FEN EĞİTİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR

Transkript

1 Uygulamalı Etkinliklerle FEN EĞİTİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR FEN EĞİTİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR Editör Doç. Dr. Özgül Keleş

2 Editör: Doç. Dr. Özgül Keleş UYGULAMALI ETKİNLİKLERLE FEN EĞİTİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Dumlupınar Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Yorum Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti İvedik Organize Sanayi Bölgesi Matbaacılar Sitesi 35.Cadde No: ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Fen eğitiminde, etkili öğrenmenin gerçekleşebilmesi için teorik bilgilerin uygulamaya dönüştürülmesi gerekmektedir. Fen öğretimini geliştirmek için teorik yaklaşımların uygulamada nasıl kullanılacağını somut örneklerle sunan eğitim-öğretim materyallerine ihtiyaç artmaktadır. Bu ihtiyacı karşılamak amacıyla bu kitapta, fen öğretimindeki yeni yaklaşımları uygulamalı etkinliklerle araştırmacılara sunmak hedeflenmiştir. Kitap 19 bölüm şeklinde düzenlenmiştir. Bölümler okul dışı öğrenme ortamlarında gerçekleştirilecek gezi-gözlem çalışmaları, ASSURE modele dayalı teknoloji ile zenginleştirilmiş uygulamalı etkinlikler, FeTeMM eğitimi, argümantasyon, proje tabanlı öğrenme, problem çözme ve probleme dayalı öğrenme, örnek olay yöntemi, işbirliğine dayalı öğrenme, etkinlik temelli fen, tahmin-gözlem-açıklama, yaratıcı drama, rol oynama, kavram karikatürü, kavram haritası, istasyon tekniği, zihin haritası, nitelik sıralama, beyin fırtınası ve altı şapka düşünme tekniği konularındaki etkinliklerden oluşmaktadır. Kitapta yer alan etkinlikler kullanılacak sınıf seviyesine göre kullanıcı tarafından ortam şartlarına göre düzenlenebilecek şekilde hazırlanmıştır. Kitapta her bölüm, ilgili yaklaşımın teorik bilgisini içeren bir görsel tasarımla başlamaktadır. Bu sayfayı, her bölümün temel amacı ve bu bölümde gerçekleştirilecek etkinliklerin isim ve amaçlarının yazıldığı bir sayfa izlemektedir. Ardından ilgili bölümde kullanılan yaklaşım, yöntem ya da tekniğin içeriğine ve uygulama basamaklarına uygun olarak kullanıcıların ilgili adımları izleyerek gerçekleştirebilecekleri uygulamalı etkinlikler yer almaktadır. Bölümlerde fen öğretimi sırasında gerçekleştirilecek çalışmalar, hem öğretmenlerin hem de öğretmen adaylarının farklı seviyelerde, farklı öğrenme alanlarında (fiziksel olaylar, madde ve değişim, canlılar ve hayat, dünya ve evren) kullanabilecekleri uygulamalı etkinlikleri kapsamaktadır. Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar kitabı fen eğitimcilerinin, öğretmenlerin, fen eğitimi alanında yüksek lisans ve doktora yapan öğrencilerin ve öğretmen adaylarının yararlanacağı temel başvuru kaynağı niteliğinde özgün bir çalışma ürünüdür. Bu kitap eğitim fakültelerindeki özel öğretim yöntemleri dersi başta olmak üzere, öğretim ilke ve yöntemleri derslerinde kullanılabilecek önemli bir kaynak görevi üstlenecektir. Bu kitap, fen öğretimindeki yeni yaklaşımların uygulanması konusunda Türkiye de önemli bir boşluğu dolduracaktır. Bu kitabın hazırlanmasında bana güvenerek yola çıkan ve özgün çalışmalar üretebilmek amacıyla yoğun bir çalışma temposunda çalışan tüm bölüm yazarı değerli öğretim üyesi arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Fen öğretimi konusundaki teorik bilgiler uygulamaya dönüştüğünde, öğrenme ve öğretme hedeflerimize hızla ulaşabiliriz. Editör Doç. Dr. Özgül KELEŞ

4 BÖLÜMLER VE YAZARLARI 1. BÖLÜM: Okul Dışı Çevrelerde Gezi-Gözlem Çalışmaları DOÇ. DR. AYKUT EMRE BOZDOĞAN Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 2. BÖLÜM: ASSURE Modele Dayalı Teknoloji İle Zenginleştirilmiş Uygulamalı Etkinlikler YRD. DOÇ. DR. SEDEF CANBAZOĞLU BİLİCİ Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: ARŞ. GÖR. ENGİN KARAHAN University of Minnesota, STEM Education Center E-ileti: 3. BÖLÜM: Fen, Teknoloji, Mühendislik ve Matematik (FeTeMM) Eğitimi ARŞ. GÖR. ENGİN KARAHAN University of Minnesota, STEM Education Center E-ileti: YRD. DOÇ. DR. SEDEF CANBAZOĞLU BİLİCİ Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 4. BÖLÜM: Argümantasyon YRD. DOÇ. DR. SAFİYE ASLAN Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti:

