmüģtür. Sayfa 6 / 51

7 Sosyal Sigortalar Federal Almanya da sosyal sigortalar beģe ayrılmaktadır: Kaza Sigortası (Kaza Sigortalarından karģılanmaktadır) Hastalık Sigortası (Hastalık Kasalarından karģılanmaktadır) Emeklilik Sigortası (Alman Emeklilik Sigortalarından karģılanmaktadır) ĠĢsizlik Sigortası (ĠĢ Acenteleri tarafından karģılanmaktadır) Bakım Sigortası (Bakım Kasalarından karģılanmaktadır) Her bir sigorta, sayısı birden çok olup dağınık Ģekilde örgütlenmiģ kurumlarca karģılanmaktadır. Bu Almanya nın federatif sisteminin bir yansımasıdır. ġekil-1. Almanya da Sosyal Güvenlik Sisteminin BeĢ Sütunlu Yapısı Alman sosyal güvenlik sisteminin beģ sütunlu bu yapısına iliģkin olarak daha detaylı bilgi ilerleyen kısımlarında verilecektir KUZEY BAVYERA EMEKLĠLĠK SĠGORTASI ÖRNEĞĠ Alman Emeklilik Sigortasında Kurumsal Yapı Alman Emeklilik Sigortası tüm ülkeyi kapsayan 2 federal kurum ve 14 bölge kurumu tarafından oluģmaktadır. 2 federal kurumdan ilki Alman (Federal) Emeklilik Sigortası (DRV Bund), diğeri ise Alman (Maden Demiryolu Deniz) Emeklilik Sigortasıdır (DRV Knappschaft Bahn See). Sigortalıların %40ı Alman (Federal) Emeklilik Sigortasına, %5i Alman (Maden-Demiryolu-Deniz) Emeklilik Sigortasına, %55i ise Bölge Sigorta Kurumlarına bağlıdır. Bu oranlar korunmaya çalıģılmaktadır. Alman Emeklilik Sigortasının kurumsal yapısı aģağıda görülen Ģemada genel hatlarıyla irdelenebilir: Sayfa 7 / 51

8 ġekil-2. Almanya da Emeklilik Sigortasının Kurumsal Yapısı EMEKLiLiK SiGORTASI Eleman 14 Bölge Kurumu Eleman 2 Federal Kurum Eleman Eleman = tam gün çalıģanlar 14 Bölge Kurumu*: Alman Emeklilik Sigortalarının Almanca adları ÇalıĢan sayısı Alm. Em. Sig (=DRV) Federal Eleman Alm. Em. Sig (=DRV) Maden-Demiryolu-Deniz Eleman DRV Mitteldeutschland DRV Baden-Württemberg DRV Rheinland DRV Nord DRV Bayern Süd DRV Westfalen DRV Braunschweig-Hannover DRV Berlin-Brandenburg DRV Nordbayern (K.Bavyera Emeklilik Sigortası) DRV Hessen DRV Rheinland-Pfalz DRV Schwaben 836 DRV Oldenburg-Bremen 493 DRV Saarland 322 *ÇalıĢan sayıları ġubat 2011 itibariyle Sayfa 8 / 51

9 Alman (Federal) Emeklilik Sigortası Kurumunun Yapısı (DRV Bund) i. Görevleri Alman (Federal) Emeklilik Sigortası Kurumu nun kurumsal görevi edimleri (ayni ve nakdi yardımlar) tespit etmektir. Bunun dıģında organ ve baģkanların seçimi gibi müģterek görevleri de olan kurumun aynı zamanda tüm bölge kurumlarını bağlayan bazı özel görevleri bulunmaktadır. Bunlar; Emeklilik Sigortasını tümüyle 3. kiģilere karģı temsil etmek Kamu organlarına danıģmanlık hizmeti vermek Ġstatistik hazırlamak Hukuksal sorunları çözüme kavuģturmak Kalite ve ekonomik rekabet organizasyonu oluģturmak Emeklilik Sigortası Kurumlarının ve bunlara ait kliniklerin idari esaslarını belirlemek AraĢtırma faaliyetleri yürütmek ii. Kurumsal Yapı Alman (Federal) Emeklilik Sigortası Kurumu bir taraftan kurum görevleri için yetkili, iģveren ve sigortalı temsilcilerinden oluģan Temsilciler Kurulu ve BaĢkanlık Makamından ve en üstte kurumu idareyle görevli Direktoryum adı verilen Müdürlük Makamını içerisinde barındıran, diğer taraftan ise özel görevlerle yetkili, iģveren ve sigortalı temsilcilerinden oluģan Federal Temsilciler Kurulu ve Federal BaĢkanlık Makamı ile içerisinde Direktoryum ve GeniĢletilmiĢ Direktoryum ile BranĢ Konseylerini barındıran Müdürlük Makamından oluģmaktadır. ġekil-3. Alman Federal Emeklilik Sigortası Kurumsal Yapısı Sayfa 9 / 51

10 ġekil-4. Federal Organların OluĢumu Federal Organların Görevleri Temsilciler Kurulu BaĢkanlık ve Müdürlük seçimleri Çerçeve koģullarının belirlenmesi (Tüzük, bütçe planı, yer planı) BaĢkanlık Genel kurallarla ilgili karar verme yetkisi KiĢilerin önemli pozisyonlar için iģe alınması ve yerleģtirilmesi yetkisi ĠnĢa ve arsa iģleri Müdürlük Edimlerin belirlenmesi Görevlilerin (kurum çalıģanlarının) gözetimi Temsilciler Kurulunun ve BaĢkanlığın danıģmanlığı GeniĢletilmiĢ Direktoryum Bağlayıcı kararların verilmesi Sigortalıların dağılımını dengelemek (%55 - %5 - %40 oranları) Mali yönetim idaresi BranĢ Konseyleri Uzman kurullar oluģturarak BaĢkanlık danıģmanlığı EĢit iģlem yapılmasının sağlanması Sayfa 10 / 51

11 Bölge Emeklilik Sigortası Kurumlarının Yapısı i. Hukuki Yapı ve Özellikleri Kamu tüzel kiģiliğini haiz Bölge Emeklilik Sigortası Kurumları hukuken özerk ve bağımsız yapıdadırlar. Bu kurumlar merkezi idarenin doğrudan otoritesinden ayrı tutulmuģlardır ve bağımsızca karar verme yetkisine ve sorumluluğuna sahiptirler. Ayrıca bu kurumlarda ilgili tarafların (iģveren ve sigortalılar) iģtirakleri de söz konusudur. ii. Kurumsal Yapı Bir Bölge Emeklilik Sigortası Kurumunun 2 tip idari teģkilatlanması bulunmaktadır. Bunlar Kadrolu Ġdare ve Fahri idare olarak ikiye ayrılmaktadır. Kadrolu Ġdare müdür ve personelden oluģmakta iken, Fahri Ġdarede bir Temsilciler Kurulu, BaĢkanlık Makamı ve Fahri Görevliler yer almaktadır. Temsilciler Kurulu ve BaĢkanlık Makamı sosyal seçimlerde seçilen iģveren ve sigortalı temsilcilerinden oluģmaktadır. Kadrolu Müdürün seçimi de Temsilciler Kurulunca yapılmaktadır. ġekil-5. Emeklilik Sigortası Kurumlarının Yapılanması * Kuzey Bavyera Emeklilik Sigortası örnek olarak alınmıģtır. Sayfa 11 / 51

