Bilim ve Teknoloji Tarihi-2.Hafta

Transkript

1 Bilim ve Teknoloji Tarihi-2.Hafta Yard. Doç. Dr. Kamil Erkan Kabak Beykent Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü

2 Bilim ve Teknoloji Tarihi Dersinin İşlenişi Bilim ve teknoloji tarihi üzerine notlar Bilim ve teknoloji tarihi üzerine kısa filmler Önemli bilim adamlarının hayatları Ders notları ile ilgili çoktan seçmeli soruların gözden geçirilmesi

3 Bilim ve Teknoloji Tarihi Dersi İçeriği Ders içeriği ile ilgili doküman, dersin otomasyon sayfasında doküman paylaşımı altında eklenmiştir, Ders ile ilgili slaytlar ve notlar otomasyon sistemine her hafta eklenecektir

4 Bilim ve Teknoloji Tarihi Dersi Kaynak Kitabı Teknoloji Tarihi, Ergun Türkcan, Hasan Çalışkan (editör), T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2404, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1395.

5 Ders ile ilgili yardımcı kaynaklar Dünya Tarihinde Bilim ve Teknoloji, James E. McClellan III, Harold Dorn, 2. Baskı, Çeviri Haydar Yalçın, Arkadaş Yayınevi, 2008, ISBN: Bilim ve Teknoloji Tarihi, Mehmet Doğan, Anı Yayıncılık, ISBN: Osmanlılardan Cumhuriyete Bilim, Osman Bahadır, Cumhuriyet Kitapları, Yenigün Haber Ajansı ve Yayıncılık, 2012

6 Ders ile ilgili yardımcı kaynaklar Bilimin 4000 Yıllık Resimli Serüveni, John Langone, Bruce Stutz, Andrea Gıanopoulos, NTV Yayınları, ISBN: Bilimsel Devrim ve Stratejik Anlamı, Erdal İnönü, Cumhuriyet Kitapları, Yenigün Haber Ajansı ve Yayıncılık, 2009.

7 1.Hafta Ders İçeriği Giriş Bilim ve Teknoloji Üzerine Bazı Temel Kavramlar İcatlar Dönemi Bilim adamlarının hayatları: Leonardo da Vinci nin hayatı Öklid in hayatı Arşimed in hayatı

8 Giriş Bilim ve teknoloji Üretim ve ihracat Teknoloji yoğun-ileri teknoloji (high-tech) Bilim ve teknoloji projeleri AR-GE harcamaları Araştırıcı insan gücü

9 Bilim ve Teknoloji Üzerine Bazı Temel Kavramlar

10 BAZI TEMEL KAVRAMLAR Teknoloji Nedir? Teknik, Enformasyon ve Yenilik nedir? Bilim Nedir? Teknolojiye ilişkin Bazı Temel Kavramlar Teknolojik ilerleme ve Teknolojik Değişme Nedir? Bilim ve Teknoloji Sistemi ile Ulusal Yenilik Sistemi Nedir? İcat, Keşif ve Yenilik Nedir? İnsan Yaratıcılığının içsel ve Dışsal Dinamikleri

12 Teknoloji Bilgisayarlar, 3G cep telefonları, ipad ler, programlar, uçaklar, robotlar vs. Teknoloji, insanın tabiatı, toplumu, kontrol etmek, değiştirmek için hem kendi hem de toplumsal aklı ve belleği kullanarak elde ettiği sonuçlardır.