5 vi Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar 5. BÖLÜM: Proje Tabanlı Öğrenme Yöntemi ÖĞR. GÖR. DR. EZGİ GÜVEN Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 6. BÖLÜM: Fen Eğitiminde Problem Çözme Ve Probleme Dayalı Öğrenme (PDÖ) YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA DOĞRU Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 7. BÖLÜM: Örnek Olay Yöntemi YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA KIŞOĞLU Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 8. BÖLÜM: İş Birliğine Dayalı Öğrenme DOÇ. DR. CANAN LAÇİN ŞİMŞEK Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 9. BÖLÜM: Etkinlik Temelli (Hands-On Science) Fen DOÇ. DR. CANAN LAÇİN ŞİMŞEK Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 10. BÖLÜM: Tahmin Gözlem Açıklama ÖĞR. GÖR. DR. EZGİ GÜVEN Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti:

6 İçindekiler vii 11. BÖLÜM: Yaratıcı Drama DOÇ. DR. ÖZGÜL KELEŞ Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 12. BÖLÜM: Rol Oynama Tekniği DOÇ. DR. NAİM UZUN Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 13. BÖLÜM: Kavram Karikatürleri YRD. DOÇ. DR. SAFİYE ASLAN Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 14. BÖLÜM: Kavram Haritaları YRD. DOÇ. DR. DİDEM KILIÇ Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Okul Öncesi Eğitimi ABD E-ileti: 15. BÖLÜM: İstasyon Tekniği YRD. DOÇ. DR. DİDEM KILIÇ Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Okul Öncesi Eğitimi ABD E-ileti: 16. BÖLÜM: Zihin Haritası Tekniği DOÇ. DR. ÖZGÜL KELEŞ Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti:

7 viii Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar 17. BÖLÜM: Nitelik Sıralama DOÇ. DR. ÖZLEM KORAY Bülent Ecevit Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 18. BÖLÜM: Beyin Fırtınası DOÇ. DR. ÖZLEM KORAY Bülent Ecevit Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti: 19. BÖLÜM: Altı Şapka Düşünme Tekniği YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA KIŞOĞLU Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti:

8 İÇİNDEKİLER Ön söz iii 1. BÖLÜM OKUL DIŞI ÇEVRELERDE GEZİ-GÖZLEM ÇALIŞMALARI 1 2. BÖLÜM ASSURE MODELE DAYALI TEKNOLOJİ İLE ZENGİNLEŞTİRİLMİŞ UYGULAMALI ETKİNLİKLER BÖLÜM FEN, TEKNOLOJİ, MÜHENDİSLİK VE MATEMATİK (FeTeMM) EĞİTİMİ BÖLÜM ARGÜMANTASYON BÖLÜM PROJE TABANLI ÖĞRENME YÖNTEMİ BÖLÜM FEN EĞİTİMİNDE PROBLEM ÇÖZME VE PROBLEME DAYALI ÖĞRENME (PDÖ) BÖLÜM ÖRNEK OLAY YÖNTEMİ BÖLÜM İŞ BİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRENME BÖLÜM ETKİNLİK TEMELLİ (HANDS-ON SCIENCE) FEN 199

9 x Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar 10. BÖLÜM TAHMİN GÖZLEM AÇIKLAMA BÖLÜM YARATICI DRAMA BÖLÜM ROL OYNAMA TEKNİĞİ BÖLÜM KAVRAM KARİKATÜRLERİ BÖLÜM KAVRAM HARİTALARI BÖLÜM İSTASYON TEKNİĞİ BÖLÜM ZİHİN HARİTASI TEKNİĞİ BÖLÜM NİTELİK SIRALAMA BÖLÜM BEYİN FIRTINASI BÖLÜM ALTI ŞAPKA DÜŞÜNME TEKNİĞİ 371

10 1. BÖLÜM OKUL DIŞI ÇEVRELERDE GEZİ-GÖZLEM ÇALIŞMALARI DOÇ. DR. AYKUT EMRE BOZDOĞAN Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Eğitimi ABD E-ileti:

11 2 Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar BÖLÜMÜN AMACI: Bu bölümde okul dışı çevrelerin fen öğretiminde daha etkili kullanılabilmesi amacıyla dersle ilişkilendirilmiş bir gezinin nasıl düzenleneceği ile ilgili örnek etkinlikler sunmak amaçlanmaktadır. ETKİNLİK İSMİ ETKİNLİK 1: ENERJİ PARKI NA BİR GEZİ DÜZENLEYELİM (Yenilenebilir Enerji Kaynakları) ETKİNLİK 2: FEZA GÜRSEY BİLİM MERKEZİ NE BİR GEZİ DÜZENLEYELİM (Sigaranın Sağlığa Zararları) ETKİNLİK 3: MAĞARAYA GEZİ DÜZENLEYELİM (Doğal Anıtlar ve Korunması ) ETKİNLİK 4: ELEKTRİK SANTRALİNE GEZİ DÜZENLEYELİM (Hidroelektrik Santralinde Enerji Üretim Süreci) ETKİNLİĞİN AMACI Bu etkinlikte, Enerji Parkına bir gezinin nasıl düzenleneceğinin gösterilmesi; düzenlenen gezi ile öğrencilerin yenilenebilir enerji kaynaklarını tanıması, bu kaynakların Dünya ve Türkiye için önemini algılaması ve bu kaynakların kullanımına karşı olumlu davranışlar kazanması amaçlanmaktadır. Bu etkinlikte, Feza Gürsey Bilim Merkezi ne bir gezinin nasıl düzenleneceğinin gösterilmesi; düzenlenen gezi ile öğrencilerin sigara kullanımının insan vücuduna verdiği zararları görmesi ve zararlı alışkanlıklardan korunmaya karşı olumlu davranışlar kazanması amaçlanmaktadır. Bu etkinlikte doğal anıtlardan biri sayılan bir Mağara gezisinin nasıl düzenleneceğinin gösterilmesi; düzenlenen gezi ile öğrencilerin mağaradaki sarkıtların/dikitlerin oluşumu hakkında fikir sahibi olması ve doğal anıtların tüm insanlığa ait kültürel miras olduğunu kavrayarak bunların korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması için olumlu davranışlar kazanması amaçlanmaktadır. Bu etkinlikte bir Hidroelektrik Santrali gezisinin nasıl düzenleneceğinin gösterilmesi; düzenlenen gezi ile öğrencilerin hidroelektrik santralinde elektrik enerjisinin nasıl üretildiğini anlaması ve elektrik enerjisinin bilinçli kullanılması için alınması gereken önlemler konusunda olumlu davranışlar kazanması amaçlanmaktadır. ETKİNLİK 5: FABRİKAYA GEZİ DÜZENLEYELİM (Yer Altı Suları) Bu etkinlikte bir Maden Suyu Fabrikasına gezinin nasıl düzenleneceğinin gösterilmesi; düzenlenen gezi ile öğrencilerin yer altı su çeşidi olan maden sularının özelliklerini ve kullanım alanlarını fark etmesi amaçlanmaktadır.