12 Kuzey Bavyera Emeklilik Sigortası 1 Ocak 2008 den beri 14 Bölge Kurumdan biri olan Kuzey Bavyera Emeklilik Sigortası, Bayreuth ve Würzburg kentlerinde teģkilatlanmıģtır. Kurum, emeklilik ve rehabilitasyon iģlemlerinin yanı sıra sigorta sicillerinin yürütümü, iģletme ve hastalık kasalarındaki prim ödemelerinin kontrolü, hizmet birleģtirmesi, emeklilik konusunda danıģma ve bilgilendirme hizmetleri ile genel olarak danıģma ve bilgilendirme hizmetleriyle görevlendirilmiģtir. Kurum ayrıca 8 rehabilitasyon kliniğinin iģletmesini de yürütmektedir. Bununla birlikte Almanya nın Türkiye, Romanya, Portekiz ve Brezilya ile olan sosyal güvenlik anlaģmalarının irtibat kurumu da Kuzey Bavyera Emeklilik Sigortasıdır. Bu kapsamda ülkemiz ile Federal Almanya arasındaki sosyal güvenlik anlaģmasıyla ilgili iģlemler, Kurumun Bayreuth daki yapılanması altında 6 çalıģma ekibinden (TĠM) oluģan Türkiye ġubesinde yürütülmektedir. Alman Kuzey Bavyera Emeklilik Sigortasının kurumsal yapısına iliģkin olarak aģağıdaki Ģemadan genel bir bilgi edinmek mümkündür. ġekil-6. Emeklilik Sigortası Kurumlarının Yapılanması ġekil-7. Emeklilik Sigortası ve Aylığının Kurumsal Yapı Ġçindeki Yeri Sayfa 12 / 51

13 ġekil-8. Emeklilik Sigortası ve Aylığının Yapılanmaları Kuzey Bavyera Emeklilik Sigortasına İlişkin Sayısal Veriler: Sigortalı Sayısı (2008) : Emekli Sayısı (2009) : ( i Türkiye ile olan SG AnlaĢması kapsamında) Sigortalı aylıkları : (65.867si Türkiye ile olan SG AnlaĢması kapsamında) Erkek ve kadın dul aylıkları : (34.202si Türkiye ile olan SG AnlaĢması kapsamında) Yetim aylıkları : (2.876sı Türkiye ile olan SG AnlaĢması kapsamında) Edimler (2009) : Rehabilitasyon edimleri : Yeni emekliler, aylık değişiklikleri : Sigorta işlemleri : (2.005i prim iadesi) 2010 Bütçe Giderleri : milyon Avro ÇalıĢan eleman sayısı (aktif + pasif) (2010) : İdare merkezinde :1.786 (59u eğitim görüyor) Tıbbi Hizmetlerde : 147 Kliniklerde : (9u eğitim gör.) Sayfa 13 / 51

14 1.3. SOSYAL AĞ Federal Almanya Cumhuriyeti, vatandaģlarının sosyal güvenliğini, ülkemizde olduğu gibi Anayasasında sosyal devlet ilkesine yer vererek güvence altına almıģtır. Almanya nın federatif yapısı gereği, eyaletler ve baģka yerel kuruluģlara geniģ yönetim yetkileri verildiğinden, kamu otoritesinin kullanıldığı çoğu alanda tüm ülkeyi kapsayan bir yapının yanında, paralel olarak bölgesel yapılanmaların da olduğu görülmektedir. Kurumsal yapılanma açısından değerlendirildiğinde sosyal güvenlik çok dağınık bir Ģekilde örgütlenmiģtir. Yukarıda bahsi geçen 3 prensipli ayrımda Sigorta prensibi altında sayılan 5 sosyal sigorta dalı (Kaza, Hastalık, Emeklilik, ĠĢsizlik ve Bakım Sigortaları) da birden çok bölgesel ve federal kuruluģa bağlanmıģtır. Bunun yanında Bakım Prensipleri ve Sosyal Prensipler altında da değiģik sosyal edimler (ayni ve nakdi yardımlar) sağlanmaktadır. Bu kapsamda örneğin Bakım Prensipleri altında sayılan memur aylıklarının sosyal sigortalar içerisinde yer almaması, memurların sosyal güvenliğinin, ülkemizdeki uygulamadan farklı olarak, sosyal sigorta yöntemiyle sağlanmadığını göstermektedir. Dolayısıyla memur emeklilik aylıkları da prim karģılığı verilmemektedir. Sonuç olarak, ülkemizde gerçekleģtirilen sosyal güvenlik reformu neticesinde oluģmuģ olan tek çatı prensibinin aksine, Federal Almanya Cumhuriyetinde sosyal güvenlik ve bunun içersinde yer alan sosyal sigortalar çok baģlı olarak örgütlenmiģ ve sosyal ağ adı verilen dağınık bir yapılanma modeli oluģturulmuģtur. ġekil-9. Federal Almanya da Sosyal Ağ Sayfa 14 / 51