13 Teknoloji Bir alet veya makine gibi maddi bir ürün Av, savaş, bürokrasi örgütlenme türleri için sosyal yapılanma Gündelik dilde, belli bir tekniği belirtirken de teknoloji terimi kullanılır, Bir şeyin nasıl üretildiği, nasıl tüketildiği veya kullanıldığına dair sistematik, belli bir sistem veya disiplin çerçevesinde sunulmuş bilgiler demetidir. Bilimsel bilgi-teknolojik bilgi arasındaki organik bağ, saf bilim-saf teknoloji ayrımı

14 Yenilik Bir icadın, buluşun, üretime, kullanıma başarıyla uygulanmasına da yenilik demekteyiz. Enformasyon, bir başvuru bilgisi olup, niteliği icabı herkes tarafından üretilebilir, serbest bilgi kategorisine girer

16 Bilim Nedir? Bilim kavramı üzerine kısa film

17 Bilim Giriş Bilim, yeni ve doğru bilgi üretmek şeklinde tanımlanırsa, Yeni bilgi? Doğru bilgi? Soruların cevaplarını daha özel bir disiplin alanında buluyoruz, Bilim Felsefesi. Bilimin kendi yapısı ve işleyişi ile ilgili disiplinler: Bilim Tarihi, Bilim Sosyolojisi, Bilim Felsefesi, Bilim Yöntemi ve Politikası

18 Bilim Eski Yunancada, Philo, sevmek, sophia, bilgi, hikmet yani Bilgiyi-sevmek; Philosophe ya da Philosopher, bilgiseven, hikmet sahibi anlamındadır. Latincede, scire, bilmek fiilinden scientia, ya da science, 18. Yüzyıl Aydınlanmasında türetiliyor ve 17. Yüzyıl bilim devriminde felsefenin bir dalı olarak gelişen, Philosophia Naturalis teriminin yerini alıyor. Bilimci (scientist) ise daha geç bir tarihte, 19. Yüzyıl ortasında ortaya çıkıyor.

19 Bilim Bilim kavramı üzerine kısa film

20 Bilim kavramı TDK sözlüğünde bilim söyle tanımlanıyor: Bilim: "Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi.«"genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi." "Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci." Bilim ile uğraşan bir kişinin bu tanımlar yeterli bulmayacağını söylemeye gerek yoktur. Bu nedenle, bilimin eksiksiz bir tanımını yapmaya kalkışmak yerine, onu açıklamaya çalışmak daha doğru olacaktır.

21 Bilimin 4 önemli niteliği 1-Çeşitlilik: Bilimsel çalışma hiç kimsenin tekelinde değildir, hiç kimsenin iznine bağlı değildir. Bilim herkese açıktır. İsteyen her kişi ya da kurum bilimsel çalışma yapabilir. Dil, din, ırk, ülke tanımaz. Böyle olduğu için, ilgilendiği konular çeşitlidir; bu konulara sınır konulamaz. Hatta, bu konular sayılamaz, sınıflandırılamaz. 2-Süreklilik: Bilimsel bilgi üretme süreci hiçbir zaman durmaz. Krallar, imparatorlar ve hatta dinler yasaklamış olsalar bile, bilgi üretimi hiç durmamıştır; bundan sonra da durmayacaktır. 3-Yenilik: Bir evrim süreci içinde her gün yeni bilimsel bilgiler, yeni bilim alanları ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, bilime, herhangi bir anda tekniğin verdiği en iyi imkânlarla gözlenebilen, denenebilen ya da var olan bilgilere dayalı olarak geçerliği kanıtlanan yeni

22 Bilimin 4 önemli niteliği 4-Ayıklanma: Bilimsel bilginin geçerliği ve kesinliği her an, isteyen herkes tarafından denetlenebilir. Bu denetim sürecinde, yanlış olduğu anlaşılan bilgiler kendiliğinden ayıklanır; yerine yenisi konulur.

23 Bilimsel bilginin özellikleri Bilim olgusaldir. Olgusal olmak demek bilimin gözlenebilir olgulara dayanması demektir. Bilim mantıksaldır. Araştırma sonuçlarının kendi içerisinde tutarlı olması gerekir. Bilim genelleyicidir. Bilim tek tek olgularla değil olgu türleriyle ugraşır. Bilim nesneldir (Objektif). Bilimsel bilgi, bireyin kişisel görüşünden bağımsızdır. Bilim eleştiricidir.