12 Okul Dışı Çevrelerde Gezi-Gözlem Çalışmaları 3 GEZİ DÜZENLEME SÜRECİ GEZİ ÖNCESİ YAPILACAK ÇALIŞMALAR Eğitimsel Hazırlık İşleri: Öğretmen gezi yerine önceden bir ziyaret yaparak gezi yeri hakkında gerekli bilgileri almalı ve gezi öncesi ihtiyaçları belirlemelidir. Düzenlenecek gezi derste işlenen ya da işlenecek olan konu ile ilişkilendirilerek gezi yerinin geneli ya da odaklanılacak materyallerle ilgili bir gezi planı hazırlamalıdır. Gezinin amacı, öğrenilecek temel kavramlar ve beceriler belirlenmelidir. Öğretmen, öğrencilerin kaygılarını azaltmak, geziye ilgilerini çekmek ve doğru öğrenmeyi gerçekleştirmek için, gezi öncesi sınıfta bilgilendirme toplantısı yapmalıdır. Gezi düzenlenen yer ile ilgili bir gezi broşürü (Yarışma usulü öğrencilere de hazırlatılabilir.) ve gezi sürecinde anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesi için gezi çalışma yaprağı hazırlanmalıdır. Bu broşür; öğrencilerin ilgisini çeken ve değerlendirme için çeşitli soruları içeren yapıda olmalıdır. Çalışma yaprağı ise gezi sürecinde gezilen yerdeki objelerle ilgili kısa cevaplı sorulardan oluşmalıdır. Ayrıca öğrencilerin akademik başarılarını ölçmek için bir başarı testi (Çoktan seçmeli, eşleştirme, doğru yanlış vs.) hazırlanabilir. Bürokratik İşler ve Ulaşım: Öğretmen, öğrenci velilerinden, okul ve mahalli idari yönetiminden gerekli yasal izinleri alarak gezi hakkında onları bilgilendirmelidir. Öğretmen ziyaret için gidiş yolunu, süresini, ulaşım vasıtalarını, hareket saatlerini, öğrenci sayılarını, varsa gezi ücretlerini ve gezi düzenini önceden belirlemelidir. Ayrıca ziyarete gidilen yerdeki yetkililere (eğer varsa) öğrenci sayısı, gezinin yapılacağı gün ve saati de iletilerek randevu alınmalıdır. Yeme İçme ve Barınma: Eğer gezi için gidilecek yer şehir dışındaysa ve gidiş- dönüş bir günden fazla sürecekse yeme, içme ve barınma için gerekli rezervasyonlar yapılmalıdır.

13 4 Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar Eğitimsel Çalışmalar GEZİ ESNASINDA YAPILACAK ÇALIŞMALAR Rehber/ler (öğretmenin kendisi de olabilir) gezi boyunca öğrencilere gezi yerindeki objeler hakkında bilgi vermeli ve uygulama çalışmalarına yardımcı olmalıdır. Bu çalışma yapraklarında sorulan sorulara cevap verme anlamına gelmemelidir. Öğrenciler sorularının cevaplarını kendileri keşfederek bulmalıdır. Öğrencilerin (eğer mümkünse) gözlem yapma, dokunma, deneme ve aktif katılımları sağlanarak pratik beceriler kazanmalarına yardımcı olunmalı; gezi yerindeki objelerin özellikleri, yapısı, çalışma prensibi, günlük yaşamdaki kullanım alanları öğrenciye kazandırılmalıdır. Öğretmenler öğrencilere sıcak bir şekilde yaklaşmalı ve gezinin bir kısmında (genellikle son 15 dakika) öğretmen gözetiminde öğrencilerin ilgileri çerçevesinde serbest dolaşmaya ayrılmalıdır. Öğretmenler gezi süresince öğrencilere aşırı derecede sorumluluk yüklememeli, öğrencilerinin eğlenmesine ve sosyal etkileşimde bulunmalarına özen göstermelidir. GEZİ SONRASINDA YAPILACAK ÇALIŞMALAR Değerlendirme Çalışmaları Gezisi sonrasında (eğer hazırlanmışsa) öğrencilerin akademik başarılarını ölçmek için bir başarı testi son test olarak uygulanabilir. Sınıf içinde yanlış kavramların düzeltilmesi için tartışmalar düzenlenebilir. Gezide yapılan aktiviteler çerçevesinde tartışmaya ayrılan zamanda öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri geliştirilebilir. Ayrıca yapılan gezideki aksaklıklar gözden geçirilerek bir sonraki gezi için daha iyi bir planlama yapılmalıdır. Gezi yeri ve burada bulunan objelerle ile ilgili kompozisyonlar yazdırılabilir, resimler çizdirilebilir. Gezide çekilen fotoğraflar okul panolarında sergilenebilir, çeşitli filmler ve slaytlar izletilebilir ve projeler yaptırılabilir. Öğrenci ailelerine gezi ile ilgili yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmelidir.

