Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi Sayı 12 Ocak 2015

Transkript

1 Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi Sayı 12 Ocak 2015 ELEKTRİK ÜRETİMİNDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ KULLANIMINA YÖNELİK TEŞVİKLER: TÜRKİYE VE İSKANDİNAV ÜLKELERİ UYGULAMALARI Levent Yahya ESER 1 Sedat POLAT 2 ÖZET Fosil enerji kaynaklarının tükenebilir nitelikte olmaları ve çevreye vermiş oldukları zararlar, ülkeleri yenilenebilir enerji kaynakları konusunda önemli çalışmalar yapmaya itmektedir. Ülkeler toplam enerji üretimleri içerisindeki yenilenebilir kaynakların payını artırmaya çalışmaktadırlar. Bu bağlamada yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik olarak çeşitli teşvikler verilmektedir. Bu çalışmanın amacı elektrik enerjisi üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payının yüksek olduğu ülkelerdeki enerji teşvik mekanizmalarını incelemek ve bu doğrultuda Türkiye deki mevcut teşvik sistemi hakkında bir çıkarımda bulunabilmektir. Bu kapsamda çalışmanın ilk kısmında yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretimine yönelik olarak sunulan teşvik mekanizmaları ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Daha sonra yenilenebilir enerji kaynaklarından en çok yararlanan İskandinav ülkelerinde ve ardından Türkiye de elektrik üretimine verilen teşvikler incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda Türkiye de verilen teşvik mekanizmalarının çeşitlendirilerek artırılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir Enerji, Elektrik, Teşvik, Türkiye, İskandinav Ülkeleri THE INCENTIVES FOR THE USE OF RENEWABLE ENERGY RESOURCES IN ELECTRICITY GENERATION: TURKEY AND THE SCANDINAVIAN COUNTRIES PRACTICES ABSTRACT Fossil energy resources are exhaustible and these resources damage the environment. And so, these problems encourage the countries -especially developed countries- to work about renewable energy resource. Countries are trying to increase the share of the renewable resource in the total energy production. In this context, renewable energy resources are subsidized in many countries. The purpose of this paper is examining incentive mechanisms in the countries which have the big share of renewable energy resources in the energy production and in this direction, making an inference about the incentive mechanism in Turkey. In this context in the first section of the study, incentive mechanisms which encourage the electricity generation from renewable energy resources are examined comprehensively. And then, the incentives given to energy production from renewable resources in the Scandinavian countries which utilize from the renewable energy resources and Turkey are examining. At the end of the study, it is concluded that incentive mechanisms must be diversified and increased in Turkey. Keywords: Renewable Energy, Electricity, Incentive, Turkey, Scandinavian Countries 1 Yrd. Doç. Dr. Karadeniz Teknik Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü, leventyahyaeser@gmail.com 2 Araş. Gör. Karadeniz Teknik Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü, sedatpolat@ktu.edu.tr 201

2 GİRİŞ Son yıllarda küresel ısınma ve iklim değişikliğiyle birlikte yenilenebilir enerji kaynaklarına (YEK) olan ilgi ve talep sürekli artmaktadır. Çoğu ülke uzun yıllar boyunca enerji ihtiyacının karşılanmasında fosil kaynakları kullanmışlardır. Yenilenebilir kaynaklar, fosil kaynaklara göre daha çevreci olmanın yanı sıra öz kaynaklar olmaları nedeniyle enerji ithalatının kısılmasında, temiz, güvenilir ve sürdürülebilir bir enerji politikası oluşturulmasında önemli rol oynamaktadırlar. Bu nedenle son yıllarda birçok gelişmiş ülke enerji üretiminde yenilenebilir kaynaklardan daha fazla yararlanmak amacıyla çeşitli teşvik mekanizmaları oluşturmaya başlamışlardır. Dünyada yenilenebilir enerjiye yönelik ilgi bilhassa Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde artmaktadır. Bu grup içerisinde bakıldığında yenilenebilir enerji kaynaklarından en fazla yararlanan ülkeler arasında genellikle İskandinav ülkeleri yer almaktadır. Bu ülkeler, diğer AB ülkelerine oranla minimum fiyat garantisi oranını oldukça yüksek seviyelerde tutmaları, sıkı bir kota uygulamaları ve bu düzenleyici teşvikleri mali teşvik sistemleri ile desteklemeleri nedeniyle diğer ülkelerden ayrılmaktadırlar. Yenilenebilir kaynaklar bakımından oldukça avantajlı konumda olan Türkiye nin enerji üretiminde bu kaynaklardan AB ülkeleri kadar faydalanamadığı görülmektedir. Türkiye de enerji üretiminde yenilenebilir kaynakların payı yeterince artırılamamış ve özellikle hidro enerji kaynakları ağırlıklı kalmıştır. Güneş, jeotermal, rüzgar gibi doğal kaynaklardan yeterince faydalanılamamaktadır. Enerji üretiminde yenilenebilir kaynakların payını artırmak amacıyla 2005 ve 2011 yıllarında çıkarılan kanunlarla yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik birtakım teşvik mekanizmaları getirilmiştir. Fakat henüz yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının yeterli düzeye eriştiğini söylemek zordur. Bu çalışmanın amacı, yenilenebilir kaynaklarından elektrik enerjisi üretimine yönelik verilen teşvikleri, ülke uygulamaları ışığında ele alarak Türkiye için bir çıkarımda bulunabilmektir. Bu kapsamda çalışmada öncelikle yenilenebilir enerji kavramına değinilmiş, ardından bu kaynaklara yönelik teşvik mekanizmaları açıklanarak İskandinav ülkelerinde ve Türkiye de yenilenebilir kaynaklardan elektrik enerjisi üretimine yönelik verilen teşvikler incelenmiştir. 202