24 Bilim Bilim terimi, başına her hangi bir belirleyici sıfat eklenmemişse, genelde, ingilizcedeki Doğa Bilimleri anlamındaki Natural Sciences yani fiziki bilimler anlamına geliyor. Temel Bilimler? Bilim terimi, başta matematik, astronomi, fizik, kimya, biyoloji, jeoloji vb. temel (pozitif = müspet) bilim dallarıyla uygulamalı bilimler sayılan, tıp, tarım ve mühendisliği kapsar.

25 Bilimsel Dergilerin Yer Aldığı Endeksler Tüm bilim dergilerinin atıflarını tarayan endeksler 3 kategoriye ayrılır: 1. Science Citation Index (SCI); 2. Social Science Citation Index (SSCI) ve 3. Arts and Humanities Citation Index (AHCI).

26 Bilim ve Teknoloji Arasındaki Farklar Teknoloji bir kullanım, bir fayda yaratmayla ilgili üretim alanıdır; katma değer veya fayda yaratmakla ilgilidir. Bilimsel faaliyetler anlamaya ; teknoloji ise kullanmaya yönelmiştir... Bilimciler bazen teknolog (technologist) rolü oynarken, teknologlar da, doğal olarak, çalışmalarıyla bilimsel keşiflere yol açabilirler.

28 Teknolojiye İlişkin Bazı Temel Kavramlar Herhangi bir ürünü tanımlayan teknik bilgiye ürün teknolojisi bu ürünün nasıl üretileceğini gösteren teknik bilgiye de üretim teknolojisi denmektedir. Kimya, çimento vb. 24 saat sürekli belli bir homojen mal çıkaran ve genelde, kimya sektöründeki üretim teknolojilerine proses teknolojisi denir, parça üretimine ise imalat prosesi (manufacturing processes) denir.

29 Teknolojiye İlişkin Bazı Temel Kavramlar Bir otomobil fabrikasında, yeni modeller devreye girerken de, yeni makineler, kalıplar ve özel tezgahlar getirilir; diğer aletler ve teçhizat yeniden düzenlenir (re-tooling). Bilgisayarlı tasarım ve üretimin (CAD/CAM) doğurduğu Esnek Üretim Sistemleri (FMS) teoride esneklik getirmiş görünse de, bunun da sınırlarının olduğu kuşkusuzdur. Bu tartışmanın dışında, ürün ve üretim teknolojileri teorik ve tarihsel analizler için çok kullanılan kavramlardır.

31 Teknik İlerleme Sosyal Yenilik Örneğin: Bilgisayar önemli bir teknik ilerleme, fakat onun yol açtığı, örneğin, elektronik kamu (e-governance) ve işyönetimi, elektronik (emarket) pazarlama usulleri, evde çalışma (ework) ve öğrenme imkanları sosyal yeniliklerdir.

33 Ulusal Yenilik Sistemi Nedir? Ulusal Yenilik Sistemi (UYES) odağında girişimcinin bulunduğu özel sektör firmalarından oluşan, sadece kar amacıyla, yeni veya eski buluşları, içerden ve/veya dış dünyadan (teknoloji transferiyle) sağlayan ve bunları üretime uygulayan bir sistemdir.

34 Ulusal Yenilik Sistemi Nedir? Devletlerin yapısına göre UYES, kamu kuruluşları niteliğindeki, bizde KİT ler ve benzeri şirketlerin, özel devlet A&G birimlerinden de oluşabilir. Ancak yenilik bir kar amacıyla, piyasa mantığında ortaya çıkan icat veya icatlar demetidir. Böyle olunca, dış dünya ile de organik bağlara girerek, çok-uluslu firmalar yoluyla uluslar arası sistemle bütünleşip, ulusal niteliğini giderek yitirir.