14 Okul Dışı Çevrelerde Gezi-Gözlem Çalışmaları 5 Etkinlik No: 1 Etkinliğin Konusu: Enerji Parkı na Bir Gezi Düzenleyelim Sınıf Seviyesi: 8. Sınıf Etkinliğin Amacı: Bu etkinlikte; 1. Yenilenebilir enerji kaynaklarının neler olduğunun ve bu kaynaklardan nasıl enerji üretildiğinin anlaşılması, 2. Yenilenebilir enerji kaynaklarının Dünya ve Türkiye için öneminin vurgulanması amaçlanmaktadır. Kullanılacak Malzemeler: Etkinlik broşürü Etkinlik çalışma yaprağı ve başarı testi Uygulayıcıya Öneriler/Notlar: Yapılacak bu gezi faaliyeti ortaokul 8. sınıf Fen ve Teknoloji dersi, Canlılar ve Hayat öğrenme alanı, Canlılar ve Enerji İlişkileri ünitesindeki 2.1, 2.2, 2.3. ve 2.4. kazanımları ile ilişkilendirilerek gerçekleştirilebilir. Uygulama Basamakları: Etkinliği gerçekleştirebilmek için aşağıdaki adımlar sırasıyla uygulanır. 1. Gezi Öncesi Yapılacak Çalışmalar Enerji Parkı nda randevu sistemi mevcuttur. Eğer mümkünse öğretmen Enerji Parkı na geziden önce gitmeli ve yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili bölümleri hem inceleyerek hem de resimler çekerek (broşür ve gezi sonrası değerlendirmeler için) dersle ilişkilendirme yapmalıdır. Ayrıca öğretmen parktaki yetkililerden gezi günü ve saati için randevu almalıdır. Öğretmen daha sonra bir gezi planı hazırlamalıdır (Örnek Gezi Planı Ek-1). Öğretmen sınıfta Enerji Parkı na gezi düzenleneceğini, bu gezide yenilenebilir enerji kaynakları çeşitleri ile ilgili bölümleri gezeceklerini, gezinin günü/saati/nereden hareket edileceği vs. ile ilgili gerekli bilgileri öğrencilerine vermeli ve gezide uyulması gereken kuralları belirtmelidir. Daha sonra Enerji Parkı gezi broşürü hazırlanmalıdır. Bunu öğretmenin kendisi hazırlayacağı gibi öğrencilerine yarışma usulü de hazırlatabilir. Bu broşürde Enerji Parkı ile ilgili kısa bilgiler, yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili resimler ve bilgiler, varsa gezi yerinin planı, iletişim

15 6 Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar bilgileri, gezi güzergâhı ve gezi öncesi cevaplandırılacak kısa sorular bulunmalıdır (Örnek Broşür; Ek-2). Öğretmen gezinin amaçlarına ne derece ulaştığını belirlemek için gezi süresince cevaplandırılması gereken bir çalışma yaprağı ve bir başarı testi hazırlamalıdır (Örnek Çalışma Yaprağı Ek-3; Örnek Başarı Testi Ek-4). Önce hazırlanan başarı testi öğrencilere gezi öncesi ön test olarak uygulanmalıdır. Daha sonra gezi broşürü geziden önce öğrencilere dağıtılmalı ve öğrencilerin gezi öncesi, gezi yeri ile ilgili bilgi sahibi olmaları sağlanmalıdır. Öğretmen gezi için öğrenci velilerinden, okul ve mahalli idari yönetiminden gerekli yasal izinleri alarak gezi hakkında onları bilgilendirmeli ve gezi planını sunmalıdır. Velisinden izin alınmayan öğrencilerin geziye götürülmemesi gerekir. Eğer gezi yerine şehir dışından gelinecekse ya da gidiş- dönüş bir günden fazla sürecekse yeme, içme ve barınma için gerekli rezervasyonlar yapılmalıdır. 2. Gezi Esnasında Yapılacak Çalışmalar Gezi yerine ulaşıldıktan sonra rehber sayısına göre öğrenciler en fazla 10 ar kişilik gruplara ayrılmalıdır. Daha sonra bu gruplar parktaki farklı yenilenebilir enerji kaynakları bölümlerinden başlayarak rehber/ler eşliğinde bütün bölümleri gezmeye başlamalıdır. Bu süreçte öğretmen/ler rehber/ lerle işbirliği içerisinde öğrencilerini gözlemlemeli ve yönlendirmelidir. Öğrenciler bu süreçte rehber/ler ve öğretmen/ler gözetiminde çalışma yapraklarındaki soruların cevaplarını bulmaya çalışmalıdır. Burada öğretmen/ler ve rehber/ler, öğrencilerin çalışma yapraklarındaki sorularına cevap vermemeye dikkat etmelidir. Gezinin son 15 dakikası öğrencilerin ilgi ve gereksinimleri doğrultusunda serbest geziye ayrılmalıdır. 3. Gezi Sonrasında Yapılacak Çalışmalar Gezi öncesi uygulanan akademik başarı testi son test olarak uygulanmalı ve gezinin ne derece amacına ulaştığı (akademik başarı açısından) tespit edilmelidir.