3 I. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAVRAMI Maddede var olan ve ısı, ışık biçiminde ortaya çıkan güç (Türk Dil Kurumu, 2014) olarak tanımlanan enerji, insanoğlunun hayatının her alanında var olan en önemli gereksinimleri arasında yer almaktadır. Sanayileşme, nüfus artışı ve yaşam standartlarının yükselmesi ile birlikte enerjiye olan talep sürekli artmaktadır. Bu enerji talebinin karşılanmasında fosil ve yenilenebilir olmak üzere iki tür kaynak kullanılmaktadır. Fosil kaynaklar, doğada bulunan bitki ve hayvanların milyonlarca yıl boyunca çürümesiyle oluşan kömür, doğalgaz ve petrol gibi enerji kaynaklarıdır. Dünya enerji ihtiyacının karşılanmasında uzun süreden bu yana kullanılan bu kaynaklar, gerek kıt olması gerekse kullanımından dolayı çevreye verdiği zararlar nedeniyle sorun oluşturmaktadır (US-DOE, 2001: 1). Yenilenebilir enerji; kaynağını doğadan alan güneş, rüzgâr, biyokütle, hidroelektrik, dalga ve jeotermal gibi temiz ve tükenmez enerji kaynağı olarak tanımlanabilir. Dünya geleceği açısından oldukça önemli olan bu kaynaklar enerji üretiminde tekrar tekrar kullanılıp kendilerini sürekli yenileme özelliklerinden dolayı alternatif kaynaklar olarak da adlandırılmaktadır (US- DOE, 2001: 1). Yenilenebilir enerji; temiz, güvenilir ve sürdürülebilir enerji kaynaklarına olan ihtiyacın artmasının sonucunda önem kazanmaya başlamıştır. Küresel ısınma, iklim değişikliği ve çevre bilincinin gelişmesi ile birlikte dünya geleceği açısından tehlikeli olmayan, kirliliğe sebebiyet vermeyen alternatif enerji kaynakları üzerinde yoğun çalışmalar yapılmaktadır. Bu kapsamda 1997 yılında imzalanan Kyoto Protokolü ve devamında Durban da yapılan konferans ve (Chiaroni et al, 2014: 347) 2012 yılındaki Doha konferansı çevrenin önemini vurgulayarak emisyon salınımlarının azaltılmasına çalışmaktadırlar. Bu çalışmalarda üzerinde önemle durulan nokta, emisyon salınımlarının azaltılmasında en etkili yöntemin fosil kaynakların alternatifi olan yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasıdır. Çevresel faktörlerin yanı sıra YEK kullanımının enerji ithalatı için harcanan paraların ulusal ekonomide kalması, enerji konusundaki siyasi riskleri azaltması, yeni iş imkânları yaratması, iklim değişikliğinin etkilerinin azaltması, çevre kirliliği ile ilgili hastalıkların önlemesi, enerji üretimi için kıt olan su kaynaklarına olan talebi azaltması gibi faydaları da bulunmaktadır (CEC, 2010: 2). 203

4 YEK lerin fosil kaynaklara göre birçok faydası bulunmasına rağmen günümüzde enerji ihtiyacının büyük bir kısmı kömür, petrol, doğalgaz gibi fosil kökenli kaynaklardan karşılanmaktadır. Dünyada enerji üretimine ilişkin veriler aşağıdaki tablodaki gibi gösterilebilir. Tablo 1: Dünyada Enerji ve Elektrik Üretim Kaynakları ( / %) Enerji Üretimi Elektrik Üretimi Petrol ve Ürünleri 36,6 36,8 34,9 31,3 9,3 7,8 6,3 4,8 Katı Yakıt 24,1 22,8 25,9 29,2 37,7 38,9 40,2 41,3 Gaz 19,6 20,5 20,4 21,2 15,2 17,8 20,1 21,9 Yenilenebilir 13,0 12,9 12,3 12,9 19,9 18,4 18,0 20,0 Nükleer 6,6 6,7 6,2 5,1 17,6 16,8 15,2 11,7 Kaynak: European Commission, 2014b: 11. Yukarıdaki Tablo 1 e bakıldığında, azalış olmakla birlikte, en önemli enerji kaynağının fosil yakıt olarak da adlandırılan petrol (%31,3) olduğu görülmektedir. Petrolü yine büyük bir payla kömür (%29,2) ve gaz (%21,2) takip etmektedir. Yenilenebilir enerjinin payının ise %13 ler seviyesinde sabit kaldığı görülmektedir. Elektrik enerjisi üretimine bakıldığında önemli payın katı yakıt ve gaz ağırlıklı olduğu görülmektedir. YEK lerin elektrik üretimindeki payının 1995 yılından beri değişmediği göze çarpmaktadır. Dünyadaki gelişim bu yönde olmakla birlikte özellikle AB ülkelerinde YEK lerin payındaki artışın hızlı olduğu söylenebilir yılında AB de YEK lerin enerji üretimi içerisindeki payı %7 iken bu oran 2012 yılında %22,3 e ulaşmıştır (European Commission, 2014a: 2). Elektrik üretiminde YEK lerin payı 2004 yılında %14,3 ken bu oran 2012 yılında %23,5 e çıkmıştır (Eurostat, 2014). Dünyada YEK kullanımının payındaki gelişimden farklı olarak AB deki artış daha hızlı olmaktadır. Birliğin dikkat çeken bir diğer özelliği ise bazı ülkelerde YEK kullanımının çok fazla olduğudur. Özellikle İsveç, Finlandiya ve Danimarka nın da aralarında bulunduğu İskandinav ülkeleri ilk sıralarda yer almaktadır. Birlik dışında yer alan Norveç de dikkate alındığında İskandinav ülkelerine ilişkin veriler aşağıdaki grafikteki gibi gösterilebilir. 204

5 Grafik 1: İskandinav Ülkelerinde Toplam Enerji Üretiminde ve Elektrik Enerjisi Üretiminde YEK in Payı (2012 / %) Kaynak: : *: 2011 Yukarıdaki Grafik 1 e bakıldığında Finlandiya nın enerji üretimi içerisinde YEK lerden en fazla faydalanan ülke konumunda olduğu görülmektedir. Norveç ise ilgi çekici şekilde toplam elektrik üretiminin neredeyse tamamını YEK lerden ele etmektedir. İskandinav ülkelerinin elektrik enerjisi üretiminde YEK kullanımı payının yüksek oluşu çalışmada bu ülke grubunun ele alınmasına neden olmuştur. II. ELEKTRİK ÜRETİMİNDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ KULLANIMINA YÖNELİK TEŞVİKLER Fosil kaynaklara göre çevresel, sosyal ve ekonomik yönden birçok üstünlüğe sahip olan YEK lerden elektrik enerjisi üretmek, henüz bu alandaki teknolojinin yeni olması nedeniyle ilk etapta maliyetli olmaktadır. Bu tür kaynakların fosil kaynaklarla rekabet edebilmesi amacıyla birtakım teşvik mekanizmalarıyla desteklenmesi gerekmektedir. Gelişmiş ülkeler başta olmak üzere birçok ülke, sürdürülebilir enerji politikası hedeflerine ulaşmak ve enerji güvenliğini sağlamak amacıyla YEK lerden elektrik üretimini teşvik etmektedirler. Birçok ülke YKE kullanımına ilişkin birtakım hedefler belirlemekte ve bu hedefler doğrultusunda çeşitli teşvik politikaları benimsemektedirler. Bu kapsamda yenilenebilir enerji kaynakları düzenleyici ve mali olmak üzere iki farklı teşvik mekanizmasıyla desteklenmektedir. Sabit fiyat garantileri, prim garantileri, kota uygulaması bazlı yeşil sertifikalar düzenleyici teşvikler arasında yer alırken; kamu sübvansiyon ve hibeleri, vergi muafiyetleri ve indirimleri ise mali teşvikler arasında yer almaktadır (Abolhosseini and Heshmati, 2014: 1-13). Farklı kaynak potansiyelleri ve yenilenebilir teknoloji maliyetlerindeki 205