15 2. ALMAN SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠ 2.1. ÇOCUK PARASI, FEDERAL EĞĠTĠM PARASI, ÇOCUK EK ÖDENEĞĠ Çocuğu olan ve Almanya da oturan herkesin çocuk parası alma hakkı vardır. Geçerli bir yerleģim izni ya da belli amaçlara yönelik oturma izni olan yabancılar da bu hakka sahiptir. görevleri nedeni ile Almanya dıģında yaģayan anne ve babalarda bu hakka sahiptir. Fakat devlet çocuk parasını sadece Federal Almanya da, Avrupa Birliği üyesi ülkelerde ve Ġsviçre de yaģayan çocuklar için verir. Çocuk parası yalnızca bir kiģiye ödenir. Anne ve baba aileye dahil çocuklar için çocuk parasını kimin alacağını aralarında serbestçe kararlaģtırabilirler. Eğer anne ve baba boģanmıģ ise, çocuk kimin yanında yaģıyor ise çocuk parasını o kiģi alır. Anne ve baba yanında yaģamayan çocuklar için ise para genellikle çocukların yaģadığı aileye ya da çocukların geçiminin büyük bir kısmını karģılayan aileye verilir. Çocuk parası almak için Ģu Ģartlardan birinin varlığı gerekmektedir; EĢlerden birisinin çocuklar ile aynı evde yaģanıyorsa, Uzun süreden beri aileye dahil olan ve artık öz anne ve babasının himayesi altında bulunmayan çocuklar için, Eğer bu çocuklar 18 yaģını doldurmamıģlarsa bu ebeveynler çocuk parası alma hakkına sahip olurlar. Çocuk parası genellikle 18 yaģın altındaki çocuklar için ödenmekle beraber bazı Ģartlar altında bu yaģ 25 e kadar hatta bazı özel durumlarda daha yüksek bir yaģa yükselebilir. Örneğin; çocuk henüz eğitimine devam ediyor ya da bir meslek öğreniyorsa 25 e, mesleki eğitim yerinin olmamayıģından dolayı meslek eğitimine baģlayamıyor ya da devam ettiremiyorsa 25 e, eğitim gören ya da yasal askerlik hizmetini veya bu hizmet yerine sivil veya benzeri bir hizmet gören çocuklarda 25 yaģını aģsalar bile, iģi olmayan ve bir iģ ajansında iģ arayan olarak kayıtlı olanlar 21 yaģını doldurmamıģlarsa ve aile geliri 8004 avroyu geçmiyorsa çocuk parası ödenmeye devam edilir. Eğer çocuk özürlü ise ve bu özürlülüğü 25 yaģından önce baģlamıģ ise bu çocuklar için 25 yaģından sonrada çocuk parası ödenmeye devam edilir. Yetim çocuklar için ise, eğer kendileri adına çocuk parası ya da benzeri bir ödeme alma hakkına sahip kimseleri yoksa, ayda 164 avro ödeme yapılır. Bu durum ebeveynlerinin nerde yaģadıklarını bilmeyen çocuklar içinde geçerlidir. Kendileri için bir daire ya da ev yaptırmıģ ya da satın almıģ olan ailelere sekiz yıl süre ile devletin konut yardım teģviki yanında, normal çocuk parasına ilaveten çocuk ek ödeneği1 ödenir. Fakat 01 ocak 2006 tarihi itibarı ile bu teģvik kaldırıldığından bu tarihten sonrakiler için çocuk ek ödeneği uygulaması kaldırılmıģ bulunmaktadır EBEVEYN SÜRESĠ, GEÇĠM AVANSI, ÇOCUK ZAMMI ve FEDERAL EBEVEYN PARASI Alman Sosyal Yasasına göre ebeveynlik süresi üç yıldır ve bu süreyi ebeveynler tamamen veya kısmen birlikte kullanabilirler. Ebeveynlik süresi sadece ebeveyn parasının ödendiği ve çiftlerin müģterek kullandıkları süre için kullanılabilir. Ancak ebeveynler bu sürenin birlikte kullanılmasına karar verirse geçimlerini kendilerinin sağlaması gerekir. ĠĢverenin kabul ettiği durumlarda ebeveynlik süresinin bir yılı ertelenip 3. ve 8. yaģlar Sayfa 15 / 51

16 arasında kullanabilmektedir. Ebeveynlik süresini kullanan kiģi belirli Ģartlar altında haftada 30 saate kadar çalıģabilmektedir. Çocuklar diğer ebeveynden ya hiç ya da düzenli olarak nafaka ödeneği alamıyorsa, kendilerini yalnız baģına yetiģtiren ebeveyne özel bir yardım olarak ve kendilerinin asgari geçimlerini sağlamak üzere, Nafaka Avansı Yasası uyarınca kamu kaynaklarından geçim avansı ödenir.; ilk çocuğa ödenen çocuk parası miktarı bu miktardan çıkartılır. Nafaka avansı, çocuk 12 yaģına gelinceye kadar ve en fazla 72 ay ödenir. Nafaka parası ilgili yasaya göre Ģöyle ödenir; Yasal asgari nafakadan birinci çocuk için ödenen çocuk parası çıkarılır, Çocuk 6 yaģına gelene kadar 133 avro, 6 yaģından 12 yaģına kadar 180 avro ödenir. Ebeveynler, birlikte yaģadıkları, evli olmayan ve 25 yaģını doldurmamıģ çocukları için eğer; Bu çocuk için çocuk parası alıyorlarsa, Gelirleri, çiftler için brüt 900 avro ve çocuklarını yalnız yetiģtirenler için brüt 600 avroyu olan asgari gelir sınırına ulaģıyorsa, Gelirleri azami gelir sınırını aģmıyorsa, Çocuk zammı uygulaması ve kanun gereğince yardıma muhtaciyet durumu önlenebiliyorsa Çocuk zammı alma hakkına sahip olur. Çocuk zammı çocuk baģına ayda en fazla 140 avrodur ve ayda 184 avro olan çocuk parası ile birlikte çocukların ortalama gereksinimlerini karģılamaktadır. Anne ve babanın çocuğun doğumundan önceki son oniki ay içerisinde edindikleri arındırılmıģ ortalama net gelirlerine doğrudan orantılı dinamik ödeme yapılmasına federal ebeveyn parası uygulaması adı verilir. En fazla 1800 avro olmak üzere anne babanın gelirlerinden çocuğun doğumundan itibaren eksilen miktarın % 67 sini karģılar, ayrıca hak sahibi ebeveynlere, doğum öncesi ücretli çalıģmamıģ olsalar bile en azından 300 avro yardım yapılır. Ebeveynlerden biri en azından iki, en fazla oniki ay boyunca bu ödemeden faydalanabilir. Ebeveynler için birlikte olmak üzere prensip olarak çocuğun her bir ayı için ve oniki ay olarak ödenme hakkı tanınmıģtır. Ebeveyn parasını her iki ebeveynin kullanması ve ücretli çalıģma gelirinin ödeme yapılan iki ay boyunca eksilmesi durunda iki ay daha ödeme yapılır. Ebeveyn parasının ödenmesi için gerekli koģullar; Çocuklarına doğumdan sonra kendileri bakan ve yetiģtiren, Haftada 30 saatten fazla çalıģmayan, Çocukları ile aynı evde yaģayan, Almanya da bir ikamet adresi olan ya da ikamet yeri Almanya olan anne ve babaların, Çocuğa doğumdan sonra bakan eģler ya da hayat arkadaģları, çocuk kendi öz çocukları olmasa bile, aynı Ģartların yerine getirilmesi halinde Ebeveyn parası alma hakkına sahiptirler. Evlatlık edinilen ve evlatlık edinmek üzere kabul edilen çocuklar için de aynı Ģekilde 14 aya kadar ebeveyn parası ödenir. Sayfa 16 / 51

