Cicadatra adanai Kartal, 1980 (Hemiptera: Cicadidae) nin İzmir İli Kiraz Bahçelerinde Yayılışı, Konukçuları, Zararı ve Biyolojisi *

Transkript

1 Araştırma Makalesi Cicadatra adanai Kartal, 198 (Hemiptera: Cicadidae) nin İzmir İli Kiraz Bahçelerinde Yayılışı, Konukçuları, Zararı ve Biyolojisi * Cevdet KAPLAN 1**, Serdar TEZCAN 2 1. Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü 351, Bornova/ İzmir 2. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü 351, Bornova/ İzmir ** cevdetkaplan@hotmail.com Özet: Bu çalışmada Cicadatra adanai Kartal, 198 (Hemiptera: Cicadidae) nin İzmir İli kiraz bahçelerindeki yayılışı, konukçuları, zararı ve biyolojisi yıllarında araştırılmıştır. C. adanai erginlerinin doğada haziran ayının ikinci haftasından eylül ayının üçüncü haftasına kadar bulunduğu; en fazla ergin çıkışının temmuz ayının ilk iki haftasında; en fazla yumurtanın haziran ayının son haftası ile temmuz ayının ilk iki haftasında bırakıldığı, temmuz sonunda yumurtaların açılımaya başladığı ve açılmanın ağustos ayının ortasına kadar devam ettiği; populasyon yoğunluğunun idris fidanlarının bol bulunduğu bahçelerde diğerlerine göre daha yüksek bulunduğu belirlenmiştir. Doğal koşullarda saksılarda yetiştirilen kanyaş bitkilerinde bir dölünü 2-3 yılda; beton tavalarda yetiştirilen idris ve kanyaşta ise bir dölünü 3 yılda tamamladığı görülmüştür. Doğa koşullarında idris fidanlarında ömrün dişide 6-2 gün, erkekte ise 7-2 gün olduğu saptanmıştır. Anahtar sözcükler: Cicadatra adanai, Cicadidae, yayılış, konukçu, zarar, biyoloji Distribution, Host Plants, Damage and Biology of Cicadatra adanai Kartal, 198 (Hemiptera: Cicadidae) in Cherry Orchards in Izmir Province of Turkey Abstract: In this study, distribution, host plants, damage and biology of Cicadatra adanai Kartal, 198 (Hemiptera: Cicadidae) in cherry orchards in Izmir province of Turkey were studied during the years of Adults of C. adanai started to appear in the mid of June. Flying period were completed in third week of December. Maximum adult emergence occurred between late June and early July. Population density was higher in the orchards which have young Prunus mahaleb trees. The highest oviposition occurred between late June and early July. Eggs hatching began in late June and lasted until mid of August. C. adanai required 2 to 3 years for one generation on P. mahaleb and Sorghum halepense under natural conditions. The longevity of males was 6-2 days, whereas longevity of females was 7-2 days. Key words: Cicadatra adanai, Cicadidae, distribution, host, damage, biology Giriş Ağustosböcekleri yaz aylarında çıkardıkları seslerle dikkat çekmekte ve tarım alanlarındaki zararları çoğunlukla fark edilmemektedir. Türkiye nin en önemli kiraz üretim alanlarından olan İzmir deki kiraz bahçelerinde bulunan ağustosböcekleri üzerinde herhangi bir çalışmanın yapılmamış olması nedeniyle alanda varlığı ortaya konulan Cicadatra adanai Kartal, 198 (Hemiptera: Cicadidae) türünün yayılışı, konukçuları, zararı ve biyolojisinin araştırılması amaçlanmış ve yürütülen çalışmalardan elde edilen sonuçlar bu makalenin konusunu oluşturmuştur. Materyal Çalışmanın materyalini C.adanai nin ergin ve ergin öncesi dönemlerine ait örnekler, kiraz (Prunus avium) ağaçları, idris (Prunus mahaleb) fidanları ve kanyaş (Sorghum halepense) bitkileri oluşturmuştur. * Bu çalışma, tarihinde Ege Üniversitesi F.B.E. nde tamamlanan doktora tezinin bir bölümüdür