6 farklılıklar nedeniyle tek bir destek aracı yenilenebilir enerji kaynaklarının gelişimi için yeterli olmamaktadır. Bu nedenle ülkeler gerek piyasa yapısına göre gerekse kullanılacak enerji türüne göre bu farklı teşvik mekanizmalarının kombinasyonlarından yararlanmaktadırlar. Bu bağlamda verilen teşvikleri düzenleyici ve mali teşvikler olmak üzere iki başlıkta incelemek mümkündür. A. Düzenleyici Teşvik Mekanizmaları Düzenleyici teşvik mekanizmaları içerisinde en çok ilgi çekeni sabit fiyat garantisi uygulamasıdır. Sabit fiyat garantisi, yenilenebilir enerji yatırımlarını hızlandırmak amacıyla kullanılan uzun vadeli bir alım anlaşmasıdır. Bu teşvik yöntemiyle hükümetler yıllık olarak enerji ihtiyacını yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanarak üreten üreticilerden piyasa fiyatının üzerinde bir rakamla enerji alımını garanti etmektedir. Alınacak enerji miktarı, kaynağın türüne ve ekonomik olarak uygulanabilirliğine bağlıdır. Basit bir yöntem olduğundan dolayı birçok ülke tarafından uygulanan bu teşvik mekanizması ile yenilikçi ve yeşil teknolojilerin gelişmesine katkıda bulunan üreticilere ödül (bonus) verilmektedir (Chiaroni et al, 2014: 349). YEK kullanımında ilk kurulum maliyetleri yüksek olduğundan, sabit fiyat garantisi uygulaması genel olarak üretim tesislerin ilk faaliyete girdiği dönemlerde verilmektedir. Bu sayede kullanılan teknolojilerin maliyetinin düşmesine ve birim başına üretilen enerji miktarının artmasına katkıda bulunmaktadır. Bu şekilde düşen maliyetler ile birlikte sabit tarife fiyatının da düşmesinden dolayı hükümetler üzerindeki mali yük de hafiflemektedir (Delolite, 2011: 3). Diğer düzenleyici teşvik mekanizması olan prim garantisi uygulaması temel olarak fiyat garantisi uygulamasına benzemektedir. Sabit fiyat garantisinden farklı olarak üreticiye sabit bir fiyattan ziyade piyasa fiyatının biraz üzerinde bir prim verilmektedir. Piyasa fiyatının belirlenen minimum fiyatı aşması halinde prim ödemesi yapılmamaktadır (Delolite, 2011: 4). Diğer bir fark ise, prim garantisinin piyasadaki elektrik üreticileri arasında rekabete açık bir uygulama olmasıdır. Prim fiyatı piyasa fiyatından daha yüksek sabit bir tutar olabileceği gibi değişken olarak cari piyasa fiyatına eklenen bir fiyat artışı şeklinde de olabilmektedir (EN, 2008:5). Yenilenebilir enerji kaynaklarının teşvikinde kullanılan bir diğer yöntem ise zorunlu kota uygulamasıdır. Kota uygulaması; yenilenebilir portfolyo standartları, pazarlanabilir yenilenebilir enerji sertifikası veya yeşil sertifika gibi araçlar vasıtası ile desteklenmektedir. Kota uygulamasında, hükümet piyasada üretilen elektrik enerjisi miktarının belirli bir kısmının 206

7 yenilenebilir kaynaklardan karşılanmasını zorunlu kılmaktadır. Üreticiler, devletin farklı enerji kaynakları için farklı değerlerde belirlemiş olduğu MWh (Megawatt saat) değerlerine sahip enerji miktarlarını tamamladıktan sonra bu değerin üstündeki enerji miktarını piyasadaki kotayı tutturamayan diğer üreticilere satabilmektedirler (Abolhosseini and Heshmati, 2014: 10-12). Bu teşvik sisteminin tam anlamıyla başarılı olabilmesi için kotasını doldurmayan üreticilere yönelik cezaların iyi belirlenmesi gerekmektedir. B. Mali Teşvik Mekanizmaları Yenilenebilir enerji kaynaklarının teşvikinde düzenleyici teşvik mekanizmalarının yanı sıra çeşitli sübvansiyon, hibe ve vergi indirimlerinin yer aldığı bir takım mali teşvik mekanizmaları da bu kaynakların özendirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Mali teşviklerle birlikte yenilenebilir kaynaklardan enerji üretimi cazip hale getirilmeye çalışılmaktadır. Yenilenebilir kaynaklardan enerji üretimine sağlanan mali teşviklerin başında çeşitli vergiler aracılığıyla sağlanan muafiyet ve indirimler gelmektedir. Mali teşvikler üretim, yatırım ve tüketim aşamalarının her birinde uygulanabilmekte ve düzenleyici teşvik mekanizmalarının tamamlayıcısı olarak kullanılabilmektedir. Hükümetler, yenilenebilir kaynaklardan enerji üreten üreticilerin konvansiyonel kaynaklarla rekabet edebilmesi ve haksız rekabetin ortadan kaldırılması amacıyla başta karbon vergisi olmak üzere, enerji vergileri, çeşitli çevre vergisi istisnaları, KDV muafiyetleri, hızlandırılmış amortismanlar, emlak vergisi muafiyetleri gibi teşvik mekanizmaları ile yenilenebilir enerji üretimini teşvik etmeye çalışılmaktadır (Abolhosseini and Heshmati, 2014: 10-12). Vergiler, yenilenebilir enerji kaynaklarının teşviki için kullanılabileceği gibi fosil yakıt üretimini azaltmak için caydırıcı bir politika olarak da kullanılabilmektedir. Hükümet tarafından zorunlu tutulan bir karbon vergisi fosil yakıt üretimini caydırıp yenilenebilir enerji üretimini teşvik edebilmektedir. Bu tarz mali teşviklerin etkinliği vergi oranlarının kabul edilebilirliğine bağlıdır. Örneğin yüksek enerji vergileri uygulayan İskandinav ülkelerinde uygulanan mali teşvikler yenilenebilir elektrik kullanımını artırmak için yeterli olmaktadır. Fakat düşük enerji vergilerine sahip ülkelerde diğer teşviklerin devreye sokulması gerekmektedir (Commission of the European Communities, 2008: 5). 207