17 2.3. ANNELĠĞĠN KORUNMASI YASASI Hamile olarak bir iģyerinde bağımlı olarak çalıģan kiģiler, iģ yerindeki tehlikelere özel bir Ģekilde korunmaktadır. Ayrıca bu kiģilere hamileliğin ilk gününden doğumdan dört ay sonrasına kadar özel iģ güvencesi verilmektedir. Doğumdan altı hafta önce baģlayan ve doğumdan sekiz hafta sonra biten anneliğin korunması süresi boyunca mesleki iģ yükü olmadan çocuk için hazırlanma ve dinlenme olanağı sağlanır. Erken doğum veya birden fazla çocuğun olması durumunda, anneliğin korunması süresi doğumdan sonra 12 haftaya kadar uzar. Erken doğumda ise doğumdan sonraki koruma süresi her halükarda, erken doğum sebebi ile kaybolan doğum öncesi koruma süresi kadar uzatılır. Bu süreler boyunca kiģi annelik parası almaktadır. Anneliğin korunması yasasında sunulan bazı haklar Ģunlardır; Hamilelik boyunca ve doğumdan sonraki dört ay boyunca iģ veren bu kiģinin iģine son veremez, ancak istisnai durumlar söz konusu olmaktadır Ancak kiģi, ister hamilelik, ister doğumdan sonraki korunma döneminin sonunda iģ iliģkisine son verebilmektedir. Ayrıca bazı durumlarda anneliğin tehlikeye girmemesi için çalıģma yasakları konulmuģtur. Hamilelik ya da annelik dolayısıyla normal koruma süresinin dıģında da ancak sınırlı veya hiç çalıģamayacak durumda olan anneler, o zamana kadar alınan ortalama iģ ücretini, anneliğin korunması ücreti Ģeklinde almaya devam etmektedirler. KiĢi yasal hastalık sigortasına kendisi veya ailesi üzerinden kayıtlı ise, yukarda sözü edilen yardımlar hariç çeģitli sağlık yardımlarından ve evde bakım hizmetleri ile ev iģlerine yardım alabilir. Doğumdan önceki ve sonraki durumlarda da annelik parası alınabilir fakat bunun için bazı koģulların yerine getirilmesi gereklidir. Bu koģullar Ģunlardır; KiĢi, koruma süresi baģladığında bir hastalık sigortasına kayıtlı ise ve Hastalık parası alma hakkı var ise, ya da ĠĢ iliģkisi olmasına rağmen koruma süresinden ötürü kiģiye ücret ödenmiyorsa Yasal hastalık sigortasından annelik parası alabilir KAZA SĠGORTASI 1884 yılından beri uygulanmakta olan yasal kaza sigortası, sanayi ve tarımsal meslek kooperatifleri ve kamusal kaza sigorta kurumları tarafından yürütülür. ÇalıĢanların ve meslek eğitimi görenlerin kazançları ne olursa olsun yasa gereğince kaza sigortalısı sayılırlar. Bunun dıģında iģyerine grup halinde gidip gelenler, normal güzergahtan ayrılsalar bile sigortalı sayılırlar. Yasal kaza sigortası ile sigortalı olan diğer kiģiler Tarımda çalıģanlar, Tam günlük yuvalara giden çocuklar, Öğrenciler, Yüksek okul ve üniversite öğrencileri, Kazalarda yardımcılar, Sivil savunma görevlileri ile afet yardım görevlileri, Kan ve organ bağıģında bulunanlar, Gönüllü çalıģan bazı kiģiler. Sayfa 17 / 51

18 ĠĢletmeciler, bağımsız çalıģanlar ve serbest meslek sahipleri, yasa gereğince ya da tüzükte öngörülmesi halinde zorunlu olarak sigortalı olamıyorlarsa, kendilerini ve birlikte çalıģan eģlerini gönüllü olarak sigorta ettirebilirler. Memurlar için kazalardan korunmada özel hükümler öngörülmektedir. Yasal kaza sigortası kiģiyi ve ailesini mesleklerini icra ederken ortaya çıkabilecek iģ kazası ve meslek hastalıklarının sonuçlarından korumaktadır. Sigorta aynı zamanda, çalıģma sebebi ile maruz kalınabilecek olan iģ kazası veya meslek hastalığı risklerine karģı tedbiren koruma sağlamaktadır. ĠĢ kazaları veya meslek hastalıklarının ortaya çıkmasından sigorta Ģu hizmetleri sunmaktadır; Kapsamlı tedavi tedbirleri, ĠĢ hayatına katılımı amaçlayan yardımlar mesleği teģvik eden tedbirler (örneğin gerekli olduğu durumlarda yeni meslek öğrenimi gibi) Sigortalılar ve aile fertlerine para yardımları. KiĢilerin kaza sigortasından kaynaklanan bazı hakları mevcuttur. Bu haklar; tedavi masraflarının ödenmesi hakkı, çalıģamayacak durumda olanlar için bu süre boyunca ödenecek olan kaza parası, çalıģamayacak duruma gelenler için iģ yaģamına katılımı amaçlayan yardımlar, toplumsal yaģama katılımı amaçlayan yardımlar, çalıģma gücünün kaybı dolayısı ile, en az 26 hafta süre ile ama çalıģma gücünün en az % 20 sini kaybetmek Ģartı ile emekli aylığı hakkı, çeģitli bakım yardımlar, ölüm durumunda ölüm parası, eģ için dul aylığı, çocuklar için yetim aylığı ve çalıģma gücünün % 40 ya da daha fazla kaybolması durumunda, eğer kiģi 18 yaģını doldurmuģsa emeklilik tazminatı hakkı kazanılır HASTALIK SĠGORTASI VE AĠLE SĠGORTASI Yasal hastalık sigortası kiģiye ve bakmakla yükümlü olduğu kiģilere hastalık durumunda güvence sunar ve gerekli tıbbi yardımı sağlar. Ancak iģ kazası veya meslek hastalığı dolayısı ile ortaya çıkan masraflar bu yardımın kapsamı dıģında kalır. Bu durumlardaki yardımlar kaza sigortası tarafından karģılanır. ÇalıĢan ve ayda aldığı brüt kazancı 400 avroyu geçen ve yıllık kazancı belirli bir tavanı aģmayan kiģiler otomatik ve zorunlu olarak hastalık sigortasının kapsamına alınır. KiĢilerin üye olacağı sağlık sigortası, 1995 in sonuna kadar mesleklerine ya da bağlı bulundukları iģletmeye bağlıydı. 1 Ocak 1996 dan itibaren ise bir yerel hastalık sigortasına, iģyeri hastalık sigortasına, meslek grubu hastalık sigortasına ya da herhangi bir yasal hastalık sigortasına sahip olan kiģiler hangi hastalık sigortasının kapsamına gireceklerini serbestçe belirleme hakkına sahip olmuģtur. Ancak, iģ yeri ve meslek grubu hastalık kasalarından sigortalı olabilmek için bu kasaların kendi tüzüklerinde diğer kiģilerin kapsam dahiline girebileceğine izin veriyor olması gerekmektedir. Örneğin 1 Nisan 2007 itibarı ile madenciler birliğinin hastalık kasası baģkaları tarafından seçilebilmektedir. Yasal hastalık sigortasına herhangi bir fark ödenmemesine karģın aynı zamanda aile sigortasını da kapsamaktadır. Bu nedenle kayıtlı hayat arkadaģı ve belirli yaģ haddine ulaģmamıģ çocuklar aile sigortasının kapsamında değerlendirilir. Bunun için eģin, hayat arkadaģının ve çocukları n gelirlerinin belirli bir rakamı, örneğin 2008 yılı için ayda 355 avroyu aģmaması ve bu kiģilerin ayrıca sigortalı olmaması gerekir. 1 Ocak 2004 ten itibaren hastalık sigortası olmayan sosyal yardım alanların tedavi harcamalarını üstlenmektedir. Sayfa 18 / 51

