FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ II

Transkript

1 HAS 223 İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ II Doç. Dr. Şeyda ÇOLAK H.Ü. Fizik Müh.

2 Fiziksel Risk Etmenleri Çalışma ortam faktörleri arasında fiziksel etkenler önemli yer tutar ve meslek hastalıkları arasında fiziksel etkenlere bağlı olan hastalıklar sıklıkla gözlenir. Fiziksel Risk Etmenlerinin Sınıflandırması 1. GÜRÜLTÜ 2. TİTREŞİM 3. BASINÇ 4. TERMAL KONFOR 5. AYDINLATMA 6. RADYASYON

3 4. TERMAL KONFOR Termal konfor; çalışanların sıcaklık, nem, hava akımı, termal radyasyon vb. iklim şartları açısından, bedensel ve zihinsel faaliyetlerini sürdürürken uygun bir rahatlık içinde bulunmasıdır.

4 Termal Koşullara Bağlı Sağlık Sorunları Çalışma ortamlarında, normal sıcaklığının altında ve normal sıcaklığın üstündeki sıcaklık değerleri çalışan üzerinde sorun yaratmaktadır. Vücut sıcaklığındaki çok küçük değişimler bile, insanın konforu, fizik ve mental fonksiyonları bakımından önemlidir.

5 «Isı» bir enerji miktarı terimidir. «Sıcaklık» ise bir cismin ne kadar soğuk ve/veya sıcak olduğunu ifade eden niceliktir. Hava sıcaklığının fiziksel ölçüsüdür. Sıcaklık, termal konforun ana parametrelerindendir. İşyeri ortam sıcaklığı; «kuru (civalı) termometreler» ile ölçülür. Birimi; «Santigrat, Fahrenheit ve Kelvin dir» 5

6 HAVA SICAKLIĞI İnsan vücudunda tuz, asit, baz, şeker v.b. fiziksel ve kimyasal niceliklerin belli sınırlar içinde kalması gerekmektedir. Bu dengelerden bir başkası olan sıcaklık, sağlıklı bir kişi için 36 C değerindedir (Sıcaklık, sistemin ortalama moleküler kinetik enerjisinin ölçüsüdür). İnsan vücudu; ortamdaki havanın soğuması durumunda büzülerek, titreyerek, havanın ısınması durumunda ise terleyerek, devreye giren savunma sistemleri sayesinde, vücut ısısını sabit tutmaya çalışır. Ancak savunma mekanizmaları çalışırken insan rahatsız olur, iş verimi düşer, dengesi bozulur. Örnek: Kağıt, kumaş, yeraltı maden işletmeleri Demir-çelik, cam, çimento sanayii İşyerlerinde sıcaklık; C aralığında olmalıdır. 6

7 NEM Mutlak nem; birim havadaki su miktarıdır. Bağıl nem; havanın bünyesinde su buharı halinde tuttuğu mutlak nemin, bulunduğu sıcaklık ve basınç koşullarında tutabildiği azami su miktarına (maksimum nem) olan oranıdır. İSG yönünden bağıl nemin değeri önemlidir. Bir işyerinde bağıl nemin değerlendirilmesinde, sıcaklık ve hava akım hızı gibi diğer termal konfor koşullarının da göz önünde bulundurulması gerekir. Genel olarak bir işyerinde bağıl nem %30-80 arasında bulunmalıdır.

8 HAVA AKIM HIZI İşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızı temin edilmesi gerekir. Ancak, hava akım hızının iyi ayarlanması gereklidir. Çünkü vücut ile çevresindeki hava arasında hava akımının etkisi ile ısı transferi gerçekleşir. Bu transferin yönü sıcaklık değişimlerine bağlıdır. Hava vücuttan serinse, vücut sıcaklığı azalır, hava vücuttan sıcaksa vücut sıcaklığı artar. Hava akım hızının m/s değerini aşmaması gerekir. Daha hızlı hava akımları rahatsız edici esintiler halinde hissedilir.