2 Yöntem Yayılış alanının belirlenmesi İzmir İlinde C.adanai nin yayılış alanını belirlemek amacıyla yıllarında kiraz üretimi yapılan 17 ilçedeki toplam 98 bahçede sürvey ve gözlemler yapılmıştır. Örneklemeler Bora ve Karaca (197) dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Her ilçeye iki yılda da erginlerin doğada görüldüğü mayıs-ekim ayları arasında ayda bir veya iki kez gidilerek sürvey yapılmıştır. Sürveyler sırasında incelenen ağaç sayısının belirlenmesinde Lazarov and Grigorov (1958) esas alınmış ve ilçelerdeki toplam ağaç varlıklarının %,1 i örneklenmiştir. Kiraz bahçelerindeki kiraz, diğer odunsu bitkiler ve otsu bitkiler üzerinde görülen erginlerin toplanmasında elle ve atrapla yakalama yöntemlerinden yararlanılmıştır. Her yıl mayıs-eylül ayları arasında örnekleme bahçelerindeki ağaçlar üzerinde bulunan ağustosböcekleri gözle kontrol edilmiş ve elle ya da atrapla toplanmıştır. Ayrıca, sürvey yapılan bahçelerin içerisindeki otsu ve diğer odunsu bitkiler de kontrol edilmiştir. Otsu bitkiler üzerinde bulunan ağustosböceklerini toplamak için, her bahçede 5 atrap sallanmıştır. Toplanan ergin ağustosböcekleri etil asetatlı öldürme şişelerinde öldürüldükten sonra laboratuvarda standart preperasyon yöntemine göre prepara edilerek tanıya hazır hale getirilmiştir. Sürveyler sırasında toplanan erginler ile kültüre alınan nimflerden elde edilen erginler, Dr. Emine DEMİR (Gazi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ankara) tarafından tanılanmış ya da önceden tanısı yapılmış olanların tanısı doğrulanmıştır. Konukçuların belirlenmesi Sürvey yapılan bahçelerin içerisinde ve çevresinde bulunan ergin ve nimflerin beslendiği, erginlerin yumurta bıraktıkları otsu ve odunsu bitkiler kaydedilmiştir. Üzerinde C.adanai saptanan bitkilerin kayıtları tutulmuş, ayrıca literatürde verilen konukçular ile karşılaştırılmıştır. Kiraz bahçelerinin içinde bulunan diğer meyve ağaçlarından şeftali, zeytin, kayısı, elma, armut ağaçlarının taç kısımlarının altı kazılmış ve burada bulunan bu türe ait nimfler kaydedilmiştir. Zararın belirlenmesi C.adanai nin zararını belirleme çalışmaları yıllarında sürvey yapılan bahçelerin büyük bir kısmında; yıllarında ise populasyonun izlendiği Yukarıkızılca daki bahçede yumurta bırakma döneminden itibaren yapılmıştır. Bunun için, bahçelerde belirlenen 3 ar adet ağacın her birinin farklı yönlerinden seçileni 2 adet sürgün kontrol edilerek yumurta bırakılan ve bu şekilde yaralanarak zarar gören sürgünler sayılarak kaydedilmiştir. Biyolojiyle ilgili çalışmalar Kemalpaşa nın Merkez, Bağyurdu ve Yukarıkızılca da seçilen üç bahçede C.adanai nin biyolojisini belirleme çalışmaları yürütülmüş fakat, bu türün populasyonu ilk iki yöredeki bahçelerde yeterli yoğunlukta bulunmadığından bu makalede sadece Yukarıkızılca daki bahçeden elde edilen sonuçlar değerlendirilmiştir. Ayrıca Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü nün bahçesinde ve iklim odalarında yürütülen çalışma sonuçları da değerlendirilmiştir. Yukarıkızılca daki bahçeye ergin çıkış yoğunluğunun fazla olduğu mayıs-ağustos aylarında haftada en az iki kez gidilerek, enstitü bahçesi ile laboratuvardaki denemeler ise her gün kontrol edilerek biyolojiye ilişkin aşağıda açıklanan gözlemler yapılmıştır. Ergin çıkış zamanı ve süresi Sürvey çalışmalarının yapıldığı yıllarında her türün doğada ilk ve son görülme tarihleri - 7 -