16 Okul Dışı Çevrelerde Gezi-Gözlem Çalışmaları 7 Bunun yanı sıra öğrencilere yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili çizim ve kompozisyon çalışmaları, proje çalışmaları yaptırılabilir (Örnek Sorular Ek-5). Gezide çekilen fotoğraflar okul panolarında sergilenebilir, geziyle ilgili çeşitli filmler ve slaytlar izletilebilir. (Örnek Gezi Planı Ek-1) Gezi Yeri: Gezi Yerinin Özellikleri: Gezinin Amacı: Enerji Parkı Türkiye nin enerji kaynakları ve üretim teknolojilerini gelecek kuşaklara tanıtan Enerji Parkı, Ankara Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü nün bahçesinde 29 Ekim 2004 tarihinde hizmete girmiştir. Enerji Parkı ziyaretçilere, eğlenceli bir ortam içerisinde enerji konusunda aradıkları her şeyi bulma, deneme, öğrenme imkânı sağlamaktadır. 1. Yenilenebilir enerji kaynaklarının neler olduğunun ve bu kaynaklardan nasıl enerji üretildiğinin anlaşılması, 2. Yenilenebilir enerji kaynaklarının Dünya ve Türkiye için öneminin vurgulanması amaçlanmaktadır. Yapılacak Etkinlikler: Rehber/ler eşliğinde yenilenebilir enerji kaynaklarının tanıtıldığı bölümler incelenecek. Yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili çalışma yaprakları doldurulacak. Gezi Güzergahı: Gezi Tarihi: / /... (Sabah 9:00 hareket saati, saat 13:00 dönüş saati) Geziye Katılacak Kişiler: Gerekli Ekipmanlar: Öğrenci sayısı dikkate alınarak bir minibüs ve kumanya.

17 8 Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar (Örnek Broşür Ek-2) BROŞÜR Yönerge Sevgili öğrenciler, Aşağıda Enerji Parkı hakkında bilgi verilmiştir. Geziye gelmeden önce bu broşürü dikkatlice okuyunuz. Gezi esnasında öğretmenlerin ve rehberlerin yönlendirmelerini ve uyarılarını dikkate alınız. Broşürde gezi öncesi doldurmanız için çeşitli sorular sorulmuştur. Bu soruları dikkatlice cevaplayınız. İYİ GÖZLEMLER, İYİ EĞLENCELER. Enerji Parkı, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü nün bahçesinde 29 Ekim 2004 tarihinde hizmete girmiştir. Türkiye nin ilk enerji müzesi olan Enerji Parkında rehberler ziyaretçilerine hizmet vermektedir. Park 5 bin metrekare açık, 5 bin metrekare kapalı olmak üzere toplam 10 bin metrekarelik bir alanda kurulmuştur. Enerji Parkı, Ankara/Türkiye AŞTİ KONYA YOLU ESKİŞEHİR YOLU ATO Enerji Parkı ODTÜ istasyonu Adres : MTA Yerleşkesi Yüzüncü Yıl Girişi (Tabiat Tarihi Müzesi Girişi) Ankara. Açık Olduğu Saatler: 09:30-17:00 Gruplar 1.5 saatlik seanslar halinde alınmaktadır. Giriş ücretsizdir. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Tüm Dünya ve Türkiye alternatif olarak nitelendirilen yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmektedir. Güneş, rüzgâr, biyolojik atıklar ve bitkiler tükenmeyen yenilenebilir enerji kaynaklarımızdır. Biyoenerji: Rüzgâr Türbini: Güneş Enerjisi: Ülkemizde yetişen ayçiçeği benzeri yağlı tohum bitkileri biyoteknik enerji dizel araçlarda, savunma sanayinde ve yer altı madenlerinin çıkarıl-masında kullanılmaktadır. İnsanoğlunun geçmişte kullandığı yel değirmenin yerini günümüzde modern rüzgar türbinleri almıştır. Parkın açık alanında rüzgar türbini mevcuttur. Enerji parkına kurulan güneş kolektörü yakıt gideri olmayan, enerji kaynak-larının tükenmesini önleyen, çevre dostu ve ekonomik bir üretim sisteminin benzeridir.