8 Yenilenebilir Enerji Hedefleri Sabit Fiyat Garantisi/ Prim Garantisi Elektrikte Yenilenebilir Kota Zorunluluğu Pazarlanabilir Yenilenebilir Enerji Sertifikası Rekabete Açık İhaleler Jeotermal Enerji Kullanma Zorunluluğu Biyoyakıt Kullanma Zorunluluğu Sermaye Sübvansiyonları ve İndirimleri Yatırım/Üretim Vergi Teşvikleri Satış/Enerji/CO 2 / KDV ve Diğer Vergilerde İndirim Kamu Yatırımı/Hibe/Kredi Elektrik Üretiminde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımına Yönelik Teşvikler: Bir başka mali teşvik aracı olan yatırım teşvikleri, yenilenebilir projelerin geliştirilmesi için toplam maliyetlerin belirli bir yüzdesi veya kurulu kwh (kilowatt saat) başına düşük faizli ve uzun vadeli kredi şeklinde verilmektedir. Üretim vergi teşvikleri ise, üretim tabanlı olup kuruluştan sonraki aşamalarda verilen fiyat odaklı mekanizmalardır (Selvitop, 2011: 12). Yatırım teşvikleri genel olarak yenilenebilir teknolojileri geliştirmek amacıyla kuruluş aşamasında verilirken üretim vergi teşvikleri daha sonraki aşamalarda verilmektedir. Yukarıda sayılan mali teşviklere ek olarak ülkeden ülkeye değişmekle birlikte kamu yatırımları vasıtasıyla yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretiminde gerekli olan alt yapı olanaklarının sağlanması, bunun için gerekli hibe ve kredilerin kullandırılması, üreticilere yer tahsis edilmesi, danışmanlık desteği verilmesi gibi farklı teşvik mekanizmaları da kullanılmaktadır (Uluatam, 2010: 37). Bu şekilde devlet, YEK kullanacak olan işletmelere yardımcı olmaktadır. YEK lere yönelik teşvik mekanizmaları yukarıdaki gibi açıklandıktan sonra aşağıdaki tabloda genel hatlarıyla Avrupa ülkelerinde uygulanan en yaygın teşvikler göstermektedir. Tablo 2: Bazı Avrupa Ülkelerinde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Yönelik Uygulanan Teşvikler Ülkeler Düzenleyici Politikalar Mali Teşvikler ve Kamu Finansmanı Almanya Avusturalya Avusturya Belçika Danimarka Finlandiya Fransa Finlandiya Hollanda Polonya 208

9 Tablo 2 (devamı) İspanya İsveç Letonya İngiltere Norveç ** Portekiz * * * İtalya Türkiye Kaynak: REN21, 2014: 89-90; ** : KPMG, 2013: Not: *: Kaldırıldı; : Var; : Yerel Yönetim Düzeyinde Tablo 2 ye bakıldığında ülkelerin sadece mali teşvikleri değil; bunları destekleyecek şekilde düzenleyici teşvikleri de kullandığı görülmektedir. Bu bağlamda düzenleyici teşvikler olarak YEK hedefleri ve sertifikaların ağırlıklı olarak kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca neredeyse bütün ele alınan ülkelerde biyoyakıt kullanma zorunluluğu yer almaktadır. Mali teşvikler arasında ise yatırım desteklerinin ağırlıkta olduğu göze çarpmaktadır. Bu tarz bir teşvikin sağlanmasında yenilenebilir kaynakların kullanımı için ilk üretim maliyetlerinin yüksek oluşu etkili olmaktadır. III. İSKANDİNAV ÜLKELERİNDE ELEKTRİK ÜRETİMİNDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ KULLANIMINA YÖNELİK TEŞVİKLER Avrupa da yenilenebilir enerji kullanımı konusunda İskandinav ülkeleri önemli başarı sergilemektedirler. Buradan hareketle çalışmada bu başlık altında İskandinav ülkelerinde YEK lerden elektrik üretimine yönelik olarak uygulanan teşvik mekanizmaları ele alınacaktır. A. Norveç Norveç, Avrupa kıtası içerisinde elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarından en çok yararlanan ülkedir. Ülkede toplam elektrik üretiminin nerdeyse tamamının YEK lerden elde edildiği görülmektedir. Üretilen elektriğin %95 gibi önemli bir kısmını hidro enerjiden sağlamaktadır. Elektrik üretiminde diğer kaynakların payı çok az olmakla birlikte bunların arasında öne çıkan kaynak rüzgâr enerjisidir (Nordon, 2013: 17). Norveç te çoğu ülkede uygulanan sabit fiyat garantisi mekanizması uygulanmamaktadır. En temel düzenleyici teşvik mekanizması yenilenebilir kaynak kullanımı 209

10 zorunluluğu getiren yeşil sertifikaya bağlı kota uygulamasıdır. Tüm enerji kaynakları için geçerli olan kota uygulamasında sadece hidro enerji için birtakım kısıtlamalar vardır (okyanus suyundan enerji üretilmesi, tesisin kapasitesinin 1 MWh ı aşmaması gibi) (KPMG, 2013: 37). Ülkedeki kota uygulamasına bakıldığında 2014 yılı için %14,2 olan kota uygulamasının 2020 yılında %19,5 e çıkarılması hedeflenmektedir (Res Legal, 2014). Elektrik üreticileri kota miktarının üzerindeki üretimlerini kotayı tutturamayan üreticilere yeşil sertifika uygulamasıyla satabilmektedirler. Yeşil sertifika uygulaması yenilenebilir kaynaklara dayalı elektrik üretimini daha cazip hale getirmeye yarayan ekonomik bir sübvansiyon düzenlemesidir. Sertifika fiyatı hükümetler tarafından kaynak türüne ve piyasa şartlarına göre her yıl belirlenmektedir. Norveç ve İsveç arasında yapılan anlaşma ile iki ülke, oluşacak fiyat risklerini en aza indirmek amacıyla ortak bir yeşil sertifika pazarı kurmuşlardır (KPMG, 2013: 49). Norveç, diğer İskandinav ülkelerine nazaran YEK lerden elektrik enerjisi üretimine daha az oranlarda finansal destek sağlamaktadır. Ancak, rüzgar enerjisi santralleri için %25 oranında hibe verilmektedir (Aslani et al, 2013: 502). Norveç te uygulanan bütün teşvik mekanizmaları 2001 yılında meclis tarafından kurulan ENOVA adlı kuruluş tarafından düzenlenmektedir. Bu kuruluşun ana amaçlarından biri de hidro enerji dışında özellikle rüzgâr enerjisi yatırımlarını desteklemektir (Enova, 2014). ENOVA nın kuruluş amacından ve rüzgâr santrallerine verilen hibelerden anlaşılacağı üzere Norveç hükümeti enerji ihtiyacını çeşitlendirmek istemekte, yeterince kullanılan hidro enerji üzerindeki payı kısmayı hedeflemektedir. Norveç'te ucuz teknoloji ve yatırım maliyetleri olan hidro enerji tesisleri ve rüzgar gibi daha pahalı teknolojiler isteyen tesisler aynı oranda desteklenmektedir. Bu dengesizliği gidermek amacıyla Norveç'te doğal kaynak kira vergisi adı altında bir vergi alınmaktadır. Vergi, hidro elektrik kaynaklardan enerji üretimi yapan tesislerde emlak vergisi miktarının %0,7 si oranında tahsil edilmektedir (Nordon, 2013: 72-73). Diğer yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimini desteklemek amacıyla alınan bu verginin bir benzeri İsveç'te de mevcuttur. Ancak bu ülkedeki uygulamada hidro kaynaklar daha yüksek oranda bir emlak vergisine tabiyken diğer kaynaklar daha düşük oranda vergilendirilmektedir. Norveç'te ise bu vergi sadece 210

