Sürdürebilir Kalkınma Eğitimi. Esra Başak 03 Ağustos 2007

Transkript

1 Ekosistemlerin ekonomik değerleri Sürdürebilir Kalkınma Eğitimi Esra Başak 03 Ağustos 2007

2 Giriş Ekonomik göstergeler hangi alanlarda, hangi tarz kararları almak için kullanılabilir? Ekosistemlerden elde edilen ekonomik değerler denilince hangi örnekler akla geliyor?

3 Özet Toplam Değer Ekosistem İşlevleri ve Uygulama Alanları Tuz Gölü ÖÇKB Değerleri Diğer ekosistem örnekleri

4 TOPLAM EKONOMİK DEĞER Kullanım Değeri Kullanım dışı Değerler Doğrudan kullanım değeri Doğrudan kullanılan ürün ve hizmetler Tedarik ör. balık, kereste Doğal maddeleri işlemeyen kullanım kültürel hizmetler Dolaylı kullanım değeri Dolaylı olarak kullanılan hizmetler Düzenleme hizmetleri (ör. selden koruma, erozyon kontrolü, tozlaşma) Seçenek değeri Kendi kuşağımız içinde potansiyel kullanım ör. Yeni farmasötik uygulamaların keşfi Miras değeri Gelecek kuşaklar için önem Tüm hizmetler Var oluş değeri Diğer canlı türlerin varoluş hakkı Habitat hizmetleri (panda, kelaynak için habitat)

5 TOPLAM DEĞER / Önem Ekonomik (TED) (verimliliğe dayalı) Sosyo-kültürel (adalet) Ekolojik (denge) Kullanım değerleri Kullanım dışı değerler doğrudan dolaylı seçenek vasiyet Var olma değeri Doğadaki öz değer -Doğru-dolaylı tüketim -Gelir, istihdam -Diğer refah göstergeleri -Etik etkenler -Sosyal sağlık/refah -Sağlık (öz. zihinsel) -Doğallık -Benzersizlik -Çeşitlilik

6 Ekosistem İşlevleri Kompleks ekolojik süreçlerin çevresel planlama, yönetim ve karar verme süreçlerinde faydalı olabilecek bilgiye dönüştürülmesi

7 Ekosistem İşlevleri enerji Ekosistem yapısı ve süreçleri Ekolojik Değerler Ekosistem İşlevleri 1. Düzenleme 2. Habitat 3. Üretim 4. Bilgi 5. Taşıma Ekosistem Ürün ve Hizmetleri Sosyo-kültürel Değerler Toplam Değer Alan politikalarını ve yönetim seçeneklerini belirleyen karar alma süreci Ekonomik Değerler

8 İklimsel düzenleme (C-tutma dâhil) Su düzenleme Toprak tutma Su arıtımı Biyolojik kontrol Ekosistemİşlevleri (ürün ve hizmetler) Üretimİşlevleri Su Besin Hammadde Yakıt ve enerji Genetik kaynaklar Tıbbi kaynaklar Dekoratif kaynaklar Düzenleme İşlevleri Refüj (biyoçeşitlilik) Barınak işlevi Biyo-jeokimyasal döngüler Toprak oluşumu Besin düzenleme (Ekili) Ekosistem Taşıma İşlevleri Alanın ekim ve taşıma (ör. nehirlerde) gibi insan faaliyetleri için kullanımı Habitat İşlevleri Supporting Services (replace!) Bilgi İşlevleri Estetik bilgi Rekreasyon ve turizm Sanatsal ilham, folklor vb Ruhani ve tarihi bilgi Bilim ve eğitim

9 Ekosistem İşlev ve Göstergeleri İşlev Tipolojisi Tanım Hizmet ve Ürünler (örn) Göstergeler (örnekler) Üretim İşlevleri Üretim işlevleri Doğa bazlı kaynaklar Hammaddeler, gıda toplama Hasat edilen veya toplanan ürünlerin stoku, akışları Taşıma işlevleri Alanların insan kullanımına ayrılması Tarım, Balık çiftlikleri, Ulaşım Ekim için toprak/suyun uygunluğu (mineraller, Ph ) Düzenleme İşlevleri Peyzajdaki ekolojik işleyişe dayalı faydalar Hava-Su temizlemesi, iklim düzenlenmesi, Karbon tutma Arıtma kapasitesi (ör. denitrifikasyon); karbon tutma kapasitesi Habitat İşlevleri Yaşamsal destek hizmetleri Canlı türleri için barınma, üreme Nesli tehlike altında olan tür sayısı; Bilgi İşlevleri Maddi olmayan faydalar Rekreasyonel kullanım, kültürel-tarihi katkı, bilim ve eğitim Ziyaretçi sayısı, kültüreltarihsel peyzaj unsurları, araştırma ve eğitim programları sayısı

10 İşlev analizinin bölgesel planlama ve yönetimdeki kullanımı Farklı kullanımlar birçok paydaş ve çoğunlukla çıkar çatışmaları Su arıtımı Su temini Belde kullanımı Atıksu arıtımı Doğa koruma Endüstri Hidro-elektrik Tarım Evsel kullanım Sulama Rekreasyon -Çok-amaçlı arazi/ekosistem kullanımını nasıl optimize etmeli? koruma ve kalkınma arasındaki aldı-verdiler

11 İşlevlerin fiyatlandırılması Piyasa değerlerinin varlığı veya yokluğunda, doğal kaynakların ve ekosistemlerin sağladığı hizmet ve ürünlere rakamsal veya parasal değerlerin biçilmesini amaçlar.