9 Termal Radyasyon (Radyant Isı) Çevredeki cisimlerden yayılan ısı enerjisidir. Radyant ısı absorplanacağı bir yüzeye çarpmadıkça, ısı meydana getirmeyen elektromanyetik enerjidir. Örnek: Ocak, fırınlar ve kalorifer ekipmanlardan önemli miktarlarda radyant ısı yayılmaktadır. Termal radyasyondan korunmanın yolu, çalışan ile kaynak arasına, açığa çıkan ısıyı soğurmayan, yansıtıcı bir engel (erimiş maden veya cam külçeleri, vb.) maddeler koymaktır.

10 Termal konfor bölgesi; insanların iş yapma ve faaliyetlerini sürdürme açısından en rahat durumda oldukları bölgedir. Bunalım bölgesi; insanların vücutlarından ısı atmalarının güçleşmesi sebebiyle, hava akımı olmayan bir ortamda bunalma hissettikleri sıcaklık ve bağıl nem kombinasyonları bölgesidir. 10

11 Kapalı işyerlerindeki sıcaklık ve nemin, yapılan işin niteliğine uygun değerlerde tutulması esastır. Yazın sıcaklığın dayanılmayacak bir dereceye çıkmaması için işyerlerinde serinletici tedbirler alınmalı, kışın ise ortam ısıtılmalıdır. Aynı zamanda, yapılan işin özelliğine göre, uygun nem değeri sağlanmalıdır.

12 Ortam Sıcaklığının Değerlendirilmesi Psikrometre (Nem ölçer) Hava akım hızı ölçümü Anemometre Kuru-ıslak termometre Radyan sıcaklık ölçümü Siyah hazneli termometre

13 13

14 14

15 İnsanların bulundukları ortamlardaki hissettikleri sıcaklık, kuru termometre ile ölçülen sıcaklık değil, fizyolojik olarak hissettikleri sıcaklıktır. Bu sıcaklık, içinde bulunulan ortamdaki kuru termometre ile ölçülen sıcaklık, ortamdaki havanın nem değerine ve hava akım hızına bağlı olarak oluşan sıcaklıktır. Optimum çalışma aralıkları Ortam sıcaklığı: Yaz aylarında C Kış aylarında C Bağıl Nem: % Hava Akımı: 0,1-2,0 m/s

16 Yüksek sıcaklık riski olan işler; Metallerin eritilme işleri Demir döküm işleri, dökümhaneler Metalden eşya imali Cam sanayi Porselen ve seramik üretimi Tekstil endüstrisi Gıda maddeleri imalatı, fırınlar

17 Yüksek Sıcaklığa Bağlı Sağlık Sorunları Çalışan kişinin sıcaklıktan etkilenmesi ortam sıcaklığı, bedensel aktivite ve giysi türü ile ilişkilidir. Efektif sıcaklık; 29 C olursa, performans %5 düşer. Performans düşüşü ortam sıcaklığının 30 C olduğu durum için %10, 31 C olduğu durum için %17 ve 32 C olduğu durum için ise %30 dur.

18 Yüksek Sıcaklığa Bağlı Sağlık Sorunları 1. Isı yorgunluğu: Terleme sonucu kişide su kaybının hafif olduğu durumlar için yorgunluk hissi gözlenir. 2. Isı kramplar: Yüksek sıcaklığa bağlı ileri düzeydeki sıvı ve elektrolit kayıplarında vücuttaki büyük kas gruplarında ağrılı kasılmalar (potasyum eksikliği) gerçekleşir. 3. Sıcak çarpması: İleri düzeylerdeki sıvı kayıplarında ise ısı dengesi bozulur. Vücut ısısı arttığı halde terleme durur, vücut sıcaklığı C değerlerine yükselebilir. Bilinç bulanıklığı, koma, hatta ölüm gerçekleşebilir.