35 Bilim ve Teknoloji Sistemi ile Bilim ve Teknoloji sistemleri ise, bilimin ve giderek artan çok uluslu firmaların teknolojik faaliyetleri nedeniyle daha az ulusaldır ve hatta tek bir dünya B&T sisteminden söz etmek bile mümkündür. Ulusal B&TS, eğitim, A&G alt-sistemleriyle diğer yardımcı sistemler yani patent, ulusal standartlar, uluslararası, iki-taraflı, çok-taraflı bilimsel ve teknolojik sistemler ve programlarla bağlantı ve katılımları (örneğin, NATO, OECD veya AB Çerçeve Programları gibi) kapsar

36 UYES ve B&T Sistemi arasındaki fark İki sistemi ayıran başlıca ölçüt: B&T Sisteminin bilimsel ve teknolojik üretime odaklı, UYES nin ise katma değer üretimine yönelmesidir.

38 İcat ve Keşif Yeni bir bitki türü, mikrop, doğal bir madde keşfedilebilir, buna bilimsel keşif denir. Yeni bir malzeme, alet, makine, bilgisayar veya programı keşfedilemez ancak, icat edilebilir; Pusula icat edilmiştir ama, Amerika keşfedilmiştir; Mercek ve teleskop icat edilmiştir ama, Satürn ün halkaları keşfedilmiştir.

39 İcat ve Yenilik İcat, Arapça, cedid, sıfatından türemiş, yeni bir şey, yenilik, buluş, anlamına gelen bir terimdir. Öz Türkçe olan yenilik terimi ingilizcedeki innovation için tercih edilmekte ; İcat ise ingilizcedeki invention terimine karşılık kullanılmaktadır.

40 Alt İcat ve Patent Alt-icat ise, icattaki, önemli olmayan aşikar küçük değişiklerdir...icatlar, ABD Patent Dairesinden patent alabilirken, alt-icatlar alamaz; aradaki (hukuki) fark budur (Schmookler, 1966,7). Patent yeniliği, teknik ayrıntısıyla herkese açık bir bilgi haline getirmektedir. Neyin patentlenebilir veya patentlenemez olduğu, çeşitli ulusal ve uluslararası patent sistemlerine göre değişmekle birlikte, patent sahipleri de, çeşitli nedenlerle icatlarını açıklamak istemeyebilirler

41 İcatlar ve uygulamaya dönüşmesi Bir icat, uygulama sırasında, yani yeniliğe dönüştüğü zaman, ne derece önemli olduğunu gösterebilir. O zaman çeşitli kriterler uygulanabilir: icadın belli bir sürede yarattığı katma değerin miktarı, yayılma yani taklit hızı, başka icatlara yol açması yani doğurganlığı gibi. Bunlara doğurgan (jenerik = generic) teknolojiler denebilir. Burada güçlük, dünyada patentlenen veya patentlenemeyen icatların çok azının bir uygulamaya dönüştüğü yani yenilik haline geldiği gerçeğidir

42 Know-how Çok özel teknolojik bilgi yani know-how, eskilerin püf noktası dediği, geleneksel teknolojilerde daha geçerli bir ustalık işinin, yaparak-görerek öğrenme bilgisinin, daha modern mühendislik versiyonudur.

44 İnsan Yaratıcılığının İçsel ve Dışsal Dinamikleri İnsan toplumunun en büyük özelliği toplumsal belleğe sahip olarak bunu gelecek kuşaklara nakledebilme yeteneğidir Büyük bir arkeolog olan Gordon Childe in ünlü kitabındaki ifadesi ile insan kendini yaratmıştır (Man Makes Himself).

45 İcatlar Dönemi

46 İcatlar Dönemi İcatların Anonim Dönemi İcadın Kişisel Mucitler Dönemi İcadın Kolektif-Organize ya da Kurumsal Dönemi

47 İcatların Anonim Dönemi İnsan dediğimiz varlığın ortaya çıkışından başlayıp, Ortaçağların teknik ilerleme süreçlerini de kapsayan bir Anonim icatlar Döneminde, icadın antropolojik ve psikolojik kökenleri dahil, isimsiz dahilerin ve büyük kitlelerin medeniyete doğru yol alışları ve ilk medeniyetleri kurmaları, ana çizgilerle verilmeye çalışılacaktır.