12 Doğaya paha biçilemez ama değerli! Sel zararı İstihdam kaybı Su kirliliği bedeli Ekosistem kaybı bedeli >> 250 milyar ABD $/yıl (Science, 2002) (zarar-bedelleri, yerine getirme & restorasyon bedelleri vb ) Doğa koruma için sadece 6,5 milyar/yıl (2,5%) harcanıyor. Ürün kaybı Hava kirliliği bedeli Erozyon bedeli Niye hala sürdürebilir olmayan kalkınmaya destek veriyoruz? (sağlığımız, vergi paramız ve iyi oluş/refahımızı etkilemesine rağmen)

13 İşlevlerin fiyatlandırılması Fiyatlandırma Yöntemleri A- Doğrudan Piyasa Fiyatlandırması (ör. kereste vb hammaddeler) B- Dolaylı Piyasa Fiyatlandırması Kaçınılan Maliyet: bir ekosistem işlevinin yokluğunda oluşacak maliyetler; (ör. selden kaynaklanan zararlar) Yerine koyma/onarma Maliyeti: ekosistem işlevini yerine koyma bedeli (ör. doğal atık arıtımı) Restorasyon Maliyeti: kaybedilmiş ekosistemi veya işlevlerini restore etme bedeli (ör. erozyona karşı ağaçlandırma) Önleme Maliyeti: kaybedilmiş işlevlerin negatif etkilerini hafifletme bedeli (ör. yer değiştirme/yerine koyma veya kaynak kullanımı) Seyahat Maliyeti: işlevi kullanmak üzere yapılan seyahatin maliyeti (ör. ekoturizm ve rekreasyon) Faydacı Fiyat: Piyasaya yansıyan hizmet talebi (ör. doğal özelliklerin emlak fiyatlarını etkilemesi) C- Hipotetik Fiyatlandırma ödemeye istekli olunan bedel (veya kayıpları için tazminata razı olunan bedel) anketleri

14 Küresel Ölçekte Ekosistemlerin Ekonomiye Katkısı Dünya üzerinde 16 biyom ve 17 ekosistem işlevi üzerine yapılan ekonomik analizde, yılda ortalama 33 trilyon ABD $ fayda olduğu saptanmıştır. (Costanza ve ark. 1997)

15

16 Su Arıtımı Kaçınılan Maliyet İkincil arıtma (organik) (26 kg BOD/ha/gün = 300 kişi denk) $ / ha / yıl Üçüncül arıtma (besinler) -N: ortalama kg/ha/yıl) -P: ortalama 750 kg/ha/yıl) $ / ha / yıl Yerine koyma/onarma Maliyeti: New York şehri, Catskill Dağlarındaki ekosistemlerin sağladığı su havzası koruma işlevini restore edip koruma altına almak için 600 milyon ABD $ harcadı (yeni bir su arıtma tesisi kurmak 6 milyar US$ a patlardı) -> 5 milyar ABD $ cepte!

17 İşlevlerin fiyatlandırılması Fiyatlandırma çalışması ve bütüncül bir kâr-maliyet analizi için gerekenler: Farklı mesleki formasyonlardan oluşan bir ekip Sistem sınırlarını iyi tanımlamak Sosyo-Ekonomik ve ekolojik veri Zamansal ve finansal kısıtlamaları ön görmek Çok kriterli karar verme mekanizması

18 Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Tuz Gölü: 2. en büyük gölümüz Satelit Göller: Kulu (Ramsar), Tersakan, Bolluk ve Eşmekaya (hepsi Önemli Doğa Alanı) ÖÇKB: 2000 yılından beri bu statüde; 1992 den beri Doğal SİT Tuz Gölü ÖÇKB: Türkiye ve Avrupa daki en büyük koruma alanı (+/ ha) Toplam Değeri??