19 Hastalık kasalarının konu ile ilgili olarak yaptığı harcamalar, sosyal yardım kurumlarınca finanse edilmektedir ve bu kiģiler diğer sigortalılardan herhangi bir fark gözetilmeksizin eģit muameleye tabi tutulmaktadır. Hastalık sigortalarının finansmanının sürdürülebilir olması gerekmektedir, bu sebeple sağlık konusunda ki her türlü Ģikayete muhatap olmaz. Sigortalılar sağlıklarından kendileri de sorumludurlar, bu nedenle belirli ödemelere katılmak zorundadırlar. Bu gibi ek ödemeler hiçbir sigortalının mali gücünü aģamaz. Bu nedenle belirli koģullar altında daha az para ödenmesi ya da hiç ödenmemesi uygulamasına yer verilmektedir BAKIM SĠGORTASI Sigorta zorunluluğunda Ģöyle bir ilke geçerlidir; bakım sigortası hastalık sigortasından sonra gelir. Bu sebeple hastalık sigortası haricinde ayrı bir bakım sigortası sistemi uygulamada yer almaktadır. KiĢinin yasal hastalık sigortasına zorunlu olarak sigortalı olmuģ olması, aile sigortası çerçevesinde sigortalı olması, emekli ya da isteğe bağlı sigortalı olması bakım sigortası anlamında hiçbir rol oynamaz. Bu kiģiler otomatik olarak sosyal bakım sigortası tarafından sigortalı olurlar. Yasal hastalık sigortasına gönüllü üye olanlar, sosyal bakım sigortası tarafından sigortalı olma yükümlülüğünden muafiyet temin edebilirler.baģvurularına özel bir bakım sigortası tarafından sigortalı olduğunu gösteren bir belge eklenmesi gerekmektedir. Bakım kasasına muafiyet baģvurusu, gönüllü üyeliğe baģlandıktan sonraki üç ay içerisinde yapılmalıdır. Özel hastalık sigortası olan herkesin 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren özel bakım sigortası yaptırmaları gerekmektedir. Ġlerde sosyal bakım sigortası bakımından zorunlu sigortalı olunması halinde özel sigorta, sigorta zorunluluğunun baģladığı gün itibarı ile feshedilebilir. Özel bakım sigortası, hizmetlerinin sosyal bakım sigortası ile eģdeğer olmasını sağlamakla yükümlüdür. Özel bakım sigortasının aileler ve daha yaģlı sigortalılar için de uygun Ģartlar ve primler Ģartları sunması gerekir. Memurlar da yasal hastalık sigortasına dahil olmadıkları takdirde, özel bakım sigortasına kayıt yaptırmak zorundadırlar EMEKLĠLĠK SĠGORTASI Çok az istisnalar olmak kaydıyla, ücretliler ve iģçiler yasal emeklilik sigortasından zorunlu olarak sigortalıdırlar. Aidat üst sınırı tespiti 2010 yılında eski eyaletlerde ayda 5500 avro, yeni eyaletlerde ise 4650 avro olarak belirlenmiģtir. Bu üst sınır, sigorta zorunluluğunun ortadan kalktığı bir durum değildir. Yani, daha fazla kazanan da sigortaya tabidir. Aidat üst sınırının anlamı, yasal emeklilik sigortasına ödeyeceğiniz prim, daha fazla kazansanız da, en çok bu miktarla ölçülür. DüĢük ücretli çalıģanlar için 1 Nisan 2003 ten beri prim ödemelerinin hesaplanmasında bazı farklılıklar bulunmaktadır. ÇalıĢanın kazancına göre sosyal sigorta primlerinin desteklendiği ve esnek kategori diye adlandırılan özel prim ödeme düzenlemeleri otomatik olarak devreye girmektedir. Bu kategoriye giren ücretler içim çalıģanın toplam sosyal sigorta prim payı ücretine orantılı olarak belirlenmektedir. Serbest çalıģanlar arasında ancak bazı kimseler zorunlu sigortalıdır. Örneğin, serbest çalıģan öğretmenler, öğretim görevlileri ve eğitmenler, serbest çalıģan bakım görevlileri ile Sayfa 19 / 51

20 ebeler. Serbest çalıģan zanaatkarlar da zorunlu sigortalıdır ama, 18 yıllık sigortalılık süresinden sonra bu yükümlülükten muaf tutulabilir. Serbest sanatçılar ve yazarlar sosyal sigorta yasası uyarınca zorunlu sigortalıdırlar. Aranan ön Ģart ise yıllık gelirin 3900 avroyu aģmasıdır. Serbest faaliyetleri çerçevesinde sigortaya tabi baģka kimse çalıģtırmayan ve düzenli Ģekilde ve sadece tek bir müģteri için çalıģan serbest çalıģanlar da 1 Ocak 1999 dan bu yana zorunlu sigortalılık kapsamına alınmıģlardır. Serbest çalıģanın tek bir iģ verene bağlı olup olmadığı sadece tek bir iģverenden iģ aģıp almamasına bakılarak değil, ekonomik olarak da bu iģ sahibine bağımlı olup olmamasına bakılarak belirlenir. Kendi iģini yeni kuran ve tek bir müģteri için çalıģanlar üç seneye kadar sigorta zorunluluğundan muaf tutulabilir. YaĢları ilerlemiģ kiģilerin de muafiyet hakkı vardır. Çiftçiler ilke olarak yasal emeklilik sigortasına değil, çiftçiler için yaģlılık sigortasına tabi olarak zorunlu sigortalıdırlar. Bu özel emeklilik sistemi, yaptığı ödemelerle çiftçilere kısmi bir güvence sağlamaktadır. Konu ile ilgili olarak uygulanan diğer önlemler ise, öncelikle iģ verence ödenen yaģlılık ödeneği ve tarım iģletmesinin sosyal sigorta ödemelerinden sağlanan gelirler, yaģlılıkta söz konusu özel emeklilik sisteminin sağladığı gelirleri tamamlar. Serbest çalıģıp emeklilik sigortasınca zorunlu olarak kapsam altında bulunmayanlar, serbest çalıģmaya baģladıklarından itibaren 5 yıl içinde emeklilik sigortasına alınmak için baģvurabilirler. Bu kimseler, diğer zorunlu sigortalılarla aynı hak ve yükümlülüklere sahip olur. Çocuk eğitme süreleri esnasında çocuğu yetiģtiren anne ve babalar zorunlu olarak sigorta kapsamı altındadırlar. 1 Ocak 1992 den itibaren doğan çocuklar için ilk üç yıl, daha önce doğan çocuklar için ise 1 yıl zorunlu sigortalık süresi öngörülmüģtür. Bu kiģilerin bu süre zarfındaki primleri devlet tarafından karģılanmaktadır. Bakım personelleri ise, önemli ölçüde bakıma muhtaç bir kimseye ev ortamında bakıyorlar ve karģılığında ücret almadan çalıģan çalıģanların bu süreleri zorunlu sigortalılık kapsamında değerlendirilir. Bu kiģilerin primleri bakım kasalarınca karģılanır. Dolayısı ile bu kiģiler kendileri için prim ödemeden zorunlu sigortalılık kapsamında yer almıģ olurlar. Ücret yerini tutan bir ödenek alanlar, ödeme baģlamadan önceki son bir yıl içerisinde zorunlu olarak sigortalılıkları varsa, bu ödemeyi almaya devam ettikleri sürece sigortalı olmaya devam ederler. Bu koģulun gerçekleģmediği durumda, zorunlu emeklilik sigortasına baģvuruda bulunabilirler. Ücret yerini tutan ödenekler arasında örneğin, hastalık parası, iģsizlik parası, geçim parası gibi ödemeler yer alır. Sigortalama iģlemi ise sosyal ödemeyi yapan kurum tarafından gerçekleģtirilir. Sigorta zorunluluğu olmayan kiģiler, genelde gönüllü olarak iģçi ve ücretlilerin emekli sigortasına aidat ödeyebilirler. Bu durum öncelikle serbest çalıģanlar ve ev hanımları için geçerlidir. Memurlar, hakimler, meslek mensubu askerler ve süreli askerler için belirli kısıtlamalar bulunmaktadır. Emekliliğe hak kazanmak için belirli kiģisel ve sigorta hukuku ile ilgili koģulların oluģması gerekmektedir. Yasal emeklilik sigortasınca karģılanan aylıklar Ģu Ģekilde sıralanır; YaĢlılık dolayısı ile ödenen aylıklar, ÇalıĢma yeteneğinin azalmasından ötürü ödenen emekli aylığı, Dulluk aylığı. Sayfa 20 / 51