11 hidro kaynaklar için emlak vergisinin belirli bir yüzdesi şeklinde alınmaktadır (Res Legal, 2014). B. İsveç Norveç ten sonra enerji üretiminde YEK payının en fazla olduğu ülke İsveç tir. İsveç elektrik enerjisi ihtiyacının yaklaşık olarak 60 lık kısmını yenilenebilir kaynaklardan temin etmektedir. En temel enerji üretim kaynakları %67,8 pay ile hidro enerji, %17 lik payı ile de biyokütle enerjisidir. Rüzgâr enerjisi, yenilenebilir kaynaklardan enerji üretiminde % 15 lik payı teşkil ederken, güneş enerjisi % 0,08 lik bir paya sahiptir. Jeotermal enerjiden ise elektrik üretimi yapılmamaktadır ( Yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji üretimi içerisinde bu denli büyük bir paya sahip olmasının arkasında, bu kaynakların kullanımını özendiren teşvik mekanizmaları önemli rol oynamaktadır. İsveç biyokütle enerjisi konusunda dünyada önde gelen ülkelerin başındadır. Geri dönüşüm mekanizmasını çok iyi uygulayan bu ülkede elektrik ihtiyacının önemli bir kısmı atıkların geri dönüşümünden sağlanmaktadır. Hatta, son dönemlerde ülkede kullanacak çöp kalmadığından dolayı Norveç ten çöp ithal edilerek bu kaynaklardan elektrik enerjisi üretmektedir (Ntvmsnbc, 2014). İsveç te her yenilenebilir kaynak için uygulanan temel teşvik mekanizması kotaya dayalı yeşil sertifika uygulamasıdır. Ayrıca 2003 yılından itibaren yeşil sertifika mekanizması uygulanmaktadır yılında yürürlüğe giren The Renewable Energy with Green Certificates Cates Bill kanunu ile tedarikçi konumda olan dağıtım şirketlerine kota zorunluluğu getirilmiştir (Delolite, 2011: 16). Üreticiler ürettikleri her bir MWh başına bir sertifikaya hak kazanmaktadırlar. Sertifikaların fiyatları piyasada oluşan arz ve talep koşullarına göre her kaynak için ayrı ayrı yıllık olarak belirlenmektedir. Elektrik dağıtım şirketleri dağıtmış oldukları toplam elektriğin belirli bir yüzdesi kadar sertifikaya dayalı yenilenebilir enerji üretimi almak zorundadır. Bu şekilde sertifikaların alınıp satıldığı bir pazar kurulmuştur. Ayrıca İsveç ve Norveç, birbirlerinin arasında oluşacak fiyat risklerini en aza indirmek amacıyla, yapmış oldukları anlaşma ile, ortak bir yeşil sertifika pazarı kurmuşlardır. İsveç te Norveç teki gibi belirlenen kota miktarına uymayan üreticiler sertifika fiyatının % 150 si oranında cezaya tabii tutulmaktadırlar (KPMG, 2013: 49). 211

12 Ülkede kota uygulamasın ilk uygulamaya girdiği 2003 yılında üretimde kullanılması gereken yenilenebilir enerji oranı %7 ler seviyesindeyken bu oran 2014 yılında %14,2 lere ulaşmıştır. Bu oranın 2020 yılında %19,3 e çıkarılması hedeflenmektedir (Res Legal, 2014). Belirlenen kotaları dolduramayan üreticiler her yıl hükümet tarafından açıklanan sertifika fiyatı üzerinden kotalarını doldurmak zorundadırlar. İsveç te kota uygulamasının yanı sıra yenilenebilir kaynakların kullanımını özendiren çok sayıda mali teşvik mekanizması da bulunmaktadır. Fosil yakıtlar üzerine koyulan karbon vergisi bu uygulamalardan bir tanesidir. Yenilenebilir kaynaklardan enerji üretimi sırasında karbon vergisi alınmazken, fosil kaynaklardan önemli oranda vergi alınarak bu şekilde yenilenebilir kaynakların kullanımı teşvik edilmektedir (Williams, 2011: 7). Enerji üzerinden ayrıca enerji vergisi ve kükürt vergisi de alınmaktadır. Biyoenerji ve turba (çürümüş bitkilerden elde edilen kömür) üreten üreticiler enerji vergisinden de muaf tutulmaktadır. Bunların yanı sıra rüzgar enerjisinden elektrik enerjisi üreten ve üretimi 100 kwh ın altında olan ve ürettikleri bu enerjiyi satmayan üreticiler enerji vergilerinden muaf tutulmaktadır (Winkel et al, 2011: 295). Ayrıca yel değirmenleri için ise hızlandırılmış amortisman uygulanmaktadır. Bu kaynaktan enerji üretimi yapan kurumlara %30 a kadar yıllık amortisman uygulaması fırsatı tanınmaktadır (KPMG, 2013: 49). Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretim yapan tesisler için emlak vergisi oranı, üretim yapan tesisin değerine ve kaynak türüne göre değişmektedir. Emlak vergisi oranı, rüzgar ve hidro enerji hariç, tesis değerinin % 0,5 idir. Hidro enerjide oran %2,8, rüzgar enerjisinde ise % 0,2 dir (Res Legal, 2014). Kaynak çeşitliliğini artırmak amacıyla, yeterince kullanılmış olan hidro enerjiye yönelik teşvikler daha az uygulanmaktadır. Mali teşviklerin yanında ülkede çeşitli ar-ge sübvansiyonları, hibeler ve yatırım teşvikleri de uygulanmaktadır. Bir defaya mahsus olmak üzere tesisin kuruluş aşamasında güneş enerjisi için %60, rüzgâr enerjisi için %50, biyoenerji içinse %45 lere varan oranlarda hibe verilmektedir (Winkel et al, 2011: 296). C. Danimarka Hidro enerji ve nükleer enerji kaynaklarına yeterince sahip olmayan Danimarka da en önemli yenilenebilir enerji kaynağı rüzgârdır. Yenilenebilir enerji kaynakları arasında rüzgar 212