48 İcatların Anonim Dönemi İnsanlığın doğduğu, alet kullanan ilk insanın ortaya çıktığı pre-historik zamanlardan, modern zamanların başlangıcına, Yüzyıllara değin uzanan, belki birkaç milyon yıllık bir zaman kesitine icadın ya da Yeniliğin Anonim Dönemi denmesinin nedeni, bu uzun aşamada yapılan her alandaki büyük ve küçük yenilikleri gerçekleştirenlerin kimlikleri bilinmemektedir

49 İcatların Anonim Dönemi Anonim dönemin özellipi, icat ve/ya yeniliklerin kim, hatta hangi kavim(ler) tarafından, nerede ve ne zaman yapıldıklarının bilinmemesi veya tartışmalara konu olmasıdır: Ateşi, tekerleği, seramik ve bronz aletleri, demir ergitmeyi, pirinç veya buğday tarımını, portakalı ve kayısıyı kimler, kaçıncı yüz veya bin yılda, hangi iklim, hangi coğrafyada buldu? Bu icatlar bir merkezde bulunup, çeşitli coğrafyalara mı yayılmıştı; yoksa çeşitli icatlar ayrı Kıtalarda, bağımsız süreçler sonunda, farklı zamanlarda mı doğmuştu? Başka bir deyimle, teknolojik gelişme göçler ve değişim (ticaret-yağma) ile mi yayılmıştır (diffusion) yoksa, lokalize-yerel olgular mı sayılmalıdır?

50 Rönesans ve Leonardo da Vinci Rönesans bir sanatçılar, özellikle ressamlar, heykeltıraşlar ve mimarlar çağıdır. Bu insanların bir özelliği, tüm bu sanatları bir arada icra etmeleri ve bazılarının da, bugünkü terimlerle, mühendis ve bilimci niteliği taşıyıp çeşitli icatlar yapmış olmalarıdır. Rönesans insanı çok boyutlu bir aydın-sanatçı kimliği taşır. Bunun en ilgi çekici prototipi, her sanat dalında eser vermiş Leonardo da Vinci dir ( ). Leonardo nun icatlarının hiç biri yeniliğe dönüşmediği gibi, kişisel mucit döneminin bir özelliği olan patent sistemi içine de girmemişti;

51 Leonardo da Vinci nin hayatı üzerine kısa film

52 Sınai Haklar ve Patent Sistemleri Hakkında Mucit hakkı nın 15. Yüzyıl da Avrupa da belirmesine ra men gerçek anlamda uluslararası bir Patent Hukuku ve/veya sistemi, teknolojinin ve ticaretin gelişmesine paralel olarak 19. Yüzyıl da ortaya çıkmıştır. 20 Mart 1883 te Paris te Sınai Hakların Korunması için Paris Sözleşmesi 1947 de, Lahey de Uluslararası Patent Enstitüsü kuruldu. Bu Enstitü, daha sonra Avrupa Patent Örgütü ne dönüştü de, Stockholm de Dünya Fikri Haklar Örgütü kurulması

53 İcadın Kişisel Mucitler Dönemi Bundan sonra, Sanayi Devrimine giden yol ve Devrimin kendi teknik yapısı, yani Kişisel Mucitler Dönemi incelenmiştir. 18. yüzyıl başları aydınlanmanın, İngiliz Sanayi Devriminin ve Fransa da siyasi-sosyal Devrimin, eski tabirle İhtilal-i Kebirin ortaya çıkıp tüm devrim dalgalarının birbirinin içine girerek (difraksiyon halinde) tüm dünyaya Moderniteyi ve sanayileşmeyi yaydığı tarihin en kritik dönemidir. Kişisel mucitler 18. Yüzyıl boyunca artmaya devam etti ve Patent sayıları Sanayi Devrimi boyunca daha da artarak 19. Yüzyılda da önemini korudu. Bu yüzyılın sonunda, ikinci Sanayi Devrimi sürecinde kolektiforganize icat ya da teknoloji üretme yöntemi ortaya çıkarak, kişisel mucitleri geri plana atmaya başlamıştır.