18 Okul Dışı Çevrelerde Gezi-Gözlem Çalışmaları 9 Hidroenerji: Suyun barajlarda tutulması, santralde enerjiye dönüştürülmesi, kullanıma sunulması ve diğer tüm aşamaları enerji parkında gerçeğine uygun olarak sergilenmektedir. Jeotermal Enerji: Kaplıca kültürü ile gündelik hayattaki yerini alan jeotermal enerji, yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde tarımdan sağlığa, turizmden endüstri sektörüne kadar geniş kullanım alanına sahip zengin bir kaynaktır. (Örnek Çalışma Yaprağı Ek-3) Gezisi Öncesi Cevaplanacak Sorular 1. Enerji Parkı ne zaman hizmete girmiştir? 2. Yenilenebilir enerji nedir? 3. Yenilenebilir enerji kaynaklarına örnekler veriniz? 1. Parka girdikten sonra çevrenize bakın. Dikkatinizi çeken şeyler nelerdir? 2. Bir hidroelektrik santralinde elektrik üretiminde kullanılan araçların isimlerini yazınız? 3. Türkiye deki jeotermal kaynaklara örnek veriniz? 4. Biyoenerji hangi organik maddelerden nasıl üretilir? 5. Güneş enerjisini hangi amaçla nerelerde kullanabiliriz? Bir örnek veriniz. 6. Rüzgâr enerjisi elektrik enerjisine hangi araçla dönüştürülebilir? 7. Yenilenebilir enerji dünyasını inceleyin. Burada hangi tür kaynaklardan enerji üretilmektedir? 8. Evlerimizde enerji kullanımında nelere dikkat etmeliyiz? 9. Sizce Enerji Parkı nda mutlaka bulunması gereken 3 şey yazınız? 10. Serbest gezi zamanında en çok hoşunuza giden sergi hangisi oldu? Niçin?

19 10 Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar (Örnek Başarı Testi Ek-4) 1. Kullanıldığı halde tükenmeyen, kullanılan enerjinin yerine kısa sürede doğal yollarla yenisi konan enerji kaynaklarına yenilenebilir enerji kaynakları denir. Aşağıdakilerden hangisi ya da hangileri yenilenebilir enerji kaynaklarındandır? I. Biyoenerji II. Jeotermal III. Doğal gaz IV. Güneş enerjisi a) I-II b)yalnız III c) II-IV d) I-II-IV I. Hidroelektrik Santraller II. Termik Santraller III. Nükleer Santraller 2. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri barajlarda biriken suyun potansiyel enerjisinden yararlanarak elektrik üretmeye yarayan santrallerdendir? a) Yalnız-I b) I-II c) II-II d) I-II-III 3. Keban, Karakaya, Oymapınar, Atatürk, vs. elektrik santralleri hangi tür santrallere örnektir? a) Hidroelektrik Santraller b) Termik Santraller c) Nükleer Santraller d) Jeotermal E. Santrali 4. Yandaki tablonun doğru olması için A sütunu ile B sütunu arasındaki hangi enerji kaynaklarının yer değiştirmesi gerekir? 5. A sütunu Yenilenebilir Enerji Kaynakları Güneş Rüzgar Jeotermal Petrol Biyokütle B sütunu Yenilenemez Enerji Kaynakları Kömür Doğal gaz Uranyum Su a) Jeotermal ile Biyokütle b) Su ile Petrol c) Uranyum ile Biyokütle d) Uranyum ile Kömür I II III IV Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri ile yenilenebilir enerji üretilebilir? a) Yalnız IV b) I-IV c) I-II-III d) I-II-IV 6. Aşağıda ismi verilen objeleri resimlerle eşleştiriniz. * Biyoenerji santrali * Güneş paneli * Hidroelektrik santrali * Jeotermal enerji kaynağı * Rüzgar gülü * Güneş ocağı

20 Okul Dışı Çevrelerde Gezi-Gözlem Çalışmaları 11 (.) (.) (.) (.) (.) (Örnek Sorular Ek-5) Çizim Çalışması 1. En çok hoşunuza giden sergi ya da aktivitenin resmini çiziniz. 2. Çizdiğiniz resimdeki objenin adı nedir? 3. Çizdiğiniz resimdeki objenin özelliği nedir? Kompozisyon Çalışması Enerji Parkı gezisi ile ilgili; Gezi öncesi yaptığınız hazırlıklar, gezi yolculuğu, Enerji Parkı gezisi Parkta en çok hoşunuza giden yenilenebilir enerji kaynağı ve nedeni Yukarıda verilen maddeler çerçevesinde bir kompozisyon yazılabilir. Sınıf İçi Tartışma-Beyin Fırtınası Enerji Parkı gezisi ile ilgili aşağıdaki konular çerçevesinde sınıf içi değerlendirme çalışması yapılabilir; 1. Gezi öncesi yaptığınız hazırlıklar, gezi yolculuğu vs. konularında değerlendirme yapılması 2. Enerji Parkı ndaki en dikkat çeken yenilenebilir enerji kaynağı kapsamında değerlendirme yapılması 3. Gezi sonucunda ilk defa öğrenilen kavram ve olaylar kapsamında değerlendirme yapılması 4. Yenilenebilir enerji kaynaklarının insanlığa ve doğaya sağladığı avantajlar kapsamında değerlendirme yapılması Proje Çalışması Enerji Parkı gezisi sonrası öğrencilere aşağıdaki konular kapsamında proje çalışması yaptırılabilir; Yenilenebilir enerji üreten modellerin yapılması ve sergilenmesi