13 %68 lik pay ile ilk sırada yer alırken rüzgarı %25 lik payla biyokütle ve %6 lık pay ile güneş enerjisi takip etmektedir ( Danimarka off-shore (denizlerde kurulan rüzgar enerjisi santrali) kapasitesi bakımından İngiltere den sonra dünyada ikinci sırada yer almaktadır (Delolite, 2011: 10). Bu doğrultuda Danimarka hükümeti 2020 yılında elektrik enerjisi ihtiyacının yarısını rüzgâr enerjisinden sağlamayı hedeflemektedir. Bunun yanı sıra 2035 yılında elektrik ve ısınmanın tamamını, 2050 yılında ise bütün enerji ihtiyacını yenilenebilir kaynaklardan karşılamayı hedeflemektedir (IRENA, 2012: 58). Ülkede 2020 yılı hedeflerinin yakalanabilmesi amacıyla bu kaynakları destekleyecek bir takım teşvik mekanizmaları benimsemiştir. Sabit fiyat garantisi, prim garantisi, sübvansiyonlar önemli teşvik mekanizmaları arasında yer almaktadır. 1 Temmuz 2013 tarihi itibariyle alınan kararla 2020 hedeflerinin tutturulabilmesi için bir sübvansiyon havuzu oluşturulmuştur. Bu havuzda her yıl 500 milyon Danimarka Kron u toplanması hedeflenmektedir. Bu kaynak ile fosil kaynaklar yerine yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretimi yapan tesisler büyüklüklerine göre tesis yatırım maliyetlerinin %45-65 arasında desteklenmektedir. Oluşturulan havuzdan karşılan destek miktarı AB nin genel blok muafiyet yönetmeliğindeki gibi küçük ve orta ölçekli işletmeler için proje başına 7,5 milyon Euro yu aşmamaktadır (KPMG, 2013: 18). Danimarka da sabit fiyat garantisi 1993 yılından beri uygulanmaktadır. Sabit fiyat garantisi kaynağın türüne göre değişken miktarlarda belirlenmiştir. Garanti fiyat uygulamasından en fazla yararlanan kaynak off- shore tesisleridir. Rüzgar enerjisinden elektrik üretimi çok destek alırken hidro enerjiye daha az destek verilmektedir ( Bunlara ek olarak off-shore rüzgar tesisleri için piyasadaki elektrik fiyatı belirli bir eşiğin altına indiğinde değişken bir prim verilmektedir. Burada ilginç olan nokta ise, verilen bu destek miktarlarının diğer ülkelerdeki uygulamaların aksine bütçeden karşılanmamasıdır. Bu kaynakların finansmanı elektrik faturaları üzerinden tüketicilere yansıtılmaktadır. Aynı şekilde off-shore tesislerinin şebeke bağlantı maliyetleri de elektrik tüketicileri tarafından finanse edilmektedir (Nordon, 2013: 21). Danimarka da vergisel teşvik olarak 1 Ocak 2011 den geçerli olmak kaydıyla, yenilenebilir enerjiye yönelik bireysel yatırımları kolaylaştırmaya ve şartlarını düzenlemeye 213

14 yönelik kanun çıkarılmıştır. Bu kanunla birlikte bütün YEK yatırımları kapsama alınmıştır. Yeni düzenlemeyle birlikte temel indirim 3000 Kron dan 7000 Krona çıkarılmıştır. Böylece YEK lerden elde edilen gelirin sadece 7000 Kron u aşan kısmı vergiye tabi olmaktadır (Bundgaard and Lexner, 2011: 516). D. Finlandiya Finlandiya da toplam enerji üretiminin yaklaşık %56 lık kısmı YEK kullanımından oluşmaktadır. Ülkede elektrik enerjisi üretiminin %30 luk kısmı yenilenebilir kaynaklardan karşılanmakta ve 2020 yılına kadar bu oranın %38 e çıkarılması hedeflenmektedir. Ahşap esaslı maddelerden elde edilen biyokütle enerjisi %85 gibi bir payla en temel yenilenebilir enerji kaynağıdır. Biyoenerjiyi %14,6 lık pay ile hidro enerji ve %0,4 ile rüzgâr enerjisi takip etmektedir (Eurostat, 2014). Finlandiya, yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimini sabit fiyat garantisi, kota uygulaması, sübvansiyonlar ve çeşitli vergisel düzenlemeler yoluyla teşvik etmektedir. Sabit fiyat garantisi uygulaması rüzgar, hidro enerji, biyogaz ve ahşap esaslı yakıtlar için düzenlemiştir. Garanti edilen fiyat rüzgar ve hidroelektrik için yılları için 13,35 /kwh (Winkel et al, 2011: 91). Biyokütle enerjisinin yenilenebilir enerji kaynakları arasındaki payının çok yüksek olmasında bu teşvik mekanizmasının oldukça büyük bir önemi bulunmaktadır. Sabit fiyat garantisi uygulamasının geçerli olabilmesi için, piyasada oluşan elektrik fiyatının önceden belirlenmiş olan garanti fiyatının altında olması gerekmektedir. Aksi takdirde piyasada oluşan fiyat garanti edilen fiyattan yüksek ise bu mekanizma işlememektedir. Ayrıca elektrik ve ısınma amaçlı biyokütle üretimi için de üreticilere çeşitli sübvansiyonlar verilmektedir. İlk olarak ahşap, kütük ve kalıntılar gibi materyallerin enerji amaçlı kullanılması durumunda farklı oranlarda sübvanse edilmektedir. İkinci olarak, ağaç yongasından elektrik üretimi karbon emisyon izinlerinin fiyatına göre göre değişmektedir. Emisyon fiyatı 10 Euro/ton veya altında ise 18 Euro/MWh prim verilmekte iken emisyon miktarı 23 tonun üzerine çıktığında prim ödemesi yapılmamaktadır. Son olarak da nominal jeneratör gücü 100 kw e ile 8 MW e arasında olan yakacak odun işletmeleri için sabit fiyat garantisi 83,5 /MWh dir. Biyo enerji tesisleri için destekleme süresi 12 yıldır (Lehtovaara et al, 2013: 34). 214

15 Biyokütle enerji üretiminde sabit fiyat garantisi uygulamasının yanı sıra kota uygulamasına dayalı sertifika satış desteği de bulunmaktadır. Üretilen her MWh 1 sertifikaya karşılık gelmektedir. Sertifika fiyatı piyasa şartlarına göre değişmektedir yılında ortalama sertifika fiyatı 23,20 dur. Örneğin, biyokütle enerjisi ile elde edilen yakıt tutarı 300 kwh ve üretim saati 4500 ise ( Toplam elektrik üretimi: 300 kwh x 4500 = 1350 MWh Yeşil sertifika sayısı: 1350 MWh / 1 MWh = 1350 sertifika Yeşil sertifika için ücretlendirme: 1350 x 23,20 = 31,320 şeklinde olmaktadır. Bu şekilde yapılan bir hesaplama ile üretici üretmiş olduğu enerjiyi sabit fiyattan satmanın yanı sıra bu enerjiye karşılık gelen sertifika sayısının tutarına göre de gelir elde etmektedir. Ülkede ayrıca Tarım ve Orman Bakanlığı kırsal kalkınma programı kapsamında küçük biyogaz tesisleri için yatırım sübvansiyonu sağlamaktadır. Bu program ile çiftliklerde veya kırsal alanlarda biyogaz üretimine sübvansiyonlar verilmektedir (Vainio-Mattila, 2014: 19). Yenilenebilir kaynaklara yönelik diğer bir teşvik aracı ise vergilerdir yılında çıkarılan enerji vergi reformu ile enerjiye yönelik Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) sistemi değiştirilmiştir. Yapılan bu reform sonucunda vergilendirme, enerji kaynağının türüne (desteklenmek istenen enerji kaynağı daha az vergilendirilir) ve karbondioksit salınım oranına göre belirlenmektedir. Bazı sıvı yakıtlar ve ısı enerjisi ile elde edilen yakıtlar ÖTV den muaf tutulmaktadır (Cansino et al, 2011: ). Yenilenebilir kaynaklar ile üretilen elektrik enerjisi için, enerji vergisi iadesi uygulaması mevcuttur. Rüzgar enerjisi için 0,69 /KWh, diğer yenilenebilir kaynaklar için de 0,42 /KWh vergi iadesi uygulanmaktadır (EREC, 2009: 4). Bu uygulama ile yenilenebilir kaynakların fosil kaynaklar karşısındaki rekabet gücü arttırılmaya çalışılmaktadır. IV. TÜRKİYE DE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ DURUMU Türkiye bulunduğu coğrafya ve iklim koşulları itibariyle yenilenebilir kaynaklar açısından oldukça zengin bir konumda olmasına rağmen enerji ihtiyacının büyük bir bölümünü fosil kaynaklardan elde etmektedir. Fosil kaynakların büyük bir bölümü de 215