19 Ağır Etkiler Döküm, maden, metal işleri, yüksek fırınlar, cam fabrikalarında çalışanlarda görülür. Isı çarpması, hipotalamustaki ısı düzenleme sisteminin adaptasyon yetersizliği ve terlemenin durması sonucu oluşur. Vakaların dörtte biri ölümle sonuçlanır. Halsizlik, baş ağrısı, baş dönmesi, yürüyüş bozuklukları, mental bozukluklar, iştahsızlık, kusma vb. görülür. Vücut ısısı çok yüksek, deri kırmızı ve kurudur, terleme yoktur. 19

20 Yüksek sıcaklığa bağlı sağlık sorunlarının tedavisi Serinletmek, Sıvı ve elektrolitlerin tekrar vücuda vermek İnsan vücudunda ısı, tuz, asit, baz, şeker v.s. gibi bazı fiziksel ve kimyasal değerlerin belli sınırlar içinde kalması gerekmektedir.

21 Yüksek Sıcaklık için Kişisel Koruyucu Donanım Çok sıcak fırınlar karşısında çalışanlar, itfaiyeciler için yanmaya karşı dirençli koruyucu giysiler ve sıcak cisimleri elle tutarken ısı yalıtımı sağlayan koruyucu eldivenler kullanılmaktadır.

22 Soğukta Çalışma Gıda endüstrisinde soğuk hava depolarında çalışanlar, Yol bakım işçileri, polisler, tarım işçileri, ambulans-sağlık çalışanları, telefon, elektrik vb bakım işçileri, Balıkçılar, denizciler, deniz fenerinde çalışanlar, Deniz üzerindeki petrol istasyonlarında çalışanlar, Sporcular (dağcılar, kayakçılar)

23 Soğukta Çalışmada Sağlık Sorunları Soğuk ortamda çalışanlarda titreme refleksi oluşur. Sürekli soğukta çalışanlarda bu koruyucu mekanizmalar süreklilik kazanır ve kişi soğuğa daha dayanıklı hale gelir. Soğuk ortamda en sık görülen olay üşüme dir. İleri düzeyde olmadığı sürece yalnızca üşüme ciddi sağlık sorunu yaratmaz. Ancak üşümenin sonucu olarak el becerileri zayıflar. Bu durum beceri gerektiren işlemler bakımından önemlidir. Vücudun uç kısımlarından başlayarak (el, ayak parmakları, kulak kepçesi, burun ucu) donma ve doku kaybı gelişebilir. Ölümle sonuçlanabilir.

24 Soğuktan Korunma Üşüyen kişi ılık bir ortama alınmalı ve ısıtmak için kuru ve kalın giysiler giydirilmeli, bilinci açık ise ılık içecekler verilmelidir. İleri derecede soğuk maruziyetinde sıcak su banyosu (40-41 C) yararlı olabilir. Korunma bakımından açık havada, denizde çalışanları rüzgardan korumak önemlidir. Yırtılmaz, su geçirmez, elektrikle ısıtılabilen özellikte giysiler yararlıdır.

25 5. AYDINLATMA

26 Işık; insan gözüyle algılanabilen dalga boylarındaki elektromanyetik ışınımdır ( nm). Işığın ölçülmesine fotometri denir. Aydınlatma şiddeti ışık kaynağı ya da ışık yayan kürenin gücünü tanımlar. Bu değer birim alana düşen ışık akısıdır. 26

27 Işığın şiddeti mum (cd) dur. Işık kaynağının birim yüzey üzerinde yaptığı etkiye ise Aydınlanma (E) denir. Aydınlanma ışık şiddeti ile doğru orantılı ve uzaklığın karesiyle ters orantılıdır. Ayrıca, ışınlar ile yüzeyin normali arasındaki açının kosinüs fonksiyonu da vardır. Aydınlanma birimi Lüks dür. E = I / d². Cos α (Lüks = mum / m² ) Aydınlanmanın tüm yüzey üzerindeki etkisine «Işık Akısı» denir ve harfi ile gösterilir. Birimi Lümen dir. Φ = E (Aydınlanma). S (yüzey) 27