3 kaydedilmiştir. Biyolojiye ilişkin çalışmaların yürütüldüğü Yukarıkızılca daki bahçe yıllarında ergin çıkış periyodu boyunca haftada iki kez, Bornova daki bahçede kültüre alınan nimflerden çıkış yapan erginler günlük olarak kontrol edilerek ergin çıkış dönemi ve çıkış süreleri belirlenmiştir. Ergin yoğunluğu Ergin yoğunluğunu belirlemek amacıyla Yukarıkızılca daki bahçede, 1 ağacın her birinin taç izdüşümü altına birer adet 16x25x1 cm (,4 m 2 ) boyutlarında, üzeri sinek teliyle kaplı 7 bölmeli tahta kasa konularak gerçekleştirilmiştir. Bu kasalarla ağaç taç iz düşümü altında gerçekleşen ergin çıkışları kontrol edilerek doğrudan izlenmiştir (Şekil 1). Ayrıca, ikinci bir yöntem ile aynı bahçede ilk ergin çıkışından önce 1 ağaç işaretlenmiş, ağaçların taç altı, gövde ve dalları kontrol edilerek çıkış yapan erginlerin son dönem nimf gömlekleri sayılarak ortamdan uzaklaştırılmış ve ergin yoğunluğu hakkında bilgi edinilmiştir. Bu işleme ergin çıkışı tamamlanıncaya kadar devam etmek suretiyle ergin çıkışı ile ağaç başına ergin sayısı belirlenmiştir. Ömür Şekil 1. Ergin yoğunluğunun belirlenmesinde kullanılan kasanın görünümü. C.adanai nin ömür uzunluğunu belirleme çalışmaları Bornova daki bahçede yürütülmüştür. İçinde kiraz, kayısı, kanyaş, sirken ve idris dalları bulunan kafeslere yeni çıkan erginler bırakılmış ve erginler ölünceye kadar her gün kontrol edilmiştir. Çalışmalar 25 yılında 16 erkek ve 16 dişi, 26 yılında ise 12 erkek ve 12 dişi bireyle gerçekleştirilmiştir. Eşeysel oran C. adanai nin eşeysel oranını belirleme çalışmaları, yıllarında Yukarıkızılca daki bahçede kasalarda çıkış yapan ergin bireylere dayalı olarak sırasıyla 77; 143; 152 ve 145 birey üzerinden gerçekleştirilmiştir. Çiftleşme Doğada ergin çıkışı başladıktan sonra deneme bahçelerinde yapılan gözlemler sırasında C. adanai (n=2) erginlerinin çifleşme davranışı izlenmiş, çiftleşmenin günün hangi saatlerinde olduğu ve ne kadar sürdüğü belirlenmeye çalışılmıştır. Yumurta bırakma Yukarıkızılca daki bahçede dişilerin ne zaman, ne şekilde ve bitkilerin hangi kısımlarına yumurta bıraktıkları gözlenmiştir. Yumurta bırakılan sürgünler ve otsu bitkilere yumurta bırakma tarihleri etiketlenerek, yumurtaların bıraıldığı tarihler kaydedilmiştir. Yapılan kontrollerle yumurtaların açılıp açılmadığı belirlenmiştir. Ayrıca Bornova daki bahçede doğal koşullarda yumurta bırakma durumunu belirlemek amacıyla idris fidanları 3x4x2 cm boyutlarında tel kafeslere alınmış ve her kafese 3 dişi, 3 erkek (Kartal, 1974) verilerek yumurta bırakma durumu hakkında günlük gözlemler yapılmıştır. Bırakılan yumurtaların açılma süresini belirlemek için Yukarıkızılca ve Bornova daki bahçelerde C. adanai nin yumurta bıraktığı otsu ve odunsu bitkiler incelenmiştir

4 Yumurta bırakılan bitkiler Doğada dişilerin yumurta bıraktığı konukçu bitkileri belirlemek amacıyla ise yıllarında erginlerin doğada yoğun olarak bulunduğu haziran-ağustos ayları arasında sürvey yapılan tüm bahçelerde; yıllarında ise biyolojik gözlemlerin yapıldığı Yukarıkızılca ve Bornova daki bahçelerdeki bitkiler incelenerek yumurta bırakılmış olanlar belirlenmiş ve tanıları Yrd. Doç. Dr. Hasan Demirkan (Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, İzmir) tarafından yapılmıştır. Yumurta açılımı Yumurta açılımı Yukarıkızılca ve Bornova daki bahçelerde izlenmiştir. Bunun için C.adanai nin yumurta bırakmış olduğu otsu ve odunsu bitkiler incelenmiştir. Nimf gelişiminin belirlenmesi İklim odasında 25±1 o C sıcaklık, % 65±5 orantılı nem ve 16 saat aydınlık-8 saat karanlık ışıklandırma koşullarında 1 saksıda yetiştirilen kanyaş bitkilerinin bulunduğu her saksıya 5-1 adet C. adanai nin birinci dönem nimf verilmiş ve aylık gelişimi izlenmiştir. Bu çalışmanın paraleli, Bornova daki bahçedeki telli serada yetiştirilen 8 saksıdaki kanyaş bitkileriyle yürütülmüştür. Saksılara 29 Temmuz 24 tarihinde yumurtadan yeni çıkışmış 5 şer adet C. adanai nimfleri verilmiş ve ergin çıkışının sonraki