19

20 Doğa koruma ve ekonomik fayda TUZ GÖLÜ ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ (2002 verileri) Doğanın değişime uğradığı işlevler Doğrudan Piyasa Tarım Değerleri Yıllık Parasal Akış (ABD $ x 1000) Doğa bazlı işlevler Hayvancılık Tuz madenciliği Balıkçılık 56 Turizm 107 Saz kesimi 1506 Toplam Dolaylı Piyasa Değerleri Önleme Maaliyetleri Meyva bahçeleri 182 Yabani besinler 1510 Çömlekçilik 36 Atıksu depolama Atıksu 203 temizleme Toplam

21 Tuz Gölü ÖÇKB Toplam Değer Tablosundan bir Örnek: Natural and Semi natural Habitats Human Infrastructure Total Value for Tuz Gölü Specially Steppes (46%) Salt Lakes (25%) Agriculture (27%) Protected Area Surface areas (ha) Functions Central Irano- Anatolian glasswort swards Irano-Anatolian salt steppes and saltmarshes Central Irano- Anatolian steppes Palearctic Habitats Humid grassland & tall herb communts Regulation Functions Gas and climate regulation ++?? Disturbance prevention Water regulation Water supply Habitat Functions Refugium function Production Functions Honey 5, ,02 Fungi Carrier Functions Grazing 104,65 104,65 209,3 209, Agricultural Revenues ,86 NaCl mining ,13 NaSO4 mining ,05 Waste storage ,56 Total economic values 106,76 106,76 217,13 209,3 356, ,33 Total ecological values 5 (+) 6 (+) 6 (+) 7 (+) 7 (+) 1 (+) 6(-) 10 (-) Total socio-cultural val. 5 (+) 5 (+) 5 (+) 6 (+) 5 (+) 3 (+) 1 (+) 1 (-) Irano-Anatolian salt lakes Salt lake islands Extensive cultivation Flooded agriculture Total Annual Value $ Total value $/ha/yr

22 Doğa koruma ve ekonomik fayda Tuz Gölü ÖÇKB'sinden elde edilen toplam parasal değerlerin dağılımı Balıkçılık 0,01% Ekoturizm 0,03% Atık su temizleme 0,05% Doğal ürünler 0,72% Sodyum çıkarımı 4% Hayvancılık 42,81% Atık su depolama 12,9% Tarım 39,49%

23 Ekosistem işlevleri 1. DÜZENLEME İŞLEVLERİ: 3. ÜRETİM İŞLEVLERİ: Biyokimyasal döngü (ör: hava kalitesinin düzenlenmesi) İklimsel düzenleme (ör: uç hava koşullarına tampon) Suyun düzenlemesi (ör: selden korunma) Su temini Toprağın tutulması (ör: erozyon kontrolü) Toprak oluşumu Biyo-enerji sabitleştirmesi Besin döngüsü (N, P gibi temel besinlerin sistemde tutulması) Atık temizleme (ör: suyun arıtımı) Besin (sürdürebilir sistemler kapsamında yenebilir bitki ve hayvanlar) Ham maddeler Yakıt ve enerji (yenilebilinir enerji kaynakları) Tıbbi maddeler (ilaçlar) Genetik maddeler Süs amaçlı ürünler 4. BİLGİ İŞLEVLERİ: Estetik bilgi Biyolojik kontrol (ör: böcek kontrolü) Rekreasyon ve (eko-)turizm 2. HABİTAT İŞLEVLERİ: Kültürel ve sanatsal ilham Barınak işlevi (sürekli alanda yaşayan Manevi ve tarihi bilgi ve/veya göç eden canlılar için yaşam alanı) Bakım işlevi (üretimi yapılan türlerin Bilimsel ve eğitsel bilgi üreme alanı) De Groot, 2002

24 Orman/ha Kereste Odun dışı ürünler 50 /ha CO 2 tutma /ha /ha 50 /ha XXX000 /ha/yıl 200 t CO 2 /ha/yr 20 /t CO 2 (Temmuz 2007 fiyatı) Erozyon kontrolü Traşlanmış alanda erozyon = 500t/ha/yr 50 /t üst toprak

25

26 Endonezya da Leuser Yağmur Ormanı MP nın toplam ekonomik değeri Dinamik modelleme ( yılları için) Üç senaryonun karşılaştırılması: koruma, seçili kesim, traşlama 30 yıl için, %4 iskonto oranıyla, ekosistem hizmet ve ürünlerinin toplam ekonomik değeri: US $7.0 milyar traşlama senaryosu ; US $9.5 milyar doğa koruma senaryosu ; US $9.1 milyar seçili kullanım/kesim senaryosu. (van Beukering ve ark. 2002)

27 Kanada da üç farklı sulakalan drenaj sübvansiyonlarının değerlendirmesi 9000 Sulak alan - Kanada ABD$/ha Drene edilmediği takdirde Yoğun tarım yapıldığında (van Vuuren & Roy 1993)

28 Türkiye de Bazı Ramsar Alanları Kızılırmak Deltası, Samsun Kesilen subitkileri yıllık 750 bin USD gelir 250 bin USD ı yöre halkına doğrudan gelir Sultan Sazlığı, Kayseri Kesilen sazlar yılda 1,5 milyon dolar gelir 500 bin USD si köylünündür (Özesmi, 2000)