28 Görme; iş yerlerinde en çok ihmal edilen duyumuzdur. Bu nedenle, çalışanların sağlığının korunması için gerekli uygun fiziksel koşullarından birisi aydınlatma dır. İşyerlerinde uygun aydınlatma ile çalışanın göz sağlığı korunur, birikimli kas ve iskelet sistemi travmaları ve pek çok iş kazası önlenir,olumlu psikolojik etki sağlanır. Bu nedenle, işyerlerinde özellikle sanayi kuruluşlarında yapılan iş ve işlemin gerektirdiği uygun aydınlatmayı sağlamak gerekmektedir. 28

29 Aydınlatma İSG açısından, işyerlerinin öncelikle gün ışığı ile yeter derecede aydınlatılmış olması gerekir. Ancak işin konusu veya işyerinin yönelimi nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan durumlarda veya gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde, acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemlerinin de bulunması gerekmektedir.

30 Aydınlatmanın güneş ışığı ile yapılması esastır. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 13. Maddesinde «işyeri taban yüzeyinin en az 1/10 i oranında ışık almasına sağlayacak şekilde pencerelerin olması» şartı getirilmiştir. Gün ışığının yeterli olmadığı veya gece çalışmaları gibi hiç olmadığı durumlarda, suni aydınlatma yapılması gerekmektedir. Suni aydınlatma mümkün mertebe elektrik ile yapılmaktadır. Başka aydınlatma araçları kullanıldığında, ortamın havasının bozulmamasına, yangına ve patlamalara sebep olmamasına dikkat edilmelidir. 30

31 İyi bir aydınlatmanın nitelikleri Yapılan işe göre yeterli şiddette, Sabit, İyi yayılmış, Gölge vermeyen Işık rengi ve yansıması uygun Uygunsuz veya yetersiz aydınlatmanın sonuçları; Sinirleri gerer, Yorgunluk yapar, Göz yorgunluğuna neden olur, Görme etkinliğini azaltır, İş yapmayı zorlaştırır, İş verimini azaltır, İş kalitesini bozar, Ekonomik zararlara yol acar.

32 İşyerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri yerler en az 20 lüks ile aydınlatılacaktır. Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yük asansör kabinleri, malzeme stok ambarları, soyunma ve yıkanma yerleri, yemekhane ve tuvaletler en az 100 lüks ile aydınlatılacaktır. Normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar, konserve ve kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az 200 lüks ile aydınlatılacaktır. Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks ile aydınlatılacaktır. Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüks ile aydınlatılacaktır.

33 Aydınlatma miktarı Ayrıntılı işler kaba işlere göre daha fazla ışık gerektirir. Sanayide işin inceliğine ve tehlikesine göre aydınlatma düzeyi değişebilir.

34 6. RADYASYON

35 RADYASYON 1. İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon (E <10 ev): RF, MD, Görünür Bölge ve UV bölgesini (390 nm - 1nm) içerir. Örnek: Baz istasyonları, cep telefonları, mikrodalga fırınlar, radarlar, yüksek gerilim hatları vs. 2. İyonlaştırıcı Radyasyon (E >10 ev): X-ışınları ( nm), gama ışınları. Örnek: Elektron, pozitron, proton, alfa parçacıkları, nötronlar, ağır iyonlar, mezonlar vb. 35

36 (E <10 ev) (E >10 ev) = nm E = kev = 30x x10 15 Hz

37 İYONLAŞTIRICI RADYASYON RADYOAKTİVİTE Kararsız atom çekirdeklerinin yüksek enerjili elektromanyetik dalga (X-ışınları, -ışınları) veya yüksek enerjili yüklü parçacık (elektron, pozitron, proton, nötron, beta parçacığı, parçacığı, vb.) emisyonu ile parçalanması olayıdır. Bu etkiler iç elektron ve/veya çekirdek tepkimeleri sonucu ortaya çıkmaktadır.