yıllardaki durumu izlenmiştir. Ayrıca, 25 yılında aynı bahçede beton tavalarda yetiştirilen 25 idris fidanında, dal kafeslerinde kültüre alınan C. adanai erginlerinin bırakmış olduğu yumurtalardan çıkan nimflerin gelişimi izlenmiştir. Bulgular Yayılışı C. adanai Türkiye ye özgü endemik bir tür olup, daha önceki yıllarda Adana ve Antalya da bulunduğu bildirilmiştir (Lodos ve Kalkandelen, 1981; Demir, 25). Zararlının İzmir de bulunduğu ilk kez bu çalışma sırasında belirlenmiş olup, saptandığı ilçeler ve türle bulaşık bahçelerin oranı Çizelge 1 de verilmiştir. C. adanai nın sürvey yapılan toplam 98 bahçenin % sında bulunduğu saptanmıştır. Bu sonuç türün İzmir İlinde yaygın bir tür olduğunu göstermektedir. Zararlıya sadece Menemen ve Dikili İlçelerindeki kiraz bahçelerinde rastlanmamış olmakla birlikte, bu bahçelerin çevresindeki kayısı, erik, zeytin gibi meyve ağaçlarında bulunmuştur (Çizelge 1). Çizelge 1. Cicadatra adanai Kartal nin yılları arasında İzmir de saptandığı ilçeler ve bulaşıklılık oranları (%). İlçe Kontrol edilen bahçe sayısı Bulaşık bahçe sayısı Bulaşık bahçe oranı (%) Bayındır Bergama Beydağ 4. Bornova Buca Dikili 1. Karaburun Kemalpaşa Kiraz Kınık Menemen 1. Menderes Ödemiş 5. Selçuk Tire 4. Torbalı Urla Toplam

5 Konukçuları C. adanai nın nimflerinin kiraz, zeytin, şeftali ve idris bitkilerinin köklerinde bulunduğu saptanmıştır. Erginlerin kiraz, idris, şeftali ve zeytin ağaçlarının sürgünlerinde beslendikleri gözlenmiş olup, kiraz, şeftali, kayısı, erik, vişne, zeytin, idris, elma, armut, ayva, badem, nar, mandarin, asma, yabani fıstık ve değişik yabancıotlar üzerinden erginleri toplanmıştır. Daha önce yapılan çalışmalarda türün erginlerinin; Lodos ve Kalkandelen (1981) tarafından asma, mandarin ve diğer turunçgil ağaçlarıyla söğüt, vişne, köygöçüren, peygamber çiçeği, meyan kökü ve bazı yabancıotlar üzerinde; Demir (25) tarafından ise mısır, incir, zeytin, susam, sarı çubuk, laden, kızılçam, söğüt ve otsu bitkilerden topladıkları bildirilmektedir. Zararı C. adanai nin bahçelerdeki kiraz, idris, badem, şeftali, zeytin, asma, kanyaş ve sirken bitkilerine yumurta bıraktığı saptanmıştır. Dişilerin yumurtalarını ağaçların bir yıllık canlı sürgünlerinde ovipozitörleri ile açtıkları çukurlara iki sıra halinde ve düzenli olarak bıraktığı belirlenmiştir. Dişilerin yumurta bırakmak için daha çok anaç olarak kullanılmak üzere yetiştirilen idris fidanlarını tercih ettiği gözlenmiştir. İdris fidanlarının bulunmadığı bahçelerde ise 1-2 yaşındaki genç kiraz fidanlarına yumurta bırakıldığı, bu şekilde ortaya çıkan zararın önemli olduğu ve zararın arttığı saptanmıştır. C. adanai nin yoğun bulunduğu bahçelerde bir yıllık sürgünlerde yumurta bırakarak oluşturulan zararın önemli olduğu dikkati çekmiştir. 25 yılında Kemalpaşa daki bazı bahçelerde idris fidanlarının bir yıllık sürgünlerinin % 7-8 ine yumurta bıraktığı ve bu sürgünlerin çoğunun kuruduğu belirlenmiştir. 26 yılında Bayındır Osmanlar Köyü nde, kiraz ağaçlarında yumurta bırakarak oluşturulan zararın ortalama % ( ), Yukarıkızılca daki deneme bahçesinde ise 1-2 yaşındaki fidanlarda % 44.96, yaşlı ağaçlarda ise % 1 oranında olduğu gözlenmiştir. Çalışma sırasında 28 yılında Yukarıkızılca daki bahçenin yumurta bırakma döneminde tamamen otla kaplı olması nedeniyle bu türün kanyaş ve sirken bitkilerine yumurta bıraktığı görülmüştür. Bu türün kiraz ağaçlarının sürgünlerinin % inde yumurta bırakarak zararlı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca zararlının bahçelerin içerisinde bulunan genç zeytin ağaçlarının sürgünlerinde yumurta bırakarak önemli zarar