21 Emeklilik sigortası ödemeleri ancak, sigortalının belli bir süre için sigortaya üye olması durumunda talep edilebilmektedir. Bu asgari sigorta süresi bekleme süresidir. Yukarda söz edilen aylıkları hak edebilmek için gerekli genel bekleme süresi, prim ödenen süreler ve yedek sürelerle birlikte toplam beģ yıldır. ĠĢsizlikten ötürü ya da yaģlılık dolayısı ile yarı zamanlı çalıģmadan ötürü bağlanacak emeklilik aylığı ve 60 yaģını dolduran kadınlara bağlanacak yaģlılık aylığı için bekleme süresi de yine prim ödenen süreler ve yedek sürelerle birlikte toplam on beģ yıldır. Uzun süreli sigortalılar ve ağır engelli insanlar için emeklilik aylığı 35 yıl Ģartına bağlıdır. Bu süre için prim ödemeden muaf tutulan ve dikkate alınması gereken diğer sürelerde hesaplanır. Prim ödeme muafiyeti olan süreler örneğin belli eğitim süreleri, hastalık ve iģsizlik süreleridir. ÇalıĢma süresinin azalmasından ya da ölüm sebebi ile bağlanan emekli aylıkları için beģ yıllık genel bekleme süresinin doldurulması gerekirken, sigortalının bir iģ kazası sonucu ya da askerlik veya sivil hizmet sırasında iģ kazası geçirerek iģ gücü kaybına uğraması veya ölmesi durumunda genel bekleme süresi daha erken dolabilmektedir. Sigortalı kiģi eğitim gördükten sonra altı yıl içerisinde tam iģ gücü kaybına uğrar ya da vefat ederse, kendisi ya da geriye kalan yakınları, sigortalının bu durumundan önceki son iki yıl içerisinde bir yıl prim ödemiģ olması koģulu ile emeklilik yardımı almaya hak kazanırlar. Bu iki yıllık süre, 17 yaģ dolduktan sonra söz konusu olan okul eğitim süreleri kapsamında ama en fazla 7 yıl daha olmak üzere uzar YaĢ Dolayısı ile Emeklilik YaĢ dolayısı ile emeklilik için öncelikle belirli bir yaģa eriģmiģ olmak gerekmektedir. YaĢ dolayısıyla sağlanan emeklilik, türüne göre farklı koģullar da aranmaktadır. Emeklilik için olağan yaģ sınırını demografik geliģmeye uyarlama ve yasal emeklilik sigortasının finansman temelini güçlendirme yasası, olağan yaģ sınırını 2012 yılından 2029 yılına kadar kademeli olarak 65 ten 67 ye yükseltmeyi ve diğer emeklilik türleri için de eģdeğer uyarlamaların yapılmasını öngörmektedir. Emeklilik aylığının alındığı sürelerin uzaması ile birlikte emeklilik sigortasına bir ek yük binmektedir. Bu yükü hafifletmek için 65 yaģı doldurmadan alınan emeklilik aylığında her ay için % 0,3 oranında kesinti yapılmaktadır. YaĢ Dolayısı ile Emeklilik Aylığı ÇeĢitleri; YaĢ dolayısıyla genel emeklilik Uzun süreli sigortalılar için yaģ dolayısı ile emeklilik Ağır engelli insanlar için yaģ dolayısı ile emeklilik ĠĢsizlikten ya da yaģ dolayısı ile yarı zamanlı çalıģma için sağlanan emeklilik Kadınlar için yaģ dolayısı ile emeklilik ĠĢ Gücü Kaybı Nendi Ġle Sağlanan Emeklilik Aylıkları Bu tür emeklilik aylıkları, sigortalının kısmen ya da tamamen iģ gücü kaybına uğraması durumunda aylık kazancın yerini alır. Bunun için aranan ön Ģartlar Ģunlardır; iģ gücü kaybı durumunda bu hal baģlamadan önceki son beģ yıl içerisinde en az üç yıl zorunlu prim ödenmiģ olması ve beģ yıllık genel bekleme süresinin doldurulmuģ olması gerekmektedir. Eğer iģ gücü Sayfa 21 / 51

22 kaybı, genel bekleme süresinin yerine getirildiği sayılacak bir durumda medyana gelirse, yukarda belirtilen ön koģul aranmaz. ĠĢ gücü kaybından ötürü ödenen emeklilik aylıkları prensip olarak belirli bir süreyle sınırlıdır. Ancak aģağıda belirtilen Ģartların yerine getirilmesi durumunda sürekli ödeme yapılır. Ġstihdam piyasasından bağımsız emeklilik hakkı varsa ve ĠĢ gücü kaybının giderilmesi olası görünmüyorsa toplam dokuz yıllık süreli uygulamadan sonra emekli aylığı sürekli hale gelir Ölüm nedeni ile ödenen aylıklar EĢin ölümünden sonra yeniden evlenmeyen eģler için, ölen eģin genel bekleme süresini doldurmuģ olması halinde dul aylığı ödenir. Sigortalının ölümünden sonra, çocukları 18 yaģını doldurana kadar yetim aylığı alma hakkını kazanırlar. Ölüm nedeni ile ödenen diğer bir emeklilik aylığı yetim eğitme aylığıdır. BoĢanan ve çocuklarını büyüten kiģiler için bağımsız bir güvence teģkil eder. BoĢanılan eģin ölümü ile birlikte kaybolan ve çocuk büyütme nedeni ile alınan nafaka hakkının yerini tutan çocuk eğitme aylığı ödenir. KiĢiye özel gelir (çalıģma ücreti, ücret yerine geçen ödemeler ve servet gelirleri) muafiyet tutarını geçtiği takdirde, arda kalanlara ödenen emeklilik aylığından % 40 oranında düģülür. Kayıtlı hayat arkadaģlığında da aynı yöntem uygulanır. Kadınların eģlerinden bağımsız bir yaģlılık güvencesi olması için daha genç çiftlere, evlilik esnasında edindikleri emeklilik haklarını birbirleri ile paylaģma olanağı getirilmektedir. EĢlerin uyumlu açıklamaları durumunda, evlilik esnasında edinilen emeklilik haklarının paylaģılması mümkündür. Sayfa 22 / 51