38 Dünya genelinde kişi başına yaklaşık 2.8 msv yıllık doza maruz kalınmaktadır.

39 DOĞAL RADYASYON KAYNAKLARI - Kozmik ışınlar - Yerkürede bulunan kısa yarı ömürlü radyo izotopların yaydığı gama ışınları Kozmik %16 Radon %55 - Vücudumuzdaki radyoaktif elementler - Radyumun bozunması sonucu salınan radon gazı (yer ve bina) Gama 19% 39 Dahili %10

40 YAPAY RADYASYON KAYNAKLARI Tıpta teşhis ve tedavi amaçlı olarak Nükleer güç santralleri Atom bombası denemeleri ( ) Bazı tüketim malzemeleri (tv sistemleri, paratoner, lüminesanslı saatler vb.) Kömür ve fosfat kayaları Endüstriyel radyasyon kaynakları vb.

41 İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği, Çok Tehlikeli İş Kolları Uranyum ve toryum cevherleri madenciliği, diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı, uranyum, plütonyum ve toryum cevherlerinin zenginleştirilmesi (nükleer reaktörler), nükleer yakıtların işlenmesi, metallerin ve metal cevherlerinin toptan ticareti, uranyum ve toryum cevher ticareti, hastane hizmetleri, insan sağlığı ile ilgili diğer hizmetler, analiz veya raporlama olmaksızın teşhis amaçlı görüntüleme hizmetleri (tıp doktorları dışında yetkili kişilerce sağlanan röntgen, ultrason, manyetik rezonans (MR) vb. görüntüleme hizmetleri) (hastane dışı) 41

42 İlgili Yönetmelikler Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalıştırılacakların mesleki eğitimlerine dair yönetmelik ( ). Kanserojen veya mutajen maddelerle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik ( ). Sağlık kuralları bakımından günde azami yedi buçuk saat veya daha az çalışılması gereken işler hakkında Yönetmelik ( ). Çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma usul ve esasları hakkında yönetmelik( ). 42

43 Dünya genelinde kömür madeni dışındaki madenlerde sayıları 1 milyon civarında olan çalışanın aldığı doz ortalamanın üstündedir. Kömür madenlerindeki radon seviyesi genellikle havalandırma koşullarının yeterli ve uygun olmadığı yerlerde işçi başına soğurulan yıllık radyasyon dozu 15 msv'i geçer! Uçak yolculukları sırasında uçuş personelinin kozmik ışınlardan aldıkları dozlar uçuş yüksekliği ve zamanına bağlı olup ortalama yıllık doz 3 msv civarındadır.

44 TETKİK Radyoloji Etkin Doz Eşdeğeri (msv) TETKİK Nükleer Tıp Etkin Doz Eşdeğeri (msv) Akciğer Grafisi Akciğer Skopisi Kemik Beyin Karın Kalp Barsak Karaciğer/Dalak Anjiyografi 6-8 Akciğer Mamografi 1 Böbrek BT 4-3 Troid

45 İyonizan Radyasyonun Tüm Vücuda Etkileri 1. Belirli bir eşik doz üzerinde herkeste görülen bu somatik etkilere non-stokastik etki (deterministik etki) adı verilir. Bu etki soğurulan doza bağımlıdır ve genellikle 0.25 Sv değerinin üzerinde gözlenir. 2. Herhangi bir eşik değerin söz konusu olmadığı düşük enerjili iyonize radyasyon dozu soğurumlarına gözlenen etki stokastik etki (geç etki) olarak tanımlanır. Bu etkiler, belli bir latent evrenin sonunda kişinin kendisinde (somatik) malign hastalıklar (kanser) şeklinde ortaya çıkabileceği gibi, sonraki nesillerde de (genetik etki) ortaya çıkabilir.