oluşturduğu dikkati çekmiştir. C. adanai nın Türkiye de elma, armut, badem ve erik gibi meyve ağaçlarının zararlılarından biri olduğu Bodenheimer (1958) tarafından da belirtilmiştir. Ergin çıkış zamanı ve süresi C. adanai erginlerinin yılları arasında doğada ilk ve son görüldüğü tarihler ile erginlerin doğada bulunma süreleri Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2. Cicadatra adanai Kartal nin İzmir İlinde yılları arasında doğada ilk ve son görülme tarihleri ve erginlerin bulunma süresi (gün). Yıllar Tarih Hava sıcaklığı ( o C) İlk görüldüğü Son görüldüğü Doğada Toprak Sıcaklığı ( o C) Orantılı nem (%) Tarih ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Hava sıcaklığı ( o C) ( ) 22.7 ( ) ( ) ( ) Toprak Sıcaklığı ( o C) Orantılı nem (%) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) bulunma süresi (gün)

6 Nimf gömleği sayısı/1 ağaç Ergin sayısı/1 kasa Nimf gömleği sayısı/1 ağaç Ergin sayısı/1 kasa Nimf gömleği sayısı/1 ağaç Ergin sayısı/1 kasa Nimf gömleği sayısı/1 ağaç Ergin sayısı/1 kasa Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 2(1): 6-15, 211 Çizelge 2 de, yıllara göre değişmekle beraber C. adanai erginlerinin haziran ayının ikinci haftasından itibaren doğada görüldüğü, eylül ayının üçüncü haftasına kadar geçen 63-9 günlük bir süreçte doğada bulundukları görülmektedir. Gözlem yapılan bahçelerde son dönem nimflerin gündüz saatlerinde topraktan çıkarak ergin döneme geçtikleri görülmüş ve bu süreçte aşağıda belirtilen noktalar dikkati çekmiştir: Mayıs ayı ortalarından itibaren son dönem nimflerin toprakta galeri açarak toprak yüzeyine yaklaştıkları; petek gözlerinde renk değişiminin başladığı, önce sarı, portakal sarısı, kırmızı ve mor rengin ortaya çıktığı, Toprak yüzeyine çıkan son dönem nimflerin (n=6) 3 dakika kadar rastgele gezindikten sonra çevredeki yabancıot, toprak keseği veya ağaç gövdelerine tutunarak kendilerini sabitledikleri ve yaklaşık 7 dakika sonra mesothorax ın uzunlamasına yırtıldığı, baş ve antenlerin nimf gömleği dışına öncelikle çıktığı ve 1 dakika sonunda erginin gömleği tamamen terk ettiği, Erginlerin (n=6) nimf gömleğini terk etmesinden yaklaşık 3-45 saniye sonra kanatların tamamen açıldığı ve erginin gömleğe tutunarak yaklaşık 5 dakika kadar bekledikten sonra uçtuğu, Ergin çıkışlarıının daha çok öğleden sonraki saatlerde gerçekleştiği gözlenmiştir. Yapılan literatür incelenmesinde, bu türün ergin çıkış dönemindeki davranışsal özellikleriyle ilgili herhangi bir bilgiye rastlanamamıştır. Ergin yoğunluğu C. adanai nın ergin yoğunluğunu belirlemek amacıyla yürütülen çalışmalarda gerek tahta kasa içerisine çıkış yapan ergin sayıları ile ağaç izdüşümünde bulunan nimf gömleği sayılarından yararlanılmıştır. Yukarıkızılca da yılları arasındaki ergin populasyon değişimi Şekil 2 de verilmiştir Adet/ 1 ağaç Adet/ 1 kasa Şekil 2. Cicadatra adanai Kartal nin Yukarıkızılca da yılları arasında ergin yoğunluğu (ergin sayısı/1 kasa, nimf gömlek sayısı/1 ağaç)

7 Dört yıllık veriler birlikte değerlendirildiğinde erginlerin haziran ayının ikinci haftasından ağustos ayının üçüncü haftasına kadar çıkış yaptıkları, en fazla çıkışın da temmuz ayının ilk iki haftasında olduğu görülmektedir. Bu bahçedeki dört yıllık ergin yoğunluğu karşılaştırıldığında ağaç tacı altına konulan kasalarda en fazla erginin 27 yılında; ağaç başına en yüksek nimf gömleğinin ise 25 yılında saptandığı görülmektedir. Ömür C. adanai nin ömrünü uzunluğunu belirlemek amacıyla Bornova da doğa koşullarında yıllarında dal kafesler içinde yapılan çalışmaların sonuçları Çizelge 3 te verilmiştir. Çizelge 3 