21 12 Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar Etkinlik No: 2 Etkinliğin Konusu: Feza Gürsey Bilim Merkezi ne Bir Gezi Düzenleyelim Sınıf Seviyesi: ve 7. sınıf Etkinliğin Amacı: Bu etkinlikte; 1. Bağımlılığa neden olan zararlı alışkanlıklardan sigaranın insan vücuduna verdiği zararların anlaşılması, 2. Sigara kullanan bireylerin çevresine verdiği zararların fark edilmesi, 3. Sigara kullanılan ortamlardan uzak durulmasının sağlanması ve 4. Sigara gibi zararlı alışkanlıklardan korunmak için sportif faaliyetlere katılmanın öneminin vurgulanması amaçlanmaktadır. Kullanılacak Malzemeler: Etkinlik broşürü Etkinlik çalışma yaprağı ve başarı testi Uygulayıcıya Öneriler/Notlar: Yapılacak bu gezi faaliyeti ortaokul 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersi, Canlılar ve Hayat öğrenme alanı, Vücudumuz Bilmecesini Çözelim ünitesindeki 4.1, 4.2, 4.3. ve 4.4. kazanımları; 6. sınıf Fen ve Teknoloji dersi, Canlılar ve Hayat öğrenme alanı, Vücudumuzdaki Sistemler ünitesindeki 2.9, 3.4, 3.5 ve Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme ünitesindeki 2.5 kazanımları ile 4.1, 4.2, ile 7. sınıf Fen ve Teknoloji dersi, Canlılar ve Hayat öğrenme alanı, Vücudumuzdaki Sistemler ünitesindeki 5.2 kazanımı ile ilişkilendirilerek gerçekleştirilebilir. Uygulama Basamakları: Etkinliği gerçekleştirebilmek için aşağıdaki adımlar sırasıyla uygulanır. 1. Gezi Öncesi Yapılacak Çalışmalar Feza Gürsey Bilim Merkezi nde randevu sistemi mevcut olup eğer mümkünse öğretmen geziden önce Bilim Merkezine gitmeli ve sigaranın insan vücuduna etkilerinin gösterildiği bölümü hem inceleyerek hem de resimler çekerek (broşür ve gezi sonrası değerlendirmeler için) dersle ilişkilendirme yapmalıdır. Ayrıca öğretmen Bilim Merkezinden, gezi günü ve saati için randevu almalıdır. Öğretmen daha sonra bir gezi planı hazırlamalıdır (Örnek Gezi Planı Ek-1). Öğretmen sınıfta Feza Gürsey Bilim Merkezi ne gezi düzenleneceğini, bu gezide sigaranın insan vücuduna etkilerinin gösterildiği bölümü gezeceklerini, gezinin günü/saati/nereden hareket edileceği vs. ile ilgili gerekli bilgileri vermeli ve gezide uyulması gereken kuralları belirtmelidir.

22 Okul Dışı Çevrelerde Gezi-Gözlem Çalışmaları 13 Daha sonra Feza Gürsey Bilim Merkezi nin tanıtımı için bir gezi broşürü hazırlanmalıdır/hazırlatılmalıdır. Bu broşürde Feza Gürsey Bilim Merkezi ile ilgili kısa bilgiler, sigaranın insan vücuduna etkilerinin gösterildiği bölüm ile ilgili resimler ve bilgiler, varsa gezi yerinin planı, iletişim bilgileri, gezi güzergâhı ve gezi öncesi cevaplandırılacak kısa sorular bulunmalıdır (Örnek Broşür; Ek-2). Öğretmen gezinin amaçlarına ne derece ulaştığını belirlemek için gezi süresince cevaplandırılması gereken bir çalışma yaprağı ve bir başarı testi hazırlamalıdır (Örnek Çalışma Yaprağı Ek-3; Örnek Başarı Testi Ek-4). Önce hazırlanan başarı testi öğrencilere gezi öncesi ön test olarak uygulanmalıdır. Daha sonra gezi broşürü geziden önce öğrencilere dağıtılmalı ve öğrencilerin gezi öncesi, gezi yeri ile ilgili bilgi sahibi olmaları sağlanmalıdır. Öğretmen gezi için öğrenci velilerinden, okul ve mahalli idari yönetiminden gerekli yasal izinleri alarak gezi hakkında onları bilgilendirmeli ve gezi planını sunmalıdır. Velisinden izin alınamayan öğrencilerin geziye götürülmemesi gerekir. Eğer gezi yerine şehir dışından gelinecekse ya da gidiş- dönüş bir günden fazla sürecekse yeme, içme ve barınma için gerekli rezervasyonlar yapılmalıdır. 2. Gezi Esnasında Yapılacak Çalışmalar Gezi yerine ulaşıldıktan sonra rehber sayısına göre öğrenciler en fazla 10 ar kişilik gruplara ayrılmalıdır. Daha sonra bu gruplar rehber/ler eşliğinde Bilim Merkezindeki sigaranın insan vücuduna etkilerinin gösterildiği bölümü gezmelidir. Bu süreçte öğretmen/ler rehber/lerle işbirliği içerisinde öğrencilerini gözlemlemeli ve yönlendirmelidir. Öğrenciler bu süreçte rehber/ler ve öğretmen/ler gözetiminde çalışma yapraklarındaki soruların cevaplarını bulmaya çalışmalıdır. Burada öğretmen/ler ve rehber/ler, öğrencilerin çalışma yapraklarındaki sorularına cevap vermemeye dikkat etmelidir. Gezinin son 15 dakikası öğrencilerin ilgi ve gereksinimleri doğrultusunda Bilim Merkezindeki diğer bölümleri gezmeleri için serbest zaman etkinliğine ayrılmalıdır.