46 Denetimli alanların girişlerinde ve bu alanlarda radyasyon uyarı levhalarının bulunması zorunludur: 46

47 RADYASYONDAN TEMEL KORUNMA YÖNTEMLERİ ZAMAN UZAKLIK ENGEL 1. ZAMAN: Radyasyona maruz kalan kişinin kaynakla etkileşimde olduğu süredir. Mümkün olduğunca kısa olmalıdır. Doz = (Doz Şiddeti) x (Zaman) 2. UZAKLIK: Radyasyon şiddeti uzaklığın karesi ile ters orantılı olarak azalmaktadır. Uzaklık, mümkün olduğunca fazla olmalıdır. 3. ENGEL (ZIRHLAMA): Etkili bir koruma için radyasyon kaynağı ile kişi arasına, radyasyon türüne uygun engel konulmalıdır.

48 RADYASYONDAN KORUNMA 1. JUSTİFİKASYON (Gerekçelendirme-Net Fayda): Kişilere veya topluluklara, radyasyon hasarlarına kaşı net bir yarar sağlamayan radyasyon uygulamalarına izin verilmemelidir. 2. OPTİMİZASYON (Optimum Doz Alınması / ALARA): Uygulamalarda net yararı maksimize etmek üzere ışınlanan kişilerin sayısı, bireysel dozun büyüklüğü, ekonomik ve sosyal faktörler dikkate alınarak, mümkün olan en düşük dozun alınmasının başarılmasıdır. ALARA (As Low As Reasonably Achievable) 3. DOZ SINIRLARI: Halk için izin verilen yıllık radyasyon dozu 1 msv Sağlık personeli için izin verilen yıllık radyasyon dozu 20 msv 48

49 İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Her çalışma için, gerekli radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı kullanılacaktır. Kaynak ile işçiler arasında uygun bir aralık bulunacaktır. İşçilerin, kaynak yakınında mümkün olduğu kadar kısa süre kalmaları sağlanacaktır. Kaynak ile işçiler arasında uygun koruyucu bir paravan konulacaktır. İşçilerin ne miktarda radyasyon aldıkları özel cihazlarla (kişisel dozimetre) ölçülecek ve bunlar en geç ayda bir defa değerlendirilecektir. Alınan radyasyon, izin verilen dozun üstünde bulunduğu hallerde, işçi bir süre için bu işten uzaklaştırılacak, böylece yıllık toplam doz korunacaktır. IR ışınlar saçan işlerde çalışan işçilere, bu ışınları geçirmeyen gözlükler ile diğer uygun kişisel korunma araçları verilecektir. IR ışınlar saçan işlerde çalışacak işçilerin, işe alınırken genel sağlık muayeneleri yapılacak, özellikle görme durumu ve derecesi tayin olunacak ve gözle ilgili bir hastalığı olanlar bu işlere alınmayacaklardır.

50 Yıllık dozun, izin verilen düzeyin 3/10 unu aşma olasılığı bulunan yerlerde görev yapan kişilerin, kişisel dozimetre kullanması zorunludur. Dozimetrelerin denetimi TAEK tarafından yapılır (Madde 21). Film Dozimetreleri TLD Dozimetreleri Elektrodozimetreleri Kimyasal Dozimetreler Cam Dozimetreleri

51 DENETİMLİ ALANLAR Radyasyon görevlilerinin giriş ve çıkışlarının özel denetime, çalışmalarının radyasyon korunması bakımından özel kurallara bağlı olduğu ve görevi gereği radyasyon ile çalışan kişilerin yıllık doz sınırlarının (ardışık beş yılın ortalaması) 3/10 undan (6 msv) fazla radyasyon dozuna maruz kalabilecekleri alanlardır (Madde 15).