incelendiğinde, dişilerin en kısa 6, en uzun 2 gün, erkeklerin ise en kısa 7, en uzun 2 gün yaşadıkları görülmektedir. Çizelge 3. Bornova da dal kafeslerinde kültüre alınan Cicadatra adanai Kartal nin ömrü. Eşeysel oran Yıllar Birey sayısı (n) Dişi ömrü (gün) Birey sayısı (n) Erkek ömrü (gün) ±4.16 (6-2) ±3.46 (7-18) ±2.7 (8-15) ±3.9 (1-2) Eşeysel oranı belirlemek amacıyla çalışmaların yürütüldüğü Yukarıkızılca daki bahçede yılları arasında, 1 adet ağacın tacı altına yerleştirilen kasaların içerisine çıkış yapan erginler toplanarak eşeysel ayrımları yapılmıştır. Yukarıkızılca da 25 yılında kasalarda toplam 31 erkek ve 46 dişi ergin toplanmış olup, E/D oranının 31/46=.67/1. olduğu, bu oranın 26 yılında (74 erkek ve 69 dişi) 74/69=1.7/1. olduğu, 27 yılında 68/84=.8/1.; 28 yılında ise 76/69= 1.1/1. olduğu ortaya konmuştur. Dört yılın sonuçları birlikte değerlendirildiğinde, sonuçların birbirini doğrular nitelikte olduğu ve her iki eşeyin oransal durumunun birbirine yakın bulunduğu anlaşılmıştır. Çiftleşme Kiraz bahçelerinde yapılan gözlemler sırasında iki çiftin (n=2) davranışları izlenmiş ve C. adanai erginlerinin saat 17 sıralarında çiftleştikleri ve çiftleşmenin yaklaşık 25 dakika sürdüğü saptanmıştır. Beamer (1928), kafeslerdeki ağustosböceklerinde sık sık çiftleşmenin olduğunu, çiftleşme süresinin birkaç dakika ile bir saat kadar zaman aldığını bildirmektedir. Yumurta bırakma Çalışmalar sırasında yılları arasında erginlerin ilk ve son yumurta bırakma tarihleriyle en yoğun yumurta bıraktıkları tarihler belirlenmiş olup, elde edilen bulgular Çizelge 4 te verilmiştir. Çizelge 4. Cicadatra adanai Kartal dişilerinin yılları arasında doğadaki yumurta bırakma dönemleri. Yıllar İlk yumurta bırakma tarihi Son yumurta bırakma tarihi Yumurta bırakma süresi (gün) Yumurta bırakımının yoğun olduğu dönem

8 Çizelge 4 incelendiğinde, C. adanai nin yıllarında 19 Haziran-3 Ağustos tarihleri arasında yumurta bıraktığı ve en yoğun yumurta bırakımının da haziranın son haftası ile temmuzun ilk iki haftasında olduğu, yumurta bırakma döneminin yıllara göre değişmekle birlikte gün sürdüğü saptanmıştır. C. adanai nin yumurta bırakmasına ilişkin gözlemler sonucunda ayrıca aşağıda belirtilen hususlar dikkati çekmiştir: Doğada erginlerin yumurtalarını 1 ile 18 saatleri arasında, en fazla yumurtayı ise saatleri arasında bıraktıkları; Dişilerin (n=5) idris sürgünlerine bir yumurta kümesini dakikada bıraktıkları, bir dişinin arka arkaya 3, 14 ve 27 adet yumurta kümesini bırakabildiği; Dal kafeslerine alınan erginlerin çıkışlardandan sonra üçüncü ve dördüncü günlerde yumurta bıraktıkları, yumurta bıraktıktan 1-2 gün sonra öldükleri; 25 yılında kafes içerisindeki idris fidanlarına bir dişinin (n=16) ortalama 69.25±15.55 (33-96) adet yumurta kümesi ve toplam 6-7 adet yumurta bıraktığı; 26 yılında bir dişinin (n=1) idris sürgünlerine 116 yumurta kümesi bıraktığı ve bir yumurta kümesinde 6-16 adet yumurta bulunduğu belirlenmiştir. Yumurta kümesindeki yumurta sayısının, yumurta bırakılan konukçu bitki çeşidine göre değiştiği görülmüştür. Bir yumurta kümesinde idriste 9.26±3.8 (6-12) adet, sirkende 16.6± 3.99 (12-22) adet yumurta bulunduğu saptanmıştır. Dişinin yumurta bıraktıktan sonra beyaz renkli köpüksü bir sıvı ile yumurta çukurunu kapattığı gözlenmiştir. Gerek Yukarıkızılca da doğa koşullarında ve gerekse Bornova da kafese alınan bireylerle yapılan gözlemlerde, erginlerin genellikle dalda baş aşağı konumunda iken yumurta bıraktıkları, ancak bazı bireylerin başları yukarıda olacak şekilde yumurta bıraktığı da görülmüştür. Yumurta bırakılan bitkiler Kiraz