23 3. ALMAN ĠġSĠZLĠK SĠGORTASI SĠSTEMĠ Türkiye de iģsizlik sigortası; bir iģyerinde çalıģırken, çalıģma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, kendi istek ve kusuru dıģında iģini kaybedenlere, uğradıkları gelir kayıplarını kısmen de olsa karģılayarak kendilerinin ve aile fertlerinin zor duruma düģmelerini önleyen, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren, Devlet tarafından kurulan zorunlu bir sigorta koludur. Almanya da iģsizlik yardımları ise sosyal güvenlik ve sosyal yardımların bir karıģımı Ģeklinde uygulanmaktadır KĠġĠSEL KAPSAM Türkiye de, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile ikinci fıkrası kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak çalıģan sigortalılar ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde açıklanan sandıklara tabi sigortalılar kapsamdadır. Ayrıca, kısmi iģ sözleģmesi ile çalıģanlarlara yönelik isteğe bağlı iģsizlik sigortası primi ödeme imkanı getirilmiģtir. Özetle bir sosyal sigorta kolu olarak hizmet akdiyle çalıģanlar iģsizlik sigortası kapsamındadır. Bağımsız çalıģanlar kapsamda yer almamaktadır. Ayrıca, KurumsallaĢmıĢ primsiz bir iģsizlik yardımı sistemi henüz oluģturulmamıģtır. Almanya da, bir sosyal sigorta kolu olarak; ev hizmetlerinde çalıģanlar, çıraklar ve stajyerler de dahil olmak üzere hizmet akdiyle çalıģanlar ve belirli Ģartlarla diğer bazı grupları kapsarken gönüllülük esasıyla serbest çalıģanları, bakıcıları ve yabancı iģçileri de içerisine alır. Düzensiz iģlerde çalıģanları kapsamaz. Öte yandan, bir sosyal yardım olarak ihtiyaç halinde olan çalıģan çalıģmayan herkesi kapsar FĠNANSMAN Türkiye de ĠĢsizlik sigortası zorunlu olup, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 80 ve 82 nci maddelerinde belirtilen prime esas aylık brüt kazançlar üzerinden; Sigortalı % 1, ĠĢveren % 2, Devlet %1 oranında prim ödemektedir. Ayrıca, ĠĢsizlik Sigortası Fonu nun olası açıkları da Devlet tarafından karģılanır. Almanya da ĠĢsizlik yardımlarının finansmanı sigortalı, serbest çalıģan ve iģverenlerden alınan prim kesintileri ve devlet desteği ile sağlanmaktadır. Sosyal sigorta kolu olarak iģsizlik yardımları için sigortalılar ve iģverenler prime esas kazançların yıllık tavanı dâhilindeki kazançlardan % 1,4 oranında, serbest çalıģanlar ise aylık referans değerinin %2,8 i oranında prim ödemesi yaparlar. Merkezi ve yerel hükümetler bu alanda açıkların kapatılması için destek verir ve sosyal yardım olarak iģsizlik yardımlarının finansmanını sağlar YARARLANMA KOġULLARI VE SAĞLANAN YARDIMLAR Türkiye de ĠĢsizlik Sigortası Türkiye de ĠĢsizlik Ödeneğinden Yararlanma KoĢulları ; 4447 sayılı ĠĢsizlik Sigortası Kanununa göre, iģsizlik sigortası kapsamında bir iģyerinde çalıģırken; çalıģma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, kendi istek ve kusuru dıģında iģini kaybedenler; Sayfa 23 / 51

24 hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalıģmıģ olmak kaydıyla son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile iģsizlik sigortası primi ödemiģ olmak ve hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın ĠġKUR birimine Ģahsen ya da elektronik ortamda baģvurarak iģ almaya hazır olduğunu bildirmek koģulu ile iģsizlik sigortası hizmetlerinden yararlandırılmaktadır. Mücbir sebepler dıģında 30 gün içerisinde baģvurulmaması halinde, baģvuruda gecikilen süre, toplam hak sahipliği süresinden düģülmektedir. i. Sigortalı ĠĢsizlere ĠĢsizlik Sigortası Kapsamında Verilen Hizmetler ĠĢsizlik ödeneği ödenir. ĠĢsizlerin ödeneği ödenen süre boyunca; genel sağlık sigortası primleri, Sosyal Güvenlik Kurumu na yatırılır. ĠĢsizlik ödeneği alan sigortalı iģsizlere, iģgücü piyasası ve mesleki eğitim alanında danıģmanlık hizmetleri verilir. Meslek geliģtirme, edindirme ve yetiģtirme eğitimi verilir. ĠĢsizlik ödeneği alan sigortalı iģsizlere, yeni bir iģ bulmalarında yardımcı olunur. ii. ĠĢsizlik Ödeneği Miktarı Günlük iģsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde kırkıdır. Bu Ģekilde hesaplanan iģsizlik ödeneği miktarı, 4857 sayılı ĠĢ Kanununun 39 uncu maddesine göre onaltı yaģından büyük iģçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde seksenini geçemez. iii. ĠĢsizlik Ödeneği Süresi Hizmet akdinin sona erdiği tarihten önceki son 3 yıl içinde; 600 gün prim ödemiģ olanlara 180 gün, 900 gün prim ödemiģ olanlara 240 gün, 1080 gün ve daha fazla prim ödemiģ olanlara 300 gün süre ile iģsizlik ödeneği ödenir Ayrıca, mesleklerine uygun ve son çalıģtıkları iģin ücret ve çalıģma koģullarına yakın ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı sınırları içinde bir iģi haklı bir nedene dayanmaksızın reddeden sigortalı iģsizlerin ödeneği kesilir Almanya da ĠĢsizlik Sigortası Kapsamdaki kiģiler tam iģsizlik uygulaması altında; son 2 yıl içerisinde en az 12 ay prim ödemiģ olmak, bir istihdam bürosuna kayıtlı olmak ve aktif olarak iģ aramak kaydıyla çocuklularsa net kazançlarının % 67 si aksi halde % 60 ı oranında yaģa ve çalıģma süresine bağlı olarak 6 ila 24 ay arasında değiģen sürelerde iģsizlik yardımına hak kazanırlar. ĠĢ akdini sözleģmeye aykırı olarak veya sebepsiz yere fesheden çalıģanın 12 haftaya kadar bir bekleme süresini geçirmesi gerekebilir. Ayrıca, makul bir iģi gerekçesiz olarak reddeden iģsizin iģsizlik yardımı 12 haftaya kadar askıya alınabilir. Kapsamdaki kiģiler kısmi iģsizlik uygulaması altında ilk olarak zorunlu sigorta kapsamında gerçekleģtirdikleri birkaç iģten birini kaybetmiģ olmaları, son 2 yıl içerisinde en az 12 ay prim ödemiģ olmaları, bir istihdam bürosuna kayıtlı Sayfa 24 / 51