52 Denetimli alanlar içinde radyasyon ve bulaşma tehlikesi bulunan bölgelerde geçirilecek sürenin sınırlandırılması ile koruyucu giysi ve araçlar kullanılması gerekliliğini gösteren uyarı işaretleri bulunmalıdır (Madde 15, 22). Örn: Tek kullanımlık koruyucu giysiler, kurşun bazlı materyal içeren özel giysiler

53 GÖZETİMLİ ALANLAR Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırlarının 1/20 sinin aşılma olasılığı olup, 3/10 unun aşılması beklenmeyen, kişisel doz ölçümünü gerektirmeyen, çevresel radyasyonun izlenmesini gerektiren alanlardır.

54 Radyasyon Çalışanları (3153 sayılı Yasa) Radyasyonla çalışanların haftalık çalışma süresi en fazla 35 saattir (günlük 7 saat uygulaması). Çalışanın mesai dışında nöbete çağrılması durumunda mesaide çalışılan süre, haftalık çalışma süresine dahil edilir. Radyasyon çalışanlarının yıllık izinlerine ek olarak, senede dört hafta tatil yapmaları zorunludur (Şua İzni). Erken emeklilik hakları (her 360 günü için 90 gün fiili hizmet süresi zammı) bulunmaktadır.

55 Mevzuat Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği ( ve RG) Radyasyon görevlileri için yıllık doz sınırları ardışık beş yılın ortalaması 20 msv i, herhangi bir yılda ise 50 msv i geçemez. El, ayak veya cilt için 500 msv dir. Halk için izin verilen radyasyon dozu 1 msv 55

56 Dünyada nükleer endüstri alanında yaklaşık kişi çalışmaktadır. Medikal alanda çalışanların sayısı 'un üzerindedir. Yapay kaynaklar nedeni ile mesleki olarak ışınlananların doz ortalamaları yılda 1mSv'den daha düşüktür. Uranyum madenciliği dışında yapay kaynaklar nedeni ile alınan yıllık ortalama doz yıllık 2 msv'nin altındadır.

57 İYONİZE OLMAYAN RADYASYON İyonize olmayan radyasyonun enerjisi 10 ev dan daha düşük enerjilidir. Bu enerji, molekülleri iyonize etmek için çok düşük, kimyasal bağların kırılması için de zayıftır. Yapılan birçok araştırma; iyonlaştırıcı olmayan radyasyon kaynaklarının yarattığı manyetik alandan, kaynak yoğunluğu ve enerjisine bağlı olarak çevre ve insan sağlığının etkilendiğini göstermektedir. 57

58 İYONİZE EDİCİ OLMAYAN RADYASYON 1. Doğal ElektromanyetikDalga Kaynakları: Güneş, yıldızlar, atmosferik deşarj (yıldırım), vb. 2. Yapay Elektromanyetik Dalga Kaynakları: Yeraltı ve yerüstü elektrik hatları, yüksek gerilim hatları, trafo merkezleri, elektrikli trenler, elektrikli ev aletleri, bilgisayar, vericiler, telsiz haberleşme sistemleri, hücresel telefon sistemleri (GSM baz istasyonları ve GSM telefon cihazları), radyoloji aletleri vb.

59 İyonlaştırıcı olmayan radyasyon, madde içerisinden geçerken yüklü iyonlar oluşturmak yerine, molekül ve atomların dönüsel, titreşimsel veya elektronik değerliğini değiştirme yeteneğine sahiptir. Yapılan bazı araştırmalar; iyonlaştırıcı olmayan radyasyondan, kaynak yoğunluğu ve enerjisine bağlı olarak çevre ve insan sağlığının etkilendiğini göstermektedir.