bahçelerinde, C. adanai nin gerek bahçe içerisinde ve gerekse bahçelerin çevresinde bulunan kiraz, idris, badem, şeftali, erik, zeytin, nar, asma, kanyaş ve sirken bitkilerine yumurta bıraktığı saptanmıştır. Yumurtalar ağaçların bir yıllık canlı sürgünlerine sıra halinde ve düzenli olarak bırakılmıştır. Yumurta bırakmak için bahçe içerisinde anaç olarak kullanılmak üzere yetiştirilen idris fidanlarını daha çok tercih ettiği görülmüştür. İdris fidanı olmayan bahçelerde özellikle 1-2 yaşındaki genç kiraz ağaçlarına yumurtaların bırakıldığı saptanmıştır. 26 yılında C.adanai dişilerinin yumurta bırakmak için tercih ettiği bitkilerin kalınlıkları ölçülmüş ve idriste (n=6) 2.63±.53 (2.-4.5) mm, kirazda (n=1) 3.2±.32 ( ) mm ve kanyaşta (n=1) 2.88±.49 ( ) mm olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, yumurta kümesindeki yumurta sayısının, konukçu bitki çeşidine göre değiştiği, bir yumurta kümesinde idriste 9.26±3.8 (6-12) adet, sirkende 16.6±3.99 (12-22) adet yumurta bulunduğu saptanmıştır. Yumurta açılımı C. adanai nin yılları arasında doğa koşullarında yürütülen yumurtalarının açılımını belirleme çalışmalarının sonuçları Çizelge 5 te verilmiştir. Çizelge 5. Cicadatra adanai Kartal nin yumurtalarının yılları arasında Yukarıkızılca da doğa koşullarındaki açılma tarihleri ve süreleri. Yıllar İlk yumurta bırakma tarihi İlk yumurta açılma tarihi Son yumurta açılma tarihi En yoğun yumurta açılım dönemi

9 Çizelge 5 te, yıllara göre değişmekle beraber temmuzun son haftasından itibaren yumurtaların açılmaya başladığı ve eylülün ayının ilk haftasına kadar sürdüğü görülmektedir. En yoğun yumurta açılımının temmuz sonundan ağustosun ortasına kadar devam ettiği görülmüştür. Yumurta açılımı sırasında birinci dönem nimflerin yumurta kabuğunu 2-5 dakika arasında tamamen terk ettiği belirlenmiştir. Önceki çalışmalar incelendiğinde C. adanai nin yumurta açılımı ile ilgili herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. Nimf gelişiminin belirlenmesi yılları arasında elde edilen nimfler laboratuvarda kültüre alınmıştır. Doğal koşullardaki ve kültüre alınmış olan nimflerde görülen morfolojik farklılıklar kaydedilmiş ve C. adanai nin 5 nimf dönemi geçirdiği belirlenmiştir. Nimf dönemlerinin sürelerine ilişkin bulgular Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6. Bornova daki bahçede doğa koşullarında kültüre alınan Cicadatra adanai Kartal nin ergin çıkış tarihleri ve nimf dönemleri süresi. Kültüre alındığı Ergin çıkış tarihi ve sayısı Tarih Nimf sayısı (n) Saksı sayısı Bitki Çıkış tarihi Çıkış yapan ergin sayısı (n) Kanyaş Nimf dönemleri süresi (ay) Çizelge 6 incelendiğinde, 29 Temmuz 24 tarihinde kanyaşta kültüre alınan birinci dönem nimflerden 11 Temmuz 26 tarihinde 1 ergin, 27 yılı haziran ve temmuz aylarında da toplam 4 ergin elde edilmiştir. Böylece saksılarda yetiştirilen kanyaş bitkilerinde C. adanai nin nimf dönemleri süresinin ay olduğu saptanmış olup, saksılara bırakılan, nimflerin ancak %1 inin ergin olduğu görülmüştür. Ayrıca 25 yılında Bornova daki bahçede beton tavalarda yetiştirilen 25 idris fidanında kültüre alınan C. adanai erginlerinin bırakmış olduğu yumurtalar 7 Ağustos tarihinden itibaren açılmaya başlamış ve çıkan nimfler beton tavada yetiştirilen fidanların kök bölgesine geçerek beslenmişlerdir. Aynı tavalarda 26 ve 27 yıllarında ergin çıkışı olmamış, ancak 28 yılında ergin çıkışı görülmüştür. C. adanai nin beton tavalarda çıkış yapan ergin sayısı ve tarihleri Çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 7. Bornova daki bahçede 7-15 Ağustos 25 tarihinde beton tavalarda yetiştirilen idris