23 14 Uygulamalı Etkinliklerle Fen Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar 3. Gezi Sonrasında Yapılacak Çalışmalar Gezi öncesi uygulanan akademik başarı testi son test olarak uygulanmalı ve gezinin ne derece amacına ulaştığı (akademik başarı açısından) tespit edilmelidir. Bunun yanı sıra öğrencilere sigaranın zararları ile ilgili çizim ve kompozisyon çalışmaları, proje çalışmaları yaptırılabilir (Örnek Sorular Ek-5). Gezide çekilen fotoğraflar okul panolarında sergilenebilir, çeşitli filmler ve slaytlar izletilebilir. (Örnek Gezi Planı Ek-1). Gezi Yeri: Gezi Yerinin Özellikleri: Gezinin Amacı: Yapılacak Etkinlikler: Gezi Güzergahı: Gezi Tarihi: Geziye Katılacak Kişiler: Gerekli Ekipmanlar: Feza Gürsey Bilim Merkezi 1992 yılında yapımı devam eden Altınpark inşaatında, bulunan Tiyatro ve Sergi Binası nın bilim merkezi olarak düzenlenmesine karar verilmiştir. Bilim merkezine, toplam 48 adet deney paketi alınmıştır. Bilim Merkezi ismini 1992 yılında vefat eden uluslararası üne sahip, Türkiye nin ve dünyanın önde gelen fizikçilerinden Feza Gürsey den almıştır. 23 Nisan 1993 tarihinde hizmete girmiştir metrekare deney alanı olmak üzere toplam 2000 metrekare alana sahip Bilim Merkezi nde uzman rehberler görev yapmaktadır. 1. Bağımlılığa neden olan zararlı alışkanlıklardan sigaranın insan vücuduna verdiği zararların anlaşılması ve sigara kullanan bireylerin çevresine verdiği zararların fark edilmesi, 2. Sigara kullanılan ortamlardan uzak durulmasının sağlanması, 3. Sigara gibi zararlı alışkanlıklardan korunmak için sportif faaliyetlere katılmanın öneminin vurgulanması amaçlanmaktadır. 1. Rehber/ler eşliğinde sigaranın insan vücuduna etkilerinin gösterildiği bölüm gezilecek ve sigaranın zararları kapsamında hazırlanan çalışma yaprakları doldurulacak. / /... (Sabah 9:00 hareket saati, saat 13:00 dönüş saati) Öğrenci sayısı dikkate alınarak bir minibüs ve kumanya.

24 Okul Dışı Çevrelerde Gezi-Gözlem Çalışmaları 15 (Örnek Broşür Ek-2). Broşür Sevgili öğrenciler, Aşağıda Feza Gürsey Bilim Merkezi hakkında bilgi verilmiştir. Geziye gelmeden önce bu broşürü dikkatlice okuyunuz. Gezi esnasında öğretmenlerin ve rehberlerin yönlendirmelerini ve uyarılarını dikkate alınız. Broşürde gezi öncesi doldurmanız için çeşitli sorular sorulmuştur. Bu soruları dikkatlice cevaplayınız. İYİ GÖZLEMLER, İYİ EĞLENCELER yılında Ankara Büyükşehir Belediyesi nin Kanada ya yaptığı resmi ziyareti sırasında, Kanada, Toronto da bulunan, dünyanın en büyük bilim merkezlerinden birisi olan Ontario Bilim Merkezi (OSC) ziyaret etmesiyle, Türkiye deki bilim merkezi uygulamalarının ilk adımı atılmıştır yılında yapımı devam eden Altınpark inşaatında, bulunan Tiyatro ve Sergi Binası nın bilim merkezi olarak düzenlenmesine karar verilmiştir. OSC yetkilileri ile yapılan anlaşma gereği Ankara da anahtar teslim şeklinde yapılmasına karar verilen bilim merkezine, toplam 48 adet deney paketi alınmıştır. Küçük Adam Modeli Feza Gürsey ( ) Bilim Merkezi ismini, 1992 yılında vefat eden uluslararası üne sahip, Türkiye nin ve dünyanın önde gelen fizikçilerinden Feza Gürsey den almış olup 23 Nisan 1993 tarihinde hizmete girmiştir metrekare deney alanı olmak üzere toplam 2000 metrekare alana sahip Bilim Adres: İrfan Baştuğ Caddesi No:142 Altınpark Merkezi nde uzman rehberler Ankara. görev yapmaktadır. İnsan Kalbi ve Akciğeri: İnsandan alınmış ve özel olarak korunmuş gerçek kalp, damar ve akciğer örnekleri sergilenmektedir. Bu bölümde sigara içen ve içmeyen insanların akciğerleri görülmektedir. Sigaranın Sağlığa Zararları (Akciğerler) Bunun yanı sıra Bilim Merkezinde Elektrik Gösterisi ve Sıvı Azot Gösterisi yapılmaktadır. Bilim merkezindeki sergilerden bazıları da şunlardır; Sıcak Hava Balonu, Fısıltı Çanakları, X Işınları, Plazma Topu, Bisiklet Jeneratörü, Karadelik Modeli Bernoulli Üfleyicisi vs. Gezi Öncesi Cevaplandırılacak Sorular 1. Feza Gürsey Bilim Merkezi ne zaman hizmete girmiştir? 2. Feza Gürsey kimdir? 3. Bilim Merkezindeki gösteri deneyleri nelerdir? Sigaranın Sağlığa Zararları (Kalp)