16 ithalat yolu ile karşılamaktadır. Enerji ithalatı, Türkiye nin en büyük ekonomik sorunlarından biri olan cari açık üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır yılı itibariyle 65,4 milyar $ olan cari açığın %85 i enerji ithalatından kaynaklanmaktadır (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, 2013: 8). Türkiye nin yenilenebilir enerji potansiyeline bakıldığında dünya ülkeleri arasında önemli bir yerde olduğu görülmektedir. Bu bağlamda dünya sıralamasında jeotermal enerji kapasitesinde 12 inci, güneş enerjisi kapasitesinde 27 inci ve rüzgar enerjisi kapasitesinde ise 16 ıncı sırada yer almaktadır (TC Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2013: 4). Ancak bu kaynaklara ait mevcut potansiyeller yeteri kadar kullanılmamaktadır. Türkiye de 2013 yılı itibariyle rüzgâra dayalı elektrik üretim kapasitesi MWh dır. Ancak bu gücün sadece MWh lık kısmı elektrik enerjisi üretimi için işletilmektedir. Jeotermal enerji ve güneş enerjisinde de durum çok farklı değildir. Jeotermal enerji potansiyeli MWh iken kullanılan kapasite MWh dır ve bunun 365 MWh ı elektrik üretmek amacıyla kullanılmaktadır. Güneş enerjisinde ise toplam kapasite MWh dır. Ancak güneş enerjisi genel olarak su ısıtma sistemleri için kullanılmakta olup elektrik enerjisi üretimindeki payı yok denecek kadar azdır (Türkyılmaz, 2014: 49-59). Güneş enerjisi tesislerinin kuruluş maliyetleri diğer kaynaklara oranla çok yüksek olduğundan üreticiler bu kaynaktan elektrik enerjisi elde etme konusunda temkinli davranmaktadır. Türkiye de 2012 yılı sonu itibariyle birincil enerji tüketiminde fosil kaynakların payı %92 iken yenilenebilir enerji kaynaklarının payı % 8 dir. %8 lik payın %6,7 sini hidro enerji oluşturmaktadır. Bu denli kaynak çeşitliliğe sahip olan Türkiye rüzgar, jeotermal gibi kaynaklardan çok az miktarda faydalanmaktadır (Türkyılmaz, 2014: 1). Elektrik enerjisi üretiminde ise yenilenebilir kaynakların payı biraz daha artmaktadır. Türkiye nin elektrik üretimindeki en önemli yenilenebilir kaynağı hidro enerjidir. Grafik 2 Türkiye deki toplam elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımını göstermektedir. 216

17 Grafik 2: Türkiye de Toplam Elektrik Üretiminin Kaynaklara Göre Dağılımı (2013 / %) Kaynak: Elektrik Üretim A.Ş., 2013: 13 ve Elektrik Mühendisleri Odası, 2014: 5 Türkiye elektrik enerjisinin büyük bir bölümünü doğalgaz ve kömürden temin etmektedir. Doğalgazın neredeyse tamamı, kömürün ise %12 si ithal yollardan karşılanmaktadır. En önemli yenilenebilir elektrik üretimi hidro enerji kaynaklarından karşılanmaktadır. Hidro enerjinin %18 i barajlardan %6 sı ise akarsu kaynaklarından karşılanmaktadır. Rüzgar enerjisinden elektrik üretiminin payı ise %3 tür. Atıklar, jeotermal kaynaklar ve güneş enerjisinden elektrik üretimi konusunda oldukça düşük düzeylerde enerji üretimi yapılmaktadır (Elektrik Mühendisleri Odası, 2014: 5). V. TÜRKİYE DE ELEKTRİK ÜRETİMİNDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ KULLANIMINA YÖNELİK TEŞVİKLER Son yıllarda Türkiye nin hızlı büyüme potansiyeline paralel olarak enerji ihtiyacı da sürekli artmaktadır. Artan enerji talebini karşılamada fosil kaynakların yetersiz kalması ve bu kaynakların ithalatının ülke ekonomisini zor duruma sokması nedeniyle yenilenebilir kaynaklara olan ihtiyaç artmaktadır. Yenilenebilir kaynak potansiyeli açısından birçok AB ülkesine kıyasla daha avantajlı bir konumda olan Türkiye bu kaynakları henüz yeteri kadar kullanamamaktadır. Bunun nedenleri arasında, yenilenebilir enerji tesislerinin ilk etaptaki kuruluş maliyetinin yüksek olması ve fosil kaynaklarla rekabet edebilmesi için yeterli teşviklerin olmaması yer almaktadır. Yenilenebilir kaynaklardan elektrik enerjisi üretiminin teşvikine yönelik olarak atılan ilk adım tarih ve 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun dur. Bu kanunla, yenilenebilir kaynaklardan enerji 217

18 üretimine verilecek teşvik mekanizmaları açıklanmaktadır. Ayrıca tarihinde çıkarılan 6094 sayılı kanun ile, 5346 sayılı kanunda bir takım değişiklikler ve düzenlemeler yapılmıştır. Bu kanunlarla birlikte yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üretimini destekleyen bazı teşvik mekanizmaları getirilmiştir. Türkiye de yenilenebilir kaynaklardan elektrik enerjisi üretimine verilen en önemli teşvik, sabit fiyat garantisi uygulamasıdır. Bu uygulama ile elektrik üreten işletmeler üretimlerini belirlenen fiyattan satabilmektedirler. Ayrıca bu teşvik ile yenilenebilir kaynaklardan kendi elektrik ihtiyacını karşılayan üreticiler üretim fazlası enerji miktarını kanunda öngörülen sabit fiyatlar üzerinden dağıtım şirketlerine satabilmektedirler. Enerji Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurumu (EPDK), yenilenebilir kaynaklardan elektrik enerjisi üreten tüzel kişilere, üretilen bu elektriğin türünün ve takibinin yapılabilmesi amacıyla bir YEK belgesi vermektedir. YEK belgesi yıllık olarak verilmekte ve her yıl EPDK tarafından düzenlenip gözden geçirilerek o yıl için belge almaya ve almış oldukları belgeyi muhafaza etmeye hak kazanan tüzel kişiler EPDK tarafından açıklanmaktadır. Perakende satış hakkı olan tüzel kişiler piyasadan sabit fiyat ile elektrik alımında bu ihtiyacını YEK belgesi olan kuruluşlardan temin etmektedir. Bu belgeye sahip olan tüzel kişiler serbest piyasada belirlenen sabit fiyat garantisi miktarının üzerinde bir fiyat ile ürettikleri elektriği satabilmektedir. Piyasa fiyatının belirlenen destek fiyatından az olması durumunda destek uygulamasından yararlanarak risklerini azaltmış olmaktadırlar (Irkıçatal, 2010: 16-19). Tablo 3 Türkiye de uygulanan sabit fiyat garantisi miktarlarını göstermektedir. Tablo 3: Yenilenebilir Enerji Kaynakları İle Üretim Yapan Birimlere Ödenecek Sabit Fiyat Garantisi Miktarı (2014 / ABD Doları/cent - kwh) Yenilenebilir Enerji Kaynağına Dayalı Üretim Tesis Tipi Uygulanacak Fiyatlar Yurt İçinde Yapılan İmalat İçin Yerli Katkı İlavesi Hidroelektrik üretim tesisi 7,3 2,3 Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi 7,3 3,7 Jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisi 10,5 2,7 Biyokütleye dayalı üretim tesisi (çöp gazı dahil) 13,3 5,6 Güneş enerjisine dayalı üretim tesisi 13,3 Fotovoltaik için 9,2 Yoğunlaştırılmış İçin 6,7 Kaynak : 6094 Sayılı Kanun / md.6 218