fidanları ve kanyaşta kültüre alınan Cicadatra adanai Kartal nin 28 yılında çıkan ergin sayısı. Kültüre alındığı tarih Kültüre alındığı Tava sayısı Bitki Ergin çıkış dönemi Ergin çıkış tarihi ve sayısı (adet) Çıkan toplam ergin sayısı Nimf dönemleri süresi (ay) İdris ve kanyaş Çizelge 7 de C. adanai nin doğa koşullarında beton tavalarda yetiştirilen idris ve kanyaşta 3 yılda bir döl verdiği görülmektedir. Literatürde C. adanai nin yılda verdiği döl sayısı ve nimf dönemlerinin süresi ile ilgili herhangi bir çalışmaya ulaşılamamıştır. Tartışma Yapılan çalışmalar bir bütün halinde incelendiğinde C. adanai erginlerinin haziran ayının ikinci haftasından itibaren doğada görülmeye başladıkları, eylülün üçüncü haftasına kadar geçen 63-9 günlük bir süreçte doğada bulundukları, en fazla ergin çıkışının temmuzun ilk iki haftasında olduğu saptanmıştır. İdris ve kiraz fidanlarının

10 olduğu bahçelerde yoğunluğun daha fazla dikkati çektiği görülmüştür. Yukarıkızılca daki bahçede dört yıllık ergin yoğunluğu karşılaştırıldığında ağaç tacı altına konulan kasalarda en fazla ergin (152 adet) 27 yılında; ağaç başına en fazla nimf gömleği (1156 adet) ise 25 yılında saptanmıştır. Bu bahçede populasyon yoğunluğunun dört yılda da yüksek olduğu gözlenmiştir C. adanai nin 19 Haziran 3 ağustos tarihleri arasında yumurta bıraktığı ve en yoğun yumurta bırakımının da haziranın son haftası ile temmuzun ilk iki haftasında olduğu, yumurta bırakma döneminin yıllara göre değişmekle birlikte gün sürdüğü belirlenmiştir. Yumurta bırakmak için kiraz bahçelerinin içerisinde bulunan ve anaç olarak kullanılmak üzere yetiştirilen idris fidanlarını daha çok tercih ettiği, idris fidanı olmayan bahçelerde ise özellikle 1-2 yaşındaki genç kiraz fidanlarına yumurta bıraktığı saptanmıştır. Yıllara göre değişmekle beraber temmuzun son haftasından itibaren yumurtaların açılmaya başladığı ve bu açılımın eylülün ilk haftasına kadar sürdüğü saptanmıştır. En yoğun yumurta açılımının temmuzun sonunda başladığı ve ağustosun ilk iki haftasında devam ettiği görülmüştür. Doğada saksılarda yetiştirilen kanyaş bitkilerinde C. adanai nin bir dölünü 2-3 yılda, beton tavalarda yetiştirilen idris ve kanyaşta ise bir dölünü 3 yılda tamamladığı görülmüştür. Doğa koşullarında idris fidanlarında ergin ömrünün dişide 6-2 gün, erkekteyse 7-2 gün olduğu saptanmıştır. Endemik olan bu türün izmir deki yayılışı, konukçuları, zararı ve biyolojisi konusunda yapılmış başka çalışma olmadığından elde edilen veriler temel bilgi niteliğindedir. Kaynaklar Beamer, R. H., 1928, Studies on the biology of Kansas Cicadidae. The University of Kansas Science Bulletin, 18: Bodenheimer, F. S., 1958, Türkiye de Ziraate ve Ağaçlara Zararlı Olan Böcekler ve Bunlarla Savaş Hakkında Bir Etüt. 32 s. Bora, T. ve Karaca, İ., 197, Kültür Bitkilerinde Hastalığın ve Zararın Ölçülmesi. Ege Üniv. Zir. Fak. Yayın No: 167, 43 s. Demir, E., 25, Antalya İlinin Auchenorrhyncha (Homoptera) Fauna ve Taksonomisi Üzerine Araştırmalar. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 8 s. (Basılmamış doktora tezi). Kartal, V., 1974, Ankara Çevresinde Cicadatra persica Kirk. (Homoptera: Cicadidae) nın Ekolojisi Üzerinde Araştırmalar, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Sistematik Zooloji Kürsüsü, 87 s, (Basılmamış doktora tezi). Lazarov, H. and Grigorov, S., 1958, Entomologia. Zemizdat, Sofia 453pp. Lodos, N. ve Kalkandelen, A., 1981, Preliminary list of Auchenorrhyncha with notes on distribution and importance of species in Turkey, V families Flatidae, Ricaniidae and Cicadidae. Türkiye Bitki Koruma Dergisi, 5 (2):