25 olmaları ve aktif olarak iģ aramaları kaydıyla çocuklularsa kaybettikleri gelirlerinin %67 si aksi halde %60 ı oranında genellikle 6 aylık bir süre için iģsizlik yardımına hak kazanırlar. Ġkinci olarak, sigortalılar iģ yerindeki ekonomik yeniden yapılanma nedeniyle iģyeri personelinin en az 1/3 ünün çalıģma sürelerinin düģmesi ve en az brüt aylık gelirlerinin %10 u oranında gelir kaybetmeleri kaydıyla önceki ve mevcut gelirleri farkının çocuklularsa %67 si aksi halde %60 ı oranında 6 ila 24 ay arasında değiģen kısa çalıģma ödeneğine hak kazanırlar. Ayrıca yine aynı nedenle iģten çıkarılma riski taģıyanlara iģten atılmalarının önüne geçmek üzere önceki ve mevcut gelirleri farkının çocuklularsa %67 si aksi halde %60 ı oranında ve azami 12 ay süresince kısa çalıģma transfer ödeneği verilir. Öte yandan, kötü hava koģulları nedeniyle iģlerine ara verilen inģaat iģçilerine önceki ve mevcut gelirleri farkının çocuklularsa %67 si aksi halde %60 ı oranında 1 Kasım ile 31 Mart tarihleri arasındaki dönemde kötü hava ödeneği verilir. i. ĠĢsizlik Yardımının Süresi ĠĢsizlik yardımının ödenme süresi, sahsın yaģına ve sigortalı olarak çalıģtığı süreye bağlı olarak belirlenir: Sigortalı Olarak ÇalıĢılan Süre (Ay) Doldurulan YaĢ ĠĢsizlik Yardımı Alınan Süre (Ay) ii. Sosyal Yardım Niteliğindeki ĠĢsizlik Yardımı Almanya da 15 yaģından emeklilik yaģına kadar olup iģ arayan ihtiyaçlı kimselere (daha iyi iģ arayanlar ve sosyal sigorta niteliğinde iģsizlik yardımı alanlar da dahil olmak üzere) aile durumuna bakılarak gelir testine dayanan, sosyal yardım niteliğinde ve temel ihtiyaçlarını karģılayacak bir miktarda iģsizlik yardımı yapılır. Ayrıca konaklama ve ısınma maliyetleri için destek verilir. Bunlara bağımlı olarak yaģayan aile fertleri için ise bağımlı desteği ödemesi yapılır ĠDARĠ YAPI Türkiye de, iģsizlik sigortası primlerinin toplanmasından Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), diğer her türlü hizmet ve iģlemlerin yapılmasından ĠġKUR görevli, yetkili ve sorumludur. Almanya da, Federal ÇalıĢma ve Sosyal ĠĢler Bakanlığı iģsizlik sigortasının genel gözetiminden sorumludur. Federal ĠĢ ve ĠĢçi Bulma Kurumu primli yardımları yönetirken Sayfa 25 / 51

26 primsiz yardımlardan istihdam ajanslarının komiteleri ve yetkili yerel kurumlar sorumludur. Prim tahsilâtlarıysa hastalık kasaları tarafından yapılır. VERĠLER Yıllar BaĢvuru Hak Eden Ödeme Miktarı (TL) , , , , , , , , ,10 Toplam , SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME Alman iģsizlik yardımları, sosyal güvenlik ve sosyal yardımların bir karıģımı Ģeklinde uygulanmaktadır. Ülkemizde ise sadece primli bir iģsizlik sigortası sistemi uygulanmakta olup kurumsallaģmıģ primsiz bir iģsizlik yardımı sistemi henüz oluģturulmamıģtır. Ülkemizde de kurumsallaģmıģ bir iģsizlik yardımı sistemi oluģturulması mümkündür. Bu alanda gerekli yetkinliğe sahip Kurumlarımız bulunmaktadır. Alman iģsizlik yardımı sisteminde bağımsız çalıģanlar gönüllülük esasıyla da olsa iģsizlik sigortası kapsamındadır. Ülkemizde de serbest çalıģanlar ve iģverenler için kendi istek ve kusuru dıģında iģini kaybetmeleri halinde geçerli olan bir sistem oluģturularak vatandaģlarımızın daha geniģ bir sosyal koruma altına alınması sağlanabilir. Almanya daki primli ve primsiz iģsizlik yardımı sisteminin tam anlamıyla istihdamla irtibatının sağlandığı gözlemlenmiģtir. Ülkemizde sağlanan primsiz yardımların istihdamla bağının kurulması halinde sosyal koruma sisteminde etkinlik sağlanacaktır Finansman usulünde her iki sistemde benzerlik bulunmaktadır. Devlet ülkemizde sisteme prim katkısında bulunurken, her iki sistemde de olası açıklar devlet tarafından karģılamaktadır. Ülkemizde kurumsallaģmıģ bir iģsizlik yardımı sistemi olmadığından finansmandan da söz etmek mümkün olmayacaktır. Yararlanma koģulları ve sağlanan yardımlara bakıldığında, Almanya da son 720 günde 360 gün prim ödemiģ olan kiģiler iģsizlik sigortasına hak kazanırken ülkemizde 1080 günde 600 gün prim ödemiģ olanlar yararlanabilmektedir. Daha fazla kiģiye sosyal koruma sağlamak amacıyla hak kazanma koģullarında iyileģtirme yapılabilir. Sayfa 26 / 51

27 Kendi istek ve kusuru ile iģsiz kalanlar ülkemizde iģsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanamazken Almanya da 12 haftalık bekleme süresi sonrası yararlanabilmektedir. Kendi istek ve kusuru ile iģ sözleģmesi sona erenlerin de bakmakla yükümlü olduğu kiģiler göz önünde bulundurularak Almanya dakine benzer Ģekilde iģsizlik ödeneğinden yararlanmalarına yönelik bir düzenleme yapılabilir Her türlü sosyal yardımın istihdamla bağlantısı kurularak önerilen iģin reddedilmesi halinde belirli bir süre yardımın durdurulması yönündeki uygulama ülkemizde tüm sosyal yardımların vazgeçilmez temel kuralı olabilir. ĠĢsizlik ödeneği miktarı bakmakla yükümlü olunan kiģi sayısı ile orantılı olarak hesaplanabilir. Ülkemizde iģsizlik ödeneği net kazancın yaklaģık % 55 i oranında ödenmektedir. ĠĢsizlik ödeneği miktarının artırılması yönünde düzenleme yapılabilir. ĠĢsizlik ödeneği alanların bir an önce iģ piyasasına yönelmelerini teģvik etmek amacıyla iģsizlik ödeneği hak sahipliği döneminin ilk aylarında daha fazla, sonraki aylarda da giderek azalan düzeyde aylık ödeme yapılması yönünde düzenleme yapılabilir. Ülkemizde de kısa çalıģma ödeneği ödenmektedir. Ancak Almanya da her yıl düzenli olarak ortalama 100 bin kiģi yararlanıyorken ekonomik krizin etkin olduğu 2009 yılında 10 kat artıģla yaklaģık bir milyon kiģiye kısa çalıģma ödeneği ödenmiģtir. Bu sayı ülkemizde diğer yıllarda cüzi miktarda kalırken 2009 yılında yaklaģık 192 bin kiģi olmuģtur. Genel ekonomik krizin yanında sektörel ve bölgesel kriz hallerinde de ödeme yapılabilmesine yönelik yapılmıģ olan yasal düzenleme ile bu alanda etkinlik sağlanabileceği değerlendirilmektedir. Sayfa 27 / 51