60 Ortamdaki iyonlaştırıcı olmayan elektromanyetik dalgaların etkisinde kalma sonucunda canlılarda iki tür etki oluşabilir: 1. Isıl etkiler: Vücut tarafından soğurulan iyonize olmayan elektromanyetik enerjinin ısıya dönüşmesi ve vücut sıcaklığında artışa neden olması olarak tanımlanır. Bu sıcaklık artışı, ısının kan dolaşımı ile atılarak dengelenmesine dek sürer. Örnek: 12 dakika cep telefonu ile konuşma sonrasında beyinde sıcaklık artışı ortalama 0,1 C olacak şekilde ölçülmüştür. 2. Isıl olmayan etkiler: İyonize olmayan radyasyonun etkili olduğu iddia edilen bozukluk ve hastalıklar arasında beyin aktivitelerinde değişiklikler, uyku bozuklukları, dikkat eksilmeleri, baş ağrıları vb. vardır. Ancak bu riskler çok yüksek deneysel dozlar ve yüksek sürelerde geçerli olmaktadırlar. 60

61 Ultraviole (UV): UV ve Güneşten korunmak için açık renk, ince pamuklu kumaştan yapılmış giysiler giyilmeli, şapka ve güneş gözlüğü kullanılmalıdır. Koruyucu kremlerden yararlanılmalıdır. Kaynak işlemleri sırasında ise maske, koruyucu gözlük ve eldivenler ile yüz ve gözler korunmalıdır. UV; Gözlerde kızarma, kaşıntı, sulanma ve ağrıya neden olur. İleri etkilenmelerde göz yüzeyinde ülserasyonlar görülebilir. Mikrodalga (MD); MD fırınlarda, TV ve radyo verici antenlerinde, uydu iletişiminde, kablosuz internet erişiminde, bluetooth kulaklıklarda, mağaza güvenlik sistemlerinde vb alanlarda kullanılır. Dokularda sıcaklık artışına neden olabilir. Infrared (IR); Katı maddeler ve metaller eritilirken akkor haline geldiklerinde çevreye IR radyasyonu yayarlar. Kızılötesi ışınlar ulaştıkları dokuda sıcaklık artışına yol açarak katarakt vb semptomların gelişmesine yol açabilirler. Uygun gözlük kullanılmalıdır.

62 RF Radyasyonu: Yakın zamana kadar radyo dalgalarına bağlı herhangi bir sağlık sorunu olmadığı görüşü hakimdi. Son yıllarda özellikle yüksek gerilim hatlarına yakın bölgelerde oturan ve çalışanlarda bazı malign hastalıklar görüldüğü bildirilmektedir. Ancak RF radyasyonun sağlık sorunu yaratmadığını söyleyen birçok çalışma da vardır. Kesin bir görüş için, bu konuda yapılacak çok sayıda araştırmaya gerek duyulmaktadır. Cep telefonlarının zararlı etkisinden kaçınmak için; - uzun süreli telefon görüşmelerinden kaçınmak, -mobil telefonları çocuklara kullandırmamak, - baz istasyonları, TV ve radyo vericilerine gereksiz yere yaklaşmamak, - mobil telefonları kulaklık ile kullanmak, ekstra özelliklerinden (çalar saat vb) kaçınmak, sms özelliğini tercih etmek -Asansör, metro vb yerlerde kullanmamak gerekir.

63 MOBİL TELEFON ( MHz) Kanser yapan maddeleri her yıl düzenli olarak özelliklerine göre gruplara ayıran Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC), elektromanyetik alanları muhtemel kanserojenler olarak bilinen 2-B grubu olarak sınıflandırmıştır. Grup 2B: İnsanlardaki kanserojenik etki için deliller sınırlı ve yetersiz olan kimyasal maddeler bu kategoriye dahil edilir. SAR: 2 W / kg (Özgül Soğurma Oranı)

64 Elektromanyetik Radyasyondan Korunmak Elektrikli aletleri mümkün olduğunca kullanıcıdan uzakta çalıştırılmalıdır. Elektromanyetik etki mesafe ile hızla azalacaktır. Kullanılmayan elektrikli aletler ya kapalı tutulmalı veya fişten çıkartılmalıdır. Stand by konumunda elektromanyetik kirlilik yayılmaktadır. Düşük radyasyonlu bilgisayar ekranı veya ekran filtresi tercih edilmelidir.