54 İcadın Kolektif-Organize ya da Kurumsal Dönemi Bu dönemde, hangi icatların ve yeniliklerin ortaya çıktığı değil, nasıl yapıldığı önem kazanıyor. Artık mucitler değil, A&G yapan büyüklü-küçüklü şirketler önemlidir; teknoloji talebi önemlidir. Çünkü, devletler müşteri ve araştırıcı olarak devreye girmişler; üniversiteler eski bilim kalıp ve kabuklarından kurtulup sanayi ve devletle işbirliğine yönelmişlerdir. Bu mekanizmalar programlanabilir, yani tamamen bir mucit psikolojisine bağlı değildir; kolektiftir. İcatta tesadüf faktörü en aza indirgenmektedir.

55 Öklid in hayatı üzerine kısa film

56 Arşimed in hayatı üzerine kısa film

57 Kendimizi Sınayalım

58 1. Aşağıdakilerden hangisi teknolojinin tanımı içinde yer almaz? a. Üretim sürecinin tanımı b. Ürünün tanımı c. Ürünün nasıl kullanıldığı d. Ürünün ambalajlanması e. Ürünün piyasada ne miktarda tüketildiği Cevap: e

59 2. Aşağıdakilerden hangisi bilimin özelliklerinden biri değildir? a. Tekil olayları değil genel olayları açıklar. b. Soyut teori ve kanunlara ulaşır. c. Kar ve kişisel çıkarlar peşindedir. d. Bilgi için bilgi üretir. e. İnsanlığın ve kendi toplumunun genel sorunlarıyla uğraşır. Cevap: c

60 3. Aşağıdakilerden hangisi teknolojik ilerleme ile ilgili değildir? a. Üretimde girdi miktarını azaltmak b. Kaliteyi yükseltmek c. Yeni hammadde ve enerji türleri bulmak d. Eskiden kurulmuş üretim tesislerini her şeye rağmen çalıştırmak e. Emeği ikame etmek Cevap: d

61 4. Aşağıdakilerden hangisi Ulusal Yenilik Sisteminin (UYES) işlevlerinden biri değildir? a. Yenilikleri teşvik b. Para istikrarını korumak c. Patent sistemini iyilefltirmek d. Vergi mevzuatının AR&GE faaliyetlerini teşvik eden hale getirmek e. Yüksek öğretim sistemini düzenlemek Cevap: b

62 5. Aşağıdakilerden hangisi icat değildir? a. Uranüs Gezegeninin keşfedilmesi b. Nükleer enerji c. İçten patlamalı motor d. Kurşun kalem e. Buhar makinesi Cevap: a

63 6. Aşağıdakilerden hangisi keşiftir? a. Ensülin ilacı b. Arşimet burgusu c. Tornavida kullanımı d. Ayın arka yüzünün haritası e. Kalp nakli ameliyatı Cevap: d

64 7. Aşağıdaki icatlardan hangisi yenilik olamamıştır? a. Uçan otomobil b. Küçük kişisel jet uçakları (executive jet) c. Dizel-elektrik lokomotif d. Otomobilde emniyet kemeri e. Kişisel bilgisayar Cevap: a

65 8. Aşağıdakilerden hangisi icadın aşamalarından biri değildir? a. Kişisel mucit b. Kurumsal buluş c. Neolitik Çağ d. Organize-kolektif icatlar e. Anonim icatlar Cevap: c

66 9. Aşağıdakilerden hangisi Anonim icattır? a. Buhar makinesi b. Yolcu uçağı c. Otomobil d. Nükleer denizaltı e. Yel değirmeni Cevap: e