19 Sabit fiyat garantisi uygulamasının ilk yürürlüğe girdiği 5346 sayılı kanunla garanti edilen fiyat tüm enerji kaynakları için 5-5,5 /cent/kwh olarak belirlemiştir (Bayraktar, 2014: 10). Ancak 6094 sayılı kanun ile tüm enerji kaynakları için farklı destekleme fiyatı belirlenmiştir sayılı kanunun getirdiği diğer bir yenilik ise, Tablo3 ten de görüldüğü gibi, sabit fiyat garantisine ek olarak, 31 Aralık 2015 e kadar her enerji türünde farklı olmak kaydıyla, yapılan üretimin yurt içindeki yerli mekanik aksamlarla yapılması halinde, yerli katkı ilavesi adı altında bir teşvik miktarı sabit fiyat garantisine eklenmektedir (Kılıç ve Kaya, 2012: 117) tarihi itibariyle sona erecek olan sabit fiyat garantisi ve yerli ekipman desteği, Bakanlar Kurulunun 2013/5625 sayılı kararıyla, tarihleri arasında da mevcut fiyatlar ile devam etmesi sağlanmıştır (5625 Sayılı BKK). Türkiye de lisans yönetmeliği kapsamında elektrik enerjisi üreten üretim tesisleri için ilgili tesisin kurulu gücüne göre yıllık olarak lisans ücreti alınmaktadır. Yenilenebilir kaynaklardan enerji üretimi yapan tesisler ilk 8 yıl bu lisans ücretinden muaf tutulmaktadır. Daha sonraki yıllarda ise belirlenen bedelin %10 unu ödemektedirler (teşvik sistemi ilk çıktığında bu oran %1 di) (Gedik ve Eraksoy, 2013: 4). Ayrıca EPDK tarafından lisans başvuruları değerlendirilirken yenilenebilir kaynaklardan üretim yapan tesislerin başvurularına öncelik tanınmaktadır (5346 md. 6/C). Bunun yanı sıra kurulu gücü 500 kwh ın altındaki yenilenebilir enerji üretim tesislerinin lisans alma ve şirket kurma yükümlülükleri yoktur. Ancak bu tesisler 500 kwh ın altındaki kendi ihtiyaçlarını karşıladıktan sonraki üretimlerini sabit fiyat garantisi desteğiyle enerji dağıtım şirketlerine satabilmektedirler (Delolite, 2011: 27). Ayrıca 1000 kwh a kadar kendi ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan yenilenebilir enerji tesislerinden plan ve projeleri için hizmet bedeli alınmamaktadır (Sezer, 2012: 46). Türkiye de fiyat odaklı teşvik mekanizmalarının yanı sıra üreticilere yatırım aşamasında sağlanan bazı teşvikler de mevcuttur. Bunlardan en önemlisi hazineye ait olan orman, mera, yayla vb. taşınmazların yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üreten işletmelere bedeli karşılığında kiralanabilmesi ve kullanım izni verilmesidir. Bu alanların kullanımı için 2015 yılına kadar kullanım, irtifa ve izin haklarına %85 oranında indirim uygulanmaktadır (5346 md.7). 219

20 Türkiye yenilenebilir enerji kaynaklarını destekleme konusunda vergisel teşvikleri yeterince farklılaştıramamaktadır. Yenilenebilir kaynaklara yönelik olarak 2012 yılına kadar verilen tek vergisel teşvik damga vergisi istisnasıdır (Sezer, 2012: 52). Bunun dışında AB ülkelerinde olduğu gibi emlak, ÖTV, enerji vergileri vb. vergilerle yenilenebilir kaynaklara talebi arttıracak bir mali teşvik mekanizması geliştirilmemiştir. Ülkede elektrik üretimine yönelik olarak genel teşvik uygulamaları bağlamında gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, gelir vergisi stopajı desteği(sadece 6.bölge için) gibi teşvikler uygulanmaktadır. Ayrıca bölgesel teşvik uygulamaları bağlamında genel teşviklere ilave olarak vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, sigorta primi desteği (sadece 6. bölge için), faiz desteği (3,4,5 ve 6 bölge için), yatırım yeri tahsisi destekleri uygulanmaktadır. Fakat burada sorun oluşturan nokta YEK leri cazip hale getirecek farklılaştırılmış mali teşviklerin olmamasıdır. Ayrıca 2012 yılında çıkarılan 3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar elektrik üretimini stratejik yatırım kapsamına almamaktadır. Bu karar sadece, stratejik yatırım yapan işletmenin, kendi ihtiyacını karşılamak üzere doğalgaza dayalı olmayan enerji üretimi yatırımı yapması halinde, ilgili üretimi stratejik yatırım olarak değerlendirmektedir (Ekonomi Bakanlığı, 2014). SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Yenilenebilir kaynaklardan enerji üretimi son yıllarda birçok devletin ilgisini çekmeye başlamıştır. Artan ilginin temel nedenleri arasında küresel ısınma, çevresel duyarlılığın artması, fosil yakıtların tükenebilir nitelikte olması ve enerji ihtiyacı için ithal bağımlılığının giderek artması yer almaktadır. Bu nedenle ülkeler, özellikle elektrik enerjisi ihtiyacının karşılanmasında önemli rol oynayan YEK kullanımı artırmaya çalışmakta ve bu doğrultuda çeşitli teşvikler uygulamaktadırlar. Çünkü YEK lerden enerji üretimi, özellikle kurulum aşamasında yüksek maliyetlere neden olmaktadır. Bu nedenle ülkeler, birbirinin tamamlayıcısı niteliğinde olan teşvik sistemleri ile üretimi özendirmeye çalışmaktadır. YEK lerden elektrik üretimine yönelik olarak verilen en önemli teşvikler arasında, sabit fiyat garantisi, kota uygulaması ve vergisel teşvikler yer almaktadır. YEK lerden elektrik enerjisi üretiminde İskandinav ülkeleri ön sıralarda yer almaktadır. Bu ülkelerde elektrik enerjisi ihtiyacının büyük bir kısmı yenilenebilir